Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Məti Osmanoğlu (5 yanvar 1958, Sadıqlı, Ağstafa rayonu) — Azərbaycan yazıçısı, publisisti və ədəbiyyatşünası, "Yol" qəzetinin baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin üzvü.
Məti Osmanoğlu | |
---|---|
Doğum tarixi | 5 yanvar 1958 (66 yaş) |
Doğum yeri | |
Milliyyəti | azərbaycanlı |
İş yeri |
|
Təhsili | |
Üzvlüyü |
Həyatı
Məti Osman oğlu Bayramlı 1958-ci il yanvarın 5-də (rəsmi sənədlərinə əsasən iyulun 1-də) Qazax rayonunun Sadıqlı kəndində (hazırda Ağstafa rayonunun inzibati ərazisinə daxildir) kolxozçu ailəsində anadan olub.
Təhsili
1965–1975-ci illərdə Sadıqlı kənd orta məktəbində, 1975–1980-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin (o vaxt Azərbaycan Dövlət Universiteti) filologiya fakültəsində təhsil alıb. Universiteti bitirəndən sonra təyinatla Balakən rayonunda müəllimlik edib. 1983-cü ildə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi ixtisası üzrə Bakı Dövlət Universitetinin qiyabi aspiranturasına daxil olub, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı "Ulduz" jurnalının redaksiyasında işləməyə başlayıb.
Fəaliyyət
1987-ci ildə təsis edilmiş "Gənclik"-"Molodost" jurnalının ilk əməkdaşlarından olub. İki dildə nəşr edilən jurnal az vaxt ərzində böyük oxucu marağı cəlb edərək ölkənin ən populyar nəşrlərindən birinə çevrilib.
1989-cu ildə böyük dilçi alim və ictimai xadim Aydın Məmmədov onu yeni təşkil olunan Azərbaycan Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzinə dəvət edib. Burada baş elmi işçi, şöbə müdiri və mərkəzin təsis etdiyi "Yol" ədəbiyyat qəzetinin baş redaktoru vəzifələrində çalışıb. Mərkəzin qurucusu Aydın Məmmədovun faciəli ölümündən sonra oradakı vəzifəsindən istefa verərək qısa müddət Azərbaycan Milli Məclisinin "Demokratik Azərbaycan" fraksiyasının "Müxalifət" qəzetində çalışıb (yanvar-iyun 1992) və buradan Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri şirkətinə "Uşaq, gənclər və maarifçilik" studiyasının baş direktoru vəzifəsinə dəvət olunub. Burada işlədiyi dövrdə Fransa Dövlət Televiziyasında ixtisasartırma təcrübəsi keçib (1993-cü il).
1996-cı ildə "Nəbatinin lirikası" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsi alıb və Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında müəllimlik fəaliyyətini davam etdirib. Hazırda həmin kafedranın dosentidir. Universitetdəki işi ilə paralel 1996-cı ildən müqavilə ilə "BP Azərbaycan" şirkətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsində çalışıb, şirkətin media və ictimaiyyətlə əlaqələrinin qurulmasında yaxından iştirak edib, video arxivinin idarə edilməsinə məsul olub.
Jurnalistlik fəaliyyəti
Bakıya qayıdandan sonra "Ulduz", "Gənclik" jurnallarında işləmiş, 1990-cı ildən etibarən isə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Tərcümə Mərkəzinin təsis etdiyi "Yol" ədəbi-ictimai qəzetinin baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərmiş, bununla da Azərbaycan mədəniyyəti və fikri tarixində yeni bir mərhələnin açılmasına təkan vermişdir. 1992-ci ildən isə AzTV-də studiya direktoru işləmişdir.
Elmi-pedaqoji fəaliyyəti
1990-cı ilin ortalarından BDU-nun filologiya fakültəsində dosent kimi fəaliyyət göstərir. Əsasən Azərbaycan ədəbiyyatı tarixilə bağlı araşdırmalar aparır.
Universitet tələbələri üçün "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Müntəxabat" (Bakı, 2018) adlı dərs vəsaitinin, akademik tədqiqatlardan, esselərdən və xatirələrdən ibarət "Sözün o üzündə" (Bakı, 2018), eləcə də Səməd Vuruğun və Səmədoğlular haqqında elmi məqalə, esse, xatirə və müsahibələrdən ibarət "Ocaq yeri" (Bakı, 2019) kitablarının müəllifidir. Ədəbi fəaliyyətinə görə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və "Ədəbiyyat qəzeti"nin birgə təsis etdiyi Əli bəy Hüseynzadə ədəbi mükafatının laureatıdır (2017).
