Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qida təhlükəsizliyi məfhumunun izahı
1996-cı ildə qida problemləri ilə bağlı keçirilən Dünya Qida Sammitində qida təhlükəsizliyi anlayışı müəyyən edilmişdir. Qida təhlükəsizliyi “bütün insanlar sağlam və aktiv həyat tərzi keçirmələri üçün istənilən vaxt kifayət miqdarda keyfiyyətli qida əldə etdikdə” yaranan vəziyyət olaraq müəyyənləşdirilmişdir. Bir qayda olaraq, qida təhlükəsizliyi anlayışı insanların qidaya olan ehtiyaclarını, o cümlədən onların qida üstünlüklərini təmin edən qidanı həm fiziki, həm də iqtisadi baxımdan əldə edə bilmək imkanını özündə ehtiva edir. Qida təhlükəsizliyi həmçinin insanların aktiv və sağlam həyat tərzi sürmələri üçün istənilən vaxt kifayət qədər qida əldə edə bilmək imkanları əsasında qurulmuşdur. Qida təhlükəsizliyi aclıq, quraqlıq, müharibələr, iqtisadi qeyri-sabitlik kimi risk faktorları səbəbindən gələcəkdə qida qıtlığını aradan qaldırmaq üçün qida sabitliyini və məhsuldarlığını artırmaqla bağlı tədbirləri özündə ehtiva edir.
- Qida sabitliyi: uzun müddət boyunca qida əldə edə bilmək imkanıdır.
- Qida əldə etmək imkanı: qidanın qiymət baxımından əlçatan və münasib olması və yerləşməsi, o cümlədən insanların və məişət təsərrüfatının üstünlüklərinin nəzərə alınması.
- Qidanın mövcud və əlçatan olması: bu məfhum istehsalat, paylaşdırma və mübadilə yolu ilə qida məhsullarının təchizatı ilə bağlıdır.
Qida təhlükəsizliyi nədir?
Bu sualın cavabı ABŞ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin və BMT Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilarının qida təhlükəsizliyi üzrə müəyyən etdiyi iki əsas anlayışla bağlıdır.
1) Qida təhlükəsizliyi o zaman mövcud olur ki, bütün insanlar bütün hallarda sağlam və aktiv həyat tərzi sürə bilmək üçün öz pəhriz ehtiyaclarını və qida üstünlüklərini təmin edə bilməkdən ötrü kifayət qədər təhlükəsiz qida məhsullarını fiziki və iqtisadi baxımdan əldə edə bilsinlər (FAO).
2) Məişət təsərrüfatı üçün qida təhlükəsizliyi bütün insanlar tərəfindən hər zaman sağlam və aktiv həyat tərzi keçirə bilməkdən ötrü ümumən kifayət qədər qida əldə edə bilmək imkanıdır. Qida təhlükəsizliyinə ən azı aşağıdakılar daxildir (USDA):
- Kifayət qədər qida və təhlükəsiz məhsulların hazır əldə edilməsi imkanı
- Məqsədəuyğun məhsulları sosial baxımdan müvafiq yollarla (yəni qida məhsullarının zəruri ehtiyatlarına müraciət etmədən, qida qalıqlarını toplamadan, təqlid və ya oğurluq etmədən və s. strategiyalarla) zəmanətli şəkildə əldə etmək qabiliyyəti.
2006-cı ildə bildirilirdi ki, normal çəkidən çox çəkisi olan insanların sayı ac qalan insanların sayından çox olmuşdur: yəni çəkisi normadan artıq olan insanların sayı təxminən 1 milyarddan çox, aclıq keçirdiyinə görə çəkisi normadan aşağı olan insanların sayı isə 800 milyon olmuşdur. Qeyd edək ki, bütün dünyada təxminən 852 milyon insan kasıblıq üzündən xroniki baxımdan ac qalır, 2 milyarddan çox adam isə kasıblığın müxtəlif səviyyələrinə görə qida qıtlığından əziyyət çəkir, hər gün 17000 uşaq qida çatışmazlığı səbəbindən yaranan aclıq və ya xəstəlikdən ölür ki, bu da hər il aclıqdan 6 milyon uşağın ölməsi deməkdir.
Bəs hazırda qida təhlükəsizliyinə təsir edən mənfi faktorlar hansılardır?
Bu mənfi faktorlar aşağıdakı kimi sadalanır:
- Qlobal su böhranı – qrunt su ehtiyatları azalmağa başlamışdır (bura həmçinin Şimali Çin, Avroa Birliyi, və Hindistan kimi ölkələr də daxildir). Bunun əsas səbəbi isə geniş şəkildə hədsiz nasoslama (pompalama) və suvarmadır.
