Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Polimerlər kimyası —
Ümumi məlumat
Hazırda yüksəkmolekullu birləşmələr kimyası böyük sürətlə inkişaf edən müstəqil elm sahələrindən biridir. Müasir dövrdə insan fəaliyyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada polimerdən istifadə olunmasın.
Polimer maddələr çox qədim zamanlardan mövcuddur. Lakin, bir çoxları güman edirlər ki, bu maddələr kimyaçılar tərəfindən suni və ya sintetik üsulla alınandan sonra məlum olmuşdur. Bu düzgün fikir deyildir. Belə ki, üzvü maddələrin sintetik üsulla alınmasına XIX əsirin əvvəllərindən başlandığı halda, polimer maddələr 100 min ildən əvvəl də məlum olmuşdur. İnsanlar yarandığı gündən bəri gündəlik həyatında daima polimer maddələrlə əlaqədə olmuşdur. Belə ki, ağacın əsasını təşkil edən sellüloz, yun, kətan və kəndir lifləri, gön buğda və kartofun əsasını təşkil edən nişasta və s. polimer maddələr sırasına daxildir. Bütün bunlar həmişə həyat üçün ən vacib vəsait olmuşdur.
Polimer maddələr təbiətdə olan bütün maddələr kimi ayrı-ayrı molekullardan, molekullar isə atomlardan təşkil olunmuşdur. Lakin, polimer maddələr onları təşkil edən molekulların iriliyi və molekul çəkilərinin böyüklüyü ilə bəsit maddələrdən fərqlənir. Polimer maddələrin molekul çəkisi bəsit maddələrin molekul çəkisindən bir neçə min dəfəyə qədər çox olur. Bunu misallarla göstərək: Hamıya məlum olan və hər gün istifadə etdiymiz xörək duzunun molekulu bir Na və bir Cl atomundan, içdiymiz suyun molekulu isə iki H və bir O atomundan ibarətdir. Polistirol adlanan polimer maddənin tərkibinə isə minlərlə C və H atomları daxildir.
Hər hansı böyük molekulu adi gözlə görmək mümkün olmur. Adətən molekulun ölçüsünü bilmək üçün xüsusi uzunluq vahidi – anqstremdən istifadə edilir.
Anqstrem sm-in yüz milyonda biridir. Müəyyən edilmişdir ki, su molekulunun ölçüsü 3 anqstremdir. Halbuki polimer maddə olan sellülozun bir molekulunun uzunluğu bundan çox-çox artıqdır. Müqayisə üçün desək: 10 sm məsafədə 175 milyon su molekulu yerləşdiyi halda, həmin məsafədə sellülozanın 18 min molekulu yerləşir. Deməli, polimer maddələr bəsit maddələrdən ilk növbədə molekullarının böyüklüyü ilə fərqlənir.
Polimer sözü iki yunan sözündən ibarət olub poli - çox, meros -hissə deməkdir. Polimerdən fərqli olaraq, kiçik molekullardan təşkil olunan və polimer əmələ gətirə bilən maddələr, məsələn, etilen, asetilen qazı və s. monomer adlanırlar (mono yunanca bir deməkdir). Monomer elə bir halqadır ki, ondan polimerin bütün zənciri qurulur. Tək-tək kərpiclər yığılıb böyük bir binanı əmələ gətirdiyi kimi ayrı-ayrı monomerlər də yığılıb (birləşib) polimeri əmələ gətirir.
Monomerlərdə ayrı-ayrı molekullar arasındakı rabitə qüvvəsi çox böyük olmur. Onlar bir-birlərindən ayrıla bilir. Ona görə də monomerlər adətən qaz və maye halında olur. Bərk halda olan monomer isə suda və ya başqa həlledicilərdə asanlıqla həll olur.
Polimer maddələrin xassələri monomerlərdən tamamilə fərqlidir.
Polimerin makro molekulları nə qədər böyük olarsa, onları bir-birindən ayırmaq da bir o qədər çətin olar.
