Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əvəlik (lat. Rumex) — qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Əvəlik | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Əvəlik | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Tarixi
Əvəlik kosmopolit bitki olub. Yer kürəsinin hər yerində yayılmışdır. Əvəlik cinsinin dünya florasının tərkibində 150-ə qədər növünə rast gəlmək olar. Bu növlərin əksəriyyətinə şimal yarımkürəsinin mülayim iqlim zonalarında rast gəlinir. Əvəliyin Qafqazda 25, Azərbaycanda isə 17 növü yayılmışdır.
Əvəlik növlərinin əksəriyyəti mal-qara üçün qüvvətli yem, gön-dəri sənayesi üçün aşı əhəmiyyətli, dərman xüsusiyyətli, boyaq təbiətli olmaqla yanaşı, həm də qiymətli qida və ədviyyat bitkisi sayılır.
Turştəhər əvəlik — Rumex acetosella. Bu çoxillik, çılpaq ot bitkisidir. Kök hissəsindən sıx gövdələri, düz və qalxanvarı, şırımlı, sadə budaqlanan, əksərən qırmızımtıl rəngdə olub, 15-55 sm hiindürlüyündədir.
Turştəhər əvəlik Azərbaycanın (Böyük Qafqazın Quba sahəsində) şərq və qərb rayonlarında, Kiçik Qafqazın şimal və cənub sahələrində yayılmışdır. Buna Naxçıvan Muxtar Respublikasının düzən, dağlıq sahələrində də rast gəlmək olar. Ümumiyyətlə, bu bitki orta və yuxarı dağlıq zonalardan tutmuş qayalıq və subalp çəmənlərə qədər yayılmışdır. Bunun kökünün tərkibində 10-14%-ə qədər aşı maddəsi, xrizofanol, aloe-emodin, emodin, fission antıaxinonları, yerüstü hissəsində üzvü turşular, 3,2-8% aşı maddəsi, hiperin, rutin, xrizofanol, emodin, sianidin, delfinidin vardır.
Adi əvəlik — Hündürlüyü 30-100 sm olan iri kökümsovlu çoxillik ot bitkisidir. Yarpaqları oxvari, şirəli turşməzə, tamlı, gövdə üzərində növbəli düzüləndir. Çiçəkləri xırda, yaşımtıl-qəhvəvi rəngdə olub, süpürgə formasında gövdənin qurtaracağında yerləşmişdir. Meyvəsi toxumcadır.
Adi əvəliyin yerüstü hissəsindən hazırlanan dəmləməsinin köməyi ilə daxili qanaxmalarda, yaş sarğı kimi dəri xəstəliklərində, sidik tutulmalarında, bəd xəssəli şişlərin müalicəsində, keçmiş SSRİ-də, o cümlədən bir sıra Qərbi Avropa ölkələrinin elmi təbabətində ödqovucu, işlədici dərman kimi, habelə dəridə əmələ gələn göbələk xəstəliklərini, irinli çibanların müalicəsində, yaşıl hissəsinin şirəsindən isə qızdırma, sinqa, qaşınma, revmatizm və bəd xəssəli xərçəngdə istifadə edilir. Yarpaqlarından vitamin «iksirləri» hazırlanır. Əvəlik Abşeronda, Qubada, Gəncədə, Qarabağda və s. yerlərdə, həyatyanı sahələrdə mədəni halda az da olsa becərilir.
Əvəlik toxum vasitəsilə çoxaldılır. Yazda əkilmiş əvəlik elə həmin ildə də, yəni 30-40 gündən sonra məhsul verməyə başlayır və bir ildən sonra məhsuldarlığı artır. Üç-dörd ildən sonra tədricən azalmağa başlayır. Buna görə də hər 3-4 ildən bir əvəlik əkin sahələri yenidən şumlanmalı, mineral və üzvi gübrələr verilməlidir. Mülayim keçən iqlim şəraitində 4-5 dəfə yaşıl yarpaq toplamaq mümkündür. Hər hektar sahədən 14-16 ton, iriyarpaqlı sortdan isə 20-30 ton yaşıl tərəvəz toplamaq olar. Əvəlikdə birinci ili 5-7 gövdə, ikinci ili 8-12, o biri illərdə isə 15-22 və daha çox gövdə əmələ gəlir.
