Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qızıl bulla — 1222-ci ildə Macarıstan kralı II Andraş tərəfindən imzalanmış sənəd. Bu sənəd zadəganlara hüquqi təminatlar verərək kral hakimiyyətini məhdudlaşdırmış və ilk dəfə olaraq Macarıstanda konstitusiya elementlərinin təşəkkül tapmasına yol açmışdır.Sənəd qızıldan hazırlanmış kral möhürü ilə təsdiqləndiyinə görə tarixə "Qızıl Bulla" (lat. bulla aurea) adı ilə düşmüşdür. Bu növ sənədlər Avropa orta əsr idarəçiliyində ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik sayılırdı.
| Qızıl bulla | |
|---|---|
 | |
| İmzalanma tarixi | 1222 |
| Müəllif | II Andraş |
| Məqsədi | zadəganların hüquqlarının təsdiqi |
Tarixi
Orta əsr Avropasında monarxların səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran hüquqi sənədlər nadir hallarda rast gəlinirdi. İngiltərədə 1215-ci ildə qəbul edilən "Magna Carta" kimi, Macarıstanda da 1222-ci ildə "Qızıl Bulla" adlı sənəd oxşar funksiyanı yerinə yetirərək kralın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmış və zadəganların hüquqlarını qorumağa yönəlmişdi. Bu sənəd Macarıstan hüquq sisteminin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. XIII əsrin əvvəllərində Macarıstan kralı II Andraş (András II) taxtda olduğu müddətdə ölkənin daxili vəziyyəti zəifləməyə başlamışdı. O, səlib yürüşlərində iştirak etmiş, eyni zamanda çoxsaylı torpaqları və imtiyazları zadəganlara və xarici sərkərdələrə paylamışdı. Bu isə yerli zadəganlar arasında narazılığa səbəb olmuş və kral hakimiyyətinə qarşı müqavimət artmışdı. Bu narazılığı aradan qaldırmaq və daxili sabitliyi təmin etmək məqsədilə kral 1222-ci ildə Esterqom şəhərində Qızıl bullanı imzalamağa məcbur olmuşdur.
Əsas müddəalar
Qızıl Bulla aşağıdakı əsas hüquqi və siyasi müddəaları ehtiva edirdi.
| Şərti | Açıqlaması |
|---|---|
| Zadəganların hüquqlarının tanınması | Kral heç bir zadəganı məhkəmənin hökmü olmadan cəzalandıra bilməzdi Zadəganlara vergidən azadlıq və torpaq mülkiyyəti zəmanəti verildi. |
| Kralın torpaq paylamalarına məhdudiyyətlər | Kral özbaşına torpaq bağışlamaları edə bilməzdi. Bu, zadəganların torpaq üstündəki narazılıqlarını aradan qaldırmağa yönəlmişdi. |
| Səlib yürüşlərində iştirak məcburiyyəti aradan qaldırılırdı | Səlib yürüşlərində iştirak məcburiyyəti aradan qaldırılırdı |
| "Silahlı müqavimət hüququ" maddəsi | Əgər kral bu sənədin şərtlərinə əməl etməzsə, zadəganlar ona qarşı silahlı müqavimət göstərmək hüququna malik olurdular. Bu maddə sənədin ən inqilabi hissəsi hesab olunur və hüquqi dövlət ideyasına doğru atılmış addım idi. |
| Ruhani şəxslərin hüquqları qorunurdu | Kilsəyə və ruhanilərə qarşı dövlətin müdaxiləsi qadağan edilirdi. |
Əhəmiyyəti və nəticələri
Qızıl Bulla (1222) Macarıstan tarixi üçün həm siyasi, həm də hüquqi baxımdan əlamətdar hadisə olmuşdur. Onun vasitəsilə kral hakimiyyətinin məhdudlaşdırılması və zadəganların hüquqlarının tanınması, ölkənin gələcək idarəetmə sisteminin formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir. Bu sənəd Avropa hüquq tarixində demokratik prinsiplərin ilk nümunələrindən biri kimi dəyərləndirilə bilər. Qızıl bulla Macarıstan konstitusiyaçılığının başlanğıcı hesab olunur. Zadəganların hüquqlarını tanıması və kralın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırması baxımından Magna Carta ilə müqayisə edilir.Sənəd sonrakı əsrlərdə bir neçə dəfə yenidən təsdiqlənmiş və Macarıstan hüquq sisteminin əsası kimi qəbul edilmişdir. Eyni zamanda, bu sənəd Macarıstan cəmiyyətində hüquq və azadlıqların formalaşmasına təkan vermişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Zsoldos, Attila. The Golden Bull of Hungary. Arpadiana IX., Research Centre for the Humanities. 2022. ISBN .