- İqlim dəyişikliyi (qlobal istiləşmə) – qlobal hərarətin artması məhsullar, meşə ehtiyatları, su təchizatı üzərində dalğavari təsirə malikdir və təbiət tarazlığını dəyişir.
- Torpaqların deqradasiyası – intensiv kənd təsərrüfatı torpaq münbitliyinin tükənməsinə və kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalmasına gətirib çıxarır.
- Acgöz torpaq sövdələşmələri – inkişaf etməkdə olan ölkələrdə milyonlarla akr torpaq əraziləri alan korporasiyalar və dövlətlər şəxsi qida ehtiyatlarını uzun müddətə təmin etmək məqsədi güdürlər.
Genetik baxımdan dəyişdirilmiş (GM) qida və qida təhlükəsizliyi
Hazırda genetik baxımdan tərkibi dəyişdirilmiş qidanın verəcəyi nəticələr və GM məhsullarının gələcək təhlükəsizlik aspektləri hələ məlum deyildir. Adi məhsulların GM (tərkibi dəyişdirilmiş) məhsullar ilə qarışığından alınacaq məhsulların qida təhlükəsizliyinə və qida məhsullarının təhlükəsizliyinə göstərəcək dolayı təsirləri ola bilər. Bu, həqiqi bir riskdir və onun barədə hökumətlər mütləq düşünməlidirlər.
Kasıb ölkələrdə belə GM tipli məhsulların yetişdirilməsi Amerika və Avropa ölkələrinin kommersiya maraqları ilə bağlıdır. Hazırda yetişdirilən əsas GM məhsulları soya, yağ mənşəli bitkilər, pambıq və qarğıdalıdır ki, bunlar da öz növbəsində dünyanın qida və tekstil sənayesinə yardım göstərmək üçün işlənilib hazırlanmışlar. Hazırda inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün mühüm olan lifli qida məhsulları ilə bağlı özəl şirkətlər tərəfindən çox az sayda GM tədqiqat və araşdırması aparılır.
“Terminator” toxumları steril toxumlar istehsal edə bilmək üçün modifikasiyaya (dəyişikliyə) uğrayır. Bu toxumlar “korporasiyaları təkrar patentləşdirilmiş toxumlardan istifadə etməyə cəhd göstərən və əvəzində heç bir haqq ödəməyən vicdansız fermerlərdən qorumaq məqsədilə” işlənib hazırlanmışdır. Bu yolla fermerlər hər il biotexnologiya şirkətlərindən yeni toxumlar almaq məcburiyyətində qalır. Bütün dünyada fermerlər tərəfindən bununla əlaqədar ümumi narazılıqların olmasına baxmayaraq, bu texnologiya hələ də işlənib hazırlanır.
Qida təhlükəsizliyi sadəcə kasıblıqla bağlı məsələ deyildir, özündə bütöv qida sistemini ehtiva edən və hər birimizə bu və ya digər yolla təsir edən daha qlobal problemdir.
Qida təhlükəsizliyi ilə bağlı bəzi faktlar
- Qida təhlükəsizliyinin olmaması ABŞ-nin Əhalinin Siyahıyaalınması Bürosu tərəfindən müəyyənləşdirilmişdir.
- Mal-qaraya və ya məhsullara mənfi təsir edən xəstəliklər xüsusilə fövqəladə planların mövcud olmadığı halda qidanın əlçatanlığına məhvedici təsir göstərir.
- Məhsul “suverenliyi” adlandırdığımız yanaşma beynəlxalq korporasiyaların biznes təcrübələrini neokolonializm formasında nəzərdən keçirir.
- BMT-nin qida və kənd təsərrüfatı təşkilatı (FAO) bildirirdi ki, 2010-2012-ci illər ərzində təxminən 870 milyon insan xroniki aclıqdan əziyyət çəkirdi.
- ABŞ Kənd Təsərrüfatı Departamenti qida təhlükəsizliyinin olmamasını “sosial baxımdan mümkün yollarla qidanın əldə edilə bilməməsi və ya məhdud əldə edilməsi prosesi, və ya qidalanma baxımından yararlı və təhlükəsiz məhsulların məhdud və ya qeyri-müəyyən sayda mövcud olması prosesi kimi nəzərdən keçirir”.
- Qida təhlükəsizliyi üzrə 1996-cı ildə keçirilən Dünya Sammiti elan etmişdi ki, “qida siyasi və iqtisadi təzyiq aləti kimi istifadə olunmamalıdır”.
