Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarabağ üsyanı — 1920-ci ildə Azərbaycan Milli Ordu hissələrinin Sovet hakimiyyətinə qarşı üsyanı, sovet işğalına qarşı üsyanlardan biri.
Haqqında
Azərbaycan Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edildikdən və müstəqilliyi əlindən alındıqdan sonra ictimai-siyasi təşkilatlar, partiyalar, milli ordu hissələri sovet rejiminə qarşı mübarizəyə qalxmış, üsyanlar təşkil etmişdilər. 1920-ci ilin may ayında Qarabağda XI Qırmızı Ordu hissələri ilə Azərbaycan ordusunun əsgərləri arasında bir neçə lokal toqquşmalar baş vermişdi. Hələ mayın 21-də Tərtərdə yerləşən 32-ci piyada diviziyasının 282-ci alayının yerinə yeni gələn Qırmızı Ordu hissələrinə verən zaman özləri ilə bərabər 3-cü süvari Şəki alayının (Milli ordu) atlarını da aparmağa cəhd etdikdə əsgərlər silahlı müqavimət göstərmişdilər, əks tərəf öz növbəsində top atəşləri ilə cavab verdikdə Şəki suvariləri hücuma keçərək 282-ci alayın əsgərlərinin, demək olar ki, hamısını qırmışdılar.
Şəki alayını tələyə salmaq məqsədilə XI Ordunun Yevlaxdakı komandanlığı ona Bərdədən Yevlax istiqamətinə hərəkət etmək əmri verdi. Süvarilər Yevlaxa hərəkətdə ikən Gəncə üsyanı barədə xəbərlər eşitdilər. Bu xəbəri dəqiqləşdirmək üçün Yevlaxa yola düşən alayın komandanı Ehsan xan Naxçıvanski onu müşayiət edən bir neçə hərbçi ilə birlikdə XI Ordu qərargahına gətirilərək dərhal güllələndi. Əsgərlərin əksəriyyəti isə evlərinə getmək qərarına gəldilər. Lakin 28 nəfər əsgər, 4 nəfər zabit axıradək döyüşmək üçün Qarabağa tərəf hərəkət etdilər. Bu hadisə xalq içərisində və tarixi ədəbiyyatda «32-lərin dastanı» kimi qalmışdır. Onlar Bərdənin sağ sahilinə keçərək sayı 1200-1500-ə yaxın olan yerli üsyançılarla birləşdilər. «32»lər üsyançıları səfərbərliyə alaraq Bərdənin sağ sahilindəki qüvvələri şəhərin kənarına sıxışdırıb, Qarabağa hərəkət üçün ciddi strateji əhəmiyyət kəsb edən bu mövqeni bir həftəyə qədər nəzarət altında saxlaya bildilər. Üsyançılar XI Ordu hissələri ilə üç gün qanlı döyüşlər apardıqdan sonra məğlub oldular.
Milli Ordunun 6 minə qədər əsgər və zabit heyəti - Nuxa, Cavanşir, Ağdam, Tərtər süvari alayları, habelə Bakı piyada alayı və iki topçu divizionu Qarabağ bölgələrinə nəzarət edirdi. Qırmızı ordunun iki diviziyasına bu milli ordu hissələrini tərksilah etmək tapşırılmışdı. İyunun 5-də Tərtərdə, Ağdamda və Şuşada istilaçılara qarşı üsyanlar baş verdi. Tərtər üsyançıları rus ordusunun böyük bir alayını darmadağın etdilər. Ağdamda da ruslar böyük təlafat verdilər. Yuxarı Qarabağda daşnaklar rus ordusu ilə əlbir hərəkət edirdilər. Onlar vəziyyətdən istifadə edib əzəli Azərbaycan torpağı olan Qarabağı ələ keçirmək istəyirdilər. Şuşa əhalisini üsyana qaldıran səbəblərdən biri də bu idi.
Bu zaman Şimali və Cənubi Qafqazda Qırmızı imperiyaya qarşı mübarizə aparan qüvvələri birləşdirməyə cəhdlər göstərilirdi. Dağıstandan bir qrup türk zabiti və əsgəri general Nuru paşanın rəhbərliyi ilə Şuşaya üsyan etmiş xalqa köməyə gəldi. Üsyançılar Qarabağda sovet hökumətini devirib Qarabağ inqilab komitəsinin üzvlərini həbs etdilər. Nuru paşa Qarabağın hakimi elan edildi. Onun ətrafında Azərbaycan ordusunun zabitlərindən Zeynalov, Səfiyev, sabiq pristav Kərimbəy Qalabəyov və başqaları var idi. İyunun 6-da yeni hakimin sərəncamı ilə Şuşa İnqilab Komitəsinin sədri B.Vəliyev, Türkiyə kommunisti Süleyman Nuru, qırmızı molla ləqəbli C.Hüseynov güllələndilər.
Ancaq XI Ordunun əlavə kömək almış hissələri ermənilərin yaxından iştirakı ilə azadlıq uğrunda mübarizəyə qalxmış əliyalın əhalini qırmağa başladı. Bərdədə və Ağdamda xalqa divan tutan istilaçı ordu iyunun 15-də qüvvələr nisbətinin üstünlüyündən istifadə edərək Şuşanı da ələ keçirdi. Milli ordunun hissələri və Nuru paşa Qaryagin və Cəbrayıl istiqamətində geri çəkilib ölkəni tərk edərək Xiyabaninin nəzarəti altında olan Cənubi Azərbaycana keçdilər. Onlar heç kimdən və heç bir yerdən kömək almadıqlarından əllərindəki silahları sataraq Türkiyəyə keçib Mustafa Kamal paşanın ordularına qoşuldular.