- Zsoldos, Attila. "II. András Aranybullája [Andrew II's Golden Bull]". Történelmi Szemle (macar). LIII (1). 2011: 1–38. ISSN 0040-9634.
- Vincent, Nicholas. Magna Carta: A Very Short Introduction. Oxford University Press. 2012. ISBN .
- Ronay, Gabriel. The Tartar Khan's Englishman. Cassel. 1978. ISBN .
- Rady, Martyn. "Hungary and the Golden Bull of 1222". Banatica. 24 (II). 2014: 87–108. ISSN 1222-0612.
- Rady, Martyn. Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave. 2000. ISBN .
- Molnár, Miklós. A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. 2001. ISBN .
- Makkai, László. Transformation into a Western-type State, 1196–1301 // Sugár, Péter; Hanák, Péter; Frank, Tibor (redaktorlar ). A History of Hungary. Indiana University Press. 1990. 23–33. ISBN .
- Kormos, Laszlo. "Hungary's Golden Bull of 1222". HUNSOR: Ungersk-Svenska Online Källor. 4 October 2005. İstifadə tarixi: 7 January 2010.
- Kontler, László. Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. 1999. ISBN .
- Holt, James Clarke. Magna Carta. Cambridge University Press. 1992. ISBN .
- Érszegi, Géza. A history of the genesis of the Golden Bull and how it was handed down through the ages, with comments on its text // Besenyei, Lajos; Érszegi, Géza; Pedrazza Gorlero, Maurizio (redaktorlar ). De Bulla Aurea Andreae Regis Hungariae MCCXXII. Edizioni Valdonega. 1999. 191–201. ISBN .
- Blazovich, László. The origins of the Golden Bull and its most important provisions as reflected in Hungarian constitutional and legal history // Besenyei, Lajos; Érszegi, Géza; Pedrazza Gorlero, Maurizio (redaktorlar ). De Bulla Aurea Andreae Regis Hungariae MCCXXII. Edizioni Valdonega. 1999. 181–190. ISBN .
- Berend, Nora; Urbańczyk, Przemysław; Wiszewski, Przemysław. Central Europe in the High Middle Ages: Bohemia, Hungary and Poland, c. 900-c. 1300. Cambridge University Press. 2013. ISBN .
Ədəbiyyat
- Master Roger's Epistle to the Sorrowful Lament upon the Destruction of the Kingdom of Hungary by the Tatars (Translated and Annotated by János M. Bak and Martyn Rady) (2010). In Rady, Martyn; Veszprémy, László; Bak, János M. (2010). Anonymus and Master Roger. CEU Press. ISBN .
- The Laws of the Medieval Kingdom of Hungary, 1000–1301 (Translated and Edited by János M. Bak, György Bónis, James Ross Sweeney with an essay on previous editions by Andor Csizmadia, Second revised edition, In collaboration with Leslie S. Domonkos) (1999). Charles Schlacks, Jr. Publishers. pp.1–11. ISBN .
Xarici keçidlər
- The Full Text of the Laws (mac.)
