Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Purpur üskükotu (lat. Digitalis purpurea) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinin üskükotu cinsinə aid bitki növü.
| Purpur üskükotu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Triba: Cins: Növ: Purpur üskükotu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
İkiillik ot bitkisidir. Yaşayışının birinci ili kökətrafı yarpaqlar, ikinci il isə hündürlüyü 1 m-ə qədər olan yarpaqlı gövdəsi və zirvədə iri çiçək salxımı daşıyan budaqcıqlar əmələ gəlir. Çətir yarpaqları uzunsov-yumurtaşəkilli və ya oval, uzun qanadabənzər saplaqdan ibarətdir. Yarpaqlarının uzunluğu 30 sm, eni isə 15 sm-ə bərabərdir. Gövdənin aşağı yarpaqlarının uzunluğu 12-20 sm yumurtaşəkilli, qanadabənzər saplaqdan ibarətdir. Orta yarpaqları qısa saplaqlı, yuxarı yarpaqları oturaq, yumurtaşəkilli və yumurtaşəkilli-neştərvaridir. Kənar yarpaqları bərabər olmayan çəpərlidir. Yuxarı yarpaqları qırışıq, tünd-yaşıl, aşağı yarpaqlarında isə damarlanma, çoxkünclü tor və üzərində çoxlu tükcükləri olan sarımtıl çiçəklərdən ibarətdir. Çiçəkləri birtərəfli fırçalıdır. Çiçək tacının uzunluğu 3-4 sm, xarici tərəfi purpur, daxili tərəfi isə purpurşəkilli ağ ləkəlidir.
Yarpaqları uzunsov-yumurtaşəkilli və ya yumurtaşəkilli formaya malik olub, kənarları bərabər olmayan çəpərlidir. Kökətrafı yarpaqları sərbəst saplaqdan, gövdəsində isə qısa saplaqlı yarpaqlardan tutmuş, oturaq yarpaqlara qədər mövcuddur. Yarpaqları kövrək, davamsız, tezsınan, yuxarı tərəfi tünd-yaşıl, aşağı tərəfi isə sarımtıl olub, sıx tükcüklərlə örtülmüş və yarpaq üzərində inkişaf etmiş xırda damarlar görünür. Uzunluğu 10-30 sm, eni isə 11sm-ə bərabərdir. Quru yarpaqları zəif iylidir.
Əsasən enliyarpaqlı və qarışıq meşılərin açıq sahələrində, kolluqlarda və yol kənarlarında yaşayır. Təbii ehtiyatı azdır, ona görə də yabanı növlər toplanılmır. Birinci il çox inkişaf etmiş çətiri, saplaqsız yarpaqları 2-3 dəfə toplanılır. Ikinci il çiçəkləmə dövründə yarpaqları yığılır. Xammal yalnız quru havada, günün ikinci yarısında günəşli gündə toplanılaraq, 50-60оС temperaturda quruducu şkafda qurudulmalıdır.
Bütün xammal yaxşı qablaşdırılmalıdır. Kip qablaşdırılma zamanı tərkibindəki bioloji aktiv maddələr uzun müddət saxlanılır. Bütün xammal quru yerə saxlanılmaqla, işıqdan qorunmalıdır. Tozları ampul və ya flakonlarda kip bağlanmış şəraitində saxlanılmalıdır. Təmiz qlükozid A, preparat və xammalı isə B siyahısında saxlanılır. Bioloji aktiv xammalı hər il kontrol edilməlidir.
Tərkibi və təsiri
Zəhərlidir Yarpaqlarının tərkibində əsas təbii qlükozidlər: purpureya qlükozid A, purpureya qlükozid B, qlükogitaloksin vardır. Fermentativ proseslərin getməsi üçün qlükozadan molekulun qopması zamanı ikinci qlükozidlər: digitoksin, gitoksin və gitaloksin yaranır. Digitanol qlükozid, flavonlar diuretik xassəlidir. Toxumlarında steroid saponinlər, digitonin və gitonin tapılmışdır. Bütün orqanlarında ürək qlükozidləri vardır. Yarpaqlarında purpurea A qlükozidi, digilanid A, digilanid B, a və b asetildigitoksin, digitoksin, lantozid, gitozid, gitorin, qlükoza, aqlikon, yarpaq və toxumlarında steroid saroninlər (digitonin, tigonin), flavonoidlər (lyuteolin və onun qlükozidi), kofein, xolin maddələri tapılmışdır.
