Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Halə (q.yun. ἅλως — dairə, disk; eləcə də aura, nimb, oreol) — Ayın və bəzi iri ulduzların ətrafında bəzən görünən işıq dairəsidir.
Yaranma fizikası
Atmosferin yuxarı qatlarındakı buludlar kiçik buz kristallarından ibarət olur. İşığın bu cür kristallarda sınması və əks olunması ilə bağlı olan bir çox mürəkkəb optik təzahürlər toplusuna halə deyilir.
Tez-tez səmanın üzünü yüngül lələkvari buludlar örtdükdə Günəşin ətrafında işıqlı halqa əmələ gəlir. Onun Günəşə yönəlmiş daxili kənarı qırmızımtıl rəngə boyanaraq daha aydın görünür. Günəşdən uzaq olan xarici kənar daha bozumtul olub səmanın fonunda zəif mavi rəngə çalır.
Az-az hallarda Günəşi bir deyil, iki belə dairə əhatə edir. Hərdən işıqlı zolaq üfüqdə paralel olmaqla Günəşdən keçir. Bu vaxt Günəşdən sağda və solda iki parlaq ləkə, yalançı günəşlər əmələ gəlir. Çox az hallarda rəngli qövslər və səmada sanki nəhəng pərgarlarla çəkilmiş və bir-biri ilə kəsişən çevrələr görünür. Bu işıqlı qövsləri və halqaları halə adlandırırlar. Onlar nəinki gündüz vaxtı Günəşin yaxınlığında, hətta gecə vaxtı Ayın ətrafında da əmələ gəlir. Bu vaxt onlar daha qəşəng olur.
Çox vaxt kiçik ölçülü haləlar müşahidə olunur. Bu, Günəşin və ya Ayın ətrafında əmələ gələn və bucaq radiusu 220 olan işıq halqalarıdır. Böyük halələrin bucaq radiusu 460 -yə yaxındır. Bəzən bu haləların ayrı-ayrı sahələri daha parlaq olub, yalançı Günəş deyilən periheliləri ("peri" — yaxın, "helios" — Günəş) yaradır. Səbəbi işığın kristallarda sınması ilə bağlı olan bu halələr az da olsa həmişə göy qurşağının rəng çalarlarına malik olur ki, bu da işığın dispersiyası ilə izah olunur.
Çox ehtimal ki, səmadakı ən gözəl təzahürlərdən biz daha tez-tez halənu müşahidə edirik, lakin ona çox az diqqət veririk. Əslində isə onun səmada görünməsi bizə çox şey deyə bilər. Əgər göy qurşağı bizə atmosferdəki su damcıları haqqında nə isə söyləyə bilirdisə, onda halə bizə qarı, yağışı və dolunu əmələ gətirən buz kristalları haqqında çox şey söyləyə bilər.
Damcılarda yaranan göy qurşağı kimi halə da kristallarda yaranır, lakin bütün damcılar qovuqcuq kimi eyni formaya malikdir. Atmosferdə üzən buz kristalları isə forma və ölçü cəhətdən çox müxtəlifdir. Bundan başqa hər bir kristal müxtəlif vəziyyətlərdə ola bilər.
Atmosferdə buz istənilən müxtəlif formada, məsələn, çox kiçik buz iynəciklərindən tutmuş, qəşəng qar dənəciyinə kimi müşahidə oluna bilər. Çox vaxt bu kristallar yastı ulduz lövhəcikləri, altıbucaqlı və təsadüfü hallarda üçbucaqlı lövhəciklər şəklində olur. Bu qar dənəciklərini asanlıqla müşahidə edə bilərik. Qışda qar vaxtı onları geydiyimiz paltonun üzərində görmək olar. Prizma və ya iynə şəkilli buz kristalları isə çox kiçik olduqları üçün onları yalnız mikroskopla görmək mümkündür. Məlumdur ki, belə kiçik buz kristalları atmosferin yuxarı qatlarında əmələ gəlir. Onlar 7–10 kilometr hündürlükdə yerləşən lələkvari buludlların yaranmasına səbəb olur. Belə buz iynəciklərinin altı tərəfi olur.
Bu cür mikroskopik kristal ehmalca aşağı düşə-düşə uzun müddət atmosferdə üzə bilər. Üzə-üzə o, özünün yan tərəfi və ya oturacağı istiqamətdə Günəşə doğru dönə bilər. Əgər Günəş şüası kristalın yan tərəfinə düşərsə, ondan sınaraq onun digər yan tərəfindən çıxa bilər. Düşən şüaların müəyyən qismi elə düşür ki, işıq kristaldan sınaraq 220 və ya buna yaxın bucaq altında çıxır. Onda müşahidəçinin gözünə düşən şüalar elə təsəvvür yaradır ki, guya onlar işıqlanan cismin ətrafında 220-lik bucaq altında yerləşmiş halqa əmələ gətirən bir neçə mənbədən çıxır.
Əgər kristallar yastı düzgün oturacağa malikdirsə, onda şüa oturacağa düşərək, sınıb 460-lik bucaq altında çıxacaqdır. Bu vaxt halənin ikinci, böyük halqası yaranacaqdır.
Günəş ətrafında yaranan iki konsentrik halqa (böyüyü 460, kiçiyi 220), yəni bu iki halə digərlərinə nisbətən tez-tez müşahidə olunur. Bu onu göstərir ki, buz kristalları atmosferdə nizamsız, həm şaquli istiqamətdə, həm də maili istiqamətdə hərəkət edir.
