Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
NMR üsulu 1945-cı ildə amerika fizikləri Edvard Mills Parsell (Harvard Universiteti) və Feliks Blox (Stanford Universiteti) tərəfindən kəşf edilmiş və bu kəşfə görə onlar 1952-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşlər. NMR spektroskopiyası molekulyar sistem haqqında daha çox məlumat almağa imkan verən üsul olub, atom və molekulların elektron halını, kondensə olunmuş hallarda maddənin quruluşu və dinamikasını hesablamağa, molekullararası qarşılıqlı təsirləri müəyyən etməyə və kimyəvi reaksiyaların mexanizmlərini başa düşməyə imkan verir. Bu üsulun üstünlüyü nümunənin hazırlanmasının sadəliyi və tədqiqatın nəticəsinin tez əldə olunması ilə bağlıdır. NMR effekti, atom nüvələrinin maqnit momentləri istiqamətlərinin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq, maddə tərəfindən elektromaqnit enerjisinin rezonans udulması zamanı meydana gəlir. NMR üsulu spini “O”-dan fərqli olan nüvələrdə özünü doğruldur. (Məsələn,1H, 2H, 13C, 14N, 15N, 19F, 29Si, 31P və s.). 1H nüvələrində NMR spektroskopiyası ən çox inkişaf edib və bu üsul proton maqnit rezonansı (PMR) adlanır.
Nüvə maqnetizmi mürəkkəb fiziki proses olduğu üçün, onu təsvir etmək üçün kvant mexanikasının riyazi aparatından istifadə edilir. Biz NMR-nın fiziki əsaslarını başa düşmək üçün sadə “klassik” modeldən istifadə edəcəyik. Əgər atomun nüvəsini fırlanan “+” yüklü şar kimi təsəvvür etsək, görərik ki, yük halqavari orbit boyunca hərəkət edərək mikoskopik halqavari cərəyan yaradır. Halqavari cərəyan da, öz növbəsində, maqnit sahəsini induksiya etdiyi üçün, belə nüvə özünü mikroskopik maqnit kimi aparır. Bu halda nüvənin maqnit momenti fırlanma oxu boyunca yönələr, oxa nəzərən pressesiyal edər. Bu cür nüvəni məxsusi spinə və maqnit momentlərinə malik kiçik milvari maqnitə bənzətmək olar. Xarici maqnit sahəsi olmadıqda, spin halları enerjiyə görə cırlaşmış olur. Nüvəni xarici Bo maqnit sahəsinə saldıqda isə, cırlaşma aradan çıxır, yəni sahə istiqamətində və onun əksinə yönəlmiş maqnit momentləri müxtəlif enerjilərə malik olur. Bunun nəticəsində də bir enerji səviyyəsindən digər enerji səviyyəsinə keçid baş verir. Maqnit sahəsində enerji səviyyələrinin parçalanması isə, bildiyimiz kimi, ümumi halda Zeyeman effekti adlanır. Məhz bu keçid, yəni maqnit sahəsinə salınan nümunənin nüvələri tərəfindən elektromaqnit şüalarının udulması NMR spektroskopiyasının fiziki əsasını təşkil edir. Sadə halda, NMR spektroskopiyasını belə təsvir etmək olar: tədqiq olunan birləşmə, və ya molekul ampulaya qoyularaq, H0 maqnit sahəsinə yerləşdirilir və ω tezlikli elektromaqnit şüaları ilə şüalandırılır. H0 maqnit sahəsinə zəif radiotezlikli H maqnit sahəsi ⊥ qoyulduqda (H⊥H0 ) və ω0 tezliyinin ΔE=hω0 –a uyğun qiymətində enerjinin udulması baş verir, yəni NMR spektroskopiyası, əsasən, ω0=γH0 tezlikdə müşhidə olunur və rezonansın xarakteri hərəkət miqdarı momenti P=ħl və maqnit momenti μ=γ l ilə müəyyən edilir. Bburada l-nüvənin spini, γ-hiromaqnit ədədi, ħ-Plank sabitidir. Hal-hazırda müasir qurğularda NMR üsulu ilə eyni zamanda 80 maqnit nüvəsini tədqiq etmək olar. NMR spektroskopiyası əsas fiziki-kimyəvi üsul olduğu üçün, onun nəticələrindən istifadə etməklə kimyəvi reaksiyaların həm orta məhsulları, həm də son məhsulları haqqında məlumat almaq olar. NMR konformasiya tarazlığı, bərk cisimlərdə atom və molekulların diffuziyası, daxili hərəkətlər, hidrogen rabitələri və s. haqqında informasiya verir. Bundan başqa, ilk süni füllerenin varlığı da NMR üsulu ilə aşkar edilmişdir.
