Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nadir şah (tarixi faciə) — Nəriman Nərimanov çar hökuməti orqanlarının təqiblərindən yaxa qurtarmaq üçün "Nadir şah" əsərində hadisələri Azərbaycanın XVIII əsr tarixindən — Şah Sultan Hüseyn Səfəvinin dövründən təsvir edir. Tarixi faciədə Nadir amansız quldur, yenilməz sərkərdə, müdrik dövlət başçısı kimi verilmişdir. "Nadir şah"da XVIII əsr hadisələri təsvir olunsa da, XIX əsrin ictimai ruhu, əsarətdən səbri tükənmiş xalqın qəzəb və nifrəti, oyanma əlamətləri öz ifadəsini tapmışdır.
Məzmunu
Nəriman Nərimanovun "Nadir şah" tarixi faciəsində hadisələr Şah Sultan Hüseyn Səfəvinin hakimiyyəti dövründən başlayır. Dramaturq İranda hökm sürən özbaşınalığı və zülmü Şah Sultan Hüseynin dövlət başçısı kimi zəif olması ilə izah edir. Şah Sultan Hüseyn bütün gününü eyş-işrətdə keçirir. O, dövlətin daxili və xarici vəziyyətindən tamamilə xəbərsizdir. Bütün dövlət işlərini birinci vəziri Ədhəm xanın ixtiyarına vermişdir. Hakimiyyət başına keçmək arzusunda olan Ədhəm Şah Sultan Hüseynin ona olan etimadından və zəifliyindən sui-istifadə edir, ölkədə baş verən hadisələri ondan gizlədir, beləliklə, dövlətin iqtisadi və müdafiə qüdrətinin zəifləməsinə imkan yaradır. Odur ki, yerli hakimlər mahallarda özbaşınalıq edir. Xanların zülmü ölkədə narazlığa səbəb olur. Kürd tayfaları üsyana qalxır, müstəqil hakimiyyət yaradırlar.
Əsərin ekspozisiyasında İranın düşdüyü dözülməz siyasi-ictimai vəziyyətin səbəbləri göstərilir. Nəriman Nərimanov "Nadir şah" tarixi faciəsində bu tarixi hadisələri əsas götürərək, Nadiri bütün ziddiyyətləri ilə vermişdir. Nadirin faciəsinə səbəb feodal ictimai münasibətləridir. Dramaturq əsas diqqətini Nadirin şəxsiyyətinə, daxili aləminə verməklə, onun faciəsinin mahiyyətini açmış, beləliklə, feodal kimliyinə nifrət oyatmışdır. Nərimanov Səfəvilər xanədanının sonbeşiyi Şah Təhmasın devrilməsini səhnəyə gətirməklə avam camaatın şüurunu fanatizm və dini əsarətdən qurtarmağa, onu real düşünmyə çağırırdı. Nərimanov sonralar bu barədə yazırdı:
 | "Nadir şah" adlı tarixi faciəmdə mən şahın endirmişəm və başa salmaq istəmişəm ki, qaralıqda qalan kütlənin adət olaraq qəbul etdiyi kimi hökmdarın şəxsiyyəti heç də müqəddəs deyil və əgər o, məmləkəti idarə edə bilmirsə, onu tapdalayıb keçmək olar. |  |
Teatr
"Nadir şah" 1906-cı ilədək səhnə üzü görməmişdir. Çünkü çar hökuməti əsərdə qabaqcıl ictimai ideyaların təbliğ edildiyini bilib, onun tamaşasına uzun müddət icazə verməmişdir. Lakin burjua-demokratik inqilabından sonra çar senzurası güzəştə gedir. Beləliklə, əsər ilk dəfə 1906-cı ildə Bakıda Azərbaycan və rus dillərində tamaşaya qoyulur. Yazıçı bu dövrdə aktyorlarla sıx əlaqə saxlayır, məşqlərdə yaxından iştirak edirdi.
Əsərin ilk nəşrləri arasındakı nüsxə fərqləri
N. Nərimanovun "Nadir şah" əsəri birinci dəfə 1899-cu ildə Bakıda "Aror" mətbəəsində H. Z. Tağıyevin xərcilə çapdan çıxmışdır. Əsərin ikinci nəşri bundan təxminən on beş il sonra Orucov qardaşlarının mətbəəsində dərc edilmişdir. "Nadir şah"ın ilk variantı dörd məclisdən ibarətdir. Birinci məclis istisna olmaqla yazıçı bütün məclislərə "yarımməclis" əlavə etmişdir. "Nadir şah"ın bu variantı 1889-cu ildə ayrıca kitabça şəklində nəşr edilsə də, 1906-cı ilədək səhnə üzü görməmişdir.
