Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Romantizm dünya ədəbiyyatında maarifçi ədəbi tərəqqinin bir dövrüdür. Ona görə romantizmi metod, cərəyan və s. kimi təqdim etmək əsassızdır. Romantizm terminini ilk dəfə işlətmiş alman nəzəriyyəçisi Fridrix Şlegel 1798-1800-cü illərdə yazdığı silsilə jurnal məqalələrində romantizmi dövrün tələblərinə ən uyğun olan müasir sənət forması kimi təqdim edirdi.
Romantizm dünya ədəbiyyatında maarifçi ədəbi tərəqqinin bir dövrüdür. Ona görə romantizmi metod, cərəyan və s. kimi təqdim etmək əsassızdır. Romantizm terminini ilk dəfə işlətmiş alman nəzəriyyəçisi Fridrix Şlegel 1798-1800-cü illərdə yazdığı silsilə jurnal məqalələrində romantizmi dövrün tələblərinə ən uyğun olan müasir sənət forması kimi təqdim edirdi. Əlbəttə, Şlegel haqlı idi, çünki onun dövründə romantizm ədəbi tərəqqinin ən yeni tendensiyalarını təmsil edirdi. Bu da keçid mərhələsi idi. Bəs nəyə keçid idi? İlk növbədə müasir müəllif yaradıcılığına, realizm epoxasına keçid idi. Romantik epoxanın keçid xarakteri ən çox onun tarixilik duyğusunun erkən xarakterində idi.
Ədəbiyyatın klassik epoxadan gələn universallıq əlamətləri – obrazların, qəhrəmanların, konfliktlərin, süjetlərin universallığı prinsipi hələ xeyli dərəcə romantizm nümayəndələrində qalırdı. Bu onların tarixi mövzulara münasibətinə daha çox aiddir.
Romantiklər çox hallarda öz süjetlərini milli koloritlə təqdim etmirdilər, onların universal, fəlsəfi məzmununa və məntiqinə üstünlük verirdilər. Çox hallarda romantiklər ədəbiyyatın universal fəlsəfiliyinə, bəşəri həqiqətlər ifadə etməsinə onun milli məzmununa nisbətən daha artıq üstünlük verirdilər. Ona görə romantiklərin əksər qəhrəmanları canlı insan taleyindən çox tarixi və fəlsəfi həqiqətləri və ideyaları ifadə edirdi. Romantik əsərlərin çoxu bircə belə böyük, qabarıq qəhrəmanlar üzərində qurulurdu.
Romantik qəhrəmanların məna və ehtiraslar baxımından monumentallığı ümumi tipoloji bir xüsusiyyət idi. Romantik əsərlərdə bu qəhrəmanlar çox vaxt digər bir qəhrəmana qarşı deyil, bütün dünyaya qarşı qoyulurdu. Qəhrəman – dünya appozisiyası buna görə romantizmin dünya duyumunun fundamental bir keyfiyyəti sayılır. Romantizmin klassik nümunələrinin çoxu bircə belə monumental miqyaslı qəhrəman üzərində qurulur. Bunu çox vaxt romantizmin subyektivizmə meyli adı verirlər. Bizcə bu doğru deyildir.
Romantiklərdə insanın iç aləminə, qəlb aləminə maraq onların fərdi üslubuna bağlı deyildi. Bu ədəbiyyatın mərkəzi mövzusuna çevrilən insan problemində onların sentimentalistlərə nisbətən irəli addımı idi. Mahiyyətcə, klassisizm, sentimentalizm və romantizmin özü insanın ədəbiyyatın əsas mövzusu kimi bədii şəkildə dərk və təqdim eləməkdə növbəti mərhələlər idi. Biz irəlidə görəcəyik ki, bu proses realizm epoxasında tamamlanır. Romantiklərin də insanın dərkində irəlilədikləri öz hüdudları vardı: onlar insanın psixoloji və emosional koordinatlarını təsvir etməkdə xeyli irəli getmişdilər. Lakin romantik qəhrəman bütöv halda hələ canlı adamdan çox, insan konsepsiyası və ideyası idi. Onların çoxu kitab mədəniyyəti ilə bağlı olan ideyaların ədəbi illüstrasiyası kimi yaradılırdı. Onlarda koloritli adam cizgiləri universal adam ideyasının cizgilərindən az idi.
