Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Qarabağda Alban memarlığını özündə əks etdirən IV- XVI əsrlərə aid bir neçə Alban kilsəsi bizim dövrə qədər gəlib çatmışdır. Onların arasında Laçın rayonunda yerləşən Ağoğlan monastırı, Kəlbəcər rayonunda Xudavəng monastırı, Xocavənd rayonunda Amaras monastırı, Ağdərə rayonunda Müqəddəs Yelisey məbəd kompleksini, Ağdərə rayonunda Gəncəsər monastırı və digərlərini göstərmək olar.
IX əsrdə inşa edilmiş və uzun müddət fəaliyyət göstərmiş Ağoğlan monastır kompleksi Laçın rayonunun ərazisində Ağoğlan çayı sahilində yerləşir. Möhkəm bazalt daşdan tikilmiş bu möhtəşəm monastır məharətli konstruktiv həllinə görə alban xristian memarlığı abidələri içərisində xüsusi yer tutur. Monastr binasının daxili həcmi üç hissədən ibarətdir. Daşlardan hörülmüş açır dam örtüyünü saxlayan hündür daş sütunlar silindrik formalı tağbəndlərlə tamamlanır. Məbədin daxili sahəsini işıqlandırmaq üçün divarlarda ensiz və uzunsov pəncərələr vardır.
Kəlbəcər rayonunun ərazisində, Tərtərçayın sol sahilində yerləşən, xalq arasında Xotavəng və ya Xudavəng, yəni "tanrı məbədi” adlandırılan monastır kompleksi Qafqaz Albaniyası dövləti dağıldıqdan bir əsr sonra IX əsrdə Qarabağın dağlıq hissəsində yaranmış Xaçın Alban knyazlığının dini mərkəzi olmuşdur. Kompleksdə alban yepiskopunun iqamətgahı və dini maarif mərkəzi fəaliyyət göstərmişdir. Arxeoloji tədqiqatların nəticələrindən məlum olur ki, monastırın əsası VI-VII əsrlərdə qoyulmuşdur. Mehranilər sülaləsindən olan Xaçın knyazı Həsən Cəlalın oğlu olan Vaxtanq kompleksin ərazisində geniş tikinti işləri aparmış, Arzu xatun isə 1214-cü ildə əri Vaxtanqın və iki oğlunun xatirəsinə kompleksdə kilsə tikdirmişdir. Kilsənin şərq fasadında daş üzərində knyaz Vaxtanqın, cənub fasadında isə Arzu xatunun iki oğlunun təsvirləri həkk olunmuşdur. Alban knyazı tərəfindən inşa edilmiş baş kilsə memarlıq xüsusiyyətlərinə görə qonşu xalqların kilsələrindən fərqlənir.
Albaniyada xristianlığın yayılmasında böyük xidmətləri olmuş apostol Yeliseyin xatirəsinə ölkədə əsrlər boyu bir çox məbədlər tikilmişdir. Bunlardan bizim günədək gəlib çatanlardan biri də, Dağlıq Qarabağın Ağdərə rayonundakı Müqəddəs Yelisey monastır kompleksidir. Dəniz səviyyəsindən 2000 metr yüksəklikdə, uca bir dağın zirvəsində tikilmiş və qala divarları ilə əhatə olunmuş monastır kompleksinin əsası V əsrdə qoyulub. Xaçın knyazlığı dövründə burada geniş inşaat işləri aparılmış, böyük baş kilsə binası, altı kiçik kilsə, bir neçə yaşayış və təsərrüfat binaları tikilmişdir. Yaxşı yonulmuş daşdan tikilmiş baş kilsənin ikimailli daş damının üstündə dörd sütunlu ratonda ucalır. XIII-XIV əsrlərə aid edilən bu alban kilsəsi geniş ibadət zalından və silindrik tağbəndlərlə tamamlanan sütunları olan kvadrat formalı otaqdan ibarətdir. Monastr kompleksində dəfələrlə yenidənqurma və inşaat işləri aparılmışdır.
