Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qoşma — ismin adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq hallarına qoşularaq müəyyən məna çaları yaradan köməkçi nitq hissəsidir. Qoşmanı başqa köməkçi nitq hissələrindən fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri onun qoşulduğu sözlə birlikdə cümlə üzvü olmasıdır və şəkilçi qəbul etməsidir.
Həmçinin qoşmalar qoşulduğu sözlə cümlə üzvü olur və qoşma kimi qalır.
Qoşmanın məna növləri
- Birgəlik, vasitə – ilə (-la -lə), -ca (-cə)
- Zaman – əvvəl, qabaq, sonra, bəri.
- Məsafə – kimi, qədər, -dək, -can²
- İstiqamət – sarı, tərəf, doğru, qarşı, bəri
- Bənzətmə – kimi, qədər, tək, təki, -can(cən).
- Fərqləndirmə –özgə, başqa, savayı, qeyri, əlavə.
- İstinad – görə, əsasən
- Səbəb-məqsəd – üçün, ötrü, görə, uğrunda, sarı.
- Aidlik – aid, dair, məxsus, xas, haqqında, haqda, barədə.
Qoşmaların sinonimliyi
- kimi, qədər, -dək, -can2; məsafə qoşmaları
- kimi, tək; bənzətmə, oxsatma
- mənasında
- əvvəl, qabaq; zaman mənasında
- tərəf, doğru, sarı; istiqamət mənasında
- -ca, qədər, kimi, -tək; bənzətmə mənasında
- -ca, ilə: birgəlik, vasitə mənasında və s. kimi
Qoşmaların ismin halları ilə işlənməsi
Qoşmalar, əsasən isimlərə qoşulur və həmin isimlərlə başqa isimlər arasında əlaqə yaradır. Ancaq qoşmalar ismi əvəz edən əvəzliklərlə, məsdərlə, bəzi feili sifətlərlə, zərflərlə, eləcə də substantivləşən başqa sözlərlə də işlənə bilir. Qoşmaların aid olduğu sözlər, hansı nitq hissəsindən olur-olsun, ismin hallarından birində işlənir. Qoşmalar ismin dörd halı ilə işlənir.
- Adlıq halla: üçün, ilə, qədər, kimi, tək, haqda, haqqında, barədə, barəsində, -ca², üzrə;
- Yiyəlik halla (ancaq əvəzliklə): kimi, ilə, tək;
- Yönlük halla: kimi, sarı, görə, qədər, -dək, -can²;
- Çıxışlıq halla: ötrü, savayı, əvvəl, sonra, dair, aid, əlavə, başqa, qeyri, ayri;
Qoşmaların yazılışı
Yazılış qaydasına görə qoşmalar 3 yerə bölünür:
- Bitişik yazılanlar: Birhecalı qoşmalar qoşulduğu sözə bitişik yazılır; Həmin qoşmalar bunlardır: -dək, -can2, -ca2, -tək. Məsələn: 1) Həmin gün səhərəcən yatmadıq. 2) Dəryaca ağlın olsa, yoxsul olsan, gülərlər.
- Bitişik və ayrı yazılanlar: ilə (-la2); üçün (-çün). İlə qoşması bitişik yazılanda ahəngə uyğun olaraq iki cür yazılır. Məsələn: 1) Məktubu ona çatdır qalanı ilə işin yoxdur. 2) Böyük insanların səhvləri axmaqlar üçün təsəllidir.
- Ayrı yazılanlar: ötrü, savayı, özgə, qeyri və s.
İlə qoşmasının yazılışı
İlə qoşması saitlə bitən sözlərdə ayrı, samitlə bitən sözlərdə isə iki cür yazılır:
- Saitlə bitən sözlərdə olduğu kimi, samitlə bitən sözlərdə də ayrı yazılır (onun ilə).
- İxtisar formasında (-la²) bitişik yazılır (onunla).
