Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Siçan (ing. mouse) — kompüter cihazı.
Siçan plastik qurğu olub kompüterlə istifadəçi arasında əlaqə yaratmaqla proqramların idarə olunmasında, mətnlər, şəkillər üzərində çoxsaylı əmrlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunan giriş qurğusudur. Siçan qurğuları diyircəkli, optik və məsafədən idarə edən formalarda olur. Siçanın sol düyməsi əsas əmrləri, sag düyməsi isə seçilmiş obyekt üzərində əməliyyatlar aparmaq üçün xüsusi menyu açır. Siçanın göstəricisi ekranda standart qaydada “ox” simvolu ilə əks olunur.
Hesablamada siçan səthə bağlı olan ikiölçülü hərəkəti müəyyən edən işarələmə qurğusudur. Bu hərəkət adətən qrafik istifadəçi biriminin yaxşı idarəsinə imkan verən, göstəricinin ekranda hərəkəti kimi ötürülür. Fiziki olaraq siçan əldə tutulan, bir və ya daha çox düyməsi olan qurğudan ibarətdir. Siçan həmçinin əlavə idarə və ölçülü girişi aktiv edən səthlər və "təkərlər" kimi başqa elementləri özündə saxlayır
Adlandırma
Kompüter işarə qurğusu kimi siçan termininin ən qədim bilinən nəşri Bill İngilisin 1965-ci il nəşri "Computer-Aided Display Control"dur.
Tarixi
Trackball, müfaviq izləmə qurğusu, 1946-cı ildə Ralp Benjamin tərəfindən kəşf olunub. Benjamin sonralar Britaniya Dövlət dəniz hərbi donanması Elmi Xidməti üçün çalışırdı. Benjamin daha yaxşı giriş cihazına ehtiyacı olduğunu hiss etdi və öz məqsədi üçün diyircəkli top adlanan kürəvi izləyicini kəşf etdi. 1947-ci ildə qurğu patentləndi ancaq o günə qədər sadəcə metal topla fırlanan iki rezinlə örtülmüş təkərli prototip hazırlandı və qurğu hərbi sirri kimi saxlanıldı.
Fiziki olaraq siçan istifadəçinin əli altında yerləşdirilir, bir və ya daha çox düymədən ibarət olur. Bundan başqa siçanın təkəri də ola bilər ki, bu da istifadəçiyə onu rahat hərəkət etdirməklə nişanlamaq istədiyi obyektin üzərinə siçanın işarəsini gətirməyə kömək edir.
Siçan vasitəsilə kompüterə müxtəlif əmrləri vermək, obyekti ekran boyu hərəkət etdirmək, əyrilər çəkmək və s. işləri görmək olar. Siçan ekranda olan göstəricisinin (kursorun) hərəkətini idarə edir. Siçan düz səthin – iş stolunun üzərində hərəkət edərkən ekrandakı göstərici vəziyyətini dəyişir (yaxşı olar ki, stolun üstündə kiçik "xalça" olsun). Siçanla ekranda istənilən əyrini həm də yüksək sürətlə çəkmək olar. Siçanın göstəricisi bəzi obyektlərin üzərindən keçirdikdə onlar dəyişilir (məsələn, alətlər lövhəsinin düymələrinin rəngi dəyişilir və s.) Onun bu xüsusiyyəti kokteksıt həssaslığı adlanır. Siçanın bu xüsusiyyəti sistemlə işi sadələşdirir. Siçanın ekranda görünən bu işarəsi görüləcək işi əyani göstərir.