Belə birləşmələrdə molekulları atomlara ayırmaq onları bir-birindən ayırmaqdan çox asandır. Əgər bina haqqındakı söhbətimizi davam etdirsək, demək olar ki, divardakı kərpici sındırmaq onu durduğu yerdən çıxartmaqdan çox asandır.
Deməli, polimer maddələrin molekulları giqant olmaqla bərabər pəhləvan kimi güclüdür. Məhz buna görə də onlar buxarlanmır və həlledicilərdə çox çətin həll olur.
Hazırda molekul kütləsi 5 mindən yuxarı olan maddələr yüksəkmolekullu birləşmələrə aid edilir. Molekul kütləsinin yuxarı həddi adətən bir neçə yüz minə, bəzən isə bir neçə milyona çatır. Yüksəkmolekullu birləşmələri həmçinin polimerlər də adlandırırlar. Polimerlərin molekulları tərkib və quruluşca eyni olan çoxlu miqdarda hissələrin, fraqmentlərin bir-biri ilə birləşməsi yolu ilə əmələ gəlirlər.
Yüksəkmolekulu birləşmələr bizi əhatə edən ətraf mühütdə - canlı və cansız təbiədə geniş yayılmışdır. Bu maddələrin tarixi insan cəmyyətinin tarixi qədər qədimdir, çünki insanlar bu maddələrin tərkibi və quruluşu haqqında ən elementar təsəvvürə malik olmadıqları dövrlərdə belə onlardan öz həyatı ehtiyacları üçün geniş miqyasda istifadə etmişlər. Yun, pambıq, dəri, ağac və s. polimer materialları insanların müxtəlif təlabatını ödəyən vasitələr olmuşlar.
Polimer maddələr həm də bu və ya başqa formada canlı materiyanın bitki və heyvanlar aləminin əsasını təşkil edir. Bitkilərin tərkibinə daxil olan polisaxaridlər, liqnin, zülallar, pektin maddələri və s. polimer maddələridir. Zülallar, nuklein turşuları həm də insanların və heyvanlar aləminin həyati proseslərini müəyyən edir. F. Engelsin təbirincə desək, «Həyat zülali maddələrin mövcudluq formasıdır». Nuklein turşuları orqanizmdə zülal sintezi və irsiyyətlə əlaqədar olan çox mürəkkəb prosesləri tənzim edir.
Polimerlər cansız təbiətdə də geniş yayılmışdır. Yer səthinin əsas hissəsi polimer şəklində olan silisium 4-oksid və alminium oksiddir.
Kvars, dağ billuru, ametist silisum 4-oksidin, korund, rubin, sapfir isə alminum-oksidin polimerləridir. Təbiətdə rast gəlinən almaz, qrafit polimer halında olan karbondur. Yalnız XX əsirin əvvəllərində bu maddələr kimyəvi yolla sintez etmək, habelə onların xassələrini öyrənmək imkanı yarandıqdan sonra polimerlər müstəqil maddələr şəklində ayrılmağa başlandı. Əsas səbəb, polimerlərin kiçik molekullu birləşmələrdən fərqli olan kompleks xassələrə malik olmasıdır.
Bu xassələrdən ən mühümü, bütün polimerlərin yüksək molekul kütləsinə malik olmalarıdır. Polimerlərin çeviklik, fiziki halları, məhlulların xüsusiyyətləri və s. kimi polimerlərin başqa xassələri onların yüksək molekul kütlələrinin funksiyası kimi dəyişir. Polimerlərin həllolma prosesi, polimerlərin çox duru məhlulları belə, adi üzvi birləşmələrin məhlularından və həllolma prosesindən fərqlənir (böyük özlülüyə malikdir). XX əsirin 20-30-cu illərində kimyanın bir sahəsi olan polimer kimyası müstəqil elm sahəsinə çevrilməyə başlamışdır və polimerlər haqqında kolloid nəzəriyyə meydana gəldi. Polimer məhlularının kolloid məhlullar kimi yüksək özlülüyə malik olması, polimer makromolekullarının ölçülərinə görə kolloid hissəciklərə yaxın olması onlara liofil kolloidlər kimi baxılmasına əsas verirdi.