NMR spektrləri ilə atom yığımlarının da, yəni nanoklasterlərin də ölçü parmetrləri haqqında informasiya əldə etmək mümkündür. Hər hansı reaksiya nəsticəsində alınan birləşmələri Nüvə maqnit rezonansı ilə qurluşunu təsdiq etmək olur. Birləşməni cihaza yerləşdirdikdən sonra o kompyuterin ekranına birləşmənin hansı funksional qruplardan ibarət olduğunu göstərir.
Sərbəst və bağlı həlledicinin yürüklükləri müxtəlif olduğundan onlar üçün nüvə spin-qəfəs və spin-spin qarşılıqlıtəsir müddətləri (T1, T2) və nüvə maqnit rezonansı (HMP)udulması xəttinin eni müxtəlif olur. Bağlı suyun HMP xətti daha enli olar. Bu iki rezonans xətlərinin əhatə etdiyi sahələri və nüvələrin ümumi sayını bilməklə 1 q polimerə solvatlanmış həlledicinin qramlarla miqdarını. yəni solvatlaşma dərəcəsini hesablamaq olar. Yuxarıda deyilənləri nəzərə alsaq, demək olar ki, məhlulda həlledicinin bir hissəsi solvat layını təşkil edir (bağlı həlledici) və bu layda olan molekullar polimer tərəfindən böyük enerji ilə saxlanır. Həlledicinin qalan hissəsi polimerlə çox zəif qarşılıqlı təsirdə olduğundan "sərbəst" olur. Polimerin polyar qrupları çox olduqca və onların hidrogen rabit əsi yaratmaq qabiliyyəti böyük olduqca bağlı suyun miqdarı daha çox olur. Məsələn, polivınilspirtin və zülalların suda məhlullarında solvat layında həlledicinin (suyun) 64%-i ola bilər. Bəzi hallarda, tamamilə bağlı olur. Güclü polyar polimerin suda məhlulunda sərbəst su məhlulun sonrakı durulaşdırılması zamanı meydana çıxır.
Nüvə maqnit rezonansı Bruker markalı cihazda cəkilir.
Bağlı həlledici sərbəst həllediciyə nisbətən daha istiqamətlənmiş, nizamlanmış və sıxılmış olur və onun molekullarının yürüklüyü daha kiçik olur. Həllolmanın parsial entropiyasının (∆S1) mənfi qiymətlər alması solvat layında həlledici molekullarının daha nizamlı olmasını göstərir. Bu eyni zamanda onu göstərir ki, qatı məhlullarda kiçik molekullu həlledicinin molekullarının düzülmüş variantlarının sayı təmiz həlledicidəkinə nisbətən kiçikdir. Qeyd etmək lazımdır ki, kiçikmolekullu həlledicilərin istiqamətlənmiş və nizamlı düzülüşlərinin mövcudluğu polimerlərin duru məhlullarında da müşahidə olunur. Beləliklə, polimerlərin istənilən sonsuz duru məhlullarında belə yaxın sorlvatlaşma müşahidə olunur, yəni polimer özünün yaxın ətrafının quruluşuna təsir göstərir. Sərbəst və bağlı həlledicinin faza halları problemi ədəbiyyatda həmişə geniş müzakirə olunur. Həlledicinin kristallaşma və məhlulun fazalara ayrılması temperaturundan böyük temperaturlarda sistem bir fazalı olur. Belə sistemlərdə sərbəst və bağlı həlledici molekullarının yürüklüklərinin və nizamlılıqlarının fərqli olmalarına baxmayaraq, onlar müxtəlif fazalar deyillər. Eyni zamanda məhlulda yaxın və uzaq solvatasiya olduğundan sərbəst və bağlı həlledicilər arasında sərhəd olmur. Verilmiş temperaturda istilik hərəkətinin təsiri altında molekullar solvat layına girib və çıxa bilirlər. Ona görədə orta solvatlaşma dərəcəsi kəmiyyəti hadisəni daha düzgün xarakterizə edir. Temperaturun və konsentrasiyanın həlledicisinin kristallaşma və məhlulun fazalara ayrılması sahələrində polimerhəlledici sistemi ikifazalı sayıla bilər.
