Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məmmədəli Xəlil oğlu Şərifli (20 mart 1909-5 oktyabr 1969) – Azərbaycan tarixçisi, tarix elmləri doktoru, professor, 1950-1951-ci illərdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun direktoru, 1952-1969-cu illərdə Tarix İnstitutunun “Orta əsrlər tarixi” şöbəsinin müdiri.
| Məmmədəli Şərifli | |
|---|---|
| Məmmədəli Xəlil oğlu Şərifli | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Göyçay |
| Vəfat tarixi | (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı şəhəri |
| Elmi dərəcəsi | tarix elmləri doktoru |
| Elmi adı | professor |
Həyatı və elmi fəaliyyəti
Məmmədəli Xəlil oğlu Şərifli 1909-cu il mart ayının 20-də Göyçayda anadan olmuşdur. Orta məktəbdə təhsilini başa vurduqdan sonra, 1924-cü ildən 1935-ci ilədək uzun müddət ərzində maarif sahəsində işləmiş, Azərbaycanın bir çox rayonlarında (Göyçay, Qonaqkənd, Şuşa) müəllimlik etmişdir. 1931-ci ildə Ali Pedoqoji İnstitutun tarix fakültəsinə daxil olmuş, 1935-ci ildə institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Tələbəlik illərində fars, ərəb, türk dillərini öyrənmiş M.X.Şərifli elmə böyük maraq göstərmiş, Azərbaycanın orta əsrlər tarixi ilə daha çox maraqlanmışdır. Elmi-tədqiqat fəaliyyətinə həvəsi, tarixə ciddi marağı sonralar onun bütün həyatının əsas işinə çevrilmişdir. 1938-ci ildə o, SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının Tarix İnstitutunda aspiranturaya daxil olmuş, Azərbaycan tarixi üzrə ixtisaslaşmışdır. Aspiranturanı 1941-ci ildə Leninqradda bitirmiş, elə həmin ilin mayında Tarix İnstitutunun elmi əməkdaşı olmuş və burada ömrünün axırınadək fasiləsiz işləmişdir. 1944-cü ildə M.X.Şərifli “Azərbaycan Qazan xanın hakimiyyəti dövründə” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almış, Ali Attestasiya Komissiyasının (Moskva şəhəri) qərarı ilə “Azərbaycan tarixi” kafedrasının dosenti vəzifəsinə təsdiq edilmişdir. Professor M.X.Şərifli təkcə tarix sahəsində deyil, həm də ədəbiyyat, dilçilik, poeziya, astronomiya sahəsində geniş bilikləri olan alim idi. 40-cı illərdən başlayaraq professor M.X.Şərifli Azərbaycanda tarix elmini yaradanların sırasında olmuşdur. Onun çoxsaylı elmi tədqiqatlarında IX-XIII əsrlərdə Azərbaycan tarixinin əvvəllər az tədqiq olunmuş və ya qətiyyən tədqiq olunmamış məsələləri işıqlandırılmışdır. Professor M.X.Şərifli Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunu yaradanlardan biri olmuşdur. Onun portreti bu gün də institutda digər direktorların portretləri arasında asılmışdır. 1941-ci ildən başlayaraq Elmlər Akademiyasında bütün məhsuldar fəaliyyəti dövründə o, dəfələrlə rəhbər vəzifələrə təyin edilmiş, 1943-1952-ci illərdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun əvvəlcə direktor müavini, sonra isə direktoru vəzifələrində çalışmışdır. 1952-1969-cu illərdə professor M.X.Şərifli Tarix İnstitutunun aparıcı və perspektivli şöbələrindən biri olan “Orta əsrlər tarixi” şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. Şöbədə böyük elmi-tədqiqat işi aparılır, həmçinin yüksək ixtisaslı kadrlar – tarix elmləri namizədləri və doktorları hazırlanırdı. Professor M.X.