Statistika: Dünyada qida məhsulları və aclıq
- Dünyada 842 milyon insanın yemək yemək üçün kifayət qədər vəsaiti yoxdur. 1990-cı ildən bəri bu rəqəm 17%-ə düşmüşdür.
- İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə altı uşaqdan birinin (təxminən 100 milyon uşaq) çəkisi normadan aşağıdır.
- Çox aşağı və kasad sayda qidalandırma xüsusiyyətlərinə malik qida növləri 5 yaşa qədər olan uşaqlar arasında ölüm hallarının təxminən yarısını (45%) təşkil edir, bu da hər il 3.1 milyon uşaq ölümü deməkdir.
- Ac insanların böyük qismi (827 milyon) inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır və həmin ölkələrdə əhalinin 14.3%-i qidasızlıqdan əziyyət çəkir.
- Qadın fermerlərin də eynilə kişi fermerlər qədər resurslara əlçatma imkanı olsaydı, o zaman dünyada ac insanların sayı 150 milyona qədər azala bilərdi.
- Asiyada ac insanların sayı hədsiz dərəcədə çoxdur (500 milyondan artıq). Lakin Afrikada, Saxara səhrasından cənuba doğru onların sayı hədsiz geniş şəkildə yayılır (əhalinin 24.8%-i).
- İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə ibtidai məktəb yaşlı uşaqların 66 milyonu məktəbə ac gedirlər, onların 23 milyonu elə Afrikanın payın düşür.
- WFP (Dünya Qida Proqramı) hesablamalarına görə 66 milyon bütün ac məktəbyaşlı uşaqları il ərzində qida ilə təmin etmək üçün 3.2 milyard ABŞ dolları dəyərində vəsait tələb olunur.
- Dünyada hər dörd uşaqdan biri inkişafda geri qalır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu proporsiya hər üç uşaqdan birinədək arta bilər.
- Dünyada inkişafdan qalan uşaqların elə 80%-i 20 ölkədə yaşayır.
Bütün bu yuxarıda sadaladığımız hallardan göründüyü kimi qida təhlükəsizliyi məsələsi qloballığı və son dərəcə böyük əhəmiyyəti ilə seçilən vacib və aktual mövzulardan biridir.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-14.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-12-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-14.
- "Arxivlənmiş surət". 2014-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-14.
- "Arxivlənmiş surət". 2019-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-14.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-14.
- documents.wfp.org/stellent/groups/public/documents/communications/wfp220221.pdf
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-14.
- "Arxivlənmiş surət". 2014-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-14.
- http://www.disabled-world.com
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qida tehlukesizliyi mefhumunun izahi1996 ci ilde qida problemleri ile bagli kecirilen Dunya Qida Sammitinde qida tehlukesizliyi anlayisi mueyyen edilmisdir Qida tehlukesizliyi butun insanlar saglam ve aktiv heyat terzi kecirmeleri ucun istenilen vaxt kifayet miqdarda keyfiyyetli qida elde etdikde yaranan veziyyet olaraq mueyyenlesdirilmisdir Bir qayda olaraq qida tehlukesizliyi anlayisi insanlarin qidaya olan ehtiyaclarini o cumleden onlarin qida ustunluklerini temin eden qidani hem fiziki hem de iqtisadi baximdan elde ede bilmek imkanini ozunde ehtiva edir Qida tehlukesizliyi hemcinin insanlarin aktiv ve saglam heyat terzi surmeleri ucun istenilen vaxt kifayet qeder qida elde ede bilmek imkanlari esasinda qurulmusdur Qida tehlukesizliyi acliq quraqliq muharibeler iqtisadi qeyri sabitlik kimi risk faktorlari sebebinden gelecekde qida qitligini aradan qaldirmaq ucun qida sabitliyini ve mehsuldarligini artirmaqla bagli tedbirleri ozunde ehtiva edir Qida sabitliyi uzun muddet boyunca qida elde ede bilmek imkanidir Qida elde etmek imkani qidanin qiymet baximindan elcatan ve munasib olmasi ve yerlesmesi o cumleden insanlarin ve meiset teserrufatinin ustunluklerinin nezere alinmasi Qidanin movcud ve elcatan olmasi bu mefhum istehsalat paylasdirma ve mubadile yolu ile qida