Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Oksalat turşusu (turşəng turşusu) – (etandion turşusu, kimyəvi formulu — C2H2O4 və ya HOOC-COOH) doymuş karboktsilik turşular sinfinə aid güclü kimyəvi üzvi turşudur. Standart şəraitdə oksalat turşusu ağ kristal maddə olan iki əsaslı doymuş karbotksilik turşudur. Oksalat turşusunun duzları və efirləri oksalatlar adlanır.
| Oksalat turşusu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Oksalat | |
| Ənənəvi adı | turşəng turşusu |
| Molyar kütlə | 90,04 q/mol |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 189,5 °S |
| Qaynama nöqtəsi | 100,7 °S |
| Parçalanma temperaturu | 100 - 130 °S |
| 166 °S | |
| Təsnifatı | |
| ChEBI | 132952 |
Tarixi
Oksalat turşusu ilk dəfə 1824-cü ildə alman kimyaçısı Fridrix Völer tərəfindən disiandan sintez edilmişdir.
Təbiətdə tapılması
Təbiətdə turşəng, rhubarb, karambola və bəzi digər bitkilərdə sərbəst formada və kalium və kalsium oksalatları şəklində olur.
Alınması
Sənayedə oksalat turşusu karbohidratların, spirtlərin və qlikolların HNO3 və H2SO4 qarışığı ilə V2O5 iştirakında, və ya etilen və asetilenin HNO3 ilə PdCl2 və ya iştirakı ilə oksidləşməsi, həmçinin propilenin maye NO2 ilə oksidləşməsi ilə alırlar. Turşəng turşusunun alınmasının perspektivli üsulu CO ilə NaOH-dan natrium formaitdan keçməklə alınmasıdır:
- 2HCOONa=NaOOC-COONa=HOOC-COOH(Oksalat turşusu)
- 2HOOC-COOH+ 2Na= 2HOOC-COONa+H²(turş duz)
- HOOC-COOH+ 2NaOH= NaOOC-COONa+2H²O(Normal duz)
Onun həmçinin aşağı temperaturda turşu mühitində asetilendən alınması da tətbiq olunur:
5C2H2 + 8 KmnO4 + 12H2SO4 → 5 HOOC–COOH + 8MnSO4 + 4K2SO4 + 12H2O
Xassələri
Yanma entalpiyası (ΔH0yanma) −251,8 kJ/mol Dekarboksilləşmə temperaturu 166–180 °C
Tətbiqi
Laboratoriyalarda oksalat turşusu hidrogen xlorid və hidrogen yodid almaq üçün istifadə olunur:
Oksalat turşusu həmçinin xlor dioksidin laboratoriya sintezi üçün də istifadə olunur:
Oksalat turşusu və oksalatlar toxuculuq və dəri sənayesində mordant kimi istifadə olunur. Onlar metal örtüklərin — alüminium, titan və qalayların çökməsi üçün anod vannalarının komponentləri kimi xidmət edirlər. Oksalat turşusu və oksalatlar analitik və üzvi kimyada istifadə olunan reagentlərdir. Onlar metal üzərində pas və oksid örtüklərini çıxarmaq üçün kompozisiyalara daxildir; məhluldan nadir torpaq elementlərinin çökdürülməsi üçün istifadə olunur. Oksalat turşusunun törəmələri — dialkil oksalatlar, əsasən dietil oksalat və dibutil oksalat — sellüloza üçün həlledici kimi istifadə olunur. Bir sıra oksalat turşusu efirləri və fenollarla əvəz edilmiş qrupunun birləşmələri xemilüminesans reagentləri kimi istifadə olunur. Oksalat turşusu arıçılıqda Varroa gənəsindən qorunmaq üçün istifadə olunur. Davranılması və fizioloji təsiri Oksalat turşusu və onun duzları yüksək konsentrasiyalarda zəhərlidir. Oksalat turşusunun, oksalatların bəzi duzları, xüsusən də kalsium oksalat və maqnezium oksalat suda çox zəif həll olunur və böyrək çanaqlarında müxtəlif ölçülü daşlar (qum, daş şəklində), bəzən də qəribə formalı (mərcan daşları deyilən) daşlar şəklində çökür.. Ev təsərrüfatlarının su anbarlarının suyunda buraxıla bilən konsentrasiya həddi (BKH) 0,5 mq/dm³ təşkil edir. Zərərliliyin məhdudlaşdırıcı göstəricisi (LPV) – ümumi sanitariyadırdır. Qatı konsentrasiyalı oksalat turşusu onunla təmasda olduqda və ya böyük miqdarda ağızdan qəbul edildikdə zərərli ola bilər. Bu mutagen və ya kanserogen