Şəriflinin elmi-tədqiqat fəaliyyəti onun pedaqoji, maarifçilik fəaliyyəti ilə sıx bağlı idi. 1941-1958-ci illərdə o, əvəzçilik qaydasında Azərbaycan Dövlət Universitetində, həmçinin Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda Azərbaycan tarixindən dərs demiş və xüsusi kurslar aparmışdır. Bolqarıstan hökumətinin dəvəti ilə professor M.X.Şərifli 1953-1954-cü illərdə Sofiya Universitetinə ezam edilmiş, orada türk dilində Azərbaycan tarixindən mühazirələr oxumuş, xüsusi kurs aparmış və səmərəli pedaqoji işinə görə Sofiya Universitetinin rektorluğu tərəfindən təşəkkür almışdır. 1955-ci ildə professor M.X.Şərifli Moskva şəhərində şərqşünasların XXV Beynəlxalq konqresində iştirak etmiş, rus və ingilis dillərində çap edilmiş “Sacilər dövləti” mövzusunda məruzə ilə çıxış etmişdi. 40 illik elmi-tədqiqat fəaliyyəti ərzində professor M.X.Şərifli bir neçə monoqrafiya, 100-dən çox elmi əsər – məqalə, dərs vəsaiti, resenziya çap etdirmişdir. Bu əsərlərdə onun elmi maraqlarının dairəsi öz əksini tapmış, Azərbaycanın orta əsrlər tarixinin mühüm problemlərinə dair bir çox yeni müddəalar və orijinal fikirlər irəli sürülmüşdür. M.X.Şərifli üç cilddə buraxılmış “Azərbaycan tarixi”nin (Bakı, Azərbaycan SSR EA-nın nəşriyyatı) V, VI fəsillərinin müəllifi, II, III, VII fəsillərinin həmmüəllifidir. “Azərbaycan Atabəylər dövləti (1136-1225-ci illər)”, “Eldəgizlər” (Azərbaycan SSR EA-nın xəbərləri, “İctimai elmlər” seriyası) kimi fundamental elmi əsərlər onun qələminin məhsuludur. 1965-ci ildə M.X.Şərifli özünün 20 illik elmi-tədqiqat fəaliyyətinin nəticəsi olaraq “IX əsrin ikinci yarısında-XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. IX əsrin ikinci yarısında – XI əsrdə Ərəb xilafətinə və Səlcuq imperiyasına qarşı mübarizə şəraitində Azərbaycan feodal dövlətlərinin yaranması və inkişafı problemlərinin tədqiqinə həsr olunmuş bu əsər Azərbaycan, Qafqaz, Orta Asiya və bütövlükdə Orta və Yaxın Şərq ölkələri tarixi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. M.X.Şəriflinin Azərbaycan tarixinin elmi cəhətdən ən az işlənmiş dövrlərindən birinə həsr olunan bu fundamental tədqiqat əsərində Azərbaycan feodal dövlətlərinin yaranması və inkişafı mərhələləri sistemli şəkildə araşdırılmışdır. Professor M.X.Şərifli elmə az məlum olan ərəb, fars, türk, Suriya, gürcü və müxtəlif qərb mənbələrinə, ingilis, fransız, alman, həmçinin rus dillərində olan əsərlərə, arxeoloji qazıntı materiallarına və numizmatik məlumatlara əsaslanaraq Azərbaycanın siyasi tarixini tədqiq etmiş, onun tarixi-coğrafi mövqeyini müəyyənləşdirmiş, siyasi reallıqları bərpa etmiş, Ərəb xilafətinə qarşı Azərbaycan xalqının mübarizəsi şəraitində Azərbaycan feodal dövlətlərinin – Şirvanşahların, Məzyədilərin, Sacilərin, Salarilərin, Şəddadilərin, Rəvvadilərin, həmçinin Mərənd, Naxçıvan əmirliklərinin yaranmasının və inkişafının ilkin tarixi şərtlərini tədqiq etmişdir. Professor M.X.