Romantizmin klassik dövrü Böyük Fransa inqilabından XIX əsrin birinci yarısına qədərki vaxtı əhatə edir. Lakin onun Şərqi Avropa xalqlarının və bir çox şərq xalqlarının ədəbiyyatlarındakı təzahürü sonrakı dövrləri əhatə edir. Məsələn, Azərbaycanda romantik cərəyan XX əsrin əvvəllərinə, realist cərəyanla eyni vaxtda yaranıb. Hadi, Cavid, Səhhət kimi klassiklərdə özünü göstərmişdir. Bu, xalqların iqtisadi və ona bağlı olan mədəni tərəqqisindəki qeyri-bərabər inkişafdan irəli gəlir. İqtisadi ləngimə xalqların vahid ümumdünya ədəbi prosesinə qoşulması vaxtını da ləngidir.
Müəyyən ədəbi hadisələr xalqların ədəbiyyatına, Qərbin ədəbi mətn mədəniyyəti prosesinə gec bələdliyi və gec qoşulması nəticəsində yubanır. Romantizm tarixilik duyğusunu ədəbiyyata gətirib. Lakin onun özündən sonrakı ədəbi tərəqqiyə nisbətən əsas xüsusiyyətini onun tarixilik hissinin qeyri-ardıcıllığı və qeyri mükəmməlliyi idi. Bu çox romantiklərdə konkret gerçəklik, tarixi reallığın özü qeyri-estetik bir şey sayılırdı. Bu isə onların hələ klassist ədəbiyyatın universal ədəbi kateqoriyalarına bağlılığını, ədəbiyyatda konkret faktın fundamental əhəmiyyətini tam dərk etmədiklərini göstərirdi. Böyük romantiklərin hamısı ədəbi tərbiyəsi, şəxsi zövqü baxımından intibah dövrünün dahilərinə bağlı idilər. Onların universal əxlaqi və estetik dəyərlərə, süjetlərə və qəhrəmanlara meyli də burdan gəlirdi. Onlarda gerçəkliyin qeyri-estetikliyi barədə qənaəti ilk burjua inqilablarının qanlı və amansız təcrübəsi yaratmışdı.
Mənbə
- Rəhim Əliyev. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı: 2008.
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Romantizm dunya edebiyyatinda maarifci edebi tereqqinin bir dovrudur Ona gore romantizmi metod cereyan ve s kimi teqdim etmek esassizdir Romantizm terminini ilk defe isletmis alman nezeriyyecisi Fridrix Slegel 1798 1800 cu illerde yazdigi silsile jurnal meqalelerinde romantizmi dovrun teleblerine en uygun olan muasir senet formasi kimi teqdim edirdi Romantizm dunya edebiyyatinda maarifci edebi tereqqinin bir dovrudur Ona gore romantizmi metod cereyan ve s kimi teqdim etmek esassizdir Romantizm terminini ilk defe isletmis alman nezeriyyecisi Fridrix Slegel 1798 1800 cu illerde yazdigi silsile jurnal meqalelerinde romantizmi dovrun teleblerine en uygun olan muasir senet formasi kimi teqdim edirdi Elbette Slegel haqli idi cunki onun dovrunde romantizm edebi tereqqinin en yeni tendensiyalarini temsil edirdi Bu da kecid merhelesi idi Bes neye kecid idi Ilk novbede muasir muellif yaradiciligina realizm epoxasina kecid idi Romantik epoxanin kecid xarakteri en cox onun tarixilik duygusunun erken xarakterinde idi Edebiyyatin klassik epoxadan gelen universalliq elametleri obrazlarin qehremanlarin konfliktlerin sujetlerin universalligi prinsipi hele xeyli derece romantizm numayendelerinde qalirdi Bu onlarin tarixi movzulara munasibetine daha cox aiddir Romantikler cox hallarda oz sujetlerini milli koloritle teqdim etmirdiler onlarin universal felsefi mezmununa ve mentiqine ustunluk verirdiler Cox hallarda romantikler edebiyyatin universal felsefiliyine beseri heqiqetler ifade etmesine onun milli mezmununa