Əvəliyin sort və hibrid növləri bir-birindən 1 yaxud 2 kilometr aralı əkilməlidir. Bu məsafə pozularsa, onda növlərin tozlanması qarışar və məhsuldarlıq aşağı düşər.
Növləri
Turştəhər əvəlik çoxillik, çılpaq ot bitkisidir. Kök hissəsindən sıx gövdələri, duz və qalxanvarı, şırımlı, sadə budaqlanan, əksərən qırmızımtıl rəngdə olub, 15-55 sm. hündürlüyündədir. Kök ətrafında və eləcə gövdənin aşağı nahiyəsində yerləşən yarpaq saplaqları uzun, yuxarı yarpaqları oturacaq şəklində lanset xətvarı, iti olub, kənarları bütövdür. Hamaşçiçəkləri piramidal – süpürgəvari, xırda birevli çiçəklərdən ibarət olub, dəstə formasında, kiçik çiçək saplaqları qırmızımtıldır. Turştəhər əvəlik Azərbaycanın (Böyuk Qafqazın Quba sahəsində) şərq və qərb rayonlarında, Kiçik Qafqazın şimal və cənub sahələrində yayılmışdır. Kökünün tərkibində 10-14%-ə qədər aşı maddəsi, xrizofanol, aloeemodin, emodin, fission antraxinonları, yerüstü hissəsində üzvü turşular, 3,2-8% aşı maddəsi, hiperin, rutin, xrizofanol, emodin, sianidin, delfinidin vardır. Tərkibində 10%- dən artıq olan kempferol, kversetin maddələri tam çiçək açan zaman maksimuma, meyvə verən zaman isə minimuma çatır. Bu da bizim ilk dəfə qeorqin çiçəkləri üzərində apardığımız elmi nəticələrlə üst-üstə düşür. Çiçəklərinin tərkibindən C vitamini, rutin meyvəsindən isə C, K, RR və karotin vitaminləri, kversetin, hiperin, rutin flavonoidləri, xrizofanol, emodin, fission antraxinonları, toxumundan flavonoid, 5%-ə qədər piyli yağ maddələri tapılmışdır.
Adi əvəliyin yerüstü hissəsindən hazırlanan dəmləməsinin köməyi ilə daxili qanaxmalarda, yaş sarğı kimi dəri xəstəliklərində, sidik tutulmalarında, bəd xassəli şişlərin müalicəsində, keçmiş SSRİ-də, o cümlədən bir sıra Qərbi Avropa ölkələrinin elmi təbabətində ödqovucu, işlədici dərman kimi, habelə dəridə əmələ gələn göbələk xəstəliklərini, irinli çibanların müalicəsində, yaşıl hissəsinin şirəsindən isə qızdırma, sinqa, qaşınma, revmatizm və bəd xassəli xərçəngdə istifadə edilir. Yarpaqlarından vitamin «iksirləri» hazırlanır. Təzə dərilmiş yarpaq və dəmləməsindən sinqa, laxlayan dişlərin dibinin möhkəmləndirilməsində, gec sağalan kəskin irinli yaraların müalicəsində, şirəsindən antiseptik, zəhərlənmə əleyhinə geniş istifadə olunur. Meyvəsindən alınan cövhər büzüşdürücü, qan-kəsici vasitə kimi işlədilir. Toxumu yetişən ərəfədə mal-qara üçün təhlükəli olub, zəhərlənmə yaradır.