Ağdərə rayonunun Vəngli kəndində Xaçın çayının sol sahilində dağın üstündə ucaldılmış məşhur Qandzasar monastırı Qafqaz Albaniyası xristian memarlığının ən görkəmli abidələrindən biridir. Monastrın divarında daş üzərindəki epiqrafik yazıdan məlum olur ki, bu abidə "yüksək və büyük Arsax ölkəsinin hökmdarı, geniş vilayətin çarı, Böyük Həsənin nəvəsi, Vaxtanqın oğlu, Həsən Cəlal Dövlə və anası Xorişə Xatun tərəfindən 1216-1238-ci illərdə inşa edilmişdir”. VIII əsrin əvvəllərindən etibarən Albaniya katalikosluğunun yerləşdiyi ərazi-Qarabağın dağlıq hissəsi knyazlıq, hökmranlıq mənasında "Arşax” və ya "Arsax” adlanmışdır. Bu isə təsadüfi deyil, çünki Albaniyada I əsrin ortalarında hakimiyyətə gəlmiş çar I Vaçaqanın nəslindən olan Arşakilər sülaləsinin hökmdarları "arşax”, VI əsrdən VIII əsrin əvvəlinədək hakimiyyətdə olmuş Mehranilər sülaləsinin hükmdarları isə arşax "aranşax” adlanmışdır. 1261-ci ildə monqol-tatar işğalçıları tərəfindən İranın Qəzvin şəhərində qətlə yetirilmiş Həsən Cəlal Dövləni oğlu knyaz Atabəy gətirib Qandsazar monastırında dəfn etmişdir. Bu monastır 1511-ci ildən 1836-cı ilədək, yəni Rusiya Sinodunun rəsmi qərarı ilə Alban kilsəsi ləğv edilənədək diofizit alban xristianlarının iqamətgahı olmuşdur. Həsən Cəlalın nəslindən olan bir çox alban din xadimləri bu monastır kompleksinin ərazisində dəfn olunmuşlar. Hündür qala divarları ilə əhatə olunmuş Qandzasar kompleksinə alban xristian memarlığı üslubunda inşa edilmiş baş kilsə, ona bitişik dörd mailli dam örtüyündə rotonda yüksələn monastır binası və qala divarlarına içəri tərəfdən hörülmüş tikililər daxildir. Baş kilsənin xaçşəkilli günbəz kompozisiyası, 16 künclü günbəz barabanı və onun üzərində yüksələn çətir formalı piramidaşəkilli daş günbəz örtüyü alban dindarlarının son iqamətgahına xüsusi əzəmət və gözəllik verir. Şərq və qərb fasadlarından fərqli olaraq şimal və cənub fasadlarının memarlıq həlli, demək olar ki, eynidir. Onların hər biri beş tağla bəzənmiş, ortadakı ən hündür tağ isə profilli xaçla tamamlanmışdır. Kilsənin daxilindəki tağların yuxarı hissələri müqəddəs hesab olunmuş öküz və qoyun başlarının barelyefləri ilə bəzədilmişdir. Monastr kompleksinin memarlıq planlaşdırma və kompozisiya həlli, heykəltaraşlıq nümunələri və diofizit xarakterli elementlər bu abidəni çoxəsrlik ənənələri olan Qafqaz Albaniyası memarlığına aid olduğunu təsdiq edir. Uzun müddət Alban xristianlarının iqamətgahı olmuş monastır dinin baş xəzinəsi mənasında Gəncəsər adlanmışdır.
İstinadlar
1. http://tarix.info/abideler/1017-da287l305q-qaraba287dak305-q601dim-alban-abid601l601ri.html.Dağlıq Qarabağdakı qədim Alban abidələri
2. http://www.virtualkarabakh.az/read.php?lang=3&menu=15&id=160#/WJHBkNeLQoA 2018-03-13 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qarabagda Alban memarligini ozunde eks etdiren IV XVI esrlere aid bir nece Alban kilsesi bizim dovre qeder gelib catmisdir Onlarin arasinda Lacin rayonunda yerlesen Agoglan monastiri Kelbecer rayonunda Xudaveng monastiri Xocavend rayonunda Amaras monastiri Agdere rayonunda Muqeddes Yelisey mebed kompleksini Agdere rayonunda Genceser monastiri ve digerlerini gostermek olar IX esrde insa edilmis ve uzun muddet fealiyyet gostermis Agoglan monastir kompleksi Lacin rayonunun erazisinde Agoglan cayi sahilinde yerlesir Mohkem bazalt dasdan tikilmis bu mohtesem monastir meharetli konstruktiv helline gore alban xristian memarligi abideleri icerisinde xususi yer tutur Monastr binasinin daxili hecmi uc hisseden ibaretdir Daslardan horulmus acir dam ortuyunu saxlayan hundur das sutunlar silindrik formali tagbendlerle tamamlanir Mebedin daxili sahesini isiqlandirmaq ucun divarlarda ensiz ve uzunsov pencereler vardir Kelbecer rayonunun erazisinde Tertercayin sol sahilinde yerlesen xalq arasinda Xotaveng ve ya Xudaveng yeni tanri mebedi adlandirilan monastir kompleksi Qafqaz Albaniyasi dovleti dagildiqdan bir esr sonra IX esrde Qarabagin dagliq hissesinde yaranmis Xacin Alban knyazliginin dini merkezi olmusdur Kompleksde alban yepiskopunun iqametgahi ve dini maarif merkezi fealiyyet gostermisdir Arxeoloji tedqiqatlarin neticelerinden melum