Tarixi
Polimer kalloidlərin quruluşu haqqında iki təsəvvür - K.Meyer, Q.Markın mitsel nəzəriyyəsi, Q.Ştaudingerin makromolekulyar nəzəriyyəsi daha çox yayılmışdı. 1-ci nəzəriyyəyə görə polimerlərə sərt makromolekul dəstələrindən ibarət mitsellər kimi baxılırdı. 2-ci nəzəriyyə isə öz aralarında assosiasiya etməyən çox uzun makromolekulların mövcud olması fikrinə əsaslanırdı. Bu mülahizələr polimer kimyasının formalaşmasında müsbət rol oynamışdı. Polimerlərin müasir quruluş nəzəriyyəsinin yaradılmasında bir çox yeni polimer maddələr sintezi həlledici rol oynadı. 30-cu illərin əvvəllərində ilk dəfə olaraq S.V.Lebedevin rəhbərliyi ilə keçmiş SSRİ-də sintetik kauçuk alındı. ABŞ-da U. Karozers sintetik polimid efirlərinin ilk nümayəndələrini sintez etdi. 1953-1954-cü illərdə K.Siqler və C.Natta tərəfindən stereo-müntəzəm quruluşlu yeni tipli polimerlərin sintezi YMB- kimyası elmində yeni bir səhifə açdı. Zülallar və nüklein turşuları kimi mürəkkəb təbii bioloji polimerlərin quruluşunun öyrənilməsi (Fişer, Sencer, Todd, Uotson, Krik, Belozerski) və onların bir çoxunun sintez edilməsi yüksəkmolekullu birləşmələr kimyasının yeni böyük nailiyyətlərindən biri oldu. Beləliklə, tarixən çox qısa bir müddət ərzində yüksəkmolekullu birləşmələr kimyası böyük sürətlə inkişaf edərək XX əsirin başlıca elm sahələrindən birinə çevrildi.
İstinadlar
Bu məqalə . |
Ədəbiyyat
- Энциклопедия полимеров. Т. 1—3. М.: 1972—1977.
- Семчиков Ю. Д. Высокомолекулярные соединения. — М., 2003. — 367 с.
- Аблесимов Н. Е. Синопсис химии. — Справочно-учебное пособие по общей химии. — Хабаровск: ДВГУПС, 2005. — 84 с.
- Аблесимов Н. Е. Сколько химий на свете? Химия и жизнь — XXI в (рус.) // Ч. 2. — 2009. — № 6. — С. 34—37.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Polimerler kimyasi Umumi melumatHazirda yuksekmolekullu birlesmeler kimyasi boyuk suretle inkisaf eden musteqil elm sahelerinden biridir Muasir dovrde insan fealiyyetinin ele bir sahesi yoxdur ki orada polimerden istifade olunmasin Polimer maddeler cox qedim zamanlardan movcuddur Lakin bir coxlari guman edirler ki bu maddeler kimyacilar terefinden suni ve ya sintetik usulla alinandan sonra melum olmusdur Bu duzgun fikir deyildir Bele ki uzvu maddelerin sintetik usulla alinmasina XIX esirin evvellerinden baslandigi halda polimer maddeler 100 min ilden evvel de melum olmusdur Insanlar yarandigi gunden beri gundelik heyatinda daima polimer maddelerle elaqede olmusdur Bele ki agacin esasini teskil eden selluloz yun ketan ve kendir lifleri gon bugda ve kartofun esasini teskil eden nisasta ve s polimer maddeler sirasina daxildir Butun bunlar hemise heyat ucun en vacib vesait olmusdur Polimer maddeler tebietde olan butun maddeler kimi ayri ayri molekullardan molekullar ise atomlardan teskil olunmusdur Lakin polimer maddeler onlari teskil eden molekullarin iriliyi ve molekul cekilerinin boyukluyu ile besit maddelerden ferqlenir Polimer maddelerin molekul cekisi besit maddelerin molekul cekisinden bir nece min defeye qeder cox olur Bunu misallarla gosterek Hamiya melum olan ve her gun istifade etdiymiz xorek duzunun molekulu bir Na ve bir Cl atomundan icdiymiz suyun molekulu ise iki H ve bir O