İspanaq əvəliyi zəif turşu və vitaminlə zəngindir. Pəhriz xörəklər hazırlamaq üçün əvəzolunmaz bitkidir. Bunun yaşıl kütləsinin tərkibindən quzuqulağı turşusu, B„ B2, C, K, PP, krotin vitaminləri, 10-12%-ə qədər aşı maddəsi, 5%-ə qədər flavohoid maddələrindən kversetin, hiperin, rutin, xrizofenol, emodin, fission antarixananlar kök hissəsində K vitamini, 7-15%-ə qədər antraxinon maddələri, yerustu hissəsindən 12%-ə qədər quzuqulağı turşusu, B, C, E, krotin vitaminləri, prokatexin, kafeyin, xlorogen, qala turşuları, yarpaqlarının tərkibində quzuqulağı turşusu, C, K, PP krotin vitaminləri, 5-5,4% hiperin, rutin, vitteksin maddələri, meyvə əmələ gələn zaman daha çox toplandığı halda, hamaşçiçəklərinin tərkibindəki antosian fıssin, C vitamini, karotin meyvəsinin tərkibində xrizofanol, aloe-emodin, emodin, fission və s. maddələr tapılmışdır. Bundan başqa əvəliyin tərkibindən 2 mq'%* Fe, 0,6 mq% Cu, 0,13mq% F, 9mq % Mn, 1,5 mq % Zn, 0,19 mq % Mo, 0,62 mq % Ni, 0,02 mq % As, 10 mq % St, 140 mq % Na, 579 mq % K, 36 mq % Mg və s. mikroelementlər aşkar edilmişdir. Turştəhər əvəliyin dəmləməsindən diş qanaxmalarının kəsilməsində, sidik tutulmalarında, bəd xassəli xərçənglərin müalicəsində, bir sıra Avropa ölkələrində və eləcə də Tibet təbabətində – dizenteriya, babasil, vərəm və s. xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə olunur.
Qumral əvəlik. Bu, çoxillik ot bitkisinin hündürlüyü 50-100 sm-dir. Gövdəsi möhkəm, dikduran, çılpaq, çox da dərin olmayan şırımlardan ibarət olub, qırmızı rənglidir. Kökü şaquli, yoğun, iyvandır. Yarpaqları, möhkəm qalın, uzunsov, lanset-varı, lanset və yaxud uzunsov xətvandır. Çiçəkləri ikievli, çoxlu çiçək dəstəsindən ibarət olub, qısa süpürgəvaridir. Bunun kökünün tərkibində C və K vitamini, 3-14,9 % aşı maddəsi ən çox meyvə verən zaman toplanır, 0,73-4,2 % antraxinon maddələri, kökümsovunun tərkibində qlükoza, efir yağı, fıtosterin, C vitamini, 4,3-5,5 %-ə qədər aşı maddəsi, antosian. 4,25 %-ə qədər xrizofanol, emodin, fission, piy maddələri, yerüstü hissəsində üzvi turşulardan kofein, xloroqen, kversetin, xrizofanol, fıseion, emodin, emodin qlükozid, gövdəsinin tərkibindən 1,39-5,5 %-ə qədər aşı maddəsi, yarpaqlarının tərkibindən B, B2, C, K, PP, karotin vitaminləri, 6,89-8,44 %-ə qədər aşı maddəsi, 2,6-3 %-ə qədər flavonoid maddələri, zoğlarından sianidin, rutinozid sianidin, antosianları, meyvəsindən C, K, E və karotin vitaminləri, 3,77-5 %-ə qədər aşı maddələri, toxumundan 3,9 %-ə qədər aşı və s. maddələr tapılmışdır.
Qumral əvəlikdən hazırlanan preparatlardan xərçəngin, ekstraktı daxil edilmiş mazından sarkoma xəstəliklərində, kökündən hazırlanan preparatlarından çin təbabətində işlədici, büzüşdürücü, yarasağaldıcı, dəri xəstəliklərində, dişlərin dibinin möhkəmləndirilməsində, vərəm, şiş, ilan sancmalarında, alkoqolizm əleyhinə; kök və yarpaqlardan hazırlanan preparatlardan tərgətirigi, hərarətsalıcı; toxum və kökündən isə pellaqre xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir. Yerüstü hissəsindən, cavan, zoğ və yarpaqlarından müxtəlif növ vitaminli salatlar, xörək növləri hazırlanır. Bundan həm adi halda, həm də bişirilmiş formada, həm də qurudulmuş şəkildə istifadə edilir.
İstifadəsi
Əvəlik Azərbaycanda çox istifadə olunan bitkidir. Tərkibində o qədər vitamin var ki, saymaqla bitməz. Onda limonda olduğundan da çox C vitamini var. Bu vitamin dəmirin mənimsənilməsini təmin edir.