Nəriman Nərimonov "Nadir şah"ın birinci nəşri üzərində düzəlişlər apardığı zaman xalq kütlələrini mənəvi cəhətdən mütləqiyyətə qarşı mübarizəyə hazırlamağı və onların düşüncəsində hakim sinfin özbaşınalığına və dini fanatizmə nifrət oyatmağı nəzərdə tuturdu. Ona görə də əsərin birinci nəşri üzərində ciddi düzəlişlər apararaq, ikinci nəşri etdirir.
Əsərin ilk nəşrində ayrı-ayrı məclislər "gəliş"lərə bölünmüşdür. Birinci məclis səkkiz "gəliş"dən ibarətdir. Həvəskar aktyorlara kömək məqsədilə edilən bu bölgü əsərin ikinci nəşrində verilməmişdir. Dramaturq əsərin dinamikliyini artırmaq, onun məclislərini daha təsirli vermək üçün belə bir dəyişiklik aparmışdır:əsərin birinci nəşrində "üçüncü məclisin mabədi" olan hissəni ikinci nəşrdə dördüncü məclis, son məclisi isə beşinci məclis kimi vermişdir. Beləliklə, "Nadir şah" tarixi faciəsi ikinci nəşrdə beş məclisdən ibarət olmuşdur. Burada yalnız ikinci və beşinci məclislərdə əlavə "yarımməclis" vardır.
Obrazlar
- Şah Sultan Hüseynxan - 1717-ci ildə fars padşahı, 60 yaşında
- Ədhəm - vəzir
- Şah Təhmasib – Hüseyn xanın oğlu, 25-35 yaşında
- Cəfərxan – vəzir
- Məhəmmədxan – vəzir
- Rzaxan – vəzir
- Gürcü bəy – sərkərdə
- Nadir – 30-47 yaşında
- Gülcahan – Nadirin həyat yoldaşı
- Rzaqulu – Nadirin oğlu, 15-20 yaşında
- Cavad – Nadirin dayısı – 70 yaşında
- Əvvəlinci yolçu – 20 yaşında
- İkinci yolçu – 50 yaşında
- Yaraqlı qaçaqlar və kənd adamları
- Mirzə Mehdi xan – 40 yaşında
- Elçi Seyid Sətan – türkmən paltarında
- Heydər xan – 40 yaşında, Şah Təhmasibin vəzirlərindən
- Saleh bəy, Musa bəy, Ələşrəf bəy, Fərraş – Nadiri öldürən xanlar
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nadir sah tarixi facie Neriman Nerimanov car hokumeti orqanlarinin teqiblerinden yaxa qurtarmaq ucun Nadir sah eserinde hadiseleri Azerbaycanin XVIII esr tarixinden Sah Sultan Huseyn Sefevinin dovrunden tesvir edir Tarixi faciede Nadir amansiz quldur yenilmez serkerde mudrik dovlet bascisi kimi verilmisdir Nadir sah da XVIII esr hadiseleri tesvir olunsa da XIX esrin ictimai ruhu esaretden sebri tukenmis xalqin qezeb ve nifreti oyanma elametleri oz ifadesini tapmisdir MezmunuNeriman Nerimanovun Nadir sah tarixi faciesinde hadiseler Sah Sultan Huseyn Sefevinin hakimiyyeti dovrunden baslayir Dramaturq Iranda hokm suren ozbasinaligi ve zulmu Sah Sultan Huseynin dovlet bascisi kimi zeif olmasi ile izah edir Sah Sultan Huseyn butun gununu eys isretde kecirir O dovletin daxili ve xarici veziyyetinden tamamile xebersizdir Butun dovlet islerini birinci veziri Edhem xanin ixtiyarina vermisdir Hakimiyyet basina kecmek arzusunda olan Edhem Sah Sultan Huseynin ona olan etimadindan ve zeifliyinden sui istifade edir olkede bas veren hadiseleri ondan gizledir belelikle dovletin iqtisadi ve mudafie qudretinin zeiflemesine imkan yaradir Odur ki yerli hakimler mahallarda ozbasinaliq edir Xanlarin zulmu olkede narazliga sebeb olur Kurd tayfalari usyana qalxir musteqil hakimiyyet yaradirlar Eserin ekspozisiyasinda Iranin dusduyu dozulmez siyasi ictimai veziyyetin sebebleri gosterilir Neriman Nerimanov Nadir sah tarixi faciesinde bu tarixi hadiseleri esas goturerek Nadiri butun ziddiyyetleri ile vermisdir Nadirin faciesine sebeb feodal ictimai munasibetleridir Dramaturq esas diqqetini Nadirin sexsiyyetine