atomundan ibaretdir Polistirol adlanan polimer maddenin terkibine ise minlerle C ve H atomlari daxildir Her hansi boyuk molekulu adi gozle gormek mumkun olmur Adeten molekulun olcusunu bilmek ucun xususi uzunluq vahidi anqstremden istifade edilir Anqstrem sm in yuz milyonda biridir Mueyyen edilmisdir ki su molekulunun olcusu 3 anqstremdir Halbuki polimer madde olan sellulozun bir molekulunun uzunlugu bundan cox cox artiqdir Muqayise ucun desek 10 sm mesafede 175 milyon su molekulu yerlesdiyi halda hemin mesafede sellulozanin 18 min molekulu yerlesir Demeli polimer maddeler besit maddelerden ilk novbede molekullarinin boyukluyu ile ferqlenir Polimer sozu iki yunan sozunden ibaret olub poli cox meros hisse demekdir Polimerden ferqli olaraq kicik molekullardan teskil olunan ve polimer emele getire bilen maddeler meselen etilen asetilen qazi ve s monomer adlanirlar mono yunanca bir demekdir Monomer ele bir halqadir ki ondan polimerin butun zenciri qurulur Tek tek kerpicler yigilib boyuk bir binani emele getirdiyi kimi ayri ayri monomerler de yigilib birlesib polimeri emele getirir Monomerlerde ayri ayri molekullar arasindaki rabite quvvesi cox boyuk olmur Onlar bir birlerinden ayrila bilir Ona gore de monomerler adeten qaz ve maye halinda olur Berk halda olan monomer ise suda ve ya basqa helledicilerde asanliqla hell olur Polimer maddelerin xasseleri monomerlerden tamamile ferqlidir Polimerin makro molekullari ne qeder boyuk olarsa onlari bir birinden ayirmaq da bir o qeder cetin olar Bele birlesmelerde molekullari atomlara ayirmaq onlari bir birinden ayirmaqdan cox asandir Eger bina haqqindaki sohbetimizi davam etdirsek demek olar ki divardaki kerpici sindirmaq onu durdugu yerden cixartmaqdan cox asandir Demeli polimer maddelerin molekullari giqant olmaqla beraber pehlevan kimi gucludur Mehz buna gore de onlar buxarlanmir ve helledicilerde cox cetin hell olur Hazirda molekul kutlesi 5 minden yuxari olan maddeler yuksekmolekullu birlesmelere aid edilir Molekul kutlesinin yuxari heddi adeten bir nece yuz mine bezen ise bir nece milyona catir Yuksekmolekullu birlesmeleri hemcinin polimerler de adlandirirlar Polimerlerin molekullari terkib ve qurulusca eyni olan coxlu miqdarda hisselerin fraqmentlerin bir biri ile birlesmesi yolu ile emele gelirler Yuksekmolekulu birlesmeler bizi ehate eden etraf muhutde canli ve cansiz tebiede genis yayilmisdir Bu maddelerin tarixi insan cemyyetinin tarixi qeder qedimdir cunki insanlar bu maddelerin terkibi ve qurulusu haqqinda en elementar tesevvure malik olmadiqlari dovrlerde bele onlardan oz heyati ehtiyaclari ucun genis miqyasda istifade etmisler Yun pambiq deri agac ve s polimer materiallari insanlarin muxtelif telabatini odeyen vasiteler olmuslar Polimer maddeler hem de bu ve ya basqa formada canli materiyanin bitki ve heyvanlar aleminin esasini teskil edir Bitkilerin terkibine daxil olan polisaxaridler liqnin zulallar pektin maddeleri ve s polimer maddeleridir Zulallar nuklein tursulari hem de insanlarin ve heyvanlar aleminin heyati proseslerini mueyyen edir F Engelsin tebirince desek Heyat zulali maddelerin movcudluq formasidir Nuklein tursulari orqanizmde zulal sintezi ve irsiyyetle