A, E, PP və B qrup vitaminləri ilə zəngindir. Təbii askorbin turşusudur, qanı durulaşdırır. Antioksidant təsiri var.
Əvəliyin həm təzə yaşılı, həm qurudulmuşu xalq təbabəti və mətbəximizdə istifadə olunur.
- Askorbin turşusu olduğundan qan damarlarının keçiriciliyini yaxşılaşdırır, qanı qovur, beynin işini aktivləşdirir
- A vitamini bol olduğu üçün gözlərdə itiliyi artırır
- B qrup vitamini ilə zəngindir, ona görə sinir, əsəb sistemini möhkəmləndirir, stress, yuxusuzluq, xroniki yorğunluq, nevrozda yeyilməlidir
- 4. Dəmirlə zəngindir, qanın keyfiyyətini yaxşılaşdırır, qan dövranını artırır, qanazlığında çox yeyilməlidir 5. Döyülmüş yarpaqları və şirəsi dəri zədələnməsi, yanıq, yara, səpki, sızanaqda çəkilir.
- Əvəlik sümük, dırnaq və dişləri möhkəmlədir. Kollagenlə təmin edir. Sümükləri uzadır.
- Ürək üçün vacibdir. Orqanizmdə maye balansını təmin edir. Ürək-damara təzyiqi azaldır. İnfarkt və işemik xəstəlik riskini azaldır
- Sinusit, haymorit, angina, burun-qulaq-boğaz orqanlarının infeksiyaları, iltihabında istifadə olunur.
- Şəkərli diabet riskini azaldı, mədəaltı vəzinin işini normallaşdırır.
- Mədədə köp, qəbizlik zamanı işlədici kimi istifadə edilir. İshalın da qarşısını alır.
Kimlərə olmaz Podaqrası olanlar, böyrəklərində daş olanlar, mədə-bağırsağınnda yara olanlar ehtiyatlı olmalıdır. Əvəlik bədəndən artıq mayeni qovub çıxartdığı üçün, sidikqovucu təsir olduğu üçün, böyrəklərdən daşı tərpədə bilər. Eləcə də duz mübadiləsini poza bilər. Hamilələrə də qəti olmaz.
Azərbaycanın dərman bitkiləri
Digər növləri
- Rumex acetosella
- Rumex arifolius
- Rumex alpinus
- Rumex aquaticus
- Rumex bucephalophorus
- Rumex conglomeratus
- Rumex crispus
- Rumex hydrolapathum
- Rumex longifolius
- Rumex lunaria
- Rumex maritimus
- Rumex nivalis
- Rumex obtusifolius
- Rumex palustris
- Rumex patientia
- Rumex pulcher
- Rumex sanguineus
- Rumex scutatus
- Rumex stenophyllus
- Rumex thyrsiflorus
- Rumex tingitanus
- Rumex triangulivalvis
Fotoqalereya
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 156. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 333.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-05-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evelik lat Rumex qirxbugumkimiler fesilesine aid bitki cinsi EvelikElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Deste QerenfilciceklilerFesile QirxbugumkimilerYarimfesile Cins EvelikBeynelxalq elmi adiRumex L 1753Sekil axtarisiITIS 20933NCBI 3618EOL 38064FW 320020TarixiEvelik kosmopolit bitki olub Yer kuresinin her yerinde yayilmisdir Evelik cinsinin dunya florasinin terkibinde 150 e qeder novune rast gelmek olar Bu novlerin ekseriyyetine simal yarimkuresinin mulayim iqlim zonalarinda rast gelinir Eveliyin Qafqazda 25 Azerbaycanda ise 17 novu yayilmisdir Evelik novlerinin ekseriyyeti mal qara ucun quvvetli yem gon deri senayesi ucun asi ehemiyyetli derman xususiyyetli boyaq tebietli olmaqla yanasi hem de qiymetli qida ve edviyyat bitkisi sayilir Tursteher evelik Rumex acetosella Bu coxillik cilpaq ot bitkisidir Kok hissesinden six govdeleri duz ve qalxanvari sirimli sade budaqlanan ekseren qirmizimtil rengde olub 15 55 sm hiindurluyundedir Tursteher evelik Azerbaycanin Boyuk Qafqazin Quba sahesinde serq ve qerb rayonlarinda Kicik Qafqazin simal ve cenub sahelerinde