Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Musa Xan ( ) — Talış xanlarından biri və Astara hakimi.
| Qızılağaclı Musa xan | |
|---|---|
| Fəaliyyəti | xan |
Həyatı
Səfəvilər sülaləsinin süqutundan sonra Talış rayonlarının hakim dairələri arasında yaranan ziddiyyətlər Talışların bir neçə yerə parçalanmasına səbəb oldu. Lənkəranda Əmir Əkis, Qızılağaçda Musa xan, Astarada Məhəmmədhüseyn xan hakimiyyətə gəldi.
Musa xan 1727-ci ildə Nadir xandan kömək alaraq böyük qoşun toplayıb hər iki rəqibini darmadağın etdi və dərhal Astaranı öz əmirliyinin paytaxtı elan etdi. Qurab-e Astara əhalisi — Korqanrud, Asalem, Vilkidj, Zuvand sakinləri Musaya tabe olduqlarını bəyan etdilər. Kənd təsərrüfatı torpaqlarını zəbt edən Musa xan bölgənin ən zəngin torpaq sahiblərindən birinə çevrildi. Nadir xan İranın siyasi səhnəsinə çıxdığı anda Osmanlı türkləri Talışa doğru irəliləyirdi. Hələ bundan əvvəl Səfəvi şahı II Təhmaspın qarnizonunu Ərdəbildən qovmuşdular. Eyni zamanda bütün Talış torpaqları Rusiyanın nəzarəti altında idi.
Vergi yükünün artması nəticəsində 1742-ci ildə Astaranın əlçatmaz meşə ərazilərində yaşayan talış əhalisinin Nadirə qarşı üsyanı baş verdi. Talışlar Nadirin vergiyığanlarını qovub silaha sardılar. Talışların üsyanı genişləndi. Həmin vaxt Qafqazda Surxay xan ləzgiləri yatırmaq üçün əməliyyat aparan Nadirin özü Ərdəbil, Gilan hökmdarlarına, eləcə də Musa xana talış üsyançılarını cəzalandırmağı əmr etdi. O, sərəncamının icrasına şəxsən nəzarət etmək üçün Ərdəbilə gəlib.
Nadir Astaranın talış üsyanını yatırdıqdan sonra Musa xandan Osmanlı türklərinin marioneti Surxay xanı tezliklə Azərbaycan və Ermənistanı tərk etməyə məcbur etməyi tələb etdi. Bundan sonra rus qoşunlarının da Dərbəndi və Bakını tərk edəcəyi güman edilirdi. Surxay xan Musa xana cavabında yazırdı ki, o, Şirvanı qılıncla aldı və buna görə də onu sülh yolu ilə geri vermək fikrində deyildi. Nadir Şirvana və Dağıstana hücum hazırlığına başladı. Musa xan Talış bölgələrinin hökmdarlarına məktublar göndərərək Nadiri öz qoşunları ilə birləşdirməyi əmr etdi. Özü də onun yanına 600 döyüşçüdən ibarət bir dəstə gətirdi. 1743-cü ildə (hicri 1148-ci ildə) Qafqazda və Talışda sakitlik yarandıqdan sonra Nadir öz ordusu ilə Muğanda peyda oldu. Burada o, talış əyanlarını və sərkərdələrini toplayıb, onlara nökər-nüker kimi öz tərəfdarlarına zadəgan talış nəslindən 500 nəfər ayırmağı əmr etdi. Nadirə tabe olan Mir Abbas bəy rəqibi Musa xanı yoldan çıxarmağa çalışır. Nadirdən kömək istədi və onu oğlu Cəmaləddinlə birlikdə arvadının qardaşı Əli bəylə tanış etdi. Nadir tünd rənginə görə ona "Qara-bək" ləqəbi qoyur və ordusuna yüzbaşı təyin edir. Mir Abbas bəyin manevrləri Nadirin Musa xanın Rusiya ilə gizli əlaqələrindən xəbər tutduğu vaxta təsadüf edir. Musa xan Lənkərana və Astaraya gələn rus tacirlərinin köməyi ilə Aştərxan (Həştərxan) və İrandakı rus hərbi hakimiyyət orqanları ilə əlaqə yaratdı və onları Rusiya ilə yaxşı münasibət saxlayacağına inandırdı. Bundan əlavə, o, yerli talış hökmdarlarına və mülkədarlarına məktub göndərərək bu işdə