Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sinif diskriminasiyası və ya sosial siniflərə əsaslanan ayrı-seçkilik (ing. Class discrimination) — cəmiyyətdə fərdlərin sosial, iqtisadi və ya peşəkar statuslarına görə bərabərsizliyə məruz qalmasıdır. Bu fenomenin tarixi qədim dövrlərə gedib çıxır və siniflərə bölünmə cəmiyyətin sosial quruluşunun ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Kökləri feodal dövrünə və hətta ondan əvvəlki kast sistemlərinə əsaslanır. Qədim Hindistanda kast sistemi, orta əsr Avropasında isə feodalizm sosial təbəqələr arasındakı sərt sərhədləri qoruyurdu. Bu sistemlərdə insanların hüquqları, peşə seçimi və cəmiyyətdəki rolu onların mənsub olduqları təbəqə ilə müəyyən edilirdi.
Sənaye inqilabından sonra sinif diskriminasiyası yeni forma aldı. Kapitalizmin yüksəlişi ilə cəmiyyət varlı kapitalistlər və zəhmətkeş işçi sinfi arasında daha aydın şəkildə bölündü. Bu dövrdə işçi sinfinin hüquqsuzluğu, aşağı maaşlar və sərt iş şəraiti sinif diskriminasiyasının təzahürləri idi. Sinif diskriminasiyası müasir dövrdə də müxtəlif formalarda özünü göstərir, məsələn, sosial statusa görə işə qəbulda ayrı-seçkilik, təhsilə və səhiyyəyə bərabər giriş imkanlarının olmaması. Bunun qarşısını almaq üçün sosial ədaləti təşviq edən qanunvericilik və maarifləndirmə kampaniyaları vacib rol oynayır. Sinif diskriminasiyası ilə mübarizə cəmiyyətin daha inklüziv və bərabər olmasına şərait yaradır.
Tarixi
Sinif diskriminasiyasının tarixi cəmiyyətin sosial təbəqələrə bölündüyü ən qədim dövrlərə qədər gedib çıxır. Qədim Misir, Babil və Hindistan kimi sivilizasiyalarda insanlar əsasən doğulduqları sinfə görə sosial mövqelərini müəyyənləşdirirdilər. Hindistanda kast sistemi, sosial və iqtisadi fərqliliyi sərt şəkildə qoruyan, min illər boyu mövcud olmuş bir sistem idi. Bu sistemdə fərdlərin peşəsi, hüquqları və hətta gündəlik həyatı doğulduqları kasta ilə məhdudlaşırdı. Antik Romada və Yunanıstanda da sinif fərqləri geniş yayılmışdı: burada azad vətəndaşlar, qullar və patrisilər arasında ciddi hüquqi və sosial fərqlər mövcud idi.
Orta əsrlərdə sinif diskriminasiyası əsasən feodal sistem vasitəsilə davam etdi. Feodalizm cəmiyyəti zadəganlar, ruhanilər və kəndlilər olmaqla üç əsas təbəqəyə ayırırdı. Kəndlilər (və ya serflər) torpaq sahibi zadəganlara asılı vəziyyətdə idilər və onların sosial statusunu dəyişdirmək demək olar ki, mümkün deyildi. Sənaye inqilabı (XVIII-XIX əsrlər) ilə sosial siniflər arasındakı fərqlər yeni bir forma aldı. Kapitalizmin inkişafı ilə cəmiyyət burjuaziya (kapital sahibləri) və proletariat (əməkçi sinif) arasında dərin bir şəkildə bölündü. İşçi sinfi uzun iş saatları, aşağı maaşlar və təhlükəli iş şəraitinə məruz qalırdı, bu da sinif diskriminasiyasının birbaşa təzahürü idi.
XX əsrdə sinif diskriminasiyasına qarşı mübarizə güclənməyə başladı. Bir çox ölkələrdə sosial ədalət hərəkatları və siniflərarası bərabərliyi təşviq edən siyasətlər tətbiq olundu. Sosial rifah sistemləri, minimal əmək haqqı qanunları və təhsilə bərabər giriş imkanlarının yaradılması sinif fərqlərinin təsirini azaltmaq məqsədi daşıyırdı. Lakin sinif diskriminasiyası müasir dövrdə də qalmaqdadır. Təhsil, səhiyyə və iş bazarında mövcud olan imkanlar sosial statusa görə dəyişir və bu, cəmiyyətdəki bərabərsizlikləri davam etdirir. Sinif diskriminasiyasının tarixi, cəmiyyətin sosial strukturlarını başa düşmək və ədaləti təmin etmək üçün vacib bir dərsdir.