- Martyn Rady, 'Hungary and the Golden Bull of 1222'
- The full text of the Golden Bull [version from 1318, the earliest copy what remained]: Endre kiraly Aranybullája. [Golden Bull of king Andreas II.] In: Corpus Iuris Hungarici-Magyar Törvénytár. Budapest, 1899. Franklin társulat. (in Latin and Hungarian) 130–145 p (248–264)https://archive.org/details/magyartrvnytrco01hunggoog/page/n441/mode/2up?q=Aranybulla
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qizil bulla 1222 ci ilde Macaristan krali II Andras terefinden imzalanmis sened Bu sened zadeganlara huquqi teminatlar vererek kral hakimiyyetini mehdudlasdirmis ve ilk defe olaraq Macaristanda konstitusiya elementlerinin tesekkul tapmasina yol acmisdir Sened qizildan hazirlanmis kral mohuru ile tesdiqlendiyine gore tarixe Qizil Bulla lat bulla aurea adi ile dusmusdur Bu nov senedler Avropa orta esr idareciliyinde en yuksek huquqi quvveye malik sayilirdi Qizil bullaImzalanma tarixi 1222Muellif II AndrasMeqsedi zadeganlarin huquqlarinin tesdiqiTarixiOrta esr Avropasinda monarxlarin selahiyyetlerini mehdudlasdiran huquqi senedler nadir hallarda rast gelinirdi Ingilterede 1215 ci ilde qebul edilen Magna Carta kimi Macaristanda da 1222 ci ilde Qizil Bulla adli sened oxsar funksiyani yerine yetirerek kralin selahiyyetlerini mehdudlasdirmis ve zadeganlarin huquqlarini qorumaga yonelmisdi Bu sened Macaristan huquq sisteminin formalasmasinda muhum rol oynamisdir XIII esrin evvellerinde Macaristan krali II Andras Andras II taxtda oldugu muddetde olkenin daxili veziyyeti zeiflemeye baslamisdi O selib yuruslerinde istirak etmis eyni zamanda coxsayli torpaqlari ve imtiyazlari zadeganlara ve xarici serkerdelere paylamisdi Bu ise yerli zadeganlar arasinda naraziliga sebeb olmus ve kral hakimiyyetine qarsi muqavimet artmisdi Bu naraziligi aradan qaldirmaq ve daxili sabitliyi temin etmek meqsedile kral 1222 ci ilde Esterqom seherinde Qizil bullani imzalamaga mecbur olmusdur Esas muddealarQizil Bulla asagidaki esas huquqi ve siyasi muddealari ehtiva edirdi Serti AciqlamasiZadeganlarin huquqlarinin taninmasi Kral hec bir zadegani mehkemenin hokmu olmadan cezalandira bilmezdi Zadeganlara vergiden azadliq ve torpaq mulkiyyeti zemaneti verildi Kralin torpaq paylamalarina mehdudiyyetler Kral ozbasina torpaq bagislamalari ede bilmezdi Bu zadeganlarin torpaq ustundeki naraziliqlarini aradan qaldirmaga yonelmisdi Selib yuruslerinde istirak mecburiyyeti aradan qaldirilirdi Selib yuruslerinde istirak mecburiyyeti aradan qaldirilirdi Silahli muqavimet huququ maddesi Eger kral bu senedin sertlerine emel etmezse zadeganlar ona qarsi silahli muqavimet gostermek huququna malik olurdular Bu madde senedin en inqilabi hissesi hesab olunur ve huquqi dovlet ideyasina dogru atilmis addim idi Ruhani sexslerin huquqlari qorunurdu Kilseye ve ruhanilere qarsi dovletin mudaxilesi qadagan edilirdi Ehemiyyeti ve neticeleriQizil Bulla 1222 Macaristan tarixi ucun hem siyasi hem de huquqi baximdan elametdar hadise olmusdur Onun vasitesile kral hakimiyyetinin mehdudlasdirilmasi ve zadeganlarin huquqlarinin taninmasi olkenin gelecek idareetme sisteminin formalasmasina boyuk tesir gostermisdir Bu sened Avropa huquq tarixinde demokratik prinsiplerin ilk numunelerinden biri kimi deyerlendirile biler Qizil bulla Macaristan konstitusiyaciliginin baslangici hesab olunur Zadeganlarin huquqlarini