Məlum olan böyük ölçülü haləlardan, tez-tez təkrar olunan məşhur "Brohen görünməsini" misal göstərmək olar. Bu halə Günəş ətrafında əmələ gələn nəhəng işıq halqalarından ibarətdir. Bu vaxt səmanın dumanlı fonunda müşahidəçilərin siluetləri get-gedə böyüyərək onların bütün hərəkətlərini əks etdirir.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Блог наблюдений гало со всего мира
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Hale q yun ἅlws daire disk elece de aura nimb oreol Ayin ve bezi iri ulduzlarin etrafinda bezen gorunen isiq dairesidir Halenin yaranmasina dair fotoYaranma fizikasiAtmosferin yuxari qatlarindaki buludlar kicik buz kristallarindan ibaret olur Isigin bu cur kristallarda sinmasi ve eks olunmasi ile bagli olan bir cox murekkeb optik tezahurler toplusuna hale deyilir Tez tez semanin uzunu yungul lelekvari buludlar ortdukde Gunesin etrafinda isiqli halqa emele gelir Onun Gunese yonelmis daxili kenari qirmizimtil renge boyanaraq daha aydin gorunur Gunesden uzaq olan xarici kenar daha bozumtul olub semanin fonunda zeif mavi renge calir Az az hallarda Gunesi bir deyil iki bele daire ehate edir Herden isiqli zolaq ufuqde paralel olmaqla Gunesden kecir Bu vaxt Gunesden sagda ve solda iki parlaq leke yalanci gunesler emele gelir Cox az hallarda rengli qovsler ve semada sanki neheng pergarlarla cekilmis ve bir biri ile kesisen cevreler gorunur Bu isiqli qovsleri ve halqalari hale adlandirirlar Onlar neinki gunduz vaxti Gunesin yaxinliginda hetta gece vaxti Ayin etrafinda da emele gelir Bu vaxt onlar daha qeseng olur Cox vaxt kicik olculu halelar musahide olunur Bu Gunesin ve ya Ayin etrafinda emele gelen ve bucaq radiusu 220 olan isiq halqalaridir Boyuk halelerin bucaq radiusu 460 ye yaxindir Bezen bu halelarin ayri ayri saheleri daha parlaq olub yalanci Gunes deyilen perihelileri peri yaxin helios Gunes yaradir Sebebi isigin kristallarda sinmasi ile bagli olan bu haleler az da olsa hemise goy qursaginin reng calarlarina malik olur ki bu da isigin dispersiyasi ile izah olunur Cox ehtimal ki semadaki en gozel tezahurlerden biz daha tez tez halenu musahide edirik lakin ona cox az diqqet veririk Eslinde ise onun semada gorunmesi bize cox sey deye biler Eger goy qursagi bize atmosferdeki su damcilari haqqinda ne ise soyleye bilirdise onda hale bize qari yagisi ve dolunu emele getiren buz kristallari haqqinda cox sey soyleye biler Damcilarda yaranan goy qursagi kimi hale da kristallarda yaranir lakin butun damcilar qovuqcuq kimi eyni formaya malikdir Atmosferde uzen buz kristallari ise forma ve olcu cehetden cox muxtelifdir Bundan basqa her bir kristal muxtelif veziyyetlerde ola biler Atmosferde buz istenilen muxtelif formada meselen cox kicik buz iyneciklerinden tutmus qeseng qar deneciyine kimi musahide oluna biler Cox vaxt bu kristallar yasti ulduz lovhecikleri altibucaqli ve tesadufu hallarda ucbucaqli lovhecikler seklinde olur Bu qar deneciklerini asanliqla musahide ede bilerik Qisda qar vaxti onlari geydiyimiz paltonun uzerinde gormek olar Prizma ve ya iyne sekilli buz kristallari ise cox kicik olduqlari ucun onlari yalniz mikroskopla gormek mumkundur Melumdur ki bele kicik buz kristallari atmosferin yuxari qatlarinda emele gelir Onlar 7 10 kilometr hundurlukde yerlesen lelekvari buludllarin yaranmasina sebeb olur Bele buz iyneciklerinin alti terefi olur Bu cur mikroskopik kristal ehmalca asagi duse duse uzun muddet atmosferde uze biler Uze uze o ozunun yan terefi ve ya oturacagi istiqametde Gunese dogru done biler Eger Gunes suasi kristalin yan terefine duserse ondan sinaraq onun diger yan terefinden cixa biler Dusen sualarin mueyyen qismi ele dusur ki isiq kristaldan sinaraq 220 ve ya buna yaxin bucaq altinda cixir Onda musahidecinin gozune dusen sualar ele tesevvur yaradir ki guya onlar isiqlanan cismin etrafinda 220 lik bucaq altinda yerlesmis halqa emele getiren bir nece menbeden cixir Eger kristallar yasti duzgun oturacaga malikdirse onda sua oturacaga duserek sinib 460 lik bucaq altinda cixacaqdir Bu vaxt halenin ikinci boyuk halqasi yaranacaqdir Gunes etrafinda yaranan iki konsentrik halqa boyuyu 460 kiciyi 220 yeni bu iki hale digerlerine nisbeten tez tez musahide olunur Bu onu gosterir ki buz kristallari atmosferde nizamsiz hem saquli istiqametde hem de maili istiqametde hereket edir Melum olan boyuk olculu halelardan tez tez tekrar olunan meshur Brohen gorunmesini misal gostermek olar Bu hale Gunes etrafinda emele gelen neheng isiq halqalarindan ibaretdir Bu vaxt semanin dumanli fonunda musahidecilerin siluetleri get gede boyuyerek onlarin butun hereketlerini eks etdirir IstinadlarHemcinin baxXarici kecidlerBlog nablyudenij galo so vsego miraVikianbarda Hale ile elaqeli mediafayllar var