Şərifli öz əsərində oxucunu Azərbaycanda mövcud olmuş Rəvvadilər, Sacilər dövlətləri və Naxçıvan şahlığı kimi dövlət qurumları ilə tanış edir ki, bu barədə də sovet tarixşünaslığında o vaxtadək heç bir elmi məlumat yox idi. IX əsrdə – X əsrin əvvəllərində Ərəb xilafətinin süqutu şəraitində feodal dövlətlərin yaranması prosesi gedirdi. Onların yaranması tarixini, Azərbaycanın iqtisadi və siyasi həyatını tədqiq edərək müəllif bu dövlətlərdən hər birinin tam xarakteristikasını verir, onların formalaşmasının daxili və xarici şərtlərini, dövlət quruluşunu, həmçinin hər birinin siyasi cəhətdən nə qədər güclü olduğunu göstərirdi. Azərbaycan ərazisində əvvəllər yaranmış feodal dövlətlərindən bəziləri tarixin səhnəsindən silinmiş, digərləri bir çox əsrlər boyu mövcud olmuşdur. Məsələn, Sacilər, sonralar isə Salarilər dövlətləri Dərbənddən Marağayadək, bəzi vaxtlarda isə Həmədan və Qəzvinə qədər Azərbaycan torpaqlarını vahid dövlətdə birləşdirmişlər. Sacilər dövləti ərəblərə qarşı azadlıq mübarizəsinə və Azərbaycan dilinin yayılmasına bilavasitə kömək etmişdir. Tədqiq olunan dövrdə Azərbaycanın tarixi coğrafiyası üçün xəritələr müəyyən əhəmiyyət kəsb edir. M.X.Şərifli ilk dəfə olaraq Azərbaycan dövlətlərinin siyasi və etnik sərhədlərini göstərmiş, IX-XII əsrlərdə təbii sərvətləri, coğrafi vəziyyəti, şəhərləri, ticarət yollarını, iqtisadiyyatı, etnoqrafiyanı araşdırmış ərəb və fars müəlliflərinin əsərlərinin tədqiqi əsasında mürəkkəb və qarışıq bir dövr sayılan IX-XI əsrlərin siyasi tarixini yaratmışdır. Müəllif Şirvanşah Məzyədi dövlətinin tarixini tədqiq edərək bu dövlətin coğrafi vəziyyəti, təbii şəraiti, Şirvanın resursları və əhalisi, “Şirvan” sözünün etimologiyası haqqında məlumat verirdi. Monoqrafiyada o vaxtadək mübahisəli olan və elmə qətiyyən məlum olmayan ayrı-ayrı şəhərlərin və qalaların yaranmasının zamanı, yeri aydınlaşdırılır və müəyyən edilirdi. Azərbaycan dövlətlərində sosial-iqtisadi münasibətlərin inkişafı qonşu dövlətlərlə bilavasitə qarşılıqlı əlaqə şəraitində baş verirdi. Azərbaycan şəhərləri İran, Bizans, Gürcüstan, xəzərilər, Rus dövləti ilə ticarət aparırdı. Professor M.X.Şərifli ölkəmizin tarixinin öyrənilməsi, işlənməsi və tədqiqi üçün çoxlu səy göstərmiş və əmək sərf etmişdir ki, bu da akademiklər Z.M.Bunyadov, Ə.Ə.Əlizadə, Ə.N.Quliyev, Z.İ.İbrahimov, D.Ə.İbrahimov, H.B.Abdullayev, M.A.İsmayılov və başqaları tərəfindən verilmiş çoxsaylı rəy və resenziyalarda öz əksini tapmışdır. Müasirləri M.X.Şəriflini “Azərbaycanın orta əsrlər tarixinin öyrənilməsində pionerlərdən biri” hesab edirdilər. Professor M.X.Şərifli ömrünün sonunadək tarixçi-şərqşünas, Azərbaycanın orta əsrlər tarixinin tədqiqatçısı olaraq qaldı. O, fars, ərəb, rus və türk dillərini sərbəst bilirdi. Kembric Universitetinin professoru V.F.Minorski ilə elmi yazışma aparırdı. M.X.Şəriflinin tədqiqatları özünün təhlil dərinliyi, konseptuallığı, analitikliyi, çoxsaylı ilkin mənbələrə tənqidi yanaşma ustalığı ilə fərqlənir. Onun bütün əsərləri mütərəqqi ideyalarla zəngindir. M.X.Şəriflinin əsərləri tarixçi mütəxəssislərin elmi cəhətdən formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Bu əsərlər bu gün də tədqiqatçılar, pedaqoqlar və tələbələr üçün əvəzolunmaz vəsaitdir. Bu gün Azərbaycan tarixinin yeni konsepsiyasının həqiqiliyinin və ümumbəşəri dəyərlərinin dərk olunmasının, qiymətləndirilməsinin və formalaşdırılmasının fəal və çox mürəkkəb prosesinin başlandığı bir vaxtda M.X.Şəriflinin tədqiq etdiyi problemlər xüsusilə aktualdır. Bununla əlaqədar indiki müstəqillik dövründə M.X.Şəriflinin əsərləri Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşının inkişafı üçün böyük maraq kəsb edir və olduqca dəyərlidir. Professor M.X.