nisbeten daha artiq ustunluk verirdiler Ona gore romantiklerin ekser qehremanlari canli insan taleyinden cox tarixi ve felsefi heqiqetleri ve ideyalari ifade edirdi Romantik eserlerin coxu birce bele boyuk qabariq qehremanlar uzerinde qurulurdu Romantik qehremanlarin mena ve ehtiraslar baximindan monumentalligi umumi tipoloji bir xususiyyet idi Romantik eserlerde bu qehremanlar cox vaxt diger bir qehremana qarsi deyil butun dunyaya qarsi qoyulurdu Qehreman dunya appozisiyasi buna gore romantizmin dunya duyumunun fundamental bir keyfiyyeti sayilir Romantizmin klassik numunelerinin coxu birce bele monumental miqyasli qehreman uzerinde qurulur Bunu cox vaxt romantizmin subyektivizme meyli adi verirler Bizce bu dogru deyildir Romantiklerde insanin ic alemine qelb alemine maraq onlarin ferdi uslubuna bagli deyildi Bu edebiyyatin merkezi movzusuna cevrilen insan probleminde onlarin sentimentalistlere nisbeten ireli addimi idi Mahiyyetce klassisizm sentimentalizm ve romantizmin ozu insanin edebiyyatin esas movzusu kimi bedii sekilde derk ve teqdim elemekde novbeti merheleler idi Biz irelide goreceyik ki bu proses realizm epoxasinda tamamlanir Romantiklerin de insanin derkinde ireliledikleri oz hududlari vardi onlar insanin psixoloji ve emosional koordinatlarini tesvir etmekde xeyli ireli getmisdiler Lakin romantik qehreman butov halda hele canli adamdan cox insan konsepsiyasi ve ideyasi idi Onlarin coxu kitab medeniyyeti ile bagli olan ideyalarin edebi illustrasiyasi kimi yaradilirdi Onlarda koloritli adam cizgileri universal adam ideyasinin cizgilerinden az idi Romantizmin klassik dovru Boyuk Fransa inqilabindan XIX esrin birinci yarisina qederki vaxti ehate edir Lakin onun Serqi Avropa xalqlarinin ve bir cox serq xalqlarinin edebiyyatlarindaki tezahuru sonraki dovrleri ehate edir Meselen Azerbaycanda romantik cereyan XX esrin evvellerine realist cereyanla eyni vaxtda yaranib Hadi Cavid Sehhet kimi klassiklerde ozunu gostermisdir Bu xalqlarin iqtisadi ve ona bagli olan medeni tereqqisindeki qeyri beraber inkisafdan ireli gelir Iqtisadi lengime xalqlarin vahid umumdunya edebi prosesine qosulmasi vaxtini da lengidir Mueyyen edebi hadiseler xalqlarin edebiyyatina Qerbin edebi metn medeniyyeti prosesine gec beledliyi ve gec qosulmasi neticesinde yubanir Romantizm tarixilik duygusunu edebiyyata getirib Lakin onun ozunden sonraki edebi tereqqiye nisbeten esas xususiyyetini onun tarixilik hissinin qeyri ardicilligi ve qeyri mukemmelliyi idi Bu cox romantiklerde konkret gerceklik tarixi realligin ozu qeyri estetik bir sey sayilirdi Bu ise onlarin hele klassist edebiyyatin universal edebi kateqoriyalarina bagliligini edebiyyatda konkret faktin fundamental ehemiyyetini tam derk etmediklerini gosterirdi Boyuk romantiklerin hamisi edebi terbiyesi sexsi zovqu baximindan intibah dovrunun dahilerine bagli idiler Onlarin universal exlaqi ve estetik deyerlere sujetlere ve qehremanlara meyli de burdan gelirdi Onlarda gercekliyin qeyri estetikliyi barede qenaeti ilk burjua inqilablarinin qanli ve amansiz tecrubesi yaratmisdi MenbeRehim Eliyev Edebiyyat nezeriyyesi Baki 2008 Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin