Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səntur — toxmaqla çalınan alətdir. Toxmaqla çalındığına görə, həm simli, həm də zərb musiqi aləti sayılır. İranda bu alətin bir qədər kiçik - diatanik növü indi də istifadə olunur. Azərbaycanda isə XIX əsrə qədər istifadə olunub. Sənturun ən qədim növü qədər gedib çatır.
| Səntur | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 314.122-4 |
| Audio nümunəsi | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yatıq sazlar ailəsinə mənsubdur. Qanun, nüzhə və bu növ alətlərdən hesab edilir. Sənturun bu alətlərdən başlıca fərqi onun iki yüngül ağac toxmaqla (mizrabla) çalınmasıdır. Ona görə də səntur həm də zərb musiqi aləti sayılır.
Etimologiya
Səntur haqqında R. Yektabəy yazır: "Bu çalğı aləti çox qədim olub, "Tövrat"da "psanterin", "zəbur" adlandırılır. Səntur kəlməsi bunun başqa bir şəklidir" .
Tarixçə
Əfsanəyə görə, Davud peyğəmbər bir sıra musiqi alətlərinin, o cümlədən sənturun yaradıcısı olmuşdur. Yatıq sazların müxtəlif növləri, əsasən, Şərq və Qərb ölkələrində geniş yayılmışdır. Ən qədim və sadə nümunələrinə Tuva və Xakas xalqları arasında rast gəlmək olar. Bu növ alətlər ruslarda "qusli", belarus və moldovalılarda "simbal", çuvaşlarda "kyesli", tatarlarda "quslya", estonlarda "kannel", gürcülərdə "santuri", özbəklərdə "çəng" və s. adlar daşıyır. Avropalılar çağdaş sənturu “dulçimer” adlandırırlar. “Dolçe“ kəlməsi "şirin" mənasında, “melos“ isə "melodiyalı, nəğməli" mənasındadır.
Nizami Gəncəvi öz əsərində, Davuda “Zəbur”u tərif edərək, fikrini belə ifadə etmişdir.
Könlümün evini nurunla bəzət!
Sənin tərifinə dilimi öyrət!
Davud tək könlümü təzələ hər an,
Qalsın Zəmburumun şöhrəti haman .
Xaqani Şirvani isə zəmburun xoş avazını belə tərənnüm etmişdir.
Nurdan yaranmışdır nitqi nəfəsi
“Zəbur” nəğməsidir şirin nəğməsi .
1920-ci ildə Azərbaycanda bolşevik mədəniyyətinin gücləndiyi bir dövrdə onlarla mədəni-tarixi abidələr uçurulub, dağıdıldı. Kechmişlə əlaqədar nə var idisə, hər şey demək olar ki, şübhə altına alındı. Chalğı alətlərinin şahı olan tarın çalınması qadağan olunanların sırasına düşdü. O cümlədən də xalq arasında ara-sıra təsadüf edilən bir sıra alətlərin unudulması sürətləndi. Məhz santur da beləcə unuduldu.
Ella Zonis "Klassik fars musiqisi" əsrlərində K. Zaksın fikrinə əsaslanaraq bildirir ki, «Orta Şərq musiqi alətlərinin əksəriyyətində zidd olaraq, sitranın (santurun) heç bir növü antik dövrə aid edilə bilməz». Müəllif hesab edir ki, səntur ilk dəfə XI əsrin İran şairi Mənuçöhr tərəfindən musiqi alətlərində çalan müxtəlif quş növlərinin təsvir edildiyi poemada meydana çıxmışdır. Alətin özü isə Səfiəddin Urməvinin "Kitab əl-ədvar" əsərinə qədər təsvir edilməmişdir. Əsərdə verilən şəkildə santur dzübucaqlı olub, "nüzxə" adlandırılmışdır.
Növləri
Coğrafiyasına görə, 4 cür olur:
- Azərbaycan sənturu
- İran sənturu
- Türk sənturu
- Kəşmir sənturu .