Şərifli bütün ömrü boyu seçdiyi işə – ictimai elmləri inkişaf etdirmək, yüksək ixtisaslı mütəxəssislər yetişdirmək, Azərbaycanda tarixi təfəkkürü zənginləşdirmək işinə sadiq qalmışdır. Bu sahədə onun böyük və misilsiz xidmətləri vardır. Professor M.X.Şəriflinin adı tarix elmimizdə və bütövlükdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tarixində layiqli yer tutur və bundan sonra da tutacaqdır. Elmi və pedaqoji ictimaiyyət görkəmli tarixçi-alim, şərqşünas, tarix elmləri doktoru, professor M.X.Şəriflinin parlaq xatirəsini heç vaxt unutmayacaqdır. Onun fundamental tədqiqat əsəri - “IX əsrin ikinci yarısında – XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri” monoqrafiyası (Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 36 çap vərəqi, 344 səhifə) ilk dəfə 1978-ci ildə, ölümündən doqquz il sonra Azərbaycan dilində işıq üzü görmüşdü. Təəssüf ki, elmi fəaliyyətinin başlıca əsərinin nəşrini görmək müəllifin özünə qismət olmamışdı. Kitab bütün tarix ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdi. Bu günlərdə isə kitab Qafqaz Strateji Tədqiqatlar İnstitutu tərəfindən rus dilində çapdan buraxılıb. Professor M.X.Şərifli 1969-cu il sentyabrın 5-də vəfat etmiş və vəsiyyətinə uyğun olaraq doğma vətəni Göyçayda dəfn edilmişdir. Bakı şəhərinin küçələrindən birinə onun adı verilmiş, Bakıda yaşadığı evin divarına xatirə lövhəsi vurulmuşdur.
Məmmədəli Şərifli şəxsiyyəti
Professor M.X.Şərifli yüksək və çoxtərəfli mədəniyyətə malik insan, əsl ziyalı, prinsipial alim, özünə, aspirantlarına və tələbələrinə qarşı tələbkar müəllim idi. O, gözəl ailə başçısı, qayğıkeş və diqqətcil ata idi. Zahirən gözəl, boy-buxunlu və yaraşıqlı olan M.X.Şərifli ilk baxışda sərt adam təsiri bağışlayırdı. Əslində isə o çox xeyirxah, məğrur, müstəqil və sözünü birbaşa deyən adam idi, yaltaqlığı və riyakarlığı gözü götürməzdi. Həyatının son illərində xəstəliyinə baxmayaraq o öz elmi fəaliyyətində böyük mənəvi gücə malik olduğunu, öz işinə qeyri-adi məhəbbətini bir daha nümayiş etdirirdi. Professor M.X.Şərifli gözəl mühazirəçi idi, həmişə müasir biliklərin fövqündə dururdu, ilkin mənbə rolunu daşıyan faktların nəhəng kütləsi içərisində özünü sərbəst hiss edirdi. Onun mühazirələri yüksək elmi səviyyəsi ilə fərqlənirdi, məzmun və formaca qüsursuz idi, canlı və maraqlı keçirdi, mühazirələrin quruluşu və deyilişi həmişə orijinal üslubda olurdu və buna görə də böyük sayda tələbə və dinləyiciləri özünə cəlb edirdi. Tarixi biliklərin kütləviləşməsinə xidmət edən xüsusi kurslar – Azərbaycanın orta əsrlər tarixinə dair kurslar tarix elminin tədrisində ümumi tərəqqi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Alovlu vətənpərvər olan professor M.X.Şərifli gənc tarixçilərin yetişməsinə böyük diqqət yetirir, öz tələbələri arasından savadlı və qabiliyyətlilərini seçir, onların işə düzəlməsinə kömək göstərirdi. O, yüksək ixtisaslı elmi və pedaqoji kadrların - Azərbaycanın orta əsrlər tarixi sahəsində mütəxəssislərin hazırlanmasında fəal iştirak edirdi. Onun bir çox yetişdirmələri hazırda elmlər doktoru və namizədidir, Elmlər Akademiyası sistemində, həmçinin respublikamızın ali məktəblərində çalışırlar.