tanimasi ve kralin selahiyyetlerini mehdudlasdirmasi baximindan Magna Carta ile muqayise edilir Sened sonraki esrlerde bir nece defe yeniden tesdiqlenmis ve Macaristan huquq sisteminin esasi kimi qebul edilmisdir Eyni zamanda bu sened Macaristan cemiyyetinde huquq ve azadliqlarin formalasmasina tekan vermisdir Hemcinin baxQizil bulla 1356 IstinadlarZsoldos Attila The Golden Bull of Hungary Arpadiana IX Research Centre for the Humanities 2022 ISBN 978 963 416 305 3 Zsoldos Attila II Andras Aranybullaja Andrew II s Golden Bull Tortenelmi Szemle macar LIII 1 2011 1 38 ISSN 0040 9634 Vincent Nicholas Magna Carta A Very Short Introduction Oxford University Press 2012 ISBN 978 0 19 958287 7 Ronay Gabriel The Tartar Khan s Englishman Cassel 1978 ISBN 1 84212 210 X Rady Martyn Hungary and the Golden Bull of 1222 Banatica 24 II 2014 87 108 ISSN 1222 0612 Rady Martyn Nobility Land and Service in Medieval Hungary Palgrave 2000 ISBN 0 333 80085 0 Molnar Miklos A Concise History of Hungary Cambridge University Press 2001 ISBN 0 521 66142 0 Makkai Laszlo Transformation into a Western type State 1196 1301 Sugar Peter Hanak Peter Frank Tibor redaktorlar A History of Hungary Indiana University Press 1990 23 33 ISBN 0 253 35578 8 Kormos Laszlo Hungary s Golden Bull of 1222 HUNSOR Ungersk Svenska Online Kallor 4 October 2005 Istifade tarixi 7 January 2010 Kontler Laszlo Millennium in Central Europe A History of Hungary Atlantisz Publishing House 1999 ISBN 963 9165 37 9 Holt James Clarke Magna Carta Cambridge University Press 1992 ISBN 0 521 27778 7 Erszegi Geza A history of the genesis of the Golden Bull and how it was handed down through the ages with comments on its text Besenyei Lajos Erszegi Geza Pedrazza Gorlero Maurizio redaktorlar De Bulla Aurea Andreae Regis Hungariae MCCXXII Edizioni Valdonega 1999 191 201 ISBN 88 85033 36 9 Blazovich Laszlo The origins of the Golden Bull and its most important provisions as reflected in Hungarian constitutional and legal history Besenyei Lajos Erszegi Geza Pedrazza Gorlero Maurizio redaktorlar De Bulla Aurea Andreae Regis Hungariae MCCXXII Edizioni Valdonega 1999 181 190 ISBN 88 85033 36 9 Berend Nora Urbanczyk Przemyslaw Wiszewski Przemyslaw Central Europe in the High Middle Ages Bohemia Hungary and Poland c 900 c 1300 Cambridge University Press 2013 ISBN 978 0 521 78156 5 EdebiyyatMaster Roger s Epistle to the Sorrowful Lament upon the Destruction of the Kingdom of Hungary by the Tatars Translated and Annotated by Janos M Bak and Martyn Rady 2010 In Rady Martyn Veszpremy Laszlo Bak Janos M 2010 Anonymus and Master Roger CEU Press ISBN 978 963 9776 95 1 The Laws of the Medieval Kingdom of Hungary 1000 1301 Translated and Edited by Janos M Bak Gyorgy Bonis James Ross Sweeney with an essay on previous editions by Andor Csizmadia Second revised edition In collaboration with Leslie S Domonkos 1999 Charles Schlacks Jr Publishers pp 1 11 ISBN 1 884445 29 2 Xarici kecidlerThe Full Text of the Laws mac Martyn Rady Hungary and the Golden Bull of 1222 The full text of the Golden Bull version from 1318 the earliest copy what remained Endre kiraly Aranybullaja Golden Bull of king Andreas II In Corpus Iuris Hungarici Magyar Torvenytar Budapest 1899 Franklin tarsulat in Latin and Hungarian 130 145 p 248 264 https archive org details magyartrvnytrco01hunggoog page n441 mode 2up q Aranybulla