Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ptah - Qədim Misirdə kainatı və bütün varlığı yaradan tanrı. Araşdırmaçılar onun örnəyində Qədim Misirdə monoteizmin əlamətlərinin olmasını güman edirlər.
| Misir Tanrıları Ptah | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Tam adı | Ptah | ||||
| Adı | Ptah | ||||
| Transkripsiyası | Ptḥ | ||||
| və ya |
| ||||
| İdeoqram 1. |
| ||||
| İdeoqram 2. |
| ||||
| və ya |
| ||||
| Determinativ |
| ||||
| Yunan | Φθα (Phtha) | ||||
| Qibti | ⲡⲧⲁϩ | ||||
Kimliyi
Memfis yaradılış əsatirləri Ptah adlı tanrı haqqında bəhs edirlər. O yunanların ilk oda çevirilmiş dəmirçiliyin tanrısı olan Hefestosun bənzəridir. Bu əsatirlər Misirin uzun müdət baş şəhəri olmuş Memfisdə yaranmışdırlar. Oradan fironlar ölkəni idarə edirdilər. Şəhərin adı VI-cı sülalınin fironu I Pepinin dəfn olunduğu “Mennefer Pepi” adlı məzarlığından əmələ gəlmişdir.
Ptah Böyük Enneadanı (tanrılar doqquzluğunu) yaratmışdır. Bu doqquzluq Misirin ən yüksək tanrıları idi. Bunlar Atum, Şu, Tefnut, Nut və Geb, Osiris, Isis (İsida), Set, Nephfis tanrıları idilər.
Ptah Memfisin yaradıcı tanrısı idi. Ona uzun müddət ibadətlər edilirdi. O, həmdə Het-ka-Ptah (Ptah ruhunun evi) adı ilə tanınmışdır. Eyni zamanda ona Ta-tenen (ilk Təpə) də deyirdilər. Memfis yadadılış əsatirlərində Ptah dünyanı, onun sakinlərini, tanrıların Ka’larının (təcəssüm olunmuş ilahi ruh) yaradıcısıdır.
Memfis yaradılış əsatirlıri hal-hazırda Britaniya museyində saxlanan bir daş lövhə üzərində həkk edilmişdirlər. Bu mətn təxminən e.ə. 710 ildə Misirin 25-ci firon sülaləsi dövründə Nubiyalı firon Şabakanın sifarişi ilə yazılmışdır. Orada dünyanın bir Tanrı tərəfindən yaradılması haqqında rəvayət edilmişdir. O, öz düşüncəsi və sözü ilə dünyanı yaratmışdır. Beləliklə, monoteizm elementləri ilə yazılmış ən qədim yaradılış əsatiri məhz budur.
Ancaq təəssüf ki, Şabaka daşının bir hissəsinin yazıları silinmiş və o hissənin oxunması mümkün olmamışdır. Eyni zamanda “Bremer-Rhind” papirusunda da günəş tanrısının dünyanı yaratması haqqında iki monoloqu vardır. Burada da monoteistik meyllər görsənməkdədir.
İslam və başqa monoteistik dinlərlə bənzər məqamlar
1. Loqos-Tanrının Sözü
Şabakanın mətnində Ptah’ın çeşitli keyfiyyətləri də sadalanmışdır. Onlardan biri Sözlə, Dillə təcəssüm etməsidir. Daha sonra yunan fəlsəfəsində də kainatın taleyi Sözlə (Loqos’la) ifadə edilirdi. Daha sonra isə monoteist dinlərdə Tanrının Sözü yaradılışın mühüm aspektini təşkil etmişdir. Göründüyü kimi, Tanrının Sözlə birğə təsəvvür edilməsi qədim Misirdə olmuşdur. Ptah həmdə yaradılışdan öncə bu dünyanın necə olacağını dərk etmişdir, planını cızmışdır.
Yaradan-Xaliq tanrı
Monoteistik dinlərə bənzər olaraq, Ptah öz ürəyinin İstəyi və Sözü ilə hər bir şeyə keyfiyyət vermişdir. Ptah sözü “Yaradan” kimi anlaşılır. O, əlində həyat (ankh), güc (uas), və müvazinətin rəmzi olan hökmdar əsasını titmuş mumyalanmış kişi şəklində təsvir edilirdi.
Bir Tanrı üçlükdə
Bundan başqa Memfisdə birlikdə təsəvvür olunan tanrı üçlüyü inancı olmuşdur. Ptahla birlikdə olan tanrılar: “Güclü” adlandırılan dişi aslan Sekmet, və “Atumun icra edilməsi” adını daşıyan Nefertum olmuşdurlar. Ptah-Sekhmet-Nefertum üçlüyünə Memfis üçlüyü deyirlər.