deyil; nəfəs aldıqda təhlükəli ola bilər; selikli qişaların və yuxarı tənəffüs yollarının bioloji toxumalarına münasibətdə təhlükəli və son dərəcə dağıdıcıdır. Təmiz udulduqda zərərlidir; dəri ilə təmasda və ya böyük miqdarda gözlərlə təmasda kimyəvi yanıqlara səbəb ola bilər. Simptomlara yanma hissi, öskürək, xırıltı, laringit, nəfəs darlığı, spazm, qırtlaqın iltihabı və şişməsi, bronxların iltihabı və şişməsi, pnevmonit, ağciyər ödemi daxildir[2]. İnsanlarda oksalat turşusu ağızdan qəbul edildikdə 140–150 mq/kq minimum öldürücü doza (LDLo) malikdir[3]. Ölümcül oral dozanın 15 ilə 30 qram arasında olduğu bildirilmişdir[4]. Oksalat turşusunun toksikliyi böyrəklərdə kalsium daşlarının əsas komponenti olan bərk kalsium oksalatın[5] çökməsi nəticəsində yaranan böyrək çatışmazlığı ilə əlaqədardır. Oksalat turşusu oynaqlarda da onlarda oxşar çöküntülərin meydana gəlməsi səbəbindən ağrıya səbəb ola bilər. Böyük miqdarda etilenqlikolun qəbulu orqanizmdə metabolit kimi oksalat turşusunun əmələ gəlməsinə səbəb olur ki, bu da öz növbəsində kəskin böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Mənbə
- Oxalic acid dihydrate. MSDS. Sigma-Aldrich.
- Oxalic Acid Material Safety Data Sheet (англ.) (недоступная ссылка). Radiant Indus Chem. Дата обращения: 20 мая 2014. Архивировано 20 мая 2014 года.
- "CDC — Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH): Oxalic acid — NIOSH Publications and Products". cdc.gov
- EMEA Committee for veterinary medicinal products, oxalic acid summary report, December 2003
Ədəbiyyat
- Тутурин Н. Н.,. Щавелевая кислота // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Арциховский В. М. Щавелевая кислота в растениях // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Зефиров Н. С. и др. Химическая энциклопедия. — М.: Большая Российская Энциклопедия, 1998. — Т. 5: Три — Ятр. — 783 с. — .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Oksalat tursusu turseng tursusu etandion tursusu kimyevi formulu C2H2O4 ve ya HOOC COOH doymus karboktsilik tursular sinfine aid guclu kimyevi uzvi tursudur Standart seraitde oksalat tursusu ag kristal madde olan iki esasli doymus karbotksilik tursudur Oksalat tursusunun duzlari ve efirleri oksalatlar adlanir Oksalat tursusuUmumiOksalatEnenevi adi turseng tursusuMolyar kutle 90 04 q molTermik xususiyyetlerErime noqtesi 189 5 SQaynama noqtesi 100 7 SParcalanma temperaturu 100 130 S166 STesnifatiChEBI 132952TarixiOksalat tursusu ilk defe 1824 cu ilde alman kimyacisi Fridrix Voler terefinden disiandan sintez edilmisdir Tebietde tapilmasiTebietde turseng rhubarb karambola ve bezi diger bitkilerde serbest formada ve kalium ve kalsium oksalatlari seklinde olur AlinmasiSenayede oksalat tursusu karbohidratlarin spirtlerin ve qlikollarin HNO3 ve H2SO4 qarisigi ile V2O5 istirakinda ve ya etilen ve asetilenin HNO3 ile PdCl2 ve ya istiraki ile oksidlesmesi hemcinin propilenin maye NO2 ile oksidlesmesi ile alirlar Turseng tursusunun alinmasinin perspektivli usulu CO ile NaOH dan natrium formaitdan kecmekle alinmasidir 2HCOONa NaOOC COONa HOOC COOH Oksalat tursusu 2HOOC COOH 2Na 2HOOC COONa H turs duz HOOC COOH 2NaOH NaOOC COONa 2H O Normal duz Onun hemcinin asagi temperaturda tursu muhitinde asetilenden alinmasi da tetbiq olunur 5C2H2 8 KmnO4 12H2SO4 5 HOOC COOH 8MnSO4 4K2SO4 12H2OXasseleriYanma entalpiyasi DH0yanma 251 8 kJ mol Dekarboksillesme temperaturu 166 180 CTetbiqiLaboratoriyalarda oksalat tursusu