Qoşmaların qrammatik mənaları
Qoşmaların hər birinin ümumi qrammatik mənası var. Ancaq bu mənaların reallaşmasında qoşmaların aid olduğu sözlərin mənası da rol oynayır. Məsələn, kimi qoşması aid olduğu nitq hissəsindən asılı olaraq müqayisə, zaman, məkan, tərz mənaları bildirə bilər. Qoşmaların bəziləri arasında sinonimlik əlaqə də var. Məsələn:
- Sarı və doğru qoşmaları:
- O, parka sarı gedirdi.
- O, parka doğru gedirdi.
- Kimi və qədər qoşmaları:
- O, parka kimi getdi.
- O, parka qədər getdi.
Bunlar da göstərir ki, qoşmaların qrammatik məna qrupları arasında qəti fərqlər qoymaq olmaz. Azərbaycan dilində şərti də olsa, qoşmaların aşağıdakı məna fərqlərini göstərmək olur:
- Qoşmaların məkan münasibəti bildirmələri: qədər, -dək, -cən², sarı.
- Qoşmaların zaman münasibəti bildirməsi: kimi, dək, cən, qədər, sonra, əvvəl.
- Qoşmaların müqayisə bildirməsi: kimi, tək.
- Qoşmaların səbəb və məqsəd bildirməsi: üçün, ötrü, görə.
- İlə qoşması birgəlik və vasitə, aid ilə dair qoşmaları isə aidlik, barədə və haqda mənalarında işlənir.
Qoşmaların sinonimliyi
- kimi, qədər, -dək, -can2; məsafə qoşmaları
- kimi, tək; bənzətmə, müqayisə mənasında
- əvvəl, qabaq; zaman mənasında
- tərəf, doğru, sarı; istiqamət mənasında
- -ca, qədər, kimi, -tək; bənzətmə mənasında
- -ca, ilə: alət mənasında və s. kimi
Qoşmaların ismin halları ilə işlənməsi
Qoşmalar, əsasən isimlərə qoşulur və həmin isimlərlə başqa isimlər arasında əlaqə yaradır. Ancaq qoşmalar ismi əvəz edən əvəzliklərlə, məsdərlə, bəzi feili sifətlərlə, zərflərlə, eləcə də substantivləşən başqa sözlərlə də işlənə bilir. Qoşmaların aid olduğu sözlər, hansı nitq hissəsindən olur-olsun, ismin hallarından birində işlənir. Qoşmalar ismin dörd halı ilə işlənir.
- Adlıq halla: üçün, ilə, qədər, kimi, tək, haqda, haqqında, barədə, barəsində, -ca², üzrə ;
- Yiyəlik halla (ancaq əvəzliklə): kimi, ilə, tək;
- Yönlük halla: kimi, sarı, görə, qədər, -dək, -can²;
- Çıxışlıq halla: ötrü, savayı, əvvəl, sonra.
Qoşmaların yazılışı
Yazılış qaydasına görə qoşmalar 3 yerə bölünür:
- Bitişik yazılanlar: Birhecalı qoşmalar qoşulduğu sözə bitişik yazılır; Həmin qoşmalar bunlardır: -dək, -can2, -ca2, -tək.
- Bitişik və ayrı yazılanlar: ilə (-la2); üçün (-çün). İlə qoşması bitişik yazılanda ahəngə uyğun olaraq iki cür yazılır.
- Ayrı yazılanlar: ötrü, savayı, özgə, qeyri və s.
İlə qoşmasının yazılışı
İlə qoşması saitlə bitən sözlərdə ayrı, samitlə bitən sözlərdə isə iki cür yazılır:
- Saitlə bitən sözlərdə olduğu kimi, samitlə bitən sözlərdə də ayrı yazılır (onun ilə).
- İxtisar formasında (-la²) bitişik yazılır (onunla).
Qoşmaların qrammatik mənaları
Qoşmaların hər birinin ümumi qrammatik mənası var. Ancaq bu mənaların reallaşmasında qoşmaların aid olduğu sözlərin mənası da rol oynayır. Məsələn, kimi qoşması aid olduğu nitq hissəsindən asılı olaraq müqayisə, zaman, məkan, tərz mənaları bildirə bilər. Qoşmaların bəziləri arasında sinonimlik əlaqə də var. Məsələn:
- Sarı və doğru qoşmaları:
- O, parka sarı gedirdi.
- O, parka doğru gedirdi.