İnstitusional klassizmə qarşı şəxsi klassikizm
İnstitusional klassizm və şəxsi klassizm sosial siniflərə qarşı ayrı-seçkiliyin iki fərqli formasıdır. İnstitusional klassizm sistematik şəkildə həyata keçirilən və qanunlar, siyasətlər və qurumlar vasitəsilə siniflər arasında bərabərsizliyi davam etdirən ayrı-seçkilik formasıdır. Məsələn, zənginlərin daha yaxşı təhsil və səhiyyə xidmətlərinə çıxışı, aşağı gəlirli insanların isə bu imkanlardan məhrum qalması institusional klassizmə misaldır. Bu cür ayrı-seçkilik sistematik olduğu üçün fərdlərin iradəsindən asılı olmayaraq davam edir və cəmiyyətin sosial və iqtisadi strukturuna dərin təsir göstərir. İnstitusional klassizm geniş miqyaslı və uzunmüddətli təsirləri ilə fərqlənir.
Şəxsi klassizm isə fərdlərin şəxsi münasibət və davranışlarında sinif fərqlərinə görə ayrı-seçkiliyin ifadə olunmasıdır. Bu, adətən, fərdlərin sosial statuslarına görə başqalarını dəyərləndirməsi və ya dəyərsizləşdirməsi formasında təzahür edir. Məsələn, yüksək gəlirli şəxslərin aşağı gəlirli insanlara qarşı üstünlük münasibəti bəsləməsi və ya onları təcrübəsiz və ya dəyərsiz hesab etməsi şəxsi klassizmə aid edilə bilər. Şəxsi klassizm daha çox fərdi səviyyədə baş versə də, cəmiyyətdəki institusional klassizmi dəstəkləyən və onun davamını təmin edən bir mədəniyyəti gücləndirir. Hər iki forma arasında fərqlər olsa da, onlar bir-birini tamamlayaraq sosial ədalətsizliyi gücləndirir. Bu səbəbdən, sinif ayrı-seçkiliyinə qarşı mübarizə həm sistematik, həm də fərdi səviyyədə aparılmalıdır.
İstinadlar
- Peter N. Stearns (Narrator). A Brief History of the World Course No. 8080 [Audio CD]. The Teaching Company. B000W595CC.
- Kadi, Joanna. Thinking Class. South End Press. 1996. ISBN .
- "Sexism and Racism Linked to Personality". Live Science. 9 November 2011. 10 January 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 January 2025.
- Young, Serinity; Katie Cannon. Serinity Young (redaktor). Encyclopedia of Women and World Religion (Print). Macmillan. 1999. səh. 181. ISBN .
- Kocaman, Ceren; Fuad, Selvi Ali. "Gender, Sexuality, and Language Teaching Materials: Why Materials Matter for Social Justice in the Language Classroom". Babylonia Multilingual Journal of Language Education (ingilis). 1. 2021-04-28: 76–81. doi:10.55393/babylonia.v1i.41. ISSN 2673-6454. 2025-01-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-10.
- Bécares, Laia; Priest, Naomi. "Understanding the Influence of Race/Ethnicity, Gender, and Class on Inequalities in Academic and Non-Academic Outcomes among Eighth-Grade Students: Findings from an Intersectionality Approach". PLOS ONE. 10 (10). 27 October 2015: e0141363. Bibcode:2015PLoSO..1041363B. doi:10.1371/journal.pone.0141363. ISSN 1932-6203. PMC 4624767. PMID 26505623.
- "Psychology Helps Explain Why People Are Prejudiced - Center for Public Interest Communications" (ingilis). 2016-06-23. 2024-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-03.
- Congressional Hunger Center // Encyclopedia of World Poverty, 2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States: Sage Publications, Inc., 2006, doi:10.4135/9781412939607.n139, ISBN , İstifadə tarixi: 2024-11-03
- "Classism Definitions". gustavus.edu. 13 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 March 2018.
- "Glossary" Arxiv surəti 9 mart 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında.Arxivləşdirilib 9 mart 2012 at the Wayback Machine
- "Social Class Prejudice". Encyclopedia.com. 2019-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-08.
- Langhout, Regina Day; Rosselli, Francine; Feinstein, Jonathan, "Assessing Classism in Academic Settings", The Review of Higher Education, 30 (2), Winter 2007: 145–184, doi:10.1353/rhe.2006.0073, 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2025-01-10
- Adams, Maurianne; Bell, Lee Anne; Griffin, Pat, redaktorlar Teaching for Diversity and Social Justice (2nd). Routledge. 2007. səh. 317. ISBN .
- . Introduction: Exploring the Intersections of Race, Gender, Status and Ethnicity in Early Christian Studies // Nasrallah, Laura; Schüssler Fiorenza, Elisabeth (redaktorlar ). Prejudice and Christian beginnings: investigating race, gender, and ethnicity in early Christian studies. Minneapolis: Fortress Press. 2009. ISBN .
- King, Deborah K. "Multiple Jeopardy, Multiple Consciousness: The Context of a Black Feminist Ideology". Signs. 14 (1). 1988: 42–72. doi:10.1086/494491. ISSN 0097-9740. JSTOR 3174661. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-10.
- Tēraudkalns, Valdis. Construction of Masculinities in Contemporary Christianity // Cimdiņa, Ausma (redaktor). Religion and political change in Europe: past and present. PLUS. 2003. 223–232. ISBN .
Ədəbiyyat
- Bowker, Geoffrey C., and Susan Leigh Star. Sorting Things Out: Classification and Its Consequences. MIT Press, 1999.
- Capuano, Angelo. "Giving Meaning to 'Social Origin' in International Labour Organization ('ILO') Conventions, the Fair Work Act 2009 (Cth) and the Australian Human Rights Commission Act 1986 (Cth): 'Class' Discrimination and Its Relevance to the Australian Context" (PDF). (2016) 39(1) University of New South Wales Law Journal 84. SSRN 2771056
- A People's History of the United States by Howard Zinn.
- Hill, Marcia, and Esther Rothblum. Classism and Feminist Therapy: Counting Costs. New York: Haworth Press, 1996.
- hooks, bell . Where we stand: class matters. New York & London: Routledge, 2000.
- Gans, Herbert. The War Against the Poor, 1996.
- Homan, Jacqueline S. Classism For Dimwits. Pennsylvania: Elf Books, 2007/2009.
- Packard, Vance. Status Seekers, 1959.
- Beegle, Donna M. See Poverty - Be the Difference, 2009.
- Leondar-Wright, Betsy . Class Matters: Cross-Class Alliance Building for Middle-Class Activists: New Society Publishers, 2005.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sinif diskriminasiyasi ve ya sosial siniflere esaslanan ayri seckilik ing Class discrimination cemiyyetde ferdlerin sosial iqtisadi ve ya pesekar statuslarina gore berabersizliye meruz qalmasidir Bu fenomenin tarixi qedim dovrlere gedib cixir ve siniflere bolunme cemiyyetin sosial qurulusunun ayrilmaz hissesi olmusdur Kokleri feodal dovrune ve hetta ondan evvelki kast sistemlerine esaslanir Qedim Hindistanda kast sistemi orta esr Avropasinda ise feodalizm sosial tebeqeler arasindaki sert serhedleri qoruyurdu Bu sistemlerde insanlarin huquqlari pese secimi ve cemiyyetdeki rolu onlarin mensub olduqlari tebeqe ile mueyyen edilirdi Senaye inqilabindan sonra sinif diskriminasiyasi yeni forma aldi Kapitalizmin yukselisi ile cemiyyet varli kapitalistler ve zehmetkes isci sinfi arasinda daha aydin sekilde bolundu Bu dovrde isci sinfinin huquqsuzlugu asagi maaslar ve sert is seraiti sinif diskriminasiyasinin tezahurleri idi Sinif diskriminasiyasi muasir dovrde de muxtelif formalarda ozunu gosterir meselen sosial statusa gore ise qebulda ayri seckilik tehsile ve sehiyyeye beraber giris imkanlarinin olmamasi Bunun qarsisini almaq ucun sosial edaleti tesviq eden qanunvericilik ve maariflendirme kampaniyalari vacib