Bunun kimi tanrı üçlükləri başqa dinlər də vardır. Örnək üçün, Hindlər də Brahman, Şiva və Vişnu tanrılarının birliyini kainatın yaradıcı və idarə edici bir gücü kimi təsəvvür edirlər. Monoteist dini olan Xristianlıqda da İlahi birlik Üçlükdə (Ata, Oğul, Müqəddəs Ruh) təsəvvür edilir.
Taxtın-Ərşin üzərinnə yüksəlmiş tanrı
Şabakanın mətnində Ptah’ın həmdə taxtının (kürsüsünün) üzərində olduğu haqqında deyilir: “Böyük taxtın üzərində olan Ptah...”. Bu məqama da gələcəkdə monoteist dinlərində rast gəlinir. Məsalən Quranda bir neçə dəfə Allahın ərşinin (taxtı, kürsüsü) olduğu haqqında deyilir: “Rəhman ərşi yaradıb hökmü altına almışdır (ərşə hakimdir).”.
Yaradılışdan məmnun olma
Dunyanın yaradandan sonra Ptah öz etdiyindən məmnun qalmışdır. Bu məqam da Əhdi-Ətiqdə də vardır: “Tanrı gördü ki, yaratdığı hər şey çox yaxşıdır” (Yaradılış, 1: 31).
Misir əsatirlərində Ptah məhz yaradıcı kimi təsəvvür olunur. O, emanasiya səklində özündən dünyanı axıdan Atumdan fərqli olaraq, kainatı yaradır. Ptah haqqında olan əsatirlərdəki monoteizm elementləri bu mövzuda bizə məlum olan ən qədim xəbərlərdir. Gələcəkdə Misirdə daha bir monoteizm meyli firon Ehnaton dönəmində olmuşdur. Lakin qeyd edilməlidir ki, bizə çatan mətnlərdə monoteizm nisbi olmuş, onunla bırabər bütpərəstlik motivləri də güclü olmuşdur.
Firon Şabakanın daşından yaradılış haqqında bəhs edən fraqmentlər
 | Atumun obrazında ürəkdə (fikir) yarandı, Atumun obrazında dildə (fikir) yarandı... Orada ürəyində formasını, orada dilində formasını aldı Atumun. Öz ürəyi və dili vasitəsilə bütün tanrılara və onların Ka’larına verən böyuklərdən biridir Ptah... Sonra dedi Ptah: “O, hər şeyi və tanrıları yaradandır”. O, tanrıların doğulmasına imkan verən Ta-tenen’dir. Ondan sonra bütün şeylər qida, təminat, tanrılara qurbanlar, başqa yaxşı şeylər irəli gəlmişdir.Beləliklə tanrıların arasında öz böyüklüyünü bilib anladı. Sonra Ptah öz yaratdığı bütün şeylərdən və ilahi Sözlərdən məmnun qalmışdır. O tanrıları doğmuş, O şəhərlər salmış, O vilayətləri (nomları) qurmuş, tanrıları ibadət yerlərində yerləşdirmiş, onların bədənlərini istədikləri kimi qurmuşdur. Beləliklə tanrılar taxta, daş, gil... (və başqa şeylərə) girdilər və öz obrazlarını aldılar. Onun ətrafında bütün tanrılar və Ka’lar yığışdılar. |  |
| | Yüksək Taxt (set veret) üzərində yerləşmiş Ptah; Ptah-Nun, Atumu (doğan) ata Ptah-Nunet, Atumu doğmuş ana; Böyük Ptah Enneadanın ürəyi və dili; Tanrıları yaratmış Ptah.. | |
İstinadlar
- Joshua J. Bodine. The Shabaka Stone: An Introduction - Journals, p. 19
- Kurt Sethe. Die Altaegyptischen Pyramidentexte Pyramidentexte nach den Papierabdrucken und Photographien des Berliner Museums.Leipzig : J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908.
- Taha, 20:5
- The Theology of Memphis fugal monotheism, creative speech & pan-en-theism in Ancient Egyptian thought. The Shabaka Stone : a few historical parameters 2021-06-27 at the Wayback Machine. By Wim van den Dungen.
- Рол Дэвид. Генезис цивилизации. Откуда мы произошли… 2022-04-04 at the Wayback Machine М.: Эксмо, 2002.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Qədim Misir ilahiyyatında dünyanın yaranması. "Dövlət və din" jurnalı 1(15), yanvar-fevral 2010.
