Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qəlyan — Orta Şərq, Qafqaz və Cənubi Asiyaya xas ənənəvi bir tütün çəkmə vasitəsi
İstifadəçinin bir xortum vasitəsilə sudan keçərək süzülən tüstünü içinə çəkməsini təmin edən bir qurğudur. Qəlyanın içim şəkli və forması yüzlərlə il keçdikdən sonra daha da formlaşmışdır. Bu istifadə ənənəsi ilə sadə bir alətdən daha çoxunu ifadə edir, hətta şərq mədəniyyətinin bir parçası halına gəlmişdir.
Qəlyan təməl olaraq 4 hissədən meydana gələr:
- Sər: Qəlyanın uzun gövdəsi. Boyun qisimi dar olmaqla birlikdə qarın qisiminə enildikcə diametri genişləyən, quruluş olaraq dolçaya bənzəyən bir parçadır. Şüşə, metal və dulusçuluqdan edilir.
- Lülə: Ən üstdə olan, təmbəkinin qoyulduğu dəlikli tabaq. Gümüş, düyü ya da misdən edilmiş, oymalarla bəzəkli bir mühafizə ilə çevrilidir, üzərinə köz qoyularaq lazımlı istilik təmin edilir.
- Marpuç: Tüstünü şüşədən alan və ağıza çatdıran hissədir. Bu hissədə istifadə edilən xortum qoyun dərisindən edilir.
- Şüşə: İçində tüstünü filtr edən suyun olduğu və pıqqıldamaların gəldiyi hissə.
Bunlardan əlavə qəlyanın digər hissələri isə belədir:
- Sipsi: Marpuçun ucuna ilişən, tüstünün içindən çəkildiyi kiçik ağızlıq. Əsasən kəhrəbadan edilir, lakin artıq xərc səbəbiylə və gigiyenik baxımdan ümumiyyətlə plastik olanları istifadə edilir. Mərmər ya da gümüş olanları da mövcuddur. Nimçə və küləklik: Nimçə közdən düşən külləri toplayır, küləklik isə közün sönməməsi üçün istifadə edilir.
- Təmbəki: Qəlyana xas tütündür.
- Müştük: qəlyanın uc hissəsinə taxilan əlavə aksessuar. Dezinfeksiyaedici rol oynayır, başqa bir şəxsdən keçəcək mümkün xəstəliklərin qarşısını alır. Qəlyanın dizaynında İslamın təsirindəki sənətin dərin izləri görünməkdədir. Məscid minarəsini xatırladan sər qisimi bunu çox yaxşı işarələməkdədir. Ayrıca sər qisimi ümumiyyətlə çiçək və yarpaq naxışlarıyla bəzənməkdə və bunlarda zaman zaman zər istifadə edilməkdədir. Marpuç qisimində isə ümumiyyətlə əl toxuması olan kilim naxışları istifadə edilir.
İçici marpuçtan nəfəs aldığında yaranan təzyiq fərqiylə hava sırayla közdən, sonra istilənərək lülədəki məsamələrdən keçər. İsti hava ilə isidilən təmbəkinin tüstüsü qarışaraq suyun içindən keçər, bu əsnada soyuyar. Daha sonra hava marpuçtan içən şəxsə çatar. Qəlyan içərisində olan su tüstüsü soyutmanın yanında içindəki qatranı da bir miqdar süzər. Qəlyan ilə tütün çəkmənin, siqaret şəklində tütün çəkməkdən fərqi; qəlyanda çəkilən tütün tüstüsü sudan keçərkən içərisində olan istilik suyu bir miqdar buxarlaşdırar.
Qəlyan şərq mədəniyyətinin bir elementi olmaqla ilə birlikdə doğuş yerinin Hindistan olduğu zənn edilir. Çox fərqli mədəniyyətlərin fərqli adlandırdıqları bu kef vasitəsi Ərəblər tərəfindən "Narçıla", İranlılar tərəfindən də "Qalan" deyə adlandırılar. Əsl qəlyanın mənşəyi isə Farscada "Hindqozu" mənasını verən "Nargil"dən gəlir. Hindistanda ortaya çıxan nargilənin ilk nümunələri Hindqozunun içinin çıxarılıb qabığına bir qamış soxularaq edilmişdir. Zamanla Hindqozu yerinə balqabaq istifadə edilməyə başlanmış, istifadə edənlərin sayı artdıqca farfor və bürünc də nargilə üçün əlverişli vəsaitlər halına gəlmişdir. Bunları şüşə, büllur, çini hətta gümüş gövdəli nargilələr izləmişdir. Hindistanda doğan qəlyan, başda İranlılar olmaq üzrə Ərəblər, daha sonra da Osmanlılarla tanış olmuşdur. Azərbaycanda isə hazırda bu əşya qəlyan adlandırılır.