rol oynayir Sinif diskriminasiyasi ile mubarize cemiyyetin daha inkluziv ve beraber olmasina serait yaradir TarixiSinif diskriminasiyasinin tarixi cemiyyetin sosial tebeqelere bolunduyu en qedim dovrlere qeder gedib cixir Qedim Misir Babil ve Hindistan kimi sivilizasiyalarda insanlar esasen dogulduqlari sinfe gore sosial movqelerini mueyyenlesdirirdiler Hindistanda kast sistemi sosial ve iqtisadi ferqliliyi sert sekilde qoruyan min iller boyu movcud olmus bir sistem idi Bu sistemde ferdlerin pesesi huquqlari ve hetta gundelik heyati dogulduqlari kasta ile mehdudlasirdi Antik Romada ve Yunanistanda da sinif ferqleri genis yayilmisdi burada azad vetendaslar qullar ve patrisiler arasinda ciddi huquqi ve sosial ferqler movcud idi Orta esrlerde sinif diskriminasiyasi esasen feodal sistem vasitesile davam etdi Feodalizm cemiyyeti zadeganlar ruhaniler ve kendliler olmaqla uc esas tebeqeye ayirirdi Kendliler ve ya serfler torpaq sahibi zadeganlara asili veziyyetde idiler ve onlarin sosial statusunu deyisdirmek demek olar ki mumkun deyildi Senaye inqilabi XVIII XIX esrler ile sosial sinifler arasindaki ferqler yeni bir forma aldi Kapitalizmin inkisafi ile cemiyyet burjuaziya kapital sahibleri ve proletariat emekci sinif arasinda derin bir sekilde bolundu Isci sinfi uzun is saatlari asagi maaslar ve tehlukeli is seraitine meruz qalirdi bu da sinif diskriminasiyasinin birbasa tezahuru idi XX esrde sinif diskriminasiyasina qarsi mubarize guclenmeye basladi Bir cox olkelerde sosial edalet herekatlari ve siniflerarasi beraberliyi tesviq eden siyasetler tetbiq olundu Sosial rifah sistemleri minimal emek haqqi qanunlari ve tehsile beraber giris imkanlarinin yaradilmasi sinif ferqlerinin tesirini azaltmaq meqsedi dasiyirdi Lakin sinif diskriminasiyasi muasir dovrde de qalmaqdadir Tehsil sehiyye ve is bazarinda movcud olan imkanlar sosial statusa gore deyisir ve bu cemiyyetdeki berabersizlikleri davam etdirir Sinif diskriminasiyasinin tarixi cemiyyetin sosial strukturlarini basa dusmek ve edaleti temin etmek ucun vacib bir dersdir Institusional klassizme qarsi sexsi klassikizmInstitusional klassizm ve sexsi klassizm sosial siniflere qarsi ayri seckiliyin iki ferqli formasidir Institusional klassizm sistematik sekilde heyata kecirilen ve qanunlar siyasetler ve qurumlar vasitesile sinifler arasinda berabersizliyi davam etdiren ayri seckilik formasidir Meselen zenginlerin daha yaxsi tehsil ve sehiyye xidmetlerine cixisi asagi gelirli insanlarin ise bu imkanlardan mehrum qalmasi institusional klassizme misaldir Bu cur ayri seckilik sistematik oldugu ucun ferdlerin iradesinden asili olmayaraq davam edir ve cemiyyetin sosial ve iqtisadi strukturuna derin tesir gosterir Institusional klassizm genis miqyasli ve uzunmuddetli tesirleri ile ferqlenir Sexsi klassizm ise ferdlerin sexsi munasibet ve davranislarinda sinif ferqlerine gore ayri seckiliyin ifade olunmasidir Bu adeten ferdlerin sosial statuslarina gore basqalarini deyerlendirmesi ve ya deyersizlesdirmesi formasinda tezahur edir Meselen yuksek gelirli sexslerin asagi gelirli insanlara qarsi ustunluk munasibeti beslemesi ve ya onlari tecrubesiz ve ya deyersiz hesab etmesi sexsi klassizme aid edile biler Sexsi klassizm daha cox ferdi seviyyede bas verse de cemiyyetdeki institusional klassizmi destekleyen ve onun davamini temin eden bir medeniyyeti guclendirir Her iki forma arasinda ferqler olsa da onlar bir birini tamamlayaraq sosial edaletsizliyi guclendirir Bu sebebden sinif ayri seckiliyine qarsi mubarize hem sistematik hem de ferdi seviyyede aparilmalidir IstinadlarPeter N Stearns Narrator A Brief History of the World Course No 8080 Audio CD The Teaching Company B000W595CC Kadi Joanna Thinking Class South End Press 1996 ISBN 0 89608 548 1 Sexism and Racism Linked to Personality Live