Bakı Dövlət Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (XIX–XX əsrlər) və "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" fənlərini tədris edir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin üzvüdür.
M. Osmanoğlu XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycan nəsrinin təhkiyə sintaksisini bərpa etmişdir. Əslində onun ədəbiyyat tariximizə həsr etdiyi silsilə məqalələr üslubiyyat, ədəbi dil tarixi və nəsr poetikası üçün çox qiymətli araşdırmalardır. Neçə nəslin əzbər bildiyi və sevdiyi uşaq şeirlərinin K. D. Uşinskinin "Rodnoye slovo" ("Ana dili") kitabından götürülməsi ilə bağlı şərhləri filoloji baxımdan ciddi maraq doğurur.
Yaradıcılığı
Elmi və publisistik yaradıcılığa tələbəlik illərində başlayıb. İlk elmi yazısını – "Cəfər Cabbarlının ədəbi-nəzəri görüşləri" məqaləsini universitet qəzetində nəşr etdirib. 1978-ci ildən Azərbaycan Dövlət Radiosunun uşaqlar üçün proqramlar hazırlayan redaksiyası ilə əməkdaşlıq edib. Balakən rayonunda müəllim işləyərkən bu redaksiyanın ştatdankənar müxbiri kimi fəaliyyətini davam etdirib. 1983-cü ildən "Ulduz" jurnalında ədəbi-tənqidi məqalələrlə çıxış etməyə başlayıb, jurnalın tənqid şöbəsinin fəaliyyətinin yeniləşməsində böyük xidmətləri olub. O vaxt təşkil etdiyi dəyirmi masa müzakirələri və dialoqlar ciddi ictimai rezonans doğurub və həmin yazıların əksəriyyəti müasir elektron mediada yenidən nəşr olunub.
Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzində çalışarkən bir sıra əsərləri dilimizə tərcümə edib. Tarixi sənəd olan "Teymur tüzükləri" nin ("Əmir Teymurun vəsiyyətləri" adı ilə) özbəkcədən tərcüməsinin nəşri mərkəzin nəşr etdirdiyi ilk kitab idi. Çingiz Aytmatovun "Çingiz xanın ağ buludu", Qazaxıstanda yaşayan rus yazıçısı "Sultan Bəybars" povestləri oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb və bədii tərcümə sənətinin layiqli nümunələri hesab edilir. Məti Osmanoğlunun tərcüməsində "Çingiz xanın ağ buludu" İranda, "Teymur tüzükləri" isə İranda nəşr edilib.
Televiziya dövründə
Azərbaycan televiziyasında çalışdığı dövrdə bir sıra layihələr həyata keçirib, o vaxt çox populyar olan "Dövrə" proqramının müəllifi və aparıcısı olub. Bu, Azərbaycan televiziyasında ilk "tok-şou" proqramı idi. BP şirkətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsində çalışarkən "Pablik rileyşnz" ("İctimaiyyətlə əlaqələr") adlı kitabın tərtibçilərindən biri olub. Bu, PR sahəsində ölkəmizdə nəşr edilmiş ilk kitabdır.
Məti Osmanoğlunun ədəbiyyatşünaslığa dair yüzdən çox elmi və elmi-publisistik məqaləsi nəşr edilib. 2011-ci ildə "Azərbaycan realist poeziyasının təkamülü" adlı kitabı bu mövzuda apardığı axtarışların başlanğıcı kimi maraq doğurur. Hazırda XIX əsr Azərbaycan poeziyasının təkamülü" mövzusunda təqdiqat aparır.
Bədii əsərləri
Məti Osmanoğlu bir çox nəsr əsərlərinin müəllifidir. Onun hekayələri olduqca dərin, ibrətamiz məzmunu ilə fərqlənir. İnsan və cəmiyyət, özgələşmə problemləri nasirin yaradıcılığında mühüm yer tutur.