- Kimi və qədər qoşmaları:
- O, parka kimi getdi.
- O, parka qədər getdi.
Bunlar da göstərir ki, qoşmaların qrammatik məna qrupları arasında qəti fərqlər qoymaq olmaz. Azərbaycan dilində şərti də olsa, qoşmaların aşağıdakı məna fərqlərini göstərmək olur:
- Qoşmaların məkan münasibəti bildirmələri: qədər, -dək, -cən², sarı.
- Qoşmaların zaman münasibəti bildirməsi: kimi, dək, cən, qədər, sonra, əvvəl.
- Qoşmaların müqayisə bildirməsi: kimi, tək.
- Qoşmaların səbəb və məqsəd bildirməsi: üçün, ötrü, görə.
- İlə qoşması birgəlik və vasitə, aid ilə dair qoşmaları isə aidlik, barədə və haqda mənalarında işlənir.
Mənbə
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qosma deqiqlesdirme Qosma ismin adliq yiyelik yonluk ve cixisliq hallarina qosularaq mueyyen mena calari yaradan komekci nitq hissesidir Qosmani basqa komekci nitq hisselerinden ferqlendiren esas cehetlerden biri onun qosuldugu sozle birlikde cumle uzvu olmasidir ve sekilci qebul etmesidir Hemcinin qosmalar qosuldugu sozle cumle uzvu olur ve qosma kimi qalir Qosmanin mena novleriBirgelik vasite ile la le ca ce Zaman evvel qabaq sonra beri Mesafe kimi qeder dek can Istiqamet sari teref dogru qarsi beri Benzetme kimi qeder tek teki can cen Ferqlendirme ozge basqa savayi qeyri elave Istinad gore esasen Sebeb meqsed ucun otru gore ugrunda sari Aidlik aid dair mexsus xas haqqinda haqda barede Qosmalarin sinonimliyikimi qeder dek can2 mesafe qosmalari kimi tek benzetme oxsatma menasinda evvel qabaq zaman menasinda teref dogru sari istiqamet menasinda ca qeder kimi tek benzetme menasinda ca ile birgelik vasite menasinda ve s kimiQosmalarin ismin hallari ile islenmesiQosmalar esasen isimlere qosulur ve hemin isimlerle basqa isimler arasinda elaqe yaradir Ancaq qosmalar ismi evez eden evezliklerle mesderle bezi feili sifetlerle zerflerle elece de substantivlesen basqa sozlerle de islene bilir Qosmalarin aid oldugu sozler hansi nitq hissesinden olur olsun ismin hallarindan birinde islenir Qosmalar ismin dord hali ile islenir Adliq halla ucun ile qeder kimi tek haqda haqqinda barede baresinde ca uzre Yiyelik halla ancaq evezlikle kimi ile tek Yonluk halla kimi sari gore qeder dek can Cixisliq halla otru savayi evvel sonra dair aid elave basqa qeyri ayri Qosmalarin yazilisiYazilis qaydasina gore qosmalar 3 yere bolunur Bitisik yazilanlar Birhecali qosmalar qosuldugu soze bitisik yazilir Hemin qosmalar bunlardir dek can2 ca2 tek Meselen 1 Hemin gun seherecen yatmadiq 2 Deryaca aglin olsa yoxsul olsan gulerler Bitisik ve ayri yazilanlar ile la2 ucun cun Ile qosmasi bitisik yazilanda ahenge uygun olaraq iki cur yazilir Meselen 1 Mektubu ona catdir qalani ile isin yoxdur 2 Boyuk insanlarin sehvleri axmaqlar ucun tesellidir Ayri yazilanlar otru savayi ozge qeyri ve s Ile qosmasinin yazilisi Ile qosmasi saitle biten sozlerde ayri samitle biten sozlerde ise iki cur yazilir Saitle biten sozlerde oldugu kimi samitle biten sozlerde de ayri yazilir onun ile Ixtisar formasinda la bitisik yazilir onunla Qosmalarin qrammatik menalariQosmalarin her birinin umumi qrammatik menasi var Ancaq bu menalarin reallasmasinda qosmalarin aid oldugu sozlerin menasi da rol oynayir Meselen kimi qosmasi