hidrogen xlorid ve hidrogen yodid almaq ucun istifade olunur Oksalat tursusu hemcinin xlor dioksidin laboratoriya sintezi ucun de istifade olunur Oksalat tursusu ve oksalatlar toxuculuq ve deri senayesinde mordant kimi istifade olunur Onlar metal ortuklerin aluminium titan ve qalaylarin cokmesi ucun anod vannalarinin komponentleri kimi xidmet edirler Oksalat tursusu ve oksalatlar analitik ve uzvi kimyada istifade olunan reagentlerdir Onlar metal uzerinde pas ve oksid ortuklerini cixarmaq ucun kompozisiyalara daxildir mehluldan nadir torpaq elementlerinin cokdurulmesi ucun istifade olunur Oksalat tursusunun toremeleri dialkil oksalatlar esasen dietil oksalat ve dibutil oksalat selluloza ucun helledici kimi istifade olunur Bir sira oksalat tursusu efirleri ve fenollarla evez edilmis qrupunun birlesmeleri xemiluminesans reagentleri kimi istifade olunur Oksalat tursusu ariciliqda Varroa genesinden qorunmaq ucun istifade olunur Davranilmasi ve fizioloji tesiri Oksalat tursusu ve onun duzlari yuksek konsentrasiyalarda zeherlidir Oksalat tursusunun oksalatlarin bezi duzlari xususen de kalsium oksalat ve maqnezium oksalat suda cox zeif hell olunur ve boyrek canaqlarinda muxtelif olculu daslar qum das seklinde bezen de qeribe formali mercan daslari deyilen daslar seklinde cokur Ev teserrufatlarinin su anbarlarinin suyunda buraxila bilen konsentrasiya heddi BKH 0 5 mq dm teskil edir Zererliliyin mehdudlasdirici gostericisi LPV umumi sanitariyadirdir Qati konsentrasiyali oksalat tursusu onunla temasda olduqda ve ya boyuk miqdarda agizdan qebul edildikde zererli ola biler Bu mutagen ve ya kanserogen deyil nefes aldiqda tehlukeli ola biler selikli qisalarin ve yuxari teneffus yollarinin bioloji toxumalarina munasibetde tehlukeli ve son derece dagidicidir Temiz udulduqda zererlidir deri ile temasda ve ya boyuk miqdarda gozlerle temasda kimyevi yaniqlara sebeb ola biler Simptomlara yanma hissi oskurek xirilti laringit nefes darligi spazm qirtlaqin iltihabi ve sismesi bronxlarin iltihabi ve sismesi pnevmonit agciyer odemi daxildir 2 Insanlarda oksalat tursusu agizdan qebul edildikde 140 150 mq kq minimum oldurucu doza LDLo malikdir 3 Olumcul oral dozanin 15 ile 30 qram arasinda oldugu bildirilmisdir 4 Oksalat tursusunun toksikliyi boyreklerde kalsium daslarinin esas komponenti olan berk kalsium oksalatin 5 cokmesi neticesinde yaranan boyrek catismazligi ile elaqedardir Oksalat tursusu oynaqlarda da onlarda oxsar cokuntulerin meydana gelmesi sebebinden agriya sebeb ola biler Boyuk miqdarda etilenqlikolun qebulu orqanizmde metabolit kimi oksalat tursusunun emele gelmesine sebeb olur ki bu da oz novbesinde keskin boyrek catismazligina sebeb ola biler MenbeOxalic acid dihydrate MSDS Sigma Aldrich Oxalic Acid Material Safety Data Sheet angl nedostupnaya ssylka Radiant Indus Chem Data obrasheniya 20 maya 2014 Arhivirovano 20 maya 2014 goda CDC Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations IDLH Oxalic acid NIOSH Publications and Products cdc gov EMEA Committee for veterinary medicinal products oxalic acid summary report December 2003EdebiyyatTuturin N N Shavelevaya kislota Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Arcihovskij V M Shavelevaya kislota v rasteniyah Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Zefirov N S i dr Himicheskaya enciklopediya M Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya 1998 T 5 Tri Yatr 783 s ISBN 5 85270 310 9