yayilmisdir Buna Naxcivan Muxtar Respublikasinin duzen dagliq sahelerinde de rast gelmek olar Umumiyyetle bu bitki orta ve yuxari dagliq zonalardan tutmus qayaliq ve subalp cemenlere qeder yayilmisdir Bunun kokunun terkibinde 10 14 e qeder asi maddesi xrizofanol aloe emodin emodin fission antiaxinonlari yerustu hissesinde uzvu tursular 3 2 8 asi maddesi hiperin rutin xrizofanol emodin sianidin delfinidin vardir Evelik Adi evelik Hundurluyu 30 100 sm olan iri kokumsovlu coxillik ot bitkisidir Yarpaqlari oxvari sireli tursmeze tamli govde uzerinde novbeli duzulendir Cicekleri xirda yasimtil qehvevi rengde olub supurge formasinda govdenin qurtaracaginda yerlesmisdir Meyvesi toxumcadir Adi eveliyin yerustu hissesinden hazirlanan demlemesinin komeyi ile daxili qanaxmalarda yas sargi kimi deri xesteliklerinde sidik tutulmalarinda bed xesseli sislerin mualicesinde kecmis SSRI de o cumleden bir sira Qerbi Avropa olkelerinin elmi tebabetinde odqovucu isledici derman kimi habele deride emele gelen gobelek xesteliklerini irinli cibanlarin mualicesinde yasil hissesinin siresinden ise qizdirma sinqa qasinma revmatizm ve bed xesseli xercengde istifade edilir Yarpaqlarindan vitamin iksirleri hazirlanir Evelik Abseronda Qubada Gencede Qarabagda ve s yerlerde heyatyani sahelerde medeni halda az da olsa becerilir Evelik toxum vasitesile coxaldilir Yazda ekilmis evelik ele hemin ilde de yeni 30 40 gunden sonra mehsul vermeye baslayir ve bir ilden sonra mehsuldarligi artir Uc dord ilden sonra tedricen azalmaga baslayir Buna gore de her 3 4 ilden bir evelik ekin saheleri yeniden sumlanmali mineral ve uzvi gubreler verilmelidir Mulayim kecen iqlim seraitinde 4 5 defe yasil yarpaq toplamaq mumkundur Her hektar saheden 14 16 ton iriyarpaqli sortdan ise 20 30 ton yasil terevez toplamaq olar Evelikde birinci ili 5 7 govde ikinci ili 8 12 o biri illerde ise 15 22 ve daha cox govde emele gelir Eveliyin sort ve hibrid novleri bir birinden 1 yaxud 2 kilometr arali ekilmelidir Bu mesafe pozularsa onda novlerin tozlanmasi qarisar ve mehsuldarliq asagi duser NovleriTursteher evelik coxillik cilpaq ot bitkisidir Kok hissesinden six govdeleri duz ve qalxanvari sirimli sade budaqlanan ekseren qirmizimtil rengde olub 15 55 sm hundurluyundedir Kok etrafinda ve elece govdenin asagi nahiyesinde yerlesen yarpaq saplaqlari uzun yuxari yarpaqlari oturacaq seklinde lanset xetvari iti olub kenarlari butovdur Hamascicekleri piramidal supurgevari xirda birevli ciceklerden ibaret olub deste formasinda kicik cicek saplaqlari qirmizimtildir Tursteher evelik Azerbaycanin Boyuk Qafqazin Quba sahesinde serq ve qerb rayonlarinda Kicik Qafqazin simal ve cenub sahelerinde yayilmisdir Kokunun terkibinde 10 14 e qeder asi maddesi xrizofanol aloeemodin emodin fission antraxinonlari yerustu hissesinde uzvu tursular 3 2 8 asi maddesi hiperin rutin xrizofanol emodin sianidin delfinidin vardir Terkibinde 10 den artiq olan kempferol kversetin maddeleri tam cicek acan zaman maksimuma meyve veren zaman ise minimuma catir Bu da bizim ilk defe qeorqin cicekleri uzerinde apardigimiz elmi neticelerle ust uste dusur Ciceklerinin terkibinden C vitamini rutin meyvesinden ise C K RR ve karotin vitaminleri kversetin hiperin rutin flavonoidleri xrizofanol emodin fission antraxinonlari toxumundan flavonoid 5 e