Osmanlı türklərində 2 növ səntur mövcuddur: alafranqa və türk sənturları. Quruluşuna, çalğı tərzinə, səs düzümünə və başqa cəhətlərinə görə sənturun bu növləri bir-birinə çox yaxındır.
Xərəklərin sayına görə, iki cür sənturlar olur:
- doqquz xərəkli
- on iki xərəkli.
72-simli səntur cəmi 18 xərəklidir: yəni hər tərəfində 9 xərək mövcuddur və onların hər birinin üzərindən dörd sim keçir. Bu quruluşda aləti doqquzxərəkli səntur adlandırırlar. Hər dörd sim bir xərəkdə köklənir və eyni səs verir. Balkan ölkələrində orkestrlərdə bu sənturdan istifadə edilir.
Son zamanlar doqquz xərəkdən artıq sənturlar da hazırlanır. Bu xərəklərin sayı on ikiyə çatır. On iki xərəkli sənturların üstünlüyü çoxdur: səs imkanı daha genişdir, səsi gur olur və köklərini asanlıqla dəyişdirmək olur. 9-xərəkli sənturun səs düzümü üç oktavadır, 12-xərəklininsə üç yarım (yəni do notundan sol notuna qədər). Hər iki növ sənturu orkestrda birgə ifa etmək olur. Amma əlləri qısa adamlara on iki xərəkli sənturda ifa etmək çətin gəlir, çünki onların əlləri yuxarı simlərə çatmır.
Səvəndər - yastı sandıqca şəklində, təknəsi üzərində 16-dan 24-ə qədər polad simi olan zərbli, simli musiqi aləti. Zahiri görünüşü etibarı ilə santura çox bənzəyir. Səvəndəri də santur kimi iki nazik çubuqla simlərin üzərinə vuraraq səsləndirirlər .
Quruluşu
9 xərəkli diatonik səntur (və ya İran sənturu ) hazırda İranda, Cənubi Azərbaycan ərazisində geniş yayılmışdır. 9 xərəkli dedikdə, alətin bir tərəfinin xərəkləri nəzərdə tutulur; əslində, alətin 18 xərəyi (9-9) vardır. Azərbaycan sənturu isə xromatik səsdüzümünə malikdir, bu da ifaçılıq baxımından geniş imkanlar verir .
Digər növü 24 xərəkli sənturdur (12-12). Bu səntur isə şərti olaraq xromatik alət növünə aid edilir. İranda bu alətin irihəcmli həmnövlərinə bəm sənturlarına rast gəlinir. Səntur xarici görünüşünə görə trapesiyaşəkilli taxta qutuya oxşayır. Alət çərçivədən, üst və alt taxta qapaqlardan ibarətdir. Bütün hissələri seçmə növ qoz ağacından hazırlanır. Aşıq və simgirlər metaldan olur. Alt taxtası 7 mm, üst hissəsi isə 5 mm qalınlığında bütöv bir lövhədən ibarətdir.
12 xərəkli sənturun ümumi uzunluğu 892 mm, eni 315 mm, hündürlüyü 69 mm-dir. Simlər metaldan olur. Hər bir xərəkdən 4 eyni kökdə sim keçir. Simlərin ümumi sayı 96-dır. Səntur transpozisiya olunmayan alət sayılır. İfaçılar arasında, əsasən, üç adda alət işlədilir: sol, lya və si köklü sənturlar.
12 xərəkli sənturun diapazonu böyük oktavanın "mi" səsindən ikinci oktavanın "lya #" səsinə kimidir. 9 xərəkli sənturun diapazonu kiçik oktavanın "rpi" səsindən birinci oktavanın "re" səsinə kimidir.
A. Şabani sənturun quruluşu barədə yazır: “Xərəklərin altında (yəni sənturun boş qutusunun içində) iki cərgə şaquli taxta olur ki, alətin səsinin gurluğu onların sayından asılıdır. Sənturu iki uzun taxta çəkiclərlə çalırlar. Çəkiclər tut, yaxud şümşad ağacından hazırlanır. Çakiclərin uzunluğu təqribən 20 sm olur. Onların ucu aypara şəklində, arxası isə yumru olur. Ifa zamanı onu orta, şahadət və baş barmaqla tuturlar.