Diplomatik sahədə xidmətləri
Professor M.X.Şərifli elmi və pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı ölkəmizi diplomatik sahədə də təmsil edirdi. 1945-1949-cu illərdə o, “SSRİ-nin Xarici Ölkələrlə Mədəni Əlaqələr Ümumittifaq Cəmiyyəti”nin xətti ilə İranda xüsusi ezamiyyətdə olmuş, Təbriz şəhərində Mədəniyyət evinin direktoru işləmişdi.
Əsərləri
M.X.Şərifli. IX əsrin II yarısı – XI əsrlərdə Azərbaycan feodal dövlətləri
İstinadlar
- Məmmədəli Şərifli — 100. Görkəmli alim, pedaqoq və elm təşkilatçısı. Xalq qəzeti.- 2009.- 20 mart.- S. 5.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Memmedeli Xelil oglu Serifli 20 mart 1909 5 oktyabr 1969 Azerbaycan tarixcisi tarix elmleri doktoru professor 1950 1951 ci illerde Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi Tarix Institu tu nun direktoru 1952 1969 cu illerde Tarix Institutu nun Orta esrler tarixi sobesinin mudiri Memmedeli SerifliMemmedeli Xelil oglu SerifliDogum tarixi 20 mart 1909Dogum yeri GoycayVefat tarixi 5 sentyabr 1969 60 yasinda Vefat yeri Baki seheriElmi derecesi tarix elmleri doktoruElmi adi professorHeyati ve elmi fealiyyetiMemmedeli Xelil oglu Serifli 1909 cu il mart ayinin 20 de Goycayda anadan olmusdur Orta mektebde tehsilini basa vurduqdan sonra 1924 cu ilden 1935 ci iledek uzun muddet erzinde maarif sahesinde islemis Azerbaycanin bir cox rayonlarinda Goycay Qonaqkend Susa muellimlik etmisdir 1931 ci ilde Ali Pedoqoji Institutun tarix fakultesine daxil olmus 1935 ci ilde institutu ferqlenme diplomu ile bitirmisdir Telebelik illerinde fars ereb turk dillerini oyrenmis M X Serifli elme boyuk maraq gostermis Azerbaycanin orta esrler tarixi ile daha cox maraqlanmisdir Elmi tedqiqat fealiyyetine hevesi tarixe ciddi maragi sonralar onun butun heyatinin esas isine cevrilmisdir 1938 ci ilde o SSRI Elmler Akademiyasinin Azerbaycan filialinin Tarix Institutunda aspiranturaya daxil olmus Azerbaycan tarixi uzre ixtisaslasmisdir Aspiranturani 1941 ci ilde Leninqradda bitirmis ele hemin ilin mayinda Tarix Institutunun elmi emekdasi olmus ve burada omrunun axirinadek fasilesiz islemisdir 1944 cu ilde M X Serifli Azerbaycan Qazan xanin hakimiyyeti dovrunde movzusunda dissertasiya mudafie ederek tarix elmleri namizedi alimlik derecesi almis Ali Attestasiya Komissiyasinin Moskva seheri qerari ile Azerbaycan tarixi kafedrasinin dosenti vezifesine tesdiq edilmisdir Professor M X Serifli tekce tarix sahesinde deyil hem de edebiyyat dilcilik poeziya astronomiya sahesinde genis bilikleri olan alim idi 40 ci illerden baslayaraq professor M X Serifli Azerbaycanda tarix elmini yaradanlarin sirasinda olmusdur Onun coxsayli elmi tedqiqatlarinda IX XIII esrlerde Azerbaycan tarixinin evveller az tedqiq olunmus ve ya qetiyyen tedqiq olunmamis meseleleri isiqlandirilmisdir Professor M X Serifli Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Tarix Institutunu yaradanlardan biri olmusdur Onun portreti bu gun de institutda diger direktorlarin portretleri arasinda asilmisdir 1941 ci ilden baslayaraq