İkiillik bitkinin tam inkişaf etmiş gövdə yarpaqları və çətiri xammal kimi keyfiyyətli dərman bitkisidir. Ürək xəstəliklərində təyin edilir. II və III dərəcəli qan dövranı pozğünluqlarında və hipertoniya xəstəliyində işlədilir. Ödemlərdə diurezi artırır, ürək əzələsini möhkəmləndirir. Artıq qəbul etdikdə qusma, ürəkdöyünmə (aritmiya) və kumlyasiya törədir. Hətta ürək dayanmasına və ölümə səbəb ola bilər. Yarpaqları keyfiyyətli ürək (kardiotonik) dərmanlarıdır. Toz və sulu məhlul şəklində digitoksin, gitoksin və kordigit dərman maddələridir. Bu dərmanlarla xroniki ürək-damar çatmamazlığında (dekompensasiya), mitral qüsurlarda, karonaroskelerozda, hipertoniya xəstəliyində, miokardın distrofiyasında, səyiridici aritmiyada, paroksizmal taxikardiyada və ürək ritminin digər pozğunluqlarında müvəffəqiyyətlə işlədilir. Bu bitkinin kumulyativ təsiri olduğundan müalicə ixtisaslı həkim nəzarəti altinda aparılmalıdır.
Sinonimləri
- Digitalis alba Schrank
- Digitalis campbelliana W.Baxter
- Digitalis carnea Meigen & Weing.
- Digitalis fucata Ehrh.
- Digitalis gloxinioides Carrière
- Digitalis gyspergerae Rouy
- Digitalis intermedia Lapeyr.
- Digitalis libertiana Dumort.
- Digitalis longiflora Lej.
- Digitalis media Elmig. [Illegitimate]
- Digitalis miniana Samp.
- Digitalis nevadensis Kunze
- Digitalis purpurascens Roth
- Digitalis purpurascens Lej.
- Digitalis purpurea f. alba (Schrank) K.Werner
- Digitalis purpurea var. albiflora Lej.
- Digitalis purpurea f. alpina K.Werner
- Digitalis purpurea subsp. bocquetii Valdés
- Digitalis purpurea f. carnea (Meigen & Weing.) K.Werner
- Digitalis purpurea var. gyspergerae (Rouy) Fiori
- Digitalis purpurea var. humilis Rouy
- Digitalis purpurea f. humilis (Rouy) K.Werner
- Digitalis purpurea var. miniana (Samp.) Cout.
- Digitalis purpurea var. nevadensis Amo
- Digitalis purpurea var. parviflora Lej.
- Digitalis purpurea f. parviflora (Lej.) K.Werner
- Digitalis purpurea var. tomentosa (Hoffmanns. & Link) Webb
- Digitalis purpurea var. valida Merino
- Digitalis purpureolutea G.Mey.
- Digitalis speciosa Salisb.
- Digitalis thapsi Bertero ex Nyman
- Digitalis thapsi var. intermedia Lindl.
- Digitalis tomentosa Hoffmanns. & Link
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 621.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Purpur uskukotu lat Digitalis purpurea bitkiler aleminin dalamazcicekliler destesinin bagayarpagikimiler fesilesinin uskukotu cinsine aid bitki novu Purpur uskukotuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile BagayarpagikimilerTriba Cins UskukotuNov Purpur uskukotuBeynelxalq elmi adiDigitalis purpurea L 1753Sekil axtarisiITIS 33585NCBI 4164EOL 578392Botaniki xarakteristikasiIkiillik ot bitkisidir Yasayisinin birinci ili koketrafi yarpaqlar ikinci il ise hundurluyu 1 m e qeder olan yarpaqli govdesi ve zirvede iri cicek salximi dasiyan budaqciqlar emele gelir Cetir yarpaqlari uzunsov yumurtasekilli ve ya oval uzun qanadabenzer saplaqdan ibaretdir Yarpaqlarinin uzunlugu 30 sm eni ise 15 sm e beraberdir Govdenin asagi yarpaqlarinin uzunlugu 12 20 sm yumurtasekilli qanadabenzer saplaqdan ibaretdir Orta yarpaqlari qisa saplaqli yuxari yarpaqlari oturaq yumurtasekilli ve yumurtasekilli nestervaridir Kenar yarpaqlari beraber olmayan ceperlidir Yuxari yarpaqlari qirisiq tund yasil asagi yarpaqlarinda ise damarlanma coxkunclu tor ve uzerinde coxlu tukcukleri olan sarimtil ciceklerden ibaretdir Cicekleri birterefli fircalidir Cicek tacinin uzunlugu 3 4 sm xarici terefi purpur daxili terefi ise purpursekilli ag lekelidir Yarpaqlari uzunsov yumurtasekilli ve ya yumurtasekilli formaya malik olub kenarlari beraber olmayan ceperlidir Koketrafi yarpaqlari serbest saplaqdan govdesinde ise qisa saplaqli yarpaqlardan tutmus oturaq yarpaqlara qeder movcuddur Yarpaqlari kovrek davamsiz tezsinan