daxili alemine vermekle onun faciesinin mahiyyetini acmis belelikle feodal kimliyine nifret oyatmisdir Nerimanov Sefeviler xanedaninin sonbesiyi Sah Tehmasin devrilmesini sehneye getirmekle avam camaatin suurunu fanatizm ve dini esaretden qurtarmaga onu real dusunmye cagirirdi Nerimanov sonralar bu barede yazirdi Nadir sah adli tarixi faciemde men sahin endirmisem ve basa salmaq istemisem ki qaraliqda qalan kutlenin adet olaraq qebul etdiyi kimi hokmdarin sexsiyyeti hec de muqeddes deyil ve eger o memleketi idare ede bilmirse onu tapdalayib kecmek olar Teatr Nadir sah 1906 ci iledek sehne uzu gormemisdir Cunku car hokumeti eserde qabaqcil ictimai ideyalarin teblig edildiyini bilib onun tamasasina uzun muddet icaze vermemisdir Lakin burjua demokratik inqilabindan sonra car senzurasi guzeste gedir Belelikle eser ilk defe 1906 ci ilde Bakida Azerbaycan ve rus dillerinde tamasaya qoyulur Yazici bu dovrde aktyorlarla six elaqe saxlayir mesqlerde yaxindan istirak edirdi Eserin ilk nesrleri arasindaki nusxe ferqleriN Nerimanovun Nadir sah eseri birinci defe 1899 cu ilde Bakida Aror metbeesinde H Z Tagiyevin xercile capdan cixmisdir Eserin ikinci nesri bundan texminen on bes il sonra Orucov qardaslarinin metbeesinde derc edilmisdir Nadir sah in ilk varianti dord meclisden ibaretdir Birinci meclis istisna olmaqla yazici butun meclislere yarimmeclis elave etmisdir Nadir sah in bu varianti 1889 cu ilde ayrica kitabca seklinde nesr edilse de 1906 ci iledek sehne uzu gormemisdir Neriman Nerimonov Nadir sah in birinci nesri uzerinde duzelisler apardigi zaman xalq kutlelerini menevi cehetden mutleqiyyete qarsi mubarizeye hazirlamagi ve onlarin dusuncesinde hakim sinfin ozbasinaligina ve dini fanatizme nifret oyatmagi nezerde tuturdu Ona gore de eserin birinci nesri uzerinde ciddi duzelisler apararaq ikinci nesri etdirir Eserin ilk nesrinde ayri ayri meclisler gelis lere bolunmusdur Birinci meclis sekkiz gelis den ibaretdir Heveskar aktyorlara komek meqsedile edilen bu bolgu eserin ikinci nesrinde verilmemisdir Dramaturq eserin dinamikliyini artirmaq onun meclislerini daha tesirli vermek ucun bele bir deyisiklik aparmisdir eserin birinci nesrinde ucuncu meclisin mabedi olan hisseni ikinci nesrde dorduncu meclis son meclisi ise besinci meclis kimi vermisdir Belelikle Nadir sah tarixi faciesi ikinci nesrde bes meclisden ibaret olmusdur Burada yalniz ikinci ve besinci meclislerde elave yarimmeclis vardir ObrazlarSah Sultan Huseynxan 1717 ci ilde fars padsahi 60 yasinda Edhem vezir Sah Tehmasib Huseyn xanin oglu 25 35 yasinda Ceferxan vezir Mehemmedxan vezir Rzaxan vezir Gurcu bey serkerde Nadir 30 47 yasinda Gulcahan Nadirin heyat yoldasi Rzaqulu Nadirin oglu 15 20 yasinda Cavad Nadirin dayisi 70 yasinda Evvelinci yolcu 20 yasinda Ikinci yolcu 50 yasinda Yaraqli qacaqlar ve kend adamlari Mirze Mehdi xan 40 yasinda Elci Seyid Setan turkmen paltarinda Heyder xan 40 yasinda Sah Tehmasibin vezirlerinden Saleh bey Musa bey Elesref bey Ferras Nadiri olduren xanlarIstinadlarNeriman Nerimanovun dramaturgiyasi Teymur Ehmedov Baki Nurlar Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2005 seh 141 174 ISBN 9952 403 30 5 T Ehmedov PDF I Baki Nurlar Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2017 seh 11 13 ISBN 978 9952 507 43 0