qeder piyli yag maddeleri tapilmisdir Adi eveliyin yerustu hissesinden hazirlanan demlemesinin komeyi ile daxili qanaxmalarda yas sargi kimi deri xesteliklerinde sidik tutulmalarinda bed xasseli sislerin mualicesinde kecmis SSRI de o cumleden bir sira Qerbi Avropa olkelerinin elmi tebabetinde odqovucu isledici derman kimi habele deride emele gelen gobelek xesteliklerini irinli cibanlarin mualicesinde yasil hissesinin siresinden ise qizdirma sinqa qasinma revmatizm ve bed xasseli xercengde istifade edilir Yarpaqlarindan vitamin iksirleri hazirlanir Teze derilmis yarpaq ve demlemesinden sinqa laxlayan dislerin dibinin mohkemlendirilmesinde gec sagalan keskin irinli yaralarin mualicesinde siresinden antiseptik zeherlenme eleyhine genis istifade olunur Meyvesinden alinan covher buzusdurucu qan kesici vasite kimi isledilir Toxumu yetisen erefede mal qara ucun tehlukeli olub zeherlenme yaradir Ispanaq eveliyi zeif tursu ve vitaminle zengindir Pehriz xorekler hazirlamaq ucun evezolunmaz bitkidir Bunun yasil kutlesinin terkibinden quzuqulagi tursusu B B2 C K PP krotin vitaminleri 10 12 e qeder asi maddesi 5 e qeder flavohoid maddelerinden kversetin hiperin rutin xrizofenol emodin fission antarixananlar kok hissesinde K vitamini 7 15 e qeder antraxinon maddeleri yerustu hissesinden 12 e qeder quzuqulagi tursusu B C E krotin vitaminleri prokatexin kafeyin xlorogen qala tursulari yarpaqlarinin terkibinde quzuqulagi tursusu C K PP krotin vitaminleri 5 5 4 hiperin rutin vitteksin maddeleri meyve emele gelen zaman daha cox toplandigi halda hamasciceklerinin terkibindeki antosian fissin C vitamini karotin meyvesinin terkibinde xrizofanol aloe emodin emodin fission ve s maddeler tapilmisdir Bundan basqa eveliyin terkibinden 2 mq Fe 0 6 mq Cu 0 13mq F 9mq Mn 1 5 mq Zn 0 19 mq Mo 0 62 mq Ni 0 02 mq As 10 mq St 140 mq Na 579 mq K 36 mq Mg ve s mikroelementler askar edilmisdir Tursteher eveliyin demlemesinden dis qanaxmalarinin kesilmesinde sidik tutulmalarinda bed xasseli xercenglerin mualicesinde bir sira Avropa olkelerinde ve elece de Tibet tebabetinde dizenteriya babasil verem ve s xesteliklerin mualicesinde genis istifade olunur Qumral evelik Bu coxillik ot bitkisinin hundurluyu 50 100 sm dir Govdesi mohkem dikduran cilpaq cox da derin olmayan sirimlardan ibaret olub qirmizi renglidir Koku saquli yogun iyvandir Yarpaqlari mohkem qalin uzunsov lanset vari lanset ve yaxud uzunsov xetvandir Cicekleri ikievli coxlu cicek destesinden ibaret olub qisa supurgevaridir Bunun kokunun terkibinde C ve K vitamini 3 14 9 asi maddesi en cox meyve veren zaman toplanir 0 73 4 2 antraxinon maddeleri kokumsovunun terkibinde qlukoza efir yagi fitosterin C vitamini 4 3 5 5 e qeder asi maddesi antosian 4 25 e qeder xrizofanol emodin fission piy maddeleri yerustu hissesinde uzvi tursulardan kofein xloroqen kversetin xrizofanol fiseion emodin emodin qlukozid govdesinin terkibinden 1 39 5 5 e qeder asi maddesi yarpaqlarinin terkibinden B B2 C K PP karotin vitaminleri 6 89 8 44 e qeder asi maddesi 2 6 3 e qeder flavonoid maddeleri zoglarindan sianidin rutinozid sianidin antosianlari meyvesinden C K E ve karotin vitaminleri 3 77 5 e qeder asi maddeleri toxumundan 3 9 e qeder asi ve s maddeler tapilmisdir Qumral evelikden hazirlanan preparatlardan xercengin ekstrakti daxil