Elmler Akademiyasinda butun mehsuldar fealiyyeti dovrunde o defelerle rehber vezifelere teyin edilmis 1943 1952 ci illerde Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi Tarix Institutunun evvelce direktor muavini sonra ise direktoru vezifelerinde calismisdir 1952 1969 cu illerde professor M X Serifli Tarix Institutunun aparici ve perspektivli sobelerinden biri olan Orta esrler tarixi sobesine rehberlik etmisdir Sobede boyuk elmi tedqiqat isi aparilir hemcinin yuksek ixtisasli kadrlar tarix elmleri namizedleri ve doktorlari hazirlanirdi Professor M X Seriflinin elmi tedqiqat fealiyyeti onun pedaqoji maarifcilik fealiyyeti ile six bagli idi 1941 1958 ci illerde o evezcilik qaydasinda Azerbaycan Dovlet Universitetinde hemcinin Azerbaycan Pedaqoji Institutunda Azerbaycan tarixinden ders demis ve xususi kurslar aparmisdir Bolqaristan hokumetinin deveti ile professor M X Serifli 1953 1954 cu illerde Sofiya Universitetine ezam edilmis orada turk dilinde Azerbaycan tarixinden muhazireler oxumus xususi kurs aparmis ve semereli pedaqoji isine gore Sofiya Universitetinin rektorlugu terefinden tesekkur almisdir 1955 ci ilde professor M X Serifli Moskva seherinde serqsunaslarin XXV Beynelxalq konqresinde istirak etmis rus ve ingilis dillerinde cap edilmis Saciler dovleti movzusunda meruze ile cixis etmisdi 40 illik elmi tedqiqat fealiyyeti erzinde professor M X Serifli bir nece monoqrafiya 100 den cox elmi eser meqale ders vesaiti resenziya cap etdirmisdir Bu eserlerde onun elmi maraqlarinin dairesi oz eksini tapmis Azerbaycanin orta esrler tarixinin muhum problemlerine dair bir cox yeni muddealar ve orijinal fikirler ireli surulmusdur M X Serifli uc cildde buraxilmis Azerbaycan tarixi nin Baki Azerbaycan SSR EA nin nesriyyati V VI fesillerinin muellifi II III VII fesillerinin hemmuellifidir Azerbaycan Atabeyler dovleti 1136 1225 ci iller Eldegizler Azerbaycan SSR EA nin xeberleri Ictimai elmler seriyasi kimi fundamental elmi eserler onun qeleminin mehsuludur 1965 ci ilde M X Serifli ozunun 20 illik elmi tedqiqat fealiyyetinin neticesi olaraq IX esrin ikinci yarisinda XI esrde Azerbaycan feodal dovletleri movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir IX esrin ikinci yarisinda XI esrde Ereb xilafetine ve Selcuq imperiyasina qarsi mubarize seraitinde Azerbaycan feodal dovletlerinin yaranmasi ve inkisafi problemlerinin tedqiqine hesr olunmus bu eser Azerbaycan Qafqaz Orta Asiya ve butovlukde Orta ve Yaxin Serq olkeleri tarixi ucun boyuk ehemiyyet kesb edir M X Seriflinin Azerbaycan tarixinin elmi cehetden en az islenmis dovrlerinden birine hesr olunan bu fundamental tedqiqat eserinde Azerbaycan feodal dovletlerinin yaranmasi ve inkisafi merheleleri sistemli sekilde arasdirilmisdir Professor M X Serifli elme az melum olan ereb fars turk Suriya gurcu ve muxtelif qerb menbelerine ingilis fransiz alman hemcinin rus dillerinde olan eserlere arxeoloji qazinti materiallarina ve numizmatik melumatlara esaslanaraq Azerbaycanin siyasi tarixini tedqiq etmis