Səntur düzəltməkdə xüsusi məharəti olan mərhum Əbülhəsən Səba doqquz xərəkli səntur hazırlamaq üçün çoxlu tövsiyələr etmişdir və doqquz xərəkdən artıq xərəkli səntur düzəldilməsi ilə razı deyildir. Onun yetirmələri də həmin fikirdədirlər. Ağayi Hüseyn Dehli (Iran musiqi ustadlarındandır) milli musiqi orkestrlərində bu alətdən istifadə etməsi üçün əvəzolunmaz bir işə başladı. Onun rəhbərliyi altında Tehran Konservatoriyasında iki növ sənturlar düzəldilmişdir: xromatik və dəm səsli.
Hazırlanma qaydası
Çağdaş İranda sənturun hazırlanma qaydası belədir. Səntur qoz ağacından hazırlanır. Böyük tərəfinin uzunluğu 90 sm, kiçik tərəfininsə 36 sm, eni 38 sm, hündürlüyü 17 sm olur. Alətin üst üzünün qalınlığı 6 sm, alt üzünün qalınlığı isə 9 sm-dir. Səsin gur olması üçün üç səslik açılır. 72 sim iki cərgədən keçərək qarşıdakı yetmiş iki qulaqcığa bağlanır. Simlərin qalınlığı eyni olur. Səsin zil, ya bəm olması simin uzunluğu ilə bağlıdır, ancaq qulaqcıqlarla simləri sıxıb və yaxud boşaltmaqla səsin zil ya bəm səslənməsinə nail olmaq olur.
İstinadlar
- "Qədim musiqi alətlərimiz zəngin mədəni tariximizi əks etdirir". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-30.
- Fuad Əzimli. Musiqi alətlərimizin adları. Bakı, Təfəkkür, 2004, s. 127.
- Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin. Bakı, 1983, s. 376.
- Xəqanı Şirvani. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1987, s. 41.
- Məcnun Kərimov. Azərbaycan qədim simli musiqi alətləri: Səntur. 2022-03-27 at the Wayback Machine "Musiqi dünyası" jurnalı.
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Çalğı alətlərimiz 2022-03-25 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- "Təranə Əliyeva. Azərbaycan qanunu və dünyanın yatıq simli alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-31.
- "Muğam Ensiklopediyası - Sevəndər". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-31.
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti 2022-03-03 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Səntur". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sentur toxmaqla calinan aletdir Toxmaqla calindigina gore hem simli hem de zerb musiqi aleti sayilir Iranda bu aletin bir qeder kicik diatanik novu indi de istifade olunur Azerbaycanda ise XIX esre qeder istifade olunub Senturun en qedim novu qeder gedib catir SenturHornbostel Zaks tesnifati 314 122 4Audio numunesi source source Fayl haqqinda melumat Vikianbarda elaqeli mediafayllarElektrik sentur Yatiq sazlar ailesine mensubdur Qanun nuzhe ve bu nov aletlerden hesab edilir Senturun bu aletlerden baslica ferqi onun iki yungul agac toxmaqla mizrabla calinmasidir Ona gore de sentur hem de zerb musiqi aleti sayilir EtimologiyaSentur haqqinda R Yektabey yazir Bu calgi aleti cox qedim olub Tovrat da psanterin zebur adlandirilir Sentur kelmesi bunun basqa bir seklidir TarixceEfsaneye gore Davud peygember bir sira musiqi aletlerinin o cumleden senturun yaradicisi olmusdur Yatiq sazlarin muxtelif novleri esasen Serq ve Qerb olkelerinde genis yayilmisdir En qedim ve sade numunelerine Tuva ve Xakas xalqlari arasinda rast gelmek olar Bu nov aletler ruslarda qusli belarus ve moldovalilarda simbal cuvaslarda kyesli tatarlarda quslya estonlarda kannel