Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə artırılmasına ehtiyac var. (dekabr 2023) |
Qılqurdlar (lat. Nematomorpha) — heyvanlar aləminə aid heyvan tipi. Bu tipə 230-a yaxın növü birləşdirən qurdlar daxildir. Qılqurdlar müxtəlif buğumayaqlılarda, əsasən həşəratlarda parazitlik edirlər. Adi qılqurd (lat. Gordius aquaticus) şirin sularda geniş yayılmışdır.
| Qılqurdlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Klad: Tip: Qılqurdlar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici quruluşu
Silindrik, çox nazik və uzun tükşəkilli bədən, bir neçə santimetrdən 1,5 m-ə qədər ölçüdə olub, qalın kutikula ilə örtülmüşdür. Bu qurdların cavan parazit mərhələləri ağımtıl, yetkin qurdlar isə tünd qonur rəngdədir. Kutikulanın altında birqatlı epiteli, onun altında uzununa əzələ liflərindən təşkil olunmuş dəri-əzələ kisəsi yerləşir. Qılqurdlar ilk bədən boşluğuna malikdirlər. Bədənin ön hissəsində ağız dəliyi, arxada isə kloaka yerləşir. Bağırsağın ətrafında və onun üzərində heyvanın bədəni boyunca uzanan iri bədən boşluğu sahələri vardır ki, bu boşluq nematodlarda olduğu kimi ilk bədən boşluğudur. Bağırsaq nazik boru şəklindədir. O, ön, orta və arxa bağırsaqdan ibarətdir. İfrazat, tənəffüs və qan-damar sistemləri yoxdur. Sinir sistemi bədənin ön tərəfində dərində yerləşən sinir həlqəsindən və qarın sinir sütunundan ibarətdir. Bu sinir sütunu bədənin arxa tərəfinə qədər çatır. Hiss orqanları çox zəif inkişaf etmişdir. Həzm sistemi - bağırsaq nazik boru şəklində olub, ön, orta və arxa bağırsaqdan ibarətdir. Bu qurdların ifrazat, tənəffüs və qan-damar sistemi yoxdur. Sinir sistemi - sinir həlqəsindən və bədənin arxa küncünə qədər uzanan qarın sinir sütunundan ibarətdir. Sinir sistemi epiteli də və ya onun altında yerləşir. Cinsi vəziləri cüt olub, kolbasa şəklindədir və axarları arxa bağırsağa açılır. Dişi cinsi orqanları yumurtalıqdan, yumurta borusundan və balalıqdan ibarətdir. Erkək cinsi orqanları cüt toxumluqdan, cüt toxum borusundan ibarət olub, cinsi dəlikləri arxa bağırsağın kloaka adlanan hissəsinə açılır.
Həyat tərzi
Qılqurdlar çox vaxt həşəratların bədən boşluğunda, xüsusilə bəzi düzqanadlılarda və cəsədyeyən böcəklərdə parazitlik edirlər. Müəyyən ölçüyə çatdıqdan sonra qılqurdlar sahibin bədən örtüyünü deşib xaricə çıxır və müəyyən müddət ərzində suda sərbəst yaşayır. Parazit sahibin bədənindən sahib suya təsadüfən düşüdyü zaman və yaxudda suyun yaxınlığında olduqda çıxır. Suda qılqurdlar cinsi yetişkənliyə çatır və cütləşirlər, bundan sonra dişilər müxtəlif sualtı əşyalar üzərinə uzun qaytan kimi, bir-birinə yapışmış yumurtalar qoyur. Yumurtadan çıxmış sürfələrbir müddət suda və ya nəm torpaqda yaşaya bilir. Bu zaman onlar aralıq sahib tapır və xortumu ilə sahibin bədənini deşib daxilə keçir. Quruda yaşayan həşəratlar suda olan yoluxmuş sürfələr yedikdə yoluxurlar. Qılqurdlar heç vaxt insanda və ev heyvanında parazitlik etmir.