Şərq mədəniyyətinin bir elementi olan qəlyan sonradan qərbdə də kimi dəyişikliklərlə istifadə edilməyə başlanmışdır. İstifadə mədəniyyəti səbəbindən bu iki növə görə fərqliliklər göstərər, ancaq bir çox ortaq element də mövcuddur. Qərbdə birdən çox marpuca sahib qəlyan istifadəsi məşhurdur. Bu tətbiq şərqdəkinə görə fərqli bir toplu içim mühiti təqdim edər, ki şərqdə qəlyanın bir marpucu vardır və əl dəyişdirmədiyi müddətcə tək adam tərəfindən içilər.
Ərəb mədəniyyətində istifadəçi içdikdən sonra ya marpucu masaya söykəyərək bunu müəyyən edər, ya da ağız qisimi özünə baxacaq şəkildə əyimli tutaraq yanındakına təklif edər. Qəbul edən, qəlyanı verənə əlinin tərsi ilə yüngülcə vurar ya da sıvazlar, bu məmnuniyyət göstəricisidir. Kafe və restoranlarda isə hər istifadəçinin ayrı bir qəlyan sifarişi məşhurdur.
İspaniyada "tetería" adı verilən və ümumiyyətlə müsəlman immiqrantlar tərəfindən işlədilən çay evlərində qəlyan içimi məşhurluq qazanmışdır. İsraildə "nargeela" olaraq adlandırılan qəlyan istifadəsi xüsusilə yeməyin, İran, İraq və Türkiyədən gələn immiqrantlar arasında məşhurdur. Bunun yanında İsraillilər arasında da qəlyan istifadəsi daha çox müşahidə edilir.
Maşa, palıd közünü qarışdırmaq üçün lazımlı, ən yaxşı köz palıddan olur. Gözəl bir küncə yerləşmək təbii ki, gözəl qəlyan çəkmək bir çoxlarının sevdiyi məşğuliyyətlərdən biridir.
Şərqdə bu ənənə Yapon çay mərasimlərinə uyğundur. İndi bu qədər ciddi şəkildə tətbiq edilmir, amma bir neçə əsr əvvəl birlikdə qəlyan çəkməyi təklif etməkdən imtina inanılmaz kobudluq hesab edildi. Və belə bir təklifin gerçəkliyi ən yüksək hörmət və rəğbət jesti kimi qəbul edildi.
İstinadlar
- "Qəlyan haqqında tarixi faktlar". 2022-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-02-22.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Nargile bura istiqametlendirir Diger menalar ucun sehifesine baxin Qelyan Orta Serq Qafqaz ve Cenubi Asiyaya xas enenevi bir tutun cekme vasitesi source source source Istifadecinin bir xortum vasitesile sudan kecerek suzulen tustunu icine cekmesini temin eden bir qurgudur Qelyanin icim sekli ve formasi yuzlerle il kecdikden sonra daha da formlasmisdir Bu istifade enenesi ile sade bir aletden daha coxunu ifade edir hetta serq medeniyyetinin bir parcasi halina gelmisdir Qelyan temel olaraq 4 hisseden meydana geler Ser Qelyanin uzun govdesi Boyun qisimi dar olmaqla birlikde qarin qisimine enildikce diametri genisleyen qurulus olaraq dolcaya benzeyen bir parcadir Suse metal ve dulusculuqdan edilir Lule En ustde olan tembekinin qoyuldugu delikli tabaq Gumus duyu ya da misden edilmis oymalarla bezekli bir muhafize ile cevrilidir uzerine koz qoyularaq lazimli istilik temin edilir Marpuc Tustunu suseden alan ve agiza catdiran hissedir Bu hissede istifade edilen xortum qoyun derisinden edilir Suse Icinde tustunu filtr eden suyun oldugu ve piqqildamalarin geldiyi hisse Bunlardan elave qelyanin diger hisseleri ise beledir Sipsi Marpucun ucuna ilisen tustunun icinden cekildiyi kicik agizliq Esasen kehrebadan edilir lakin artiq xerc sebebiyle ve gigiyenik baximdan umumiyyetle plastik olanlari istifade edilir Mermer ya da gumus olanlari da movcuddur Nimce ve kuleklik Nimce kozden dusen kulleri toplayir kuleklik ise kozun sonmemesi ucun istifade edilir Tembeki Qelyana xas tutundur Mustuk qelyanin uc hissesine taxilan elave aksessuar Dezinfeksiyaedici rol oynayir basqa bir sexsden kececek mumkun