gurculerde santuri ozbeklerde ceng ve s adlar dasiyir Avropalilar cagdas senturu dulcimer adlandirirlar Dolce kelmesi sirin menasinda melos ise melodiyali negmeli menasindadir Nizami Gencevi oz eserinde Davuda Zebur u terif ederek fikrini bele ifade etmisdir Konlumun evini nurunla bezet Senin terifine dilimi oyret Davud tek konlumu tezele her an Qalsin Zemburumun sohreti haman Xaqani Sirvani ise zemburun xos avazini bele terennum etmisdir Nurdan yaranmisdir nitqi nefesi Zebur negmesidir sirin negmesi 1920 ci ilde Azerbaycanda bolsevik medeniyyetinin guclendiyi bir dovrde onlarla medeni tarixi abideler ucurulub dagidildi Kechmisle elaqedar ne var idise her sey demek olar ki subhe altina alindi Chalgi aletlerinin sahi olan tarin calinmasi qadagan olunanlarin sirasina dusdu O cumleden de xalq arasinda ara sira tesaduf edilen bir sira aletlerin unudulmasi suretlendi Mehz santur da belece unuduldu Ella Zonis Klassik fars musiqisi esrlerinde K Zaksin fikrine esaslanaraq bildirir ki Orta Serq musiqi aletlerinin ekseriyyetinde zidd olaraq sitranin santurun hec bir novu antik dovre aid edile bilmez Muellif hesab edir ki sentur ilk defe XI esrin Iran sairi Menucohr terefinden musiqi aletlerinde calan muxtelif qus novlerinin tesvir edildiyi poemada meydana cixmisdir Aletin ozu ise Sefieddin Urmevinin Kitab el edvar eserine qeder tesvir edilmemisdir Eserde verilen sekilde santur dzubucaqli olub nuzxe adlandirilmisdir NovleriCografiyasina gore 4 cur olur Azerbaycan senturu Iran senturu Turk senturu Kesmir senturu Osmanli turklerinde 2 nov sentur movcuddur alafranqa ve turk senturlari Qurulusuna calgi terzine ses duzumune ve basqa cehetlerine gore senturun bu novleri bir birine cox yaxindir Xereklerin sayina gore iki cur senturlar olur doqquz xerekli on iki xerekli 72 simli sentur cemi 18 xereklidir yeni her terefinde 9 xerek movcuddur ve onlarin her birinin uzerinden dord sim kecir Bu qurulusda aleti doqquzxerekli sentur adlandirirlar Her dord sim bir xerekde koklenir ve eyni ses verir Balkan olkelerinde orkestrlerde bu senturdan istifade edilir Son zamanlar doqquz xerekden artiq senturlar da hazirlanir Bu xereklerin sayi on ikiye catir On iki xerekli senturlarin ustunluyu coxdur ses imkani daha genisdir sesi gur olur ve koklerini asanliqla deyisdirmek olur 9 xerekli senturun ses duzumu uc oktavadir 12 xereklininse uc yarim yeni do notundan sol notuna qeder Her iki nov senturu orkestrda birge ifa etmek olur Amma elleri qisa adamlara on iki xerekli senturda ifa etmek cetin gelir cunki onlarin elleri yuxari simlere catmir Sevender yasti sandiqca seklinde teknesi uzerinde 16 dan 24 e qeder polad simi olan zerbli simli musiqi aleti Zahiri gorunusu etibari ile santura cox benzeyir Sevenderi de santur kimi iki nazik cubuqla simlerin uzerine vuraraq seslendirirler Qurulusu9 xerekli diatonik sentur ve ya Iran senturu hazirda Iranda Cenubi Azerbaycan erazisinde genis yayilmisdir 9 xerekli dedikde aletin bir terefinin xerekleri nezerde tutulur eslinde aletin 18 xereyi 9 9 vardir Azerbaycan senturu ise xromatik sesduzumune malikdir bu da ifaciliq baximindan genis imkanlar verir Diger novu 24 xerekli senturdur 12 12 Bu sentur ise serti olaraq xromatik alet novune aid edilir Iranda bu