Bu sinfə parazit qurdların kiçik qrupu (225-ə yaxın növ) məxsusdur. Bunlarda nematodlardan bir sıra mühüm əlamətləri ilə fərqlənir. Qılqurdlar müxtəlif buğumayaqlılarda və həşəratlarda parazitlik edir. Qılqurdlar ayrıcinslidir. Cinsi vəziləri cütdür və uzun kolbasayabənzər cisimciklər şəklindədir. Onlar qapalı şəkildə qurdun ön hissəsi yaxınlığından başlayır, arxa hissədə isə cinsi axarların vasitəsi ilə arxa bağırsağa açılır. Dişilərin yumurtalıqları bir-birinin ardınca yerləşən çoxlu yan qabarmalar əmələ gətirir. Dişilərdə çıxarıcı axarlar yumurta borularından və balalıqdan, erkəklərdə isə iki toxum borusundan ibarətdir. Bağırsağın cinsi yollara açılan arxa hissəsi kloaka adlanır. Qılqurdlarda inkişaf metamorfozla gedir. Bu zaman yetkin fərddən kəskin fərqlənən sürfələr əmələ gəlir.
Qılqurdların inkişafı metamorfozla olub, yetkin fərddən kəskin fərqlənən sürfə əmələ gətirirlər. Sahibin orqanizmində müəyyən bədən ölçüsünə çatan parazit onun örtüyünü dağıdaraq, xaricə çıxır və ya təsadüfən suya düşür. Qılqurdlar suda cinsi yetişkinliyə çatırlar və mayalanaraq yumurta qoyurlar. Dişi fərdlər yumurtalarını sualtı əşyalara yapışdırırlar. Bundan sonra yetkin fərdlər məhv olurlar. Yumurtadan çıxan sürfələr bir müddət suda və nəm torpaqda yaşayır. Bu zaman onlar aralıq sahib olan müxtəlif həşərat sürfələrini taparaq, burulan xortumu ilə onların dərisini deşib bədəninə daxil olurlar.
Filogeniyası
Zəif öyrənilmişdir. Nematomorpha - bir sıra əlamətlərinə - ümumi görünüşü, kutikulanın olması, əzələlərin quruluşu və cinsi vəzilərinin formalarının bəzi oxşarlığına görə nematodları xatırladır.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede daxili kecidlerin artirilmasina ehtiyac var Lutfen meqalelerin elaqelendirilmesine komek etmek ucun movzuya uygun basqa sehifelere daxili kecidler elave etmekle bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin dekabr 2023 Qilqurdlar lat Nematomorpha heyvanlar alemine aid heyvan tipi Bu tipe 230 a yaxin novu birlesdiren qurdlar daxildir Qilqurdlar muxtelif bugumayaqlilarda esasen heseratlarda parazitlik edirler Adi qilqurd lat Gordius aquaticus sirin sularda genis yayilmisdir QilqurdlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerKlad Tip QilqurdlarBeynelxalq elmi adiNematomorpha Frantisek Vejdovsky 1886Sekil axtarisiITIS 64183NCBI 33310EOL 1539FW Xarici qurulusuSilindrik cox nazik ve uzun tuksekilli beden bir nece santimetrden 1 5 m e qeder olcude olub qalin kutikula ile ortulmusdur Bu qurdlarin cavan parazit merheleleri agimtil yetkin qurdlar ise tund qonur rengdedir Kutikulanin altinda birqatli epiteli onun altinda uzununa ezele liflerinden teskil olunmus deri ezele kisesi yerlesir Qilqurdlar ilk beden bosluguna malikdirler Bedenin on hissesinde agiz deliyi arxada ise kloaka yerlesir Bagirsagin etrafinda ve onun uzerinde heyvanin bedeni boyunca uzanan iri beden boslugu saheleri vardir ki bu bosluq nematodlarda oldugu kimi ilk beden boslugudur Bagirsaq nazik boru seklindedir O on orta ve arxa bagirsaqdan ibaretdir Ifrazat teneffus ve qan damar sistemleri yoxdur Sinir sistemi bedenin on terefinde derinde yerlesen sinir helqesinden ve qarin sinir sutunundan ibaretdir Bu sinir sutunu bedenin