onun tarixi cografi movqeyini mueyyenlesdirmis siyasi realliqlari berpa etmis Ereb xilafetine qarsi Azerbaycan xalqinin mubarizesi seraitinde Azerbaycan feodal dovletlerinin Sirvansahlarin Mezyedilerin Sacilerin Salarilerin Seddadilerin Revvadilerin hemcinin Merend Naxcivan emirliklerinin yaranmasinin ve inkisafinin ilkin tarixi sertlerini tedqiq etmisdir Professor M X Serifli oz eserinde oxucunu Azerbaycanda movcud olmus Revvadiler Saciler dovletleri ve Naxcivan sahligi kimi dovlet qurumlari ile tanis edir ki bu barede de sovet tarixsunasliginda o vaxtadek hec bir elmi melumat yox idi IX esrde X esrin evvellerinde Ereb xilafetinin suqutu seraitinde feodal dovletlerin yaranmasi prosesi gedirdi Onlarin yaranmasi tarixini Azerbaycanin iqtisadi ve siyasi heyatini tedqiq ederek muellif bu dovletlerden her birinin tam xarakteristikasini verir onlarin formalasmasinin daxili ve xarici sertlerini dovlet qurulusunu hemcinin her birinin siyasi cehetden ne qeder guclu oldugunu gosterirdi Azerbaycan erazisinde evveller yaranmis feodal dovletlerinden bezileri tarixin sehnesinden silinmis digerleri bir cox esrler boyu movcud olmusdur Meselen Saciler sonralar ise Salariler dovletleri Derbendden Maragayadek bezi vaxtlarda ise Hemedan ve Qezvine qeder Azerbaycan torpaqlarini vahid dovletde birlesdirmisler Saciler dovleti ereblere qarsi azadliq mubarizesine ve Azerbaycan dilinin yayilmasina bilavasite komek etmisdir Tedqiq olunan dovrde Azerbaycanin tarixi cografiyasi ucun xeriteler mueyyen ehemiyyet kesb edir M X Serifli ilk defe olaraq Azerbaycan dovletlerinin siyasi ve etnik serhedlerini gostermis IX XII esrlerde tebii servetleri cografi veziyyeti seherleri ticaret yollarini iqtisadiyyati etnoqrafiyani arasdirmis ereb ve fars muelliflerinin eserlerinin tedqiqi esasinda murekkeb ve qarisiq bir dovr sayilan IX XI esrlerin siyasi tarixini yaratmisdir Muellif Sirvansah Mezyedi dovletinin tarixini tedqiq ederek bu dovletin cografi veziyyeti tebii seraiti Sirvanin resurslari ve ehalisi Sirvan sozunun etimologiyasi haqqinda melumat verirdi Monoqrafiyada o vaxtadek mubahiseli olan ve elme qetiyyen melum olmayan ayri ayri seherlerin ve qalalarin yaranmasinin zamani yeri aydinlasdirilir ve mueyyen edilirdi Azerbaycan dovletlerinde sosial iqtisadi munasibetlerin inkisafi qonsu dovletlerle bilavasite qarsiliqli elaqe seraitinde bas verirdi Azerbaycan seherleri Iran Bizans Gurcustan xezeriler Rus dovleti ile ticaret aparirdi Professor M X Serifli olkemizin tarixinin oyrenilmesi islenmesi ve tedqiqi ucun coxlu sey gostermis ve emek serf etmisdir ki bu da akademikler Z M Bunyadov E E Elizade E N Quliyev Z I Ibrahimov D E Ibrahimov H B Abdullayev M A Ismayilov ve basqalari terefinden verilmis coxsayli rey ve resenziyalarda oz eksini tapmisdir Muasirleri M X Seriflini Azerbaycanin orta esrler tarixinin oyrenilmesinde pionerlerden biri hesab edirdiler Professor M X Serifli omrunun sonunadek tarixci serqsunas Azerbaycanin orta esrler tarixinin tedqiqatcisi olaraq qaldi O fars ereb rus ve