Mənbə
- Azərbaycan tarixi. XIX – XXI əsrin əvvəli. Bakı,2010.
Xarici keçidlər
- Qarabağ üsyanı: Gəncədən sonrakı dalğa / PressklubTV
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (az.). Bakı: Mütərcim. 2018. 75. 2023-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qarabag usyani 1920 ci ilde Azerbaycan Milli Ordu hisselerinin Sovet hakimiyyetine qarsi usyani sovet isgalina qarsi usyanlardan biri HaqqindaAzerbaycan Sovet Rusiyasi terefinden isgal edildikden ve musteqilliyi elinden alindiqdan sonra ictimai siyasi teskilatlar partiyalar milli ordu hisseleri sovet rejimine qarsi mubarizeye qalxmis usyanlar teskil etmisdiler 1920 ci ilin may ayinda Qarabagda XI Qirmizi Ordu hisseleri ile Azerbaycan ordusunun esgerleri arasinda bir nece lokal toqqusmalar bas vermisdi Hele mayin 21 de Terterde yerlesen 32 ci piyada diviziyasinin 282 ci alayinin yerine yeni gelen Qirmizi Ordu hisselerine veren zaman ozleri ile beraber 3 cu suvari Seki alayinin Milli ordu atlarini da aparmaga cehd etdikde esgerler silahli muqavimet gostermisdiler eks teref oz novbesinde top atesleri ile cavab verdikde Seki suvarileri hucuma kecerek 282 ci alayin esgerlerinin demek olar ki hamisini qirmisdilar Seki alayini teleye salmaq meqsedile XI Ordunun Yevlaxdaki komandanligi ona Berdeden Yevlax istiqametine hereket etmek emri verdi Suvariler Yevlaxa hereketde iken Gence usyani barede xeberler esitdiler Bu xeberi deqiqlesdirmek ucun Yevlaxa yola dusen alayin komandani Ehsan xan Naxcivanski onu musayiet eden bir nece herbci ile birlikde XI Ordu qerargahina getirilerek derhal gullelendi Esgerlerin ekseriyyeti ise evlerine getmek qerarina geldiler Lakin 28 nefer esger 4 nefer zabit axiradek doyusmek ucun Qarabaga teref hereket etdiler Bu hadise xalq icerisinde ve tarixi edebiyyatda 32 lerin dastani kimi qalmisdir Onlar Berdenin sag sahiline kecerek sayi 1200 1500 e yaxin olan yerli usyancilarla birlesdiler 32 ler usyancilari seferberliye alaraq Berdenin sag sahilindeki quvveleri seherin kenarina sixisdirib Qarabaga hereket ucun ciddi strateji ehemiyyet kesb eden bu movqeni bir hefteye qeder nezaret altinda saxlaya bildiler Usyancilar XI Ordu hisseleri ile uc gun qanli doyusler apardiqdan sonra meglub oldular Milli Ordunun 6 mine qeder esger ve zabit heyeti Nuxa Cavansir Agdam Terter suvari alaylari habele Baki piyada alayi ve iki topcu divizionu Qarabag bolgelerine nezaret edirdi Qirmizi ordunun iki diviziyasina bu milli ordu hisselerini terksilah etmek tapsirilmisdi Iyunun 5 de Terterde Agdamda ve Susada istilacilara qarsi usyanlar bas verdi Terter usyancilari rus ordusunun boyuk bir alayini darmadagin etdiler Agdamda da ruslar boyuk telafat verdiler Yuxari Qarabagda dasnaklar rus ordusu ile elbir hereket edirdiler Onlar veziyyetden istifade edib ezeli Azerbaycan torpagi olan Qarabagi ele kecirmek isteyirdiler Susa ehalisini usyana qaldiran sebeblerden biri de bu idi Bu zaman Simali ve Cenubi Qafqazda Qirmizi imperiyaya qarsi mubarize aparan quvveleri birlesdirmeye cehdler gosterilirdi Dagistandan bir qrup turk zabiti ve esgeri general Nuru pasanin rehberliyi ile Susaya usyan etmis xalqa komeye geldi Usyancilar Qarabagda sovet hokumetini devirib Qarabag inqilab komitesinin uzvlerini hebs etdiler Nuru pasa Qarabagin hakimi elan edildi Onun etrafinda Azerbaycan ordusunun zabitlerinden Zeynalov Sefiyev sabiq pristav Kerimbey Qalabeyov ve basqalari var idi Iyunun 6 da yeni hakimin serencami ile Susa Inqilab Komitesinin sedri B Veliyev Turkiye kommunisti Suleyman Nuru qirmizi molla leqebli C Huseynov gullelendiler Ancaq XI Ordunun elave komek almis hisseleri ermenilerin yaxindan istiraki ile azadliq ugrunda mubarizeye qalxmis eliyalin ehalini qirmaga basladi Berdede ve Agdamda xalqa divan tutan istilaci ordu iyunun 15 de quvveler nisbetinin ustunluyunden istifade ederek Susani da ele kecirdi Milli ordunun hisseleri ve Nuru pasa Qaryagin ve Cebrayil istiqametinde geri cekilib olkeni terk ederek Xiyabaninin nezareti altinda olan Cenubi Azerbaycana kecdiler Onlar hec kimden ve hec bir yerden komek almadiqlarindan ellerindeki silahlari sataraq Turkiyeye kecib Mustafa Kamal pasanin ordularina qosuldular MenbeAzerbaycan tarixi XIX XXI esrin evveli Baki 2010 Xarici kecidlerQarabag usyani Genceden sonraki dalga PressklubTVAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 100 sual 100 cavab az Baki Mutercim 2018 75 2023 11 14 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 14