Ədəbiyyat
- Battiscombe G. Gunn, Instruction of Ptah-Hotep and the Instruction of Ke'Gemni: The Oldest Books in the World. 1998 Google books
- Benedikt Rothöhler, Neue Gedanken zum Denkmal memphitischer Theologie. Heidelberg, 2006 www.ub.uni-heidelberg.de/archiv/7030
- Dorothy J. Thompson, Memphis Under the Ptolemies, Second Edition. Princeton, 2012.
- Alain-Pierre Zivie, Memphis et ses nécropoles au Nouvel Empire. Éditions du CNRS, 1988
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ptah Qedim Misirde kainati ve butun varligi yaradan tanri Arasdirmacilar onun orneyinde Qedim Misirde monoteizmin elametlerinin olmasini guman edirler Misir Tanrilari PtahTam adi PtahAdi PtahTranskripsiyasi Ptḥve yaIdeoqram 1 Ideoqram 2 ve yaDeterminativYunan F8a Phtha Qibti ⲡⲧⲁϩbaxmuzakireredakteKimliyiMemfis yaradilis esatirleri Ptah adli tanri haqqinda behs edirler O yunanlarin ilk oda cevirilmis demirciliyin tanrisi olan Hefestosun benzeridir Bu esatirler Misirin uzun mudet bas seheri olmus Memfisde yaranmisdirlar Oradan fironlar olkeni idare edirdiler Seherin adi VI ci sulalinin fironu I Pepinin defn olundugu Mennefer Pepi adli mezarligindan emele gelmisdir Ptah Boyuk Enneadani tanrilar doqquzlugunu yaratmisdir Bu doqquzluq Misirin en yuksek tanrilari idi Bunlar Atum Su Tefnut Nut ve Geb Osiris Isis Isida Set Nephfis tanrilari idiler Ptah Memfisin yaradici tanrisi idi Ona uzun muddet ibadetler edilirdi O hemde Het ka Ptah Ptah ruhunun evi adi ile taninmisdir Eyni zamanda ona Ta tenen ilk Tepe de deyirdiler Memfis yadadilis esatirlerinde Ptah dunyani onun sakinlerini tanrilarin Ka larinin tecessum olunmus ilahi ruh yaradicisidir Memfis yaradilis esatirliri hal hazirda Britaniya museyinde saxlanan bir das lovhe uzerinde hekk edilmisdirler Bu metn texminen e e 710 ilde Misirin 25 ci firon sulalesi dovrunde Nubiyali firon Sabakanin sifarisi ile yazilmisdir Orada dunyanin bir Tanri terefinden yaradilmasi haqqinda revayet edilmisdir O oz dusuncesi ve sozu ile dunyani yaratmisdir Belelikle monoteizm elementleri ile yazilmis en qedim yaradilis esatiri mehz budur Ancaq teessuf ki Sabaka dasinin bir hissesinin yazilari silinmis ve o hissenin oxunmasi mumkun olmamisdir Eyni zamanda Bremer Rhind papirusunda da gunes tanrisinin dunyani yaratmasi haqqinda iki monoloqu vardir Burada da monoteistik meyller gorsenmekdedir Islam ve basqa monoteistik dinlerle benzer meqamlar 1 Loqos Tanrinin Sozu Sabakanin metninde Ptah in cesitli keyfiyyetleri de sadalanmisdir Onlardan biri Sozle Dille tecessum etmesidir Daha sonra yunan felsefesinde de kainatin taleyi Sozle Loqos la ifade edilirdi Daha sonra ise monoteist dinlerde Tanrinin Sozu yaradilisin muhum aspektini teskil etmisdir Gorunduyu kimi Tanrinin Sozle birge tesevvur edilmesi qedim Misirde olmusdur Ptah hemde yaradilisdan once bu dunyanin nece olacagini derk etmisdir planini cizmisdir Yaradan Xaliq tanri Monoteistik dinlere benzer olaraq Ptah oz ureyinin Isteyi ve Sozu ile her bir seye keyfiyyet vermisdir Ptah sozu Yaradan kimi anlasilir O elinde heyat ankh guc uas ve muvazinetin remzi olan hokmdar esasini titmus mumyalanmis kisi seklinde tesvir edilirdi Bir Tanri uclukde Bundan basqa Memfisde birlikde tesevvur olunan tanri ucluyu inanci olmusdur Ptahla birlikde olan tanrilar Guclu adlandirilan disi aslan Sekmet ve Atumun icra edilmesi adini dasiyan Nefertum olmusdurlar Ptah Sekhmet Nefertum ucluyune Memfis ucluyu deyirler Bunun kimi tanri uclukleri basqa