Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Polimorf marşansiya (lat. Marchantia polymorpha) — bitkilər aləminin marchantiophyta şöbəsinin sinfinin marşansiya dəstəsinin marşansiyakimilər fəsiləsinin marşansiya cinsinə aid bitki növü.
| Polimorf marşansiya | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Şöbə: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Polimorf marşansiya | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Bu bitki başqa bitkilərlə rəqabətdən kənar olaraq əsasən rütubətli yerlərdə, yanğın baş vermiş ərazilərdə, daşların üzərində inkişaf edir.
Polimorf marşansiya 15-20 sm uzunluğunda olub, lentşəkilli, dixotomik (haçavari) budaqlanmışdır. Tallomunun orta hissəsindən qalınlaşmış damar keçir, alt tərəfindən isə rizoidlə sıx örtülü olur. Tallomun üst hissəsi epidermis ilə örtülü olur, onun altında isə rombşəkilli hava kameraları yerləşir. Kameralar rəngsiz bir qat arakəsmə ilə ayrılırlar. Hər kameranın üst tərəfində dəlik vardır ki, o da 4 cərgədə düzülmüş 12 hüceyrə ilə əhatə olunmuşdur. Bu hüceyrələr həmin dəliyin diametrini tənzimləyə bilmədiyindən ağızcıqlar həmişə açıq qalır və qaz mübadiləsini həyata keçirir. Hava kameralarının alt tərəfində çox qatlı, əsasən nişasta tərkibli toxuma yerləşir. Tallomun alt tərəfindən nazik divarlı örtücü parenxim toxumadan sadə və dilcikşəkilli rizoid əmələ gəlir. Dilcikşəkilli rizoidlər əvvəlcə canlı olub, tallomla bərabər inkişaf edir, uzunıluğu 2 sm-ə çatır. Onların daxili qatından kiçik ölçülü dilciyəoxşar zoğ əmələ gəlir ki, (“dilcikşəkilli rizoid” sözü buradan yaranmışdır) sonradan zoğun zirvəsində olan qılaf əriyərək plazmanın tamlığını pozur və hüceyrələr ölməyə başlayır. Dilcikşəkilli rizoidlər kapilyarlıq prinsipi ilə rütubəti qəbul edir. Sadə rizoidlər tallomun böyümə nöqtəsinə yaxın damarların hər iki tərəfində əmələ gəlir, inkişaf edərək torpağa sancılıb suyu və suda həll olmuş mineral maddələri sorur, həm də böyümə nöqtəsini rütubətli torpağa yaxınlaşdırır. Bu rizoidlərin divarları hamardır və canlıdır. Dilcikşəkilli rizoidlərin kənarlarında birqat pulcuq – amfiqastr yerləşir. Amfiqastr böyümə nöqtəsini müdafiə edir və rizoidləri talloma sıxır.
Çoxalması
Marşaniya mamırlarının əksəriyyəti ikievli bitkidir. Polimorf marşansiya da ikievli bitki olub, sporlarla və vegetativ yolla (törəmə tumurcuqlarrı) çoxalır. Müxtəlif tallomlarda xüsusui ayaqcıqların üzərində olan lövhəciklərdə anteridi və arxeqonilər formalaşır. Anteridi daşıyan ayaqcığın ucundakı lövhəcik üstdən azca basıqdır, kənarı yarımdairəvi dişlidir. Anteridilərin divarları birqat hüceyrədən təşkil olunmuşdur. Yaz və yay aylarında tallomun üst tərəfində 8 şüalı löpvhəciyin yuvacığında yerləşərək qurumaqdan qorunurlar. Spermatogen toxumanın hər hüceyrəsindən 2 ədəd ikiqamçılı spermatozoid əmələ gəlir. Xematoksis nəticəsində sulu mühitdə spermatozoidlər lövhəciklərin üzərinə çıxaraq su damcıları vasitəsilə dişi talloma yaxınlaşır və arxeqoniyə düşür.
Arxeqonilər ilk vaxtlar tallomun üst tərəfində çoxşüalı lövhəciyin üzərində yerləşir.
Lövhəciyin kənarları aşağıya doğru əyilmiş ulduzabənzər bölünmüşdür və yaşıl rənglidir. Arxeqonilər lövhəciyin alt tərəfinə, qarın hissəsi ilə birləşərək yerləşir və onların boğaz hissəsi aşağıya doğru vəziyyətdə durur. Arxeqonilər yetişərkən onların ayaqcıqları qısalır, şüalı lövhəcik ayaqcığa doğru sıxılır. Əmələ gələn kapilyar boşluğunda ikiqamçılı spermatozoidlər su ilə birlikdə alt tərəfdən arxeqoniyə doğru qalxır.