mehsullarinin techizati ile baglidir Qida tehlukesizliyi nedir Bu sualin cavabi ABS Kend Teserrufati Nazirliyinin ve BMT Qida ve Kend Teserrufati Teskilarinin qida tehlukesizliyi uzre mueyyen etdiyi iki esas anlayisla baglidir 1 Qida tehlukesizliyi o zaman movcud olur ki butun insanlar butun hallarda saglam ve aktiv heyat terzi sure bilmek ucun oz pehriz ehtiyaclarini ve qida ustunluklerini temin ede bilmekden otru kifayet qeder tehlukesiz qida mehsullarini fiziki ve iqtisadi baximdan elde ede bilsinler FAO 2 Meiset teserrufati ucun qida tehlukesizliyi butun insanlar terefinden her zaman saglam ve aktiv heyat terzi kecire bilmekden otru umumen kifayet qeder qida elde ede bilmek imkanidir Qida tehlukesizliyine en azi asagidakilar daxildir USDA Kifayet qeder qida ve tehlukesiz mehsullarin hazir elde edilmesi imkani Meqsedeuygun mehsullari sosial baximdan muvafiq yollarla yeni qida mehsullarinin zeruri ehtiyatlarina muraciet etmeden qida qaliqlarini toplamadan teqlid ve ya ogurluq etmeden ve s strategiyalarla zemanetli sekilde elde etmek qabiliyyeti 2006 ci ilde bildirilirdi ki normal cekiden cox cekisi olan insanlarin sayi ac qalan insanlarin sayindan cox olmusdur yeni cekisi normadan artiq olan insanlarin sayi texminen 1 milyarddan cox acliq kecirdiyine gore cekisi normadan asagi olan insanlarin sayi ise 800 milyon olmusdur Qeyd edek ki butun dunyada texminen 852 milyon insan kasibliq uzunden xroniki baximdan ac qalir 2 milyarddan cox adam ise kasibligin muxtelif seviyyelerine gore qida qitligindan eziyyet cekir her gun 17000 usaq qida catismazligi sebebinden yaranan acliq ve ya xestelikden olur ki bu da her il acliqdan 6 milyon usagin olmesi demekdir Bes hazirda qida tehlukesizliyine tesir eden menfi faktorlar hansilardir Bu menfi faktorlar asagidaki kimi sadalanir Qlobal su bohrani qrunt su ehtiyatlari azalmaga baslamisdir bura hemcinin Simali Cin Avroa Birliyi ve Hindistan kimi olkeler de daxildir Bunun esas sebebi ise genis sekilde hedsiz nasoslama pompalama ve suvarmadir Iqlim deyisikliyi qlobal istilesme qlobal heraretin artmasi mehsullar mese ehtiyatlari su techizati uzerinde dalgavari tesire malikdir ve tebiet tarazligini deyisir Torpaqlarin deqradasiyasi intensiv kend teserrufati torpaq munbitliyinin tukenmesine ve kend teserrufati mehsuldarliginin azalmasina getirib cixarir Acgoz torpaq sovdelesmeleri inkisaf etmekde olan olkelerde milyonlarla akr torpaq erazileri alan korporasiyalar ve dovletler sexsi qida ehtiyatlarini uzun muddete temin etmek meqsedi gudurler Genetik baximdan deyisdirilmis GM qida ve qida tehlukesizliyiHazirda genetik baximdan terkibi deyisdirilmis qidanin vereceyi neticeler ve GM mehsullarinin gelecek tehlukesizlik aspektleri hele melum deyildir Adi mehsullarin GM terkibi deyisdirilmis mehsullar ile qarisigindan alinacaq mehsullarin qida tehlukesizliyine ve qida mehsullarinin tehlukesizliyine gosterecek dolayi tesirleri ola biler Bu heqiqi bir riskdir ve onun barede hokumetler mutleq dusunmelidirler Kasib olkelerde bele GM tipli mehsullarin yetisdirilmesi Amerika ve Avropa olkelerinin kommersiya maraqlari ile baglidir Hazirda yetisdirilen esas GM mehsullari soya yag menseli bitkiler pambiq ve qargidalidir ki bunlar da oz novbesinde dunyanin qida ve tekstil senayesine yardim gostermek ucun islenilib hazirlanmislar Hazirda inkisaf etmekde olan olkeler ucun muhum olan lifli qida mehsullari ile bagli ozel sirketler terefinden cox az sayda GM tedqiqat ve arasdirmasi aparilir Terminator toxumlari steril toxumlar istehsal ede bilmek ucun modifikasiyaya deyisikliye ugrayir Bu toxumlar korporasiyalari tekrar patentlesdirilmis toxumlardan istifade etmeye cehd gosteren ve evezinde hec bir haqq odemeyen vicdansiz fermerlerden qorumaq meqsedile islenib hazirlanmisdir Bu yolla