Mənbə
- Polimerlərin fiziki kimyası, «Bakı Unversiteti» nəşriyyatı, Ali məktəblər üçün dərslik, Bakı-2010
- http://static.bsu.az/w27/BakMuh/vli/vli-nanohism7-8.pdf
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
NMR usulu 1945 ci ilde amerika fizikleri Edvard Mills Parsell Harvard Universiteti ve Feliks Blox Stanford Universiteti terefinden kesf edilmis ve bu kesfe gore onlar 1952 ci ilde fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusler NMR spektroskopiyasi molekulyar sistem haqqinda daha cox melumat almaga imkan veren usul olub atom ve molekullarin elektron halini kondense olunmus hallarda maddenin qurulusu ve dinamikasini hesablamaga molekullararasi qarsiliqli tesirleri mueyyen etmeye ve kimyevi reaksiyalarin mexanizmlerini basa dusmeye imkan verir Bu usulun ustunluyu numunenin hazirlanmasinin sadeliyi ve tedqiqatin neticesinin tez elde olunmasi ile baglidir NMR effekti atom nuvelerinin maqnit momentleri istiqametlerinin deyismesi ile elaqedar olaraq madde terefinden elektromaqnit enerjisinin rezonans udulmasi zamani meydana gelir NMR usulu spini O dan ferqli olan nuvelerde ozunu dogruldur Meselen 1H 2H 13C 14N 15N 19F 29Si 31P ve s 1H nuvelerinde NMR spektroskopiyasi en cox inkisaf edib ve bu usul proton maqnit rezonansi PMR adlanir Nuve maqnetizmi murekkeb fiziki proses oldugu ucun onu tesvir etmek ucun kvant mexanikasinin riyazi aparatindan istifade edilir Biz NMR nin fiziki esaslarini basa dusmek ucun sade klassik modelden istifade edeceyik Eger atomun nuvesini firlanan yuklu sar kimi tesevvur etsek gorerik ki yuk halqavari orbit boyunca hereket ederek mikoskopik halqavari cereyan yaradir Halqavari cereyan da oz novbesinde maqnit sahesini induksiya etdiyi ucun bele nuve ozunu mikroskopik maqnit kimi aparir Bu halda nuvenin maqnit momenti firlanma oxu boyunca yoneler oxa nezeren pressesiyal eder Bu cur nuveni mexsusi spine ve maqnit momentlerine malik kicik milvari maqnite benzetmek olar Xarici maqnit sahesi olmadiqda spin hallari enerjiye gore cirlasmis olur Nuveni xarici Bo maqnit sahesine saldiqda ise cirlasma aradan cixir yeni sahe istiqametinde ve onun eksine yonelmis maqnit momentleri muxtelif enerjilere malik olur Bunun neticesinde de bir enerji seviyyesinden diger enerji seviyyesine kecid bas verir Maqnit sahesinde enerji seviyyelerinin parcalanmasi ise bildiyimiz kimi umumi halda Zeyeman effekti adlanir Mehz bu kecid yeni maqnit sahesine salinan numunenin nuveleri terefinden elektromaqnit sualarinin udulmasi NMR spektroskopiyasinin fiziki esasini teskil edir Sade halda NMR spektroskopiyasini bele tesvir etmek olar tedqiq olunan birlesme ve ya molekul ampulaya qoyularaq H0 maqnit sahesine yerlesdirilir ve w tezlikli elektromaqnit sualari ile sualandirilir H0 maqnit sahesine zeif radiotezlikli H maqnit sahesi qoyulduqda H H0 ve w0 tezliyinin DE hw0 a uygun qiymetinde enerjinin udulmasi bas verir yeni NMR spektroskopiyasi esasen w0 gH0 tezlikde mushide olunur ve rezonansin xarakteri hereket miqdari momenti P ħl ve maqnit momenti m g l ile mueyyen edilir Bburada l nuvenin spini g hiromaqnit ededi ħ Plank sabitidir Hal hazirda muasir qurgularda NMR usulu ile eyni zamanda 80 maqnit nuvesini tedqiq etmek olar NMR spektroskopiyasi esas fiziki kimyevi usul oldugu ucun onun neticelerinden istifade etmekle kimyevi reaksiyalarin hem orta mehsullari hem de son mehsullari haqqinda melumat almaq olar NMR konformasiya tarazligi berk cisimlerde atom ve molekullarin