xesteliklerin qarsisini alir Qelyanin dizayninda Islamin tesirindeki senetin derin izleri gorunmekdedir Mescid minaresini xatirladan ser qisimi bunu cox yaxsi isarelemekdedir Ayrica ser qisimi umumiyyetle cicek ve yarpaq naxislariyla bezenmekde ve bunlarda zaman zaman zer istifade edilmekdedir Marpuc qisiminde ise umumiyyetle el toxumasi olan kilim naxislari istifade edilir Icici marpuctan nefes aldiginda yaranan tezyiq ferqiyle hava sirayla kozden sonra istilenerek luledeki mesamelerden kecer Isti hava ile isidilen tembekinin tustusu qarisaraq suyun icinden kecer bu esnada soyuyar Daha sonra hava marpuctan icen sexse catar Qelyan icerisinde olan su tustusu soyutmanin yaninda icindeki qatrani da bir miqdar suzer Qelyan ile tutun cekmenin siqaret seklinde tutun cekmekden ferqi qelyanda cekilen tutun tustusu sudan kecerken icerisinde olan istilik suyu bir miqdar buxarlasdirar Qelyan serq medeniyyetinin bir elementi olmaqla ile birlikde dogus yerinin Hindistan oldugu zenn edilir Cox ferqli medeniyyetlerin ferqli adlandirdiqlari bu kef vasitesi Erebler terefinden Narcila Iranlilar terefinden de Qalan deye adlandirilar Esl qelyanin menseyi ise Farscada Hindqozu menasini veren Nargil den gelir Hindistanda ortaya cixan nargilenin ilk numuneleri Hindqozunun icinin cixarilib qabigina bir qamis soxularaq edilmisdir Zamanla Hindqozu yerine balqabaq istifade edilmeye baslanmis istifade edenlerin sayi artdiqca farfor ve burunc de nargile ucun elverisli vesaitler halina gelmisdir Bunlari suse bullur cini hetta gumus govdeli nargileler izlemisdir Hindistanda dogan qelyan basda Iranlilar olmaq uzre Erebler daha sonra da Osmanlilarla tanis olmusdur Azerbaycanda ise hazirda bu esya qelyan adlandirilir Serq medeniyyetinin bir elementi olan qelyan sonradan qerbde de kimi deyisikliklerle istifade edilmeye baslanmisdir Istifade medeniyyeti sebebinden bu iki nove gore ferqlilikler gosterer ancaq bir cox ortaq element de movcuddur Qerbde birden cox marpuca sahib qelyan istifadesi meshurdur Bu tetbiq serqdekine gore ferqli bir toplu icim muhiti teqdim eder ki serqde qelyanin bir marpucu vardir ve el deyisdirmediyi muddetce tek adam terefinden iciler Ereb medeniyyetinde istifadeci icdikden sonra ya marpucu masaya soykeyerek bunu mueyyen eder ya da agiz qisimi ozune baxacaq sekilde eyimli tutaraq yanindakina teklif eder Qebul eden qelyani verene elinin tersi ile yungulce vurar ya da sivazlar bu memnuniyyet gostericisidir Kafe ve restoranlarda ise her istifadecinin ayri bir qelyan sifarisi meshurdur Ispaniyada teteria adi verilen ve umumiyyetle muselman immiqrantlar terefinden isledilen cay evlerinde qelyan icimi meshurluq qazanmisdir Israilde nargeela olaraq adlandirilan qelyan istifadesi xususile yemeyin Iran Iraq ve Turkiyeden gelen immiqrantlar arasinda meshurdur Bunun yaninda Israilliler arasinda da qelyan istifadesi daha cox musahide edilir Masa palid kozunu qarisdirmaq ucun lazimli en yaxsi koz paliddan olur Gozel bir kunce yerlesmek tebii ki gozel qelyan cekmek bir coxlarinin sevdiyi mesguliyyetlerden biridir Serqde bu enene Yapon cay merasimlerine uygundur Indi bu qeder ciddi sekilde tetbiq edilmir amma bir nece esr evvel birlikde qelyan cekmeyi teklif etmekden imtina inanilmaz kobudluq hesab edildi Ve bele bir teklifin gercekliyi en yuksek hormet ve regbet jesti kimi qebul edildi Istinadlar Qelyan haqqinda tarixi faktlar 2022 06 08 tarixinde Istifade tarixi 2020 02 22