Arxeqoni ağızcıq, qarıncıq və boğaz hissədən ibarətdir. Boğaz hissəsində 4-5 ədəd boğaz-kanal hüceyrəsi olur, bu da arxeqoni yetişərkən əriyərək tərkibi alma turşusu olan seliyə çevrilir, spermatozoidləri cəlb etməyə, həm də onun sürüşməsinə xidmət edir. Spermatozoid boğaz kanalının seliyində hərəkət edərək arxeqoninin qarın hissəsində olan bir ədəd təknüvəli yumurtahüceyrəni mayalayır. Mayalanmış yumurtahüceyrədən ziqot əmələ gəlir. Ziqotun inkişafı nəticəsində arxeqoninin ayaqcığı uzanır, sporoqoniyə çevrilir. Sporoqoninin qutucuğu xaricdən arxeqoninin qarın hissəsinin divarı ilə örtülərək mühafizə rolunu yerinə yetirir. Sporoqoninin qutucuğunun içərisində olan arxespor hüceyrələr bölünərək ana hüceyrəni, ana hüceyrələr reduksion yolla ikiyə bölünərək haploid hüceyrəni, haploid hüceyrələr isə kariokinetik yolla bölünüb spor tetradasını əmələ gətirir. Sporlar yayda yetişir, sporoqoninin qutucuğu üst tərəfdən açılır və qutucuğun daxilində olan elaterlər vasitəsilə ətrafa yayılır. Rütubətdən asılı olaraq elaterlər burulmuş və ya spiral şəklində olur. Sporlar xaricdən ekzina, daxildən intina qatına malikdir. Ətrafa yayılmış sporlar rütubətli şəraitə düşdükdə onların ekzina qatı dağılır. İlk əvvəl sapabənzər şəkil alır, sonradan bölünmə nəticəsində protonema inkişaf edir və qametofit nəsil əmələ gətirir. Qametofit nəsil sporofit nəsil üzərində üstünlük təşkil edir.
Marşansiyada vegetativ çoxalma xüsusiləşmiş törəmə tumurcuqlarla gedir. Onların tallomun üst tərəfində xüsusi yerdə - səbətciklərin içərisində əmələ gəlir. Hər törəmə tumurcuq yumru lövhəcik şəklində olub, kənarlarında böyümə nöqtəsi olan ayaqcıqların üzərində inkişaf edir. Törəmə tumurcuqlar tam inkişaf etdikdən sonra ayaqcıqdan qopur və əlverişli şəraitə düşərək cücərib ana fərdə oxşar fərd əmələ gətirir. Marşansiya cinsinin bəzi nümayəndələrində tallomun alt tərəfində yumrular əmələ gəlir ki, bu da yeni bitkinin əmələ gəlməsinə başlanğıc verir.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1137.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Polimorf marsansiya lat Marchantia polymorpha bitkiler aleminin marchantiophyta sobesinin sinfinin marsansiya destesinin marsansiyakimiler fesilesinin marsansiya cinsine aid bitki novu Polimorf marsansiyaElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Sobe CiyerotuSinif Yarimsinif MarsansiyalarDeste MarsansiyaFesile MarsansiyakimilerCins MarsansiyaNov Polimorf marsansiyaBeynelxalq elmi adiMarchantia polymorpha L 1753Sekil axtarisiITIS 15587NCBI 3197EOL 599445 Bu bitki basqa bitkilerle reqabetden kenar olaraq esasen rutubetli yerlerde yangin bas vermis erazilerde daslarin uzerinde inkisaf edir Polimorf marsansiya 15 20 sm uzunlugunda olub lentsekilli dixotomik hacavari budaqlanmisdir Tallomunun orta hissesinden qalinlasmis damar kecir alt terefinden ise rizoidle six ortulu olur Tallomun ust hissesi epidermis ile ortulu olur onun altinda ise rombsekilli hava kameralari yerlesir Kameralar rengsiz bir qat arakesme ile ayrilirlar Her kameranin ust terefinde delik vardir ki o da 4 cergede duzulmus 12 huceyre ile ehate olunmusdur Bu huceyreler hemin deliyin diametrini tenzimleye bilmediyinden agizciqlar hemise aciq qalir ve qaz mubadilesini heyata kecirir Hava kameralarinin alt terefinde cox qatli esasen nisasta terkibli toxuma yerlesir Tallomun alt terefinden nazik divarli ortucu parenxim toxumadan sade ve dilciksekilli rizoid emele gelir Dilciksekilli rizoidler evvelce canli olub tallomla beraber inkisaf edir uzunilugu 2 sm e catir Onlarin daxili qatindan kicik olculu dilciyeoxsar zog emele gelir ki dilciksekilli rizoid sozu buradan yaranmisdir sonradan zogun zirvesinde olan qilaf eriyerek plazmanin tamligini pozur ve huceyreler olmeye baslayir