Obyektləri seçmək və ekran boyu hərəkət etdirmək üçün siçanın düymələrinin birindən istifadə olunur. Siçanın düyməsini bir dəfə sıxdıqda, bu işin nəticəsi istifadə olunan proqramdan və düymələrin hansının sıxılmasından asılı olacaq. Siçanla aparılan başqa əməliyyat isə düyməni iki dəfə sıxmaqdır. Siçanın sol düyməsinin köməyi ilə obyektin yerini ekran boyu dəyişmək olar. Bunun üçün göstəricini obyektin üzərinə qoyub sol düyməni sıxmaq, siçanın köməyi ilə obyekti ekranda lazımı yerə çəkib aparmaq, sonra isə düyməni buraxmaq gərəkdir. Adətən siçan klaviatura kimi kompüterə PS/2 portu vasitəsilə birləşdirilir. Siçanın kompüterə bu port vasitəsilə birləşdirilməsi üçün kompüterin sönülü olması vacibdir. Amma indi USB interfeysli qurğular var ki, onları kompüterin işlək vəziyyətində kompüterə birləşdirmək və ya ondan ayırmaq olar. Belə siçanlar mövcuddur və onlardan indi çox istifadə olunur. Əgər kompüterə eyni zamanda iki və ya daha artıq siçan qoşulmuşsa (PS/2 USB1, USB2 və s.) onların hamısı işləyəcəkdir. Amma krusorun bir dənə olduğunu nəzərə almaq lazımdır. Kompüterin ekranında göstəricini (POINTER) idarə edən giriş qurğusu. 1960-cı illərdə Stanfort Tədqiqat İnstitutunda (ABŞ) Duqlas Engelbart (Douglas Engelbart) tərəfindən ixtira olunub. (Bu ixtirasına görə o, 1997-ci ildə 500 000 dollar mükafat alıb.) MS-DOS, UNIX və OS/2 əməliyyat sistemlərinin bazasında qrafik istifadəçi interfeysinin populyarlığı artdıqca, siçan avtomatlaşdırılmış işçi yerləri və fərdi kompüterlər üçün çox gərəkli (zəruri) qurğuya çevrildi. Siçanın fərqləndirici özəllikləri: alt hissəsi yastı olan və ələ yerləşən korpus, üst hissəsində bir və ya bir neçə düymə; hərəkətləri müəyyənləşdirən mexanizm (adətən, kürəcik əsasında); siçanı kompüterlə birləşdirən şnur. Siçanı yastı səth üzərində hərəkət etdirməklə istifadəçi ekrandakı göstəricini (POINTER) idarə edir. Siçan nisbi vəziyyətləri idarə edən qurğudur, çünki onun üçün hərəkətə birqiymətli məhdudiyyət yoxdur, onun səthdəki konkret mövqeyi isə göstəricinin ekrandakı mövqeyinə bilavasitə təsir göstərmir. Ekranda menyunun və ya komandanın adını seçmək üçün göstəricini həmin elementin “üstünə” gətirmək və siçanın aktiv düyməsini basmaq lazımdır; bu zaman çıqqıltı eşidiləcək, buna görə də çox vaxt “menyunu, komandanı, obyekti çıqqıldatmaq” ifadəsi işlədilir.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
- Xəlilov M.S "İnformatika: Universitet tələbələri üçün dərslik", Bakı - 2009, 330 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sican Sican ing mouse komputer cihazi En cox umumi xususiyyetlere malik standart sican iki duyme ve ucuncu duyme kimi islene bilen diyircekli teker Sican plastik qurgu olub komputerle istifadeci arasinda elaqe yaratmaqla proqramlarin idare olunmasinda metnler sekiller uzerinde coxsayli emrlerin yerine yetirilmesinde istifade olunan giris qurgusudur Sican qurgulari diyircekli optik ve mesafeden idare eden formalarda olur Sicanin sol duymesi esas emrleri sag duymesi ise secilmis obyekt uzerinde emeliyyatlar aparmaq ucun xususi menyu acir Sicanin gostericisi ekranda standart qaydada ox simvolu ile eks olunur Hesablamada sican sethe bagli olan ikiolculu hereketi mueyyen eden isareleme qurgusudur Bu hereket adeten qrafik istifadeci biriminin yaxsi idaresine imkan veren gostericinin ekranda hereketi kimi oturulur Fiziki olaraq sican elde tutulan bir ve ya daha cox duymesi olan qurgudan ibaretdir Sican hemcinin elave idare ve olculu girisi aktiv eden sethler ve tekerler kimi basqa elementleri ozunde saxlayirAdlandirmaKomputer isare qurgusu kimi sican termininin en qedim bilinen nesri Bill Ingilisin 1965 ci il nesri Computer Aided Display Control dur TarixiTrackball mufaviq izleme qurgusu 1946 ci ilde Ralp Benjamin terefinden