Haqqında yazılanlar
“Məti Osmanoğlu araşdırmaçı kimi ciddi alimdir. O, elmi-nəzəri inkişafın hər mərhələsində milli ədəbi keçmişi nəzərdən keçirməyi vacib hesab edir. Ədəbiyyat tariximizin, onun müxtəlif dövrləri və məsələlərinin ciddi elmi əsaslarla öyrənilməsi alimin araşdırmalarının nəzəri, xronoloji hüdudlarını şərtləndirir. İctimai-ədəbi fikrimizin müəyyən inkişaf prosesindəki yerini və rolunu müəyyənləşdirən bu yazılarla Məti Osmanoğlu fərqli bir yol qət edir. Bu məqalələrdə sağlam nəzəri baxış, irsə məhəbbət və bələdlik var, ədəbi hadisələrə həssas və incə yanaşma hakimdir. Ədəbi-fəlsəfi fikri, milli-mənəvi vətəndaşlıq tarixini təmsil edən əksər imzalar kitabdakı məqalələrdən keçir. Milli ədəbi-bədii fikrin tarixi inkişafına xas ümumi qanunauyğunluqlar Məti Osmanoğlunun nəzəri yanaşmasında şərhini daha da dərinləşdirir. Alimin "Aldanmış kəvakibdə ironiya", "Əvvəlinci qəzetimiz", "Əkinçi"də şeir davası", "Faciə əsrimizin müqəddiməsi", "Əhməd Həmdi bəy və Mirzə Feyzulla" və s. bu kimi yazıları bir çox nəzəri problemlərin öyrənilməsi istiqamətində müəyyən mərhələyə metodoloji yekunlar vuran və yeni mərhələ üçün nəzəri prespektiv açan məqalələr kimi dəyərlidir”. Elnarə Akimova |
"Rodnoye slovo" - "Dilimizin doğma kitabı", "Vətən dilindən başlanan yol" və "Bir şeirin əks-sədası" adlı silsilə məqalələri 20-ci əsrin əvvəllərində "Rodnoye slovo" dərsliyindəki mətnlərin Azərbaycan bədii təcrübəsində oynadığı rol haqqındadır və son on ilin ən maraqlı, ən səviyyəli araşdırmalarıdır. M.Osmanoğlu yazır ki, "janrın və üslubun bir dildən başqa dilə transformasiyası baş verməkdə idi (və ya verirdi). Rus dilindən tərcümə (və ya iqtibas) edilib, Azərbaycan dilində səsləndirilən mətnlər bədii sözün gerçəkliyə münasibətinin, sözlə gerçəklik, mətnlə onun adresatı arasındakı baxış bucağının dəyişməsini təmin edirdi". Rüstəm Kamal |
İstinadlar
- "Mənim müəllimim - Məti OSMANOĞLU". 2020-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-16.
- "Tanınmış alimin 60 illik yubileyi qeyd edilib". 2023-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-16.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Meti Osmanoglu 5 yanvar 1958 Sadiqli Agstafa rayonu Azerbaycan yazicisi publisisti ve edebiyyatsunasi Yol qezetinin bas redaktoru Azerbaycan Yazicilar Birliyinin ve Azerbaycan Asiqlar Birliyinin uzvu Meti OsmanogluDogum tarixi 5 yanvar 1958 1958 01 05 66 yas Dogum yeri Sadiqli Agstafa rayonu Azerbaycan SSR SSRIMilliyyeti azerbaycanliIs yeri BDU Filologiya fakultesi 1990 Tehsili BDU Filologiya fakultesiUzvluyu Azerbaycan Yazicilar Birliyi Azerbaycan Asiqlar Birliyi Heyati Meti Osman oglu Bayramli 1958 ci il yanvarin 5 de resmi senedlerine esasen iyulun 1 de Qazax rayonunun Sadiqli kendinde hazirda Agstafa rayonunun inzibati erazisine daxildir kolxozcu ailesinde anadan olub Tehsili 1965 1975 ci illerde Sadiqli kend orta mektebinde 1975 1980 ci illerde Baki Dovlet Universitetinin o vaxt Azerbaycan Dovlet Universiteti filologiya fakultesinde tehsil alib Universiteti bitirenden sonra teyinatla Balaken rayonunda muellimlik edib 1983 cu ilde Azerbaycan edebiyyati tarixi ixtisasi uzre Baki Dovlet Universitetinin qiyabi aspiranturasina daxil olub Azerbaycan Yazicilar Birliyinin orqani Ulduz jurnalinin redaksiyasinda islemeye baslayib Fealiyyet1987 ci ilde tesis edilmis Genclik Molodost jurnalinin ilk emekdaslarindan olub Iki dilde nesr edilen jurnal az vaxt erzinde boyuk oxucu maragi celb ederek olkenin en populyar nesrlerinden birine cevrilib 1989 cu ilde boyuk dilci alim ve