elaqedar olan cox murekkeb prosesleri tenzim edir Polimerler cansiz tebietde de genis yayilmisdir Yer sethinin esas hissesi polimer seklinde olan silisium 4 oksid ve alminium oksiddir Kvars dag billuru ametist silisum 4 oksidin korund rubin sapfir ise alminum oksidin polimerleridir Tebietde rast gelinen almaz qrafit polimer halinda olan karbondur Yalniz XX esirin evvellerinde bu maddeler kimyevi yolla sintez etmek habele onlarin xasselerini oyrenmek imkani yarandiqdan sonra polimerler musteqil maddeler seklinde ayrilmaga baslandi Esas sebeb polimerlerin kicik molekullu birlesmelerden ferqli olan kompleks xasselere malik olmasidir Bu xasselerden en muhumu butun polimerlerin yuksek molekul kutlesine malik olmalaridir Polimerlerin ceviklik fiziki hallari mehlullarin xususiyyetleri ve s kimi polimerlerin basqa xasseleri onlarin yuksek molekul kutlelerinin funksiyasi kimi deyisir Polimerlerin hellolma prosesi polimerlerin cox duru mehlullari bele adi uzvi birlesmelerin mehlularindan ve hellolma prosesinden ferqlenir boyuk ozluluye malikdir XX esirin 20 30 cu illerinde kimyanin bir sahesi olan polimer kimyasi musteqil elm sahesine cevrilmeye baslamisdir ve polimerler haqqinda kolloid nezeriyye meydana geldi Polimer mehlularinin kolloid mehlullar kimi yuksek ozluluye malik olmasi polimer makromolekullarinin olculerine gore kolloid hisseciklere yaxin olmasi onlara liofil kolloidler kimi baxilmasina esas verirdi TarixiPolimer kalloidlerin qurulusu haqqinda iki tesevvur K Meyer Q Markin mitsel nezeriyyesi Q Staudingerin makromolekulyar nezeriyyesi daha cox yayilmisdi 1 ci nezeriyyeye gore polimerlere sert makromolekul destelerinden ibaret mitseller kimi baxilirdi 2 ci nezeriyye ise oz aralarinda assosiasiya etmeyen cox uzun makromolekullarin movcud olmasi fikrine esaslanirdi Bu mulahizeler polimer kimyasinin formalasmasinda musbet rol oynamisdi Polimerlerin muasir qurulus nezeriyyesinin yaradilmasinda bir cox yeni polimer maddeler sintezi helledici rol oynadi 30 cu illerin evvellerinde ilk defe olaraq S V Lebedevin rehberliyi ile kecmis SSRI de sintetik kaucuk alindi ABS da U Karozers sintetik polimid efirlerinin ilk numayendelerini sintez etdi 1953 1954 cu illerde K Siqler ve C Natta terefinden stereo muntezem quruluslu yeni tipli polimerlerin sintezi YMB kimyasi elminde yeni bir sehife acdi Zulallar ve nuklein tursulari kimi murekkeb tebii bioloji polimerlerin qurulusunun oyrenilmesi Fiser Sencer Todd Uotson Krik Belozerski ve onlarin bir coxunun sintez edilmesi yuksekmolekullu birlesmeler kimyasinin yeni boyuk nailiyyetlerinden biri oldu Belelikle tarixen cox qisa bir muddet erzinde yuksekmolekullu birlesmeler kimyasi boyuk suretle inkisaf ederek XX esirin baslica elm sahelerinden birine cevrildi IstinadlarBu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin EdebiyyatEnciklopediya polimerov T 1 3 M 1972 1977 Semchikov Yu D Vysokomolekulyarnye soedineniya M 2003 367 s Ablesimov N E Sinopsis himii Spravochno uchebnoe posobie po obshej himii Habarovsk DVGUPS 2005 84 s Ablesimov N E Skolko himij na svete Himiya i zhizn XXI v rus Ch 2 2009 6 S 34 37 Xarici kecidlerVikianbarda Polimerler kimyasi ile elaqeli mediafayllar var