kesf olunub Benjamin sonralar Britaniya Dovlet deniz herbi donanmasi Elmi Xidmeti ucun calisirdi Benjamin daha yaxsi giris cihazina ehtiyaci oldugunu hiss etdi ve oz meqsedi ucun diyircekli top adlanan kurevi izleyicini kesf etdi 1947 ci ilde qurgu patentlendi ancaq o gune qeder sadece metal topla firlanan iki rezinle ortulmus tekerli prototip hazirlandi ve qurgu herbi sirri kimi saxlanildi Fiziki olaraq sican istifadecinin eli altinda yerlesdirilir bir ve ya daha cox duymeden ibaret olur Bundan basqa sicanin tekeri de ola biler ki bu da istifadeciye onu rahat hereket etdirmekle nisanlamaq istediyi obyektin uzerine sicanin isaresini getirmeye komek edir Sican vasitesile komputere muxtelif emrleri vermek obyekti ekran boyu hereket etdirmek eyriler cekmek ve s isleri gormek olar Sican ekranda olan gostericisinin kursorun hereketini idare edir Sican duz sethin is stolunun uzerinde hereket ederken ekrandaki gosterici veziyyetini deyisir yaxsi olar ki stolun ustunde kicik xalca olsun Sicanla ekranda istenilen eyrini hem de yuksek suretle cekmek olar Sicanin gostericisi bezi obyektlerin uzerinden kecirdikde onlar deyisilir meselen aletler lovhesinin duymelerinin rengi deyisilir ve s Onun bu xususiyyeti kokteksit hessasligi adlanir Sicanin bu xususiyyeti sistemle isi sadelesdirir Sicanin ekranda gorunen bu isaresi gorulecek isi eyani gosterir Obyektleri secmek ve ekran boyu hereket etdirmek ucun sicanin duymelerinin birinden istifade olunur Sicanin duymesini bir defe sixdiqda bu isin neticesi istifade olunan proqramdan ve duymelerin hansinin sixilmasindan asili olacaq Sicanla aparilan basqa emeliyyat ise duymeni iki defe sixmaqdir Sicanin sol duymesinin komeyi ile obyektin yerini ekran boyu deyismek olar Bunun ucun gostericini obyektin uzerine qoyub sol duymeni sixmaq sicanin komeyi ile obyekti ekranda lazimi yere cekib aparmaq sonra ise duymeni buraxmaq gerekdir Adeten sican klaviatura kimi komputere PS 2 portu vasitesile birlesdirilir Sicanin komputere bu port vasitesile birlesdirilmesi ucun komputerin sonulu olmasi vacibdir Amma indi USB interfeysli qurgular var ki onlari komputerin islek veziyyetinde komputere birlesdirmek ve ya ondan ayirmaq olar Bele sicanlar movcuddur ve onlardan indi cox istifade olunur Eger komputere eyni zamanda iki ve ya daha artiq sican qosulmussa PS 2 USB1 USB2 ve s onlarin hamisi isleyecekdir Amma krusorun bir dene oldugunu nezere almaq lazimdir Komputerin ekraninda gostericini POINTER idare eden giris qurgusu 1960 ci illerde Stanfort Tedqiqat Institutunda ABS Duqlas Engelbart Douglas Engelbart terefinden ixtira olunub Bu ixtirasina gore o 1997 ci ilde 500 000 dollar mukafat alib MS DOS UNIX ve OS 2 emeliyyat sistemlerinin bazasinda qrafik istifadeci interfeysinin populyarligi artdiqca sican avtomatlasdirilmis isci yerleri ve ferdi komputerler ucun cox gerekli zeruri qurguya cevrildi Sicanin ferqlendirici ozellikleri alt hissesi yasti olan ve ele yerlesen korpus ust hissesinde bir ve ya bir nece duyme hereketleri mueyyenlesdiren mexanizm adeten kurecik esasinda sicani komputerle birlesdiren snur Sicani yasti seth uzerinde hereket etdirmekle istifadeci ekrandaki gostericini POINTER idare edir Sican nisbi veziyyetleri idare eden qurgudur cunki onun ucun herekete birqiymetli mehdudiyyet yoxdur onun sethdeki konkret movqeyi ise gostericinin ekrandaki movqeyine bilavasite tesir gostermir Ekranda menyunun ve ya komandanin adini secmek ucun gostericini hemin elementin ustune getirmek ve sicanin aktiv duymesini basmaq lazimdir bu zaman ciqqilti esidilecek buna gore de cox vaxt menyunu komandani obyekti ciqqildatmaq ifadesi isledilir EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Xelilov M S Informatika Universitet telebeleri ucun derslik Baki 2009 330 s