dinler de vardir Ornek ucun Hindler de Brahman Siva ve Visnu tanrilarinin birliyini kainatin yaradici ve idare edici bir gucu kimi tesevvur edirler Monoteist dini olan Xristianliqda da Ilahi birlik Uclukde Ata Ogul Muqeddes Ruh tesevvur edilir Taxtin Ersin uzerinne yukselmis tanri Sabakanin metninde Ptah in hemde taxtinin kursusunun uzerinde oldugu haqqinda deyilir Boyuk taxtin uzerinde olan Ptah Bu meqama da gelecekde monoteist dinlerinde rast gelinir Mesalen Quranda bir nece defe Allahin ersinin taxti kursusu oldugu haqqinda deyilir Rehman ersi yaradib hokmu altina almisdir erse hakimdir Yaradilisdan memnun olma Dunyanin yaradandan sonra Ptah oz etdiyinden memnun qalmisdir Bu meqam da Ehdi Etiqde de vardir Tanri gordu ki yaratdigi her sey cox yaxsidir Yaradilis 1 31 Misir esatirlerinde Ptah mehz yaradici kimi tesevvur olunur O emanasiya seklinde ozunden dunyani axidan Atumdan ferqli olaraq kainati yaradir Ptah haqqinda olan esatirlerdeki monoteizm elementleri bu movzuda bize melum olan en qedim xeberlerdir Gelecekde Misirde daha bir monoteizm meyli firon Ehnaton doneminde olmusdur Lakin qeyd edilmelidir ki bize catan metnlerde monoteizm nisbi olmus onunla biraber butperestlik motivleri de guclu olmusdur Firon Sabakanin dasindan yaradilis haqqinda behs eden fraqmentler Uzerinde ilahiyyat metnleri olan firon Sabakanin dasi Atumun obrazinda urekde fikir yarandi Atumun obrazinda dilde fikir yarandi Orada ureyinde formasini orada dilinde formasini aldi Atumun Oz ureyi ve dili vasitesile butun tanrilara ve onlarin Ka larina veren boyuklerden biridir Ptah Sonra dedi Ptah O her seyi ve tanrilari yaradandir O tanrilarin dogulmasina imkan veren Ta tenen dir Ondan sonra butun seyler qida teminat tanrilara qurbanlar basqa yaxsi seyler ireli gelmisdir Belelikle tanrilarin arasinda oz boyukluyunu bilib anladi Sonra Ptah oz yaratdigi butun seylerden ve ilahi Sozlerden memnun qalmisdir O tanrilari dogmus O seherler salmis O vilayetleri nomlari qurmus tanrilari ibadet yerlerinde yerlesdirmis onlarin bedenlerini istedikleri kimi qurmusdur Belelikle tanrilar taxta das gil ve basqa seylere girdiler ve oz obrazlarini aldilar Onun etrafinda butun tanrilar ve Ka lar yigisdilar Yuksek Taxt set veret uzerinde yerlesmis Ptah Ptah Nun Atumu dogan ata Ptah Nunet Atumu dogmus ana Boyuk Ptah Enneadanin ureyi ve dili Tanrilari yaratmis Ptah IstinadlarJoshua J Bodine The Shabaka Stone An Introduction Journals p 19 Kurt Sethe Die Altaegyptischen Pyramidentexte Pyramidentexte nach den Papierabdrucken und Photographien des Berliner Museums Leipzig J C Hinrichs sche Buchhandlung 1908 Taha 20 5 The Theology of Memphis fugal monotheism creative speech amp pan en theism in Ancient Egyptian thought The Shabaka Stone a few historical parameters 2021 06 27 at the Wayback Machine By Wim van den Dungen Rol Devid Genezis civilizacii Otkuda my proizoshli 2022 04 04 at the Wayback Machine M Eksmo 2002 MenbeAydin Elizade Qedim Misir ilahiyyatinda dunyanin yaranmasi Dovlet ve din jurnali 1 15 yanvar fevral 2010 EdebiyyatBattiscombe G Gunn Instruction of Ptah Hotep and the Instruction of Ke Gemni The Oldest Books in the World 1998 Google books Benedikt Rothohler Neue Gedanken zum Denkmal memphitischer Theologie Heidelberg 2006 www ub uni heidelberg de archiv 7030 Dorothy J Thompson Memphis Under the Ptolemies Second Edition Princeton 2012 Alain Pierre Zivie Memphis et ses necropoles au Nouvel Empire Editions du CNRS 1988