ictimai xadim Aydin Memmedov onu yeni teskil olunan Azerbaycan Bedii Tercume ve Edebi Elaqeler Merkezine devet edib Burada bas elmi isci sobe mudiri ve merkezin tesis etdiyi Yol edebiyyat qezetinin bas redaktoru vezifelerinde calisib Merkezin qurucusu Aydin Memmedovun facieli olumunden sonra oradaki vezifesinden istefa vererek qisa muddet Azerbaycan Milli Meclisinin Demokratik Azerbaycan fraksiyasinin Muxalifet qezetinde calisib yanvar iyun 1992 ve buradan Azerbaycan Dovlet Teleradio Verilisleri sirketine Usaq gencler ve maarifcilik studiyasinin bas direktoru vezifesine devet olunub Burada islediyi dovrde Fransa Dovlet Televiziyasinda ixtisasartirma tecrubesi kecib 1993 cu il 1996 ci ilde Nebatinin lirikasi movzusunda dissertasiya mudafie ederek filologiya elmleri namizedi elmi derecesi alib ve Baki Dovlet Universitetinin Azerbaycan edebiyyati tarixi kafedrasinda muellimlik fealiyyetini davam etdirib Hazirda hemin kafedranin dosentidir Universitetdeki isi ile paralel 1996 ci ilden muqavile ile BP Azerbaycan sirketinin ictimaiyyetle elaqeler sobesinde calisib sirketin media ve ictimaiyyetle elaqelerinin qurulmasinda yaxindan istirak edib video arxivinin idare edilmesine mesul olub Jurnalistlik fealiyyeti Bakiya qayidandan sonra Ulduz Genclik jurnallarinda islemis 1990 ci ilden etibaren ise Azerbaycan Yazicilar Ittifaqinin Tercume Merkezinin tesis etdiyi Yol edebi ictimai qezetinin bas redaktoru kimi fealiyyet gostermis bununla da Azerbaycan medeniyyeti ve fikri tarixinde yeni bir merhelenin acilmasina tekan vermisdir 1992 ci ilden ise AzTV de studiya direktoru islemisdir Elmi pedaqoji fealiyyeti 1990 ci ilin ortalarindan BDU nun filologiya fakultesinde dosent kimi fealiyyet gosterir Esasen Azerbaycan edebiyyati tarixile bagli arasdirmalar aparir Universitet telebeleri ucun Edebiyyat nezeriyyesi Muntexabat Baki 2018 adli ders vesaitinin akademik tedqiqatlardan esselerden ve xatirelerden ibaret Sozun o uzunde Baki 2018 elece de Semed Vurugun ve Semedoglular haqqinda elmi meqale esse xatire ve musahibelerden ibaret Ocaq yeri Baki 2019 kitablarinin muellifidir Edebi fealiyyetine gore Azerbaycan Yazicilar Birliyinin ve Edebiyyat qezeti nin birge tesis etdiyi Eli bey Huseynzade edebi mukafatinin laureatidir 2017 Baki Dovlet Universitetinde Azerbaycan edebiyyati tarixi XIX XX esrler ve Edebiyyat nezeriyyesi fenlerini tedris edir Azerbaycan Yazicilar Birliyinin ve Azerbaycan Asiqlar Birliyinin uzvudur M Osmanoglu XX esrin evvellerine aid Azerbaycan nesrinin tehkiye sintaksisini berpa etmisdir Eslinde onun edebiyyat tariximize hesr etdiyi silsile meqaleler uslubiyyat edebi dil tarixi ve nesr poetikasi ucun cox qiymetli arasdirmalardir Nece neslin ezber bildiyi ve sevdiyi usaq seirlerinin K D Usinskinin Rodnoye slovo Ana dili kitabindan goturulmesi ile bagli serhleri filoloji baximdan ciddi maraq dogurur YaradiciligiElmi ve publisistik yaradiciliga telebelik illerinde baslayib Ilk elmi yazisini Cefer Cabbarlinin edebi nezeri gorusleri meqalesini universitet qezetinde nesr etdirib 1978 ci ilden Azerbaycan Dovlet Radiosunun usaqlar ucun proqramlar hazirlayan redaksiyasi ile emekdasliq edib Balaken rayonunda muellim isleyerken bu redaksiyanin statdankenar muxbiri kimi fealiyyetini davam etdirib 1983 cu ilden Ulduz jurnalinda edebi tenqidi meqalelerle cixis etmeye baslayib jurnalin tenqid sobesinin fealiyyetinin yenilesmesinde boyuk xidmetleri olub O vaxt teskil etdiyi deyirmi masa muzakireleri ve dialoqlar ciddi ictimai rezonans dogurub ve hemin yazilarin ekseriyyeti muasir