yuxari terefi tund yasil asagi terefi ise sarimtil olub six tukcuklerle ortulmus ve yarpaq uzerinde inkisaf etmis xirda damarlar gorunur Uzunlugu 10 30 sm eni ise 11sm e beraberdir Quru yarpaqlari zeif iylidir Esasen enliyarpaqli ve qarisiq mesilerin aciq sahelerinde kolluqlarda ve yol kenarlarinda yasayir Tebii ehtiyati azdir ona gore de yabani novler toplanilmir Birinci il cox inkisaf etmis cetiri saplaqsiz yarpaqlari 2 3 defe toplanilir Ikinci il cicekleme dovrunde yarpaqlari yigilir Xammal yalniz quru havada gunun ikinci yarisinda gunesli gunde toplanilaraq 50 60oS temperaturda quruducu skafda qurudulmalidir Butun xammal yaxsi qablasdirilmalidir Kip qablasdirilma zamani terkibindeki bioloji aktiv maddeler uzun muddet saxlanilir Butun xammal quru yere saxlanilmaqla isiqdan qorunmalidir Tozlari ampul ve ya flakonlarda kip baglanmis seraitinde saxlanilmalidir Temiz qlukozid A preparat ve xammali ise B siyahisinda saxlanilir Bioloji aktiv xammali her il kontrol edilmelidir Terkibi ve tesiriZeherlidir Yarpaqlarinin terkibinde esas tebii qlukozidler purpureya qlukozid A purpureya qlukozid B qlukogitaloksin vardir Fermentativ proseslerin getmesi ucun qlukozadan molekulun qopmasi zamani ikinci qlukozidler digitoksin gitoksin ve gitaloksin yaranir Digitanol qlukozid flavonlar diuretik xasselidir Toxumlarinda steroid saponinler digitonin ve gitonin tapilmisdir Butun orqanlarinda urek qlukozidleri vardir Yarpaqlarinda purpurea A qlukozidi digilanid A digilanid B a ve b asetildigitoksin digitoksin lantozid gitozid gitorin qlukoza aqlikon yarpaq ve toxumlarinda steroid saroninler digitonin tigonin flavonoidler lyuteolin ve onun qlukozidi kofein xolin maddeleri tapilmisdir Ikiillik bitkinin tam inkisaf etmis govde yarpaqlari ve cetiri xammal kimi keyfiyyetli derman bitkisidir Urek xesteliklerinde teyin edilir II ve III dereceli qan dovrani pozgunluqlarinda ve hipertoniya xesteliyinde isledilir Odemlerde diurezi artirir urek ezelesini mohkemlendirir Artiq qebul etdikde qusma urekdoyunme aritmiya ve kumlyasiya toredir Hetta urek dayanmasina ve olume sebeb ola biler Yarpaqlari keyfiyyetli urek kardiotonik dermanlaridir Toz ve sulu mehlul seklinde digitoksin gitoksin ve kordigit derman maddeleridir Bu dermanlarla xroniki urek damar catmamazliginda dekompensasiya mitral qusurlarda karonaroskelerozda hipertoniya xesteliyinde miokardin distrofiyasinda seyiridici aritmiyada paroksizmal taxikardiyada ve urek ritminin diger pozgunluqlarinda muveffeqiyyetle isledilir Bu bitkinin kumulyativ tesiri oldugundan mualice ixtisasli hekim nezareti altinda aparilmalidir SinonimleriDigitalis alba Schrank Digitalis campbelliana W Baxter Digitalis carnea Meigen amp Weing Digitalis fucata Ehrh Digitalis gloxinioides Carriere Digitalis gyspergerae Rouy Digitalis intermedia Lapeyr Digitalis libertiana Dumort Digitalis longiflora Lej Digitalis media Elmig Illegitimate Digitalis miniana Samp Digitalis nevadensis Kunze Digitalis purpurascens Roth Digitalis purpurascens Lej Digitalis purpurea f alba Schrank K Werner Digitalis purpurea var albiflora Lej Digitalis purpurea f alpina K Werner Digitalis purpurea subsp bocquetii Valdes Digitalis purpurea f carnea Meigen amp Weing K Werner Digitalis purpurea var gyspergerae Rouy Fiori Digitalis purpurea var humilis Rouy Digitalis purpurea f humilis Rouy K Werner Digitalis purpurea var miniana Samp Cout Digitalis purpurea var nevadensis Amo Digitalis purpurea var parviflora Lej Digitalis purpurea f parviflora Lej K Werner Digitalis purpurea var tomentosa Hoffmanns amp Link Webb Digitalis purpurea var valida Merino Digitalis purpureolutea G Mey Digitalis speciosa Salisb Digitalis thapsi Bertero ex Nyman Digitalis thapsi var intermedia Lindl Digitalis tomentosa Hoffmanns amp LinkIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 621 Hemcinin bax