fermerler her il biotexnologiya sirketlerinden yeni toxumlar almaq mecburiyyetinde qalir Butun dunyada fermerler terefinden bununla elaqedar umumi naraziliqlarin olmasina baxmayaraq bu texnologiya hele de islenib hazirlanir Qida tehlukesizliyi sadece kasibliqla bagli mesele deyildir ozunde butov qida sistemini ehtiva eden ve her birimize bu ve ya diger yolla tesir eden daha qlobal problemdir Qida tehlukesizliyi ile bagli bezi faktlarQida tehlukesizliyinin olmamasi ABS nin Ehalinin Siyahiyaalinmasi Burosu terefinden mueyyenlesdirilmisdir Mal qaraya ve ya mehsullara menfi tesir eden xestelikler xususile fovqelade planlarin movcud olmadigi halda qidanin elcatanligina mehvedici tesir gosterir Mehsul suverenliyi adlandirdigimiz yanasma beynelxalq korporasiyalarin biznes tecrubelerini neokolonializm formasinda nezerden kecirir BMT nin qida ve kend teserrufati teskilati FAO bildirirdi ki 2010 2012 ci iller erzinde texminen 870 milyon insan xroniki acliqdan eziyyet cekirdi ABS Kend Teserrufati Departamenti qida tehlukesizliyinin olmamasini sosial baximdan mumkun yollarla qidanin elde edile bilmemesi ve ya mehdud elde edilmesi prosesi ve ya qidalanma baximindan yararli ve tehlukesiz mehsullarin mehdud ve ya qeyri mueyyen sayda movcud olmasi prosesi kimi nezerden kecirir Qida tehlukesizliyi uzre 1996 ci ilde kecirilen Dunya Sammiti elan etmisdi ki qida siyasi ve iqtisadi tezyiq aleti kimi istifade olunmamalidir Statistika Dunyada qida mehsullari ve acliqDunyada 842 milyon insanin yemek yemek ucun kifayet qeder vesaiti yoxdur 1990 ci ilden beri bu reqem 17 e dusmusdur Inkisaf etmekde olan olkelerde alti usaqdan birinin texminen 100 milyon usaq cekisi normadan asagidir Cox asagi ve kasad sayda qidalandirma xususiyyetlerine malik qida novleri 5 yasa qeder olan usaqlar arasinda olum hallarinin texminen yarisini 45 teskil edir bu da her il 3 1 milyon usaq olumu demekdir Ac insanlarin boyuk qismi 827 milyon inkisaf etmekde olan olkelerde yasayir ve hemin olkelerde ehalinin 14 3 i qidasizliqdan eziyyet cekir Qadin fermerlerin de eynile kisi fermerler qeder resurslara elcatma imkani olsaydi o zaman dunyada ac insanlarin sayi 150 milyona qeder azala bilerdi Asiyada ac insanlarin sayi hedsiz derecede coxdur 500 milyondan artiq Lakin Afrikada Saxara sehrasindan cenuba dogru onlarin sayi hedsiz genis sekilde yayilir ehalinin 24 8 i Inkisaf etmekde olan olkelerde ibtidai mekteb yasli usaqlarin 66 milyonu mektebe ac gedirler onlarin 23 milyonu ele Afrikanin payin dusur WFP Dunya Qida Proqrami hesablamalarina gore 66 milyon butun ac mektebyasli usaqlari il erzinde qida ile temin etmek ucun 3 2 milyard ABS dollari deyerinde vesait teleb olunur Dunyada her dord usaqdan biri inkisafda geri qalir Inkisaf etmekde olan olkelerde bu proporsiya her uc usaqdan birinedek arta biler Dunyada inkisafdan qalan usaqlarin ele 80 i 20 olkede yasayir Butun bu yuxarida sadaladigimiz hallardan gorunduyu kimi qida tehlukesizliyi meselesi qloballigi ve son derece boyuk ehemiyyeti ile secilen vacib ve aktual movzulardan biridir Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 02 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 14 Arxivlenmis suret 2016 12 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 14 Arxivlenmis suret 2014 10 07 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 14 Arxivlenmis suret 2019 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 14 Arxivlenmis suret 2021 02 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 14 documents wfp org stellent groups public documents communications wfp220221 pdf Arxivlenmis suret 2022 01 19 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 14 Arxivlenmis suret 2014 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 14 http www disabled world com