elektron mediada yeniden nesr olunub Bedii Tercume ve Edebi Elaqeler Merkezinde calisarken bir sira eserleri dilimize tercume edib Tarixi sened olan Teymur tuzukleri nin Emir Teymurun vesiyyetleri adi ile ozbekceden tercumesinin nesri merkezin nesr etdirdiyi ilk kitab idi Cingiz Aytmatovun Cingiz xanin ag buludu Qazaxistanda yasayan rus yazicisi Sultan Beybars povestleri oxucular terefinden regbetle qarsilanib ve bedii tercume senetinin layiqli numuneleri hesab edilir Meti Osmanoglunun tercumesinde Cingiz xanin ag buludu Iranda Teymur tuzukleri ise Iranda nesr edilib Televiziya dovrunde Azerbaycan televiziyasinda calisdigi dovrde bir sira layiheler heyata kecirib o vaxt cox populyar olan Dovre proqraminin muellifi ve aparicisi olub Bu Azerbaycan televiziyasinda ilk tok sou proqrami idi BP sirketinin ictimaiyyetle elaqeler sobesinde calisarken Pablik rileysnz Ictimaiyyetle elaqeler adli kitabin tertibcilerinden biri olub Bu PR sahesinde olkemizde nesr edilmis ilk kitabdir Meti Osmanoglunun edebiyyatsunasliga dair yuzden cox elmi ve elmi publisistik meqalesi nesr edilib 2011 ci ilde Azerbaycan realist poeziyasinin tekamulu adli kitabi bu movzuda apardigi axtarislarin baslangici kimi maraq dogurur Hazirda XIX esr Azerbaycan poeziyasinin tekamulu movzusunda teqdiqat aparir Bedii eserleri Meti Osmanoglu bir cox nesr eserlerinin muellifidir Onun hekayeleri olduqca derin ibretamiz mezmunu ile ferqlenir Insan ve cemiyyet ozgelesme problemleri nasirin yaradiciliginda muhum yer tutur Haqqinda yazilanlar Meti Osmanoglu arasdirmaci kimi ciddi alimdir O elmi nezeri inkisafin her merhelesinde milli edebi kecmisi nezerden kecirmeyi vacib hesab edir Edebiyyat tariximizin onun muxtelif dovrleri ve meselelerinin ciddi elmi esaslarla oyrenilmesi alimin arasdirmalarinin nezeri xronoloji hududlarini sertlendirir Ictimai edebi fikrimizin mueyyen inkisaf prosesindeki yerini ve rolunu mueyyenlesdiren bu yazilarla Meti Osmanoglu ferqli bir yol qet edir Bu meqalelerde saglam nezeri baxis irse mehebbet ve beledlik var edebi hadiselere hessas ve ince yanasma hakimdir Edebi felsefi fikri milli menevi vetendasliq tarixini temsil eden ekser imzalar kitabdaki meqalelerden kecir Milli edebi bedii fikrin tarixi inkisafina xas umumi qanunauygunluqlar Meti Osmanoglunun nezeri yanasmasinda serhini daha da derinlesdirir Alimin Aldanmis kevakibde ironiya Evvelinci qezetimiz Ekinci de seir davasi Facie esrimizin muqeddimesi Ehmed Hemdi bey ve Mirze Feyzulla ve s bu kimi yazilari bir cox nezeri problemlerin oyrenilmesi istiqametinde mueyyen merheleye metodoloji yekunlar vuran ve yeni merhele ucun nezeri prespektiv acan meqaleler kimi deyerlidir Elnare Akimova Rodnoye slovo Dilimizin dogma kitabi Veten dilinden baslanan yol ve Bir seirin eks sedasi adli silsile meqaleleri 20 ci esrin evvellerinde Rodnoye slovo dersliyindeki metnlerin Azerbaycan bedii tecrubesinde oynadigi rol haqqindadir ve son on ilin en maraqli en seviyyeli arasdirmalaridir M Osmanoglu yazir ki janrin ve uslubun bir dilden basqa dile transformasiyasi bas vermekde idi ve ya verirdi Rus dilinden tercume ve ya iqtibas edilib Azerbaycan dilinde seslendirilen metnler bedii sozun gercekliye munasibetinin sozle gerceklik metnle onun adresati arasindaki baxis bucaginin deyismesini temin edirdi Rustem KamalIstinadlar Menim muellimim Meti OSMANOGLU 2020 08 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 04 16 Taninmis alimin 60 illik yubileyi qeyd edilib 2023 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 04 16 Xarici kecidler