arxa terefine qeder catir Hiss orqanlari cox zeif inkisaf etmisdir Hezm sistemi bagirsaq nazik boru seklinde olub on orta ve arxa bagirsaqdan ibaretdir Bu qurdlarin ifrazat teneffus ve qan damar sistemi yoxdur Sinir sistemi sinir helqesinden ve bedenin arxa kuncune qeder uzanan qarin sinir sutunundan ibaretdir Sinir sistemi epiteli de ve ya onun altinda yerlesir Cinsi vezileri cut olub kolbasa seklindedir ve axarlari arxa bagirsaga acilir Disi cinsi orqanlari yumurtaliqdan yumurta borusundan ve balaliqdan ibaretdir Erkek cinsi orqanlari cut toxumluqdan cut toxum borusundan ibaret olub cinsi delikleri arxa bagirsagin kloaka adlanan hissesine acilir Heyat terziQilqurdlar cox vaxt heseratlarin beden boslugunda xususile bezi duzqanadlilarda ve cesedyeyen boceklerde parazitlik edirler Mueyyen olcuye catdiqdan sonra qilqurdlar sahibin beden ortuyunu desib xarice cixir ve mueyyen muddet erzinde suda serbest yasayir Parazit sahibin bedeninden sahib suya tesadufen dusudyu zaman ve yaxudda suyun yaxinliginda olduqda cixir Suda qilqurdlar cinsi yetiskenliye catir ve cutlesirler bundan sonra disiler muxtelif sualti esyalar uzerine uzun qaytan kimi bir birine yapismis yumurtalar qoyur Yumurtadan cixmis surfelerbir muddet suda ve ya nem torpaqda yasaya bilir Bu zaman onlar araliq sahib tapir ve xortumu ile sahibin bedenini desib daxile kecir Quruda yasayan heseratlar suda olan yoluxmus surfeler yedikde yoluxurlar Qilqurdlar hec vaxt insanda ve ev heyvaninda parazitlik etmir Bu sinfe parazit qurdlarin kicik qrupu 225 e yaxin nov mexsusdur Bunlarda nematodlardan bir sira muhum elametleri ile ferqlenir Qilqurdlar muxtelif bugumayaqlilarda ve heseratlarda parazitlik edir Qilqurdlar ayricinslidir Cinsi vezileri cutdur ve uzun kolbasayabenzer cisimcikler seklindedir Onlar qapali sekilde qurdun on hissesi yaxinligindan baslayir arxa hissede ise cinsi axarlarin vasitesi ile arxa bagirsaga acilir Disilerin yumurtaliqlari bir birinin ardinca yerlesen coxlu yan qabarmalar emele getirir Disilerde cixarici axarlar yumurta borularindan ve balaliqdan erkeklerde ise iki toxum borusundan ibaretdir Bagirsagin cinsi yollara acilan arxa hissesi kloaka adlanir Qilqurdlarda inkisaf metamorfozla gedir Bu zaman yetkin ferdden keskin ferqlenen surfeler emele gelir Qilqurdlarin inkisafi metamorfozla olub yetkin ferdden keskin ferqlenen surfe emele getirirler Sahibin orqanizminde mueyyen beden olcusune catan parazit onun ortuyunu dagidaraq xarice cixir ve ya tesadufen suya dusur Qilqurdlar suda cinsi yetiskinliye catirlar ve mayalanaraq yumurta qoyurlar Disi ferdler yumurtalarini sualti esyalara yapisdirirlar Bundan sonra yetkin ferdler mehv olurlar Yumurtadan cixan surfeler bir muddet suda ve nem torpaqda yasayir Bu zaman onlar araliq sahib olan muxtelif heserat surfelerini taparaq burulan xortumu ile onlarin derisini desib bedenine daxil olurlar FilogeniyasiZeif oyrenilmisdir Nematomorpha bir sira elametlerine umumi gorunusu kutikulanin olmasi ezelelerin qurulusu ve cinsi vezilerinin formalarinin bezi oxsarligina gore nematodlari xatirladir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2006 Ruggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521Hemcinin bax