ona dəstək olmalarını xahiş etdi. Lakin o, Mir Abbasbəyin güclü nüfuza malik olduğu Uluf və Dəştvənddə təhlükəsizliyi təmin edə bilmədi. Astara hökmdarının rusiyapərəst intriqalarından xəbər tutan Nadir Musa xanı və onun böyük oğlunu zindana atdı. Talış zadəganlarına etimadsızlıq göstərdiyi üçün o, Talış bölgələrinin idarəsini özünün böyük hərbi rəhbərlərindən olan İbrahim xan Şiraziyə həvalə etdi. İbrahim xan böyük güc əldə edərək, hökm sürən iğtişaşlara, intriqalara və qəsblərə son qoydu. Özü də mötəbər talış ağsaqqallarının təklifi ilə Mir Abbas bəyin bacısı ilə evləndi.
Musa xanın ölümündən sonra Astara onun böyük oğlu Şüca əd-dinin əlində idi.
İstinadlar
- Илья Николаевич Березин. Путешествие по Дагестану и Закавказью. — Казань: Унив. тип, 1849. — С. 333. — 339 с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.100.— 170с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.93.— 170с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.94.— 170с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.95.— 170с.
- Ризванов, Ризван Забит-оглы. Очерки истории Восточного Кавказа: И-XX вв. — Махачкала: Издат. "Юпитер", 2004. — С. 308. — 701 с. — ISBN 978-5-7895-0050-7.
- История Дагестана. Том 1 / ред. Гаджиев В. Г.. — Москва: Наука, 1967. — С. 355. — 431 с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.96.— 170с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.97.— 170с.
- Ахмади, Хусейн.Талыши: от эпохи Сефевидов до окончания второй русско-иранской войны 1826–1828 гг. /пер. с перс. Ф. К. Джафарова; предисл. А. А. Мамедова.— Москва: URSS: ЛИБРОКОМ, 2009.— С.102.— 170с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Musa Xan DVTY sablonu bosdur Talis xanlarindan biri ve Astara hakimi Qizilagacli Musa xanFealiyyeti xanHeyatiSefeviler sulalesinin suqutundan sonra Talis rayonlarinin hakim daireleri arasinda yaranan ziddiyyetler Talislarin bir nece yere parcalanmasina sebeb oldu Lenkeranda Emir Ekis Qizilagacda Musa xan Astarada Mehemmedhuseyn xan hakimiyyete geldi Musa xan 1727 ci ilde Nadir xandan komek alaraq boyuk qosun toplayib her iki reqibini darmadagin etdi ve derhal Astarani oz emirliyinin paytaxti elan etdi Qurab e Astara ehalisi Korqanrud Asalem Vilkidj Zuvand sakinleri Musaya tabe olduqlarini beyan etdiler Kend teserrufati torpaqlarini zebt eden Musa xan bolgenin en zengin torpaq sahiblerinden birine cevrildi Nadir xan Iranin siyasi sehnesine cixdigi anda Osmanli turkleri Talisa dogru irelileyirdi Hele bundan evvel Sefevi sahi II Tehmaspin qarnizonunu Erdebilden qovmusdular Eyni zamanda butun Talis torpaqlari Rusiyanin nezareti altinda idi Vergi yukunun artmasi neticesinde 1742 ci ilde Astaranin elcatmaz mese erazilerinde yasayan talis ehalisinin Nadire qarsi usyani bas verdi Talislar Nadirin vergiyiganlarini qovub silaha sardilar Talislarin usyani genislendi Hemin vaxt Qafqazda Surxay xan lezgileri yatirmaq ucun emeliyyat aparan Nadirin ozu Erdebil Gilan hokmdarlarina elece de Musa xana talis usyancilarini cezalandirmagi emr etdi O serencaminin icrasina sexsen nezaret etmek