aletin irihecmli hemnovlerine bem senturlarina rast gelinir Sentur xarici gorunusune gore trapesiyasekilli taxta qutuya oxsayir Alet cerciveden ust ve alt taxta qapaqlardan ibaretdir Butun hisseleri secme nov qoz agacindan hazirlanir Asiq ve simgirler metaldan olur Alt taxtasi 7 mm ust hissesi ise 5 mm qalinliginda butov bir lovheden ibaretdir 12 xerekli senturun umumi uzunlugu 892 mm eni 315 mm hundurluyu 69 mm dir Simler metaldan olur Her bir xerekden 4 eyni kokde sim kecir Simlerin umumi sayi 96 dir Sentur transpozisiya olunmayan alet sayilir Ifacilar arasinda esasen uc adda alet isledilir sol lya ve si koklu senturlar 12 xerekli senturun diapazonu boyuk oktavanin mi sesinden ikinci oktavanin lya sesine kimidir 9 xerekli senturun diapazonu kicik oktavanin rpi sesinden birinci oktavanin re sesine kimidir A Sabani senturun qurulusu barede yazir Xereklerin altinda yeni senturun bos qutusunun icinde iki cerge saquli taxta olur ki aletin sesinin gurlugu onlarin sayindan asilidir Senturu iki uzun taxta cekiclerle calirlar Cekicler tut yaxud sumsad agacindan hazirlanir Cakiclerin uzunlugu teqriben 20 sm olur Onlarin ucu aypara seklinde arxasi ise yumru olur Ifa zamani onu orta sahadet ve bas barmaqla tuturlar Sentur duzeltmekde xususi mehareti olan merhum Ebulhesen Seba doqquz xerekli sentur hazirlamaq ucun coxlu tovsiyeler etmisdir ve doqquz xerekden artiq xerekli sentur duzeldilmesi ile razi deyildir Onun yetirmeleri de hemin fikirdedirler Agayi Huseyn Dehli Iran musiqi ustadlarindandir milli musiqi orkestrlerinde bu aletden istifade etmesi ucun evezolunmaz bir ise basladi Onun rehberliyi altinda Tehran Konservatoriyasinda iki nov senturlar duzeldilmisdir xromatik ve dem sesli Hazirlanma qaydasiCagdas Iranda senturun hazirlanma qaydasi beledir Sentur qoz agacindan hazirlanir Boyuk terefinin uzunlugu 90 sm kicik terefininse 36 sm eni 38 sm hundurluyu 17 sm olur Aletin ust uzunun qalinligi 6 sm alt uzunun qalinligi ise 9 sm dir Sesin gur olmasi ucun uc seslik acilir 72 sim iki cergeden kecerek qarsidaki yetmis iki qulaqciga baglanir Simlerin qalinligi eyni olur Sesin zil ya bem olmasi simin uzunlugu ile baglidir ancaq qulaqciqlarla simleri sixib ve yaxud bosaltmaqla sesin zil ya bem seslenmesine nail olmaq olur Istinadlar Qedim musiqi aletlerimiz zengin medeni tariximizi eks etdirir 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2015 04 30 Fuad Ezimli Musiqi aletlerimizin adlari Baki Tefekkur 2004 s 127 Nizami Gencevi Xosrov ve Sirin Baki 1983 s 376 Xeqani Sirvani Secilmis eserleri Baki 1987 s 41 Mecnun Kerimov Azerbaycan qedim simli musiqi aletleri Sentur 2022 03 27 at the Wayback Machine Musiqi dunyasi jurnali Abbasqulu Necefzade Calgi aletlerimiz 2022 03 25 at the Wayback Machine Baki 2004 Terane Eliyeva Azerbaycan qanunu ve dunyanin yatiq simli aletleri Musiqi dunyasi jurnali 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 31 Mugam Ensiklopediyasi Sevender 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 31 Abbasqulu Necefzade Azerbaycan calgi aletlerinin izahli lugeti 2022 03 03 at the Wayback Machine Baki 2004 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Sentur 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Hemcinin baxQanun musiqi aleti