Dilciksekilli rizoidler kapilyarliq prinsipi ile rutubeti qebul edir Sade rizoidler tallomun boyume noqtesine yaxin damarlarin her iki terefinde emele gelir inkisaf ederek torpaga sancilib suyu ve suda hell olmus mineral maddeleri sorur hem de boyume noqtesini rutubetli torpaga yaxinlasdirir Bu rizoidlerin divarlari hamardir ve canlidir Dilciksekilli rizoidlerin kenarlarinda birqat pulcuq amfiqastr yerlesir Amfiqastr boyume noqtesini mudafie edir ve rizoidleri talloma sixir CoxalmasiMarsaniya mamirlarinin ekseriyyeti ikievli bitkidir Polimorf marsansiya da ikievli bitki olub sporlarla ve vegetativ yolla toreme tumurcuqlarri coxalir Muxtelif tallomlarda xususui ayaqciqlarin uzerinde olan lovheciklerde anteridi ve arxeqoniler formalasir Anteridi dasiyan ayaqcigin ucundaki lovhecik ustden azca basiqdir kenari yarimdairevi dislidir Anteridilerin divarlari birqat huceyreden teskil olunmusdur Yaz ve yay aylarinda tallomun ust terefinde 8 suali lopvheciyin yuvaciginda yerleserek qurumaqdan qorunurlar Spermatogen toxumanin her huceyresinden 2 eded ikiqamcili spermatozoid emele gelir Xematoksis neticesinde sulu muhitde spermatozoidler lovheciklerin uzerine cixaraq su damcilari vasitesile disi talloma yaxinlasir ve arxeqoniye dusur Arxeqoniler ilk vaxtlar tallomun ust terefinde coxsuali lovheciyin uzerinde yerlesir Lovheciyin kenarlari asagiya dogru eyilmis ulduzabenzer bolunmusdur ve yasil renglidir Arxeqoniler lovheciyin alt terefine qarin hissesi ile birleserek yerlesir ve onlarin bogaz hissesi asagiya dogru veziyyetde durur Arxeqoniler yetiserken onlarin ayaqciqlari qisalir suali lovhecik ayaqciga dogru sixilir Emele gelen kapilyar boslugunda ikiqamcili spermatozoidler su ile birlikde alt terefden arxeqoniye dogru qalxir Arxeqoni agizciq qarinciq ve bogaz hisseden ibaretdir Bogaz hissesinde 4 5 eded bogaz kanal huceyresi olur bu da arxeqoni yetiserken eriyerek terkibi alma tursusu olan seliye cevrilir spermatozoidleri celb etmeye hem de onun surusmesine xidmet edir Spermatozoid bogaz kanalinin seliyinde hereket ederek arxeqoninin qarin hissesinde olan bir eded teknuveli yumurtahuceyreni mayalayir Mayalanmis yumurtahuceyreden ziqot emele gelir Ziqotun inkisafi neticesinde arxeqoninin ayaqcigi uzanir sporoqoniye cevrilir Sporoqoninin qutucugu xaricden arxeqoninin qarin hissesinin divari ile ortulerek muhafize rolunu yerine yetirir Sporoqoninin qutucugunun icerisinde olan arxespor huceyreler bolunerek ana huceyreni ana huceyreler reduksion yolla ikiye bolunerek haploid huceyreni haploid huceyreler ise kariokinetik yolla bolunub spor tetradasini emele getirir Sporlar yayda yetisir sporoqoninin qutucugu ust terefden acilir ve qutucugun daxilinde olan elaterler vasitesile etrafa yayilir Rutubetden asili olaraq elaterler burulmus ve ya spiral seklinde olur Sporlar xaricden ekzina daxilden intina qatina malikdir Etrafa yayilmis sporlar rutubetli seraite dusdukde onlarin ekzina qati dagilir Ilk evvel sapabenzer sekil alir sonradan bolunme neticesinde protonema inkisaf edir ve qametofit nesil emele getirir Qametofit nesil sporofit nesil uzerinde ustunluk teskil edir Marsansiyada vegetativ coxalma xususilesmis toreme tumurcuqlarla gedir Onlarin tallomun ust terefinde xususi yerde sebetciklerin icerisinde emele gelir Her toreme tumurcuq yumru lovhecik seklinde olub kenarlarinda boyume noqtesi olan ayaqciqlarin uzerinde inkisaf edir Toreme tumurcuqlar tam inkisaf etdikden sonra ayaqciqdan qopur ve elverisli seraite duserek cucerib ana ferde oxsar ferd emele getirir Marsansiya cinsinin bezi numayendelerinde tallomun alt terefinde yumrular emele gelir ki bu da yeni bitkinin emele gelmesine baslangic verir IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 1137 Hemcinin bax