olur ki monastirin esasi VI VII esrlerde qoyulmusdur Mehraniler sulalesinden olan Xacin knyazi Hesen Celalin oglu olan Vaxtanq kompleksin erazisinde genis tikinti isleri aparmis Arzu xatun ise 1214 cu ilde eri Vaxtanqin ve iki oglunun xatiresine kompleksde kilse tikdirmisdir Kilsenin serq fasadinda das uzerinde knyaz Vaxtanqin cenub fasadinda ise Arzu xatunun iki oglunun tesvirleri hekk olunmusdur Alban knyazi terefinden insa edilmis bas kilse memarliq xususiyyetlerine gore qonsu xalqlarin kilselerinden ferqlenir Albaniyada xristianligin yayilmasinda boyuk xidmetleri olmus apostol Yeliseyin xatiresine olkede esrler boyu bir cox mebedler tikilmisdir Bunlardan bizim gunedek gelib catanlardan biri de Dagliq Qarabagin Agdere rayonundaki Muqeddes Yelisey monastir kompleksidir Deniz seviyyesinden 2000 metr yukseklikde uca bir dagin zirvesinde tikilmis ve qala divarlari ile ehate olunmus monastir kompleksinin esasi V esrde qoyulub Xacin knyazligi dovrunde burada genis insaat isleri aparilmis boyuk bas kilse binasi alti kicik kilse bir nece yasayis ve teserrufat binalari tikilmisdir Yaxsi yonulmus dasdan tikilmis bas kilsenin ikimailli das daminin ustunde dord sutunlu ratonda ucalir XIII XIV esrlere aid edilen bu alban kilsesi genis ibadet zalindan ve silindrik tagbendlerle tamamlanan sutunlari olan kvadrat formali otaqdan ibaretdir Monastr kompleksinde defelerle yenidenqurma ve insaat isleri aparilmisdir Agdere rayonunun Vengli kendinde Xacin cayinin sol sahilinde dagin ustunde ucaldilmis meshur Qandzasar monastiri Qafqaz Albaniyasi xristian memarliginin en gorkemli abidelerinden biridir Monastrin divarinda das uzerindeki epiqrafik yazidan melum olur ki bu abide yuksek ve buyuk Arsax olkesinin hokmdari genis vilayetin cari Boyuk Hesenin nevesi Vaxtanqin oglu Hesen Celal Dovle ve anasi Xorise Xatun terefinden 1216 1238 ci illerde insa edilmisdir VIII esrin evvellerinden etibaren Albaniya katalikoslugunun yerlesdiyi erazi Qarabagin dagliq hissesi knyazliq hokmranliq menasinda Arsax ve ya Arsax adlanmisdir Bu ise tesadufi deyil cunki Albaniyada I esrin ortalarinda hakimiyyete gelmis car I Vacaqanin neslinden olan Arsakiler sulalesinin hokmdarlari arsax VI esrden VIII esrin evvelinedek hakimiyyetde olmus Mehraniler sulalesinin hukmdarlari ise arsax aransax adlanmisdir 1261 ci ilde monqol tatar isgalcilari terefinden Iranin Qezvin seherinde qetle yetirilmis Hesen Celal Dovleni oglu knyaz Atabey getirib Qandsazar monastirinda defn etmisdir Bu monastir 1511 ci ilden 1836 ci iledek yeni Rusiya Sinodunun resmi qerari ile Alban kilsesi legv edilenedek diofizit alban xristianlarinin iqametgahi olmusdur Hesen Celalin neslinden olan bir cox alban din xadimleri bu monastir kompleksinin erazisinde defn olunmuslar Hundur qala divarlari ile ehate olunmus Qandzasar kompleksine alban xristian memarligi uslubunda insa edilmis bas kilse ona bitisik dord mailli dam ortuyunde rotonda yukselen monastir binasi ve qala divarlarina iceri terefden horulmus tikililer daxildir Bas kilsenin xacsekilli gunbez kompozisiyasi 16 kunclu gunbez barabani ve onun uzerinde yukselen cetir formali piramidasekilli das gunbez ortuyu alban dindarlarinin son iqametgahina xususi ezemet ve gozellik verir Serq ve qerb fasadlarindan ferqli olaraq simal ve cenub fasadlarinin memarliq helli demek olar ki eynidir Onlarin her biri bes tagla bezenmis ortadaki en hundur tag ise profilli xacla tamamlanmisdir Kilsenin daxilindeki taglarin yuxari hisseleri muqeddes hesab olunmus okuz ve qoyun baslarinin barelyefleri ile bezedilmisdir Monastr kompleksinin memarliq planlasdirma ve kompozisiya helli heykeltarasliq numuneleri ve diofizit xarakterli elementler bu abideni coxesrlik eneneleri olan Qafqaz Albaniyasi memarligina aid oldugunu tesdiq edir Uzun muddet Alban xristianlarinin iqametgahi olmus monastir dinin bas xezinesi menasinda Genceser adlanmisdir Istinadlar1 http tarix info abideler 1017 da287l305q qaraba287dak305 q601dim alban abid601l601ri html Dagliq Qarabagdaki qedim Alban abideleri 2 http www virtualkarabakh az read php lang 3 amp menu 15 amp id 160 WJHBkNeLQoA 2018 03 13 at the Wayback Machine