diffuziyasi daxili hereketler hidrogen rabiteleri ve s haqqinda informasiya verir Bundan basqa ilk suni fullerenin varligi da NMR usulu ile askar edilmisdir NMR spektrleri ile atom yigimlarinin da yeni nanoklasterlerin de olcu parmetrleri haqqinda informasiya elde etmek mumkundur Her hansi reaksiya nesticesinde alinan birlesmeleri Nuve maqnit rezonansi ile qurlusunu tesdiq etmek olur Birlesmeni cihaza yerlesdirdikden sonra o kompyuterin ekranina birlesmenin hansi funksional qruplardan ibaret oldugunu gosterir Nuve maqnit rezonansi cihaziynan isleyerken Serbest ve bagli helledicinin yuruklukleri muxtelif oldugundan onlar ucun nuve spin qefes ve spin spin qarsiliqlitesir muddetleri T1 T2 ve nuve maqnit rezonansi HMP udulmasi xettinin eni muxtelif olur Bagli suyun HMP xetti daha enli olar Bu iki rezonans xetlerinin ehate etdiyi saheleri ve nuvelerin umumi sayini bilmekle 1 q polimere solvatlanmis helledicinin qramlarla miqdarini yeni solvatlasma derecesini hesablamaq olar Yuxarida deyilenleri nezere alsaq demek olar ki mehlulda helledicinin bir hissesi solvat layini teskil edir bagli helledici ve bu layda olan molekullar polimer terefinden boyuk enerji ile saxlanir Helledicinin qalan hissesi polimerle cox zeif qarsiliqli tesirde oldugundan serbest olur Polimerin polyar qruplari cox olduqca ve onlarin hidrogen rabit esi yaratmaq qabiliyyeti boyuk olduqca bagli suyun miqdari daha cox olur Meselen polivinilspirtin ve zulallarin suda mehlullarinda solvat layinda helledicinin suyun 64 i ola biler Bezi hallarda tamamile bagli olur Guclu polyar polimerin suda mehlulunda serbest su mehlulun sonraki durulasdirilmasi zamani meydana cixir Nuve maqnit rezonansi Bruker markali cihazda cekilir NMR Bagli helledici serbest hellediciye nisbeten daha istiqametlenmis nizamlanmis ve sixilmis olur ve onun molekullarinin yurukluyu daha kicik olur Hellolmanin parsial entropiyasinin S1 menfi qiymetler almasi solvat layinda helledici molekullarinin daha nizamli olmasini gosterir Bu eyni zamanda onu gosterir ki qati mehlullarda kicik molekullu helledicinin molekullarinin duzulmus variantlarinin sayi temiz helledicidekine nisbeten kicikdir Qeyd etmek lazimdir ki kicikmolekullu helledicilerin istiqametlenmis ve nizamli duzuluslerinin movcudlugu polimerlerin duru mehlullarinda da musahide olunur Belelikle polimerlerin istenilen sonsuz duru mehlullarinda bele yaxin sorlvatlasma musahide olunur yeni polimer ozunun yaxin etrafinin qurulusuna tesir gosterir Serbest ve bagli helledicinin faza hallari problemi edebiyyatda hemise genis muzakire olunur Helledicinin kristallasma ve mehlulun fazalara ayrilmasi temperaturundan boyuk temperaturlarda sistem bir fazali olur Bele sistemlerde serbest ve bagli helledici molekullarinin yurukluklerinin ve nizamliliqlarinin ferqli olmalarina baxmayaraq onlar muxtelif fazalar deyiller Eyni zamanda mehlulda yaxin ve uzaq solvatasiya oldugundan serbest ve bagli hellediciler arasinda serhed olmur Verilmis temperaturda istilik hereketinin tesiri altinda molekullar solvat layina girib ve cixa bilirler Ona gorede orta solvatlasma derecesi kemiyyeti hadiseni daha duzgun xarakterize edir Temperaturun ve konsentrasiyanin helledicisinin kristallasma ve mehlulun fazalara ayrilmasi sahelerinde polimerhelledici sistemi ikifazali sayila biler MenbePolimerlerin fiziki kimyasi Baki Unversiteti nesriyyati Ali mektebler ucun derslik Baki 2010 http static bsu az w27 BakMuh vli vli nanohism7 8 pdf