edilmis mazindan sarkoma xesteliklerinde kokunden hazirlanan preparatlarindan cin tebabetinde isledici buzusdurucu yarasagaldici deri xesteliklerinde dislerin dibinin mohkemlendirilmesinde verem sis ilan sancmalarinda alkoqolizm eleyhine kok ve yarpaqlardan hazirlanan preparatlardan tergetirigi heraretsalici toxum ve kokunden ise pellaqre xesteliklerinin mualicesinde istifade edilir Yerustu hissesinden cavan zog ve yarpaqlarindan muxtelif nov vitaminli salatlar xorek novleri hazirlanir Bundan hem adi halda hem de bisirilmis formada hem de qurudulmus sekilde istifade edilir IstifadesiEvelik Azerbaycanda cox istifade olunan bitkidir Terkibinde o qeder vitamin var ki saymaqla bitmez Onda limonda oldugundan da cox C vitamini var Bu vitamin demirin menimsenilmesini temin edir A E PP ve B qrup vitaminleri ile zengindir Tebii askorbin tursusudur qani durulasdirir Antioksidant tesiri var Eveliyin hem teze yasili hem qurudulmusu xalq tebabeti ve metbeximizde istifade olunur Askorbin tursusu oldugundan qan damarlarinin keciriciliyini yaxsilasdirir qani qovur beynin isini aktivlesdirir A vitamini bol oldugu ucun gozlerde itiliyi artirir B qrup vitamini ile zengindir ona gore sinir eseb sistemini mohkemlendirir stress yuxusuzluq xroniki yorgunluq nevrozda yeyilmelidir 4 Demirle zengindir qanin keyfiyyetini yaxsilasdirir qan dovranini artirir qanazliginda cox yeyilmelidir 5 Doyulmus yarpaqlari ve siresi deri zedelenmesi yaniq yara sepki sizanaqda cekilir Evelik sumuk dirnaq ve disleri mohkemledir Kollagenle temin edir Sumukleri uzadir Urek ucun vacibdir Orqanizmde maye balansini temin edir Urek damara tezyiqi azaldir Infarkt ve isemik xestelik riskini azaldir Sinusit haymorit angina burun qulaq bogaz orqanlarinin infeksiyalari iltihabinda istifade olunur Sekerli diabet riskini azaldi medealti vezinin isini normallasdirir Medede kop qebizlik zamani isledici kimi istifade edilir Ishalin da qarsisini alir Kimlere olmaz Podaqrasi olanlar boyreklerinde das olanlar mede bagirsaginnda yara olanlar ehtiyatli olmalidir Evelik bedenden artiq mayeni qovub cixartdigi ucun sidikqovucu tesir oldugu ucun boyreklerden dasi terpede biler Elece de duz mubadilesini poza biler Hamilelere de qeti olmaz Azerbaycanin derman bitkileri Adi evelik lat Rumex acetosa L At eveliyi lat Rumex confertus Willd Diger novleri Rumex acetosella Rumex arifolius Rumex alpinus Rumex aquaticus Rumex bucephalophorus Rumex conglomeratus Rumex crispus Rumex hydrolapathum Rumex longifolius Rumex lunaria Rumex maritimus Rumex nivalis Rumex obtusifolius Rumex palustris Rumex patientia Rumex pulcher Rumex sanguineus Rumex scutatus Rumex stenophyllus Rumex thyrsiflorus Rumex tingitanus Rumex triangulivalvisFotoqalereyaRumex acetosella Rumex alpinus Rumex bucephalophorus Rumex conglomeratus Rumex crispus Rumex hydrolapathum Rumex obtusifolius Rumex palustris Rumex pulcher Rumex scutatusIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 156 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 333 Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 Arxivlenmis suret 2023 05 28 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 24 Arxivlenmis suret 2023 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 24 Arxivlenmis suret 2021 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 24