turk dillerini serbest bilirdi Kembric Universitetinin professoru V F Minorski ile elmi yazisma aparirdi M X Seriflinin tedqiqatlari ozunun tehlil derinliyi konseptualligi analitikliyi coxsayli ilkin menbelere tenqidi yanasma ustaligi ile ferqlenir Onun butun eserleri mutereqqi ideyalarla zengindir M X Seriflinin eserleri tarixci mutexessislerin elmi cehetden formalasmasinda muhum rol oynamisdir Bu eserler bu gun de tedqiqatcilar pedaqoqlar ve telebeler ucun evezolunmaz vesaitdir Bu gun Azerbaycan tarixinin yeni konsepsiyasinin heqiqiliyinin ve umumbeseri deyerlerinin derk olunmasinin qiymetlendirilmesinin ve formalasdirilmasinin feal ve cox murekkeb prosesinin baslandigi bir vaxtda M X Seriflinin tedqiq etdiyi problemler xususile aktualdir Bununla elaqedar indiki musteqillik dovrunde M X Seriflinin eserleri Azerbaycan xalqinin tarixi yaddasinin inkisafi ucun boyuk maraq kesb edir ve olduqca deyerlidir Professor M X Serifli butun omru boyu secdiyi ise ictimai elmleri inkisaf etdirmek yuksek ixtisasli mutexessisler yetisdirmek Azerbaycanda tarixi tefekkuru zenginlesdirmek isine sadiq qalmisdir Bu sahede onun boyuk ve misilsiz xidmetleri vardir Professor M X Seriflinin adi tarix elmimizde ve butovlukde Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin tarixinde layiqli yer tutur ve bundan sonra da tutacaqdir Elmi ve pedaqoji ictimaiyyet gorkemli tarixci alim serqsunas tarix elmleri doktoru professor M X Seriflinin parlaq xatiresini hec vaxt unutmayacaqdir Onun fundamental tedqiqat eseri IX esrin ikinci yarisinda XI esrde Azerbaycan feodal dovletleri monoqrafiyasi Baki Elm nesriyyati 36 cap vereqi 344 sehife ilk defe 1978 ci ilde olumunden doqquz il sonra Azerbaycan dilinde isiq uzu gormusdu Teessuf ki elmi fealiyyetinin baslica eserinin nesrini gormek muellifin ozune qismet olmamisdi Kitab butun tarix ictimaiyyeti terefinden yuksek qiymetlendirilmisdi Bu gunlerde ise kitab Qafqaz Strateji Tedqiqatlar Institutu terefinden rus dilinde capdan buraxilib Professor M X Serifli 1969 cu il sentyabrin 5 de vefat etmis ve vesiyyetine uygun olaraq dogma veteni Goycayda defn edilmisdir Baki seherinin kucelerinden birine onun adi verilmis Bakida yasadigi evin divarina xatire lovhesi vurulmusdur Memmedeli Serifli sexsiyyetiProfessor M X Serifli yuksek ve coxterefli medeniyyete malik insan esl ziyali prinsipial alim ozune aspirantlarina ve telebelerine qarsi telebkar muellim idi O gozel aile bascisi qaygikes ve diqqetcil ata idi Zahiren gozel boy buxunlu ve yarasiqli olan M X Serifli ilk baxisda sert adam tesiri bagislayirdi Eslinde ise o cox xeyirxah megrur musteqil ve sozunu birbasa deyen adam idi yaltaqligi ve riyakarligi gozu goturmezdi Heyatinin son illerinde xesteliyine baxmayaraq o oz elmi fealiyyetinde boyuk menevi guce malik oldugunu oz isine qeyri adi mehebbetini bir daha numayis etdirirdi Professor M X Serifli gozel muhazireci idi hemise muasir biliklerin fovqunde dururdu ilkin menbe rolunu dasiyan faktlarin neheng kutlesi icerisinde ozunu serbest hiss edirdi