aid oldugu nitq hissesinden asili olaraq muqayise zaman mekan terz menalari bildire biler Qosmalarin bezileri arasinda sinonimlik elaqe de var Meselen Sari ve dogru qosmalari O parka sari gedirdi O parka dogru gedirdi Kimi ve qeder qosmalari O parka kimi getdi O parka qeder getdi Bunlar da gosterir ki qosmalarin qrammatik mena qruplari arasinda qeti ferqler qoymaq olmaz Azerbaycan dilinde serti de olsa qosmalarin asagidaki mena ferqlerini gostermek olur Qosmalarin mekan munasibeti bildirmeleri qeder dek cen sari Qosmalarin zaman munasibeti bildirmesi kimi dek cen qeder sonra evvel Qosmalarin muqayise bildirmesi kimi tek Qosmalarin sebeb ve meqsed bildirmesi ucun otru gore Ile qosmasi birgelik ve vasite aid ile dair qosmalari ise aidlik barede ve haqda menalarinda islenir Qosmalarin sinonimliyikimi qeder dek can2 mesafe qosmalari kimi tek benzetme muqayise menasinda evvel qabaq zaman menasinda teref dogru sari istiqamet menasinda ca qeder kimi tek benzetme menasinda ca ile alet menasinda ve s kimiQosmalarin ismin hallari ile islenmesiQosmalar esasen isimlere qosulur ve hemin isimlerle basqa isimler arasinda elaqe yaradir Ancaq qosmalar ismi evez eden evezliklerle mesderle bezi feili sifetlerle zerflerle elece de substantivlesen basqa sozlerle de islene bilir Qosmalarin aid oldugu sozler hansi nitq hissesinden olur olsun ismin hallarindan birinde islenir Qosmalar ismin dord hali ile islenir Adliq halla ucun ile qeder kimi tek haqda haqqinda barede baresinde ca uzre Yiyelik halla ancaq evezlikle kimi ile tek Yonluk halla kimi sari gore qeder dek can Cixisliq halla otru savayi evvel sonra Qosmalarin yazilisiYazilis qaydasina gore qosmalar 3 yere bolunur Bitisik yazilanlar Birhecali qosmalar qosuldugu soze bitisik yazilir Hemin qosmalar bunlardir dek can2 ca2 tek Bitisik ve ayri yazilanlar ile la2 ucun cun Ile qosmasi bitisik yazilanda ahenge uygun olaraq iki cur yazilir Ayri yazilanlar otru savayi ozge qeyri ve s Ile qosmasinin yazilisi Ile qosmasi saitle biten sozlerde ayri samitle biten sozlerde ise iki cur yazilir Saitle biten sozlerde oldugu kimi samitle biten sozlerde de ayri yazilir onun ile Ixtisar formasinda la bitisik yazilir onunla Qosmalarin qrammatik menalariQosmalarin her birinin umumi qrammatik menasi var Ancaq bu menalarin reallasmasinda qosmalarin aid oldugu sozlerin menasi da rol oynayir Meselen kimi qosmasi aid oldugu nitq hissesinden asili olaraq muqayise zaman mekan terz menalari bildire biler Qosmalarin bezileri arasinda sinonimlik elaqe de var Meselen Sari ve dogru qosmalari O parka sari gedirdi O parka dogru gedirdi Kimi ve qeder qosmalari O parka kimi getdi O parka qeder getdi Bunlar da gosterir ki qosmalarin qrammatik mena qruplari arasinda qeti ferqler qoymaq olmaz Azerbaycan dilinde serti de olsa qosmalarin asagidaki mena ferqlerini gostermek olur Qosmalarin mekan munasibeti bildirmeleri qeder dek cen sari Qosmalarin zaman munasibeti bildirmesi kimi dek cen qeder sonra evvel Qosmalarin muqayise bildirmesi kimi tek Qosmalarin sebeb ve meqsed bildirmesi ucun otru gore Ile qosmasi birgelik ve vasite aid ile dair qosmalari ise aidlik barede ve haqda menalarinda islenir MenbeHemcinin baxNitq hissesi