Science 9 November 2011 10 January 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 January 2025 Young Serinity Katie Cannon Serinity Young redaktor Encyclopedia of Women and World Religion Print Macmillan 1999 seh 181 ISBN 0028648609 Kocaman Ceren Fuad Selvi Ali Gender Sexuality and Language Teaching Materials Why Materials Matter for Social Justice in the Language Classroom Babylonia Multilingual Journal of Language Education ingilis 1 2021 04 28 76 81 doi 10 55393 babylonia v1i 41 ISSN 2673 6454 2025 01 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 10 Becares Laia Priest Naomi Understanding the Influence of Race Ethnicity Gender and Class on Inequalities in Academic and Non Academic Outcomes among Eighth Grade Students Findings from an Intersectionality Approach PLOS ONE 10 10 27 October 2015 e0141363 Bibcode 2015PLoSO 1041363B doi 10 1371 journal pone 0141363 ISSN 1932 6203 PMC 4624767 PMID 26505623 Psychology Helps Explain Why People Are Prejudiced Center for Public Interest Communications ingilis 2016 06 23 2024 10 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 11 03 Congressional Hunger Center Encyclopedia of World Poverty 2455 Teller Road Thousand Oaks California 91320 United States Sage Publications Inc 2006 doi 10 4135 9781412939607 n139 ISBN 978 1 4129 1807 7 Istifade tarixi 2024 11 03 Classism Definitions gustavus edu 13 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 March 2018 Glossary Arxiv sureti 9 mart 2012 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 9 mart 2012 at the Wayback Machine Social Class Prejudice Encyclopedia com 2019 03 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 08 Langhout Regina Day Rosselli Francine Feinstein Jonathan Assessing Classism in Academic Settings The Review of Higher Education 30 2 Winter 2007 145 184 doi 10 1353 rhe 2006 0073 2016 03 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 10 Adams Maurianne Bell Lee Anne Griffin Pat redaktorlar Teaching for Diversity and Social Justice 2nd Routledge 2007 seh 317 ISBN 978 0 415 95199 9 Introduction Exploring the Intersections of Race Gender Status and Ethnicity in Early Christian Studies Nasrallah Laura Schussler Fiorenza Elisabeth redaktorlar Prejudice and Christian beginnings investigating race gender and ethnicity in early Christian studies Minneapolis Fortress Press 2009 ISBN 978 1451412840 King Deborah K Multiple Jeopardy Multiple Consciousness The Context of a Black Feminist Ideology Signs 14 1 1988 42 72 doi 10 1086 494491 ISSN 0097 9740 JSTOR 3174661 2024 12 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 10 Teraudkalns Valdis Construction of Masculinities in Contemporary Christianity Cimdina Ausma redaktor Religion and political change in Europe past and present PLUS 2003 223 232 ISBN 8884921414 EdebiyyatBowker Geoffrey C and Susan Leigh Star Sorting Things Out Classification and Its Consequences MIT Press 1999 Capuano Angelo Giving Meaning to Social Origin in International Labour Organization ILO Conventions the Fair Work Act 2009 Cth and the Australian Human Rights Commission Act 1986 Cth Class Discrimination and Its Relevance to the Australian Context PDF 2016 39 1 University of New South Wales Law Journal 84 SSRN 2771056 A People s History of the United States by Howard Zinn Hill Marcia and Esther Rothblum Classism and Feminist Therapy Counting Costs New York Haworth Press 1996 hooks bell Where we stand class matters New York amp London Routledge 2000 Gans Herbert The War Against the Poor 1996 Homan Jacqueline S Classism For Dimwits Pennsylvania Elf Books 2007 2009 Packard Vance Status Seekers 1959 Beegle Donna M See Poverty Be the Difference 2009 Leondar Wright Betsy Class Matters Cross Class Alliance Building for Middle Class Activists New Society Publishers 2005