ucun Erdebile gelib Nadir Astaranin talis usyanini yatirdiqdan sonra Musa xandan Osmanli turklerinin marioneti Surxay xani tezlikle Azerbaycan ve Ermenistani terk etmeye mecbur etmeyi teleb etdi Bundan sonra rus qosunlarinin da Derbendi ve Bakini terk edeceyi guman edilirdi Surxay xan Musa xana cavabinda yazirdi ki o Sirvani qilincla aldi ve buna gore de onu sulh yolu ile geri vermek fikrinde deyildi Nadir Sirvana ve Dagistana hucum hazirligina basladi Musa xan Talis bolgelerinin hokmdarlarina mektublar gondererek Nadiri oz qosunlari ile birlesdirmeyi emr etdi Ozu de onun yanina 600 doyuscuden ibaret bir deste getirdi 1743 cu ilde hicri 1148 ci ilde Qafqazda ve Talisda sakitlik yarandiqdan sonra Nadir oz ordusu ile Muganda peyda oldu Burada o talis eyanlarini ve serkerdelerini toplayib onlara noker nuker kimi oz terefdarlarina zadegan talis neslinden 500 nefer ayirmagi emr etdi Nadire tabe olan Mir Abbas bey reqibi Musa xani yoldan cixarmaga calisir Nadirden komek istedi ve onu oglu Cemaleddinle birlikde arvadinin qardasi Eli beyle tanis etdi Nadir tund rengine gore ona Qara bek leqebi qoyur ve ordusuna yuzbasi teyin edir Mir Abbas beyin manevrleri Nadirin Musa xanin Rusiya ile gizli elaqelerinden xeber tutdugu vaxta tesaduf edir Musa xan Lenkerana ve Astaraya gelen rus tacirlerinin komeyi ile Asterxan Hesterxan ve Irandaki rus herbi hakimiyyet orqanlari ile elaqe yaratdi ve onlari Rusiya ile yaxsi munasibet saxlayacagina inandirdi Bundan elave o yerli talis hokmdarlarina ve mulkedarlarina mektub gondererek bu isde ona destek olmalarini xahis etdi Lakin o Mir Abbasbeyin guclu nufuza malik oldugu Uluf ve Destvendde tehlukesizliyi temin ede bilmedi Astara hokmdarinin rusiyaperest intriqalarindan xeber tutan Nadir Musa xani ve onun boyuk oglunu zindana atdi Talis zadeganlarina etimadsizliq gosterdiyi ucun o Talis bolgelerinin idaresini ozunun boyuk herbi rehberlerinden olan Ibrahim xan Siraziye hevale etdi Ibrahim xan boyuk guc elde ederek hokm suren igtisaslara intriqalara ve qesblere son qoydu Ozu de moteber talis agsaqqallarinin teklifi ile Mir Abbas beyin bacisi ile evlendi Musa xanin olumunden sonra Astara onun boyuk oglu Suca ed dinin elinde idi IstinadlarIlya Nikolaevich Berezin Puteshestvie po Dagestanu i Zakavkazyu Kazan Univ tip 1849 S 333 339 s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 100 170s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 93 170s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 94 170s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 95 170s Rizvanov Rizvan Zabit ogly Ocherki istorii Vostochnogo Kavkaza I XX vv Mahachkala Izdat Yupiter 2004 S 308 701 s ISBN 978 5 7895 0050 7 Istoriya Dagestana Tom 1 red Gadzhiev V G Moskva Nauka 1967 S 355 431 s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 96 170s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 97 170s Ahmadi Husejn Talyshi ot epohi Sefevidov do okonchaniya vtoroj russko iranskoj vojny 1826 1828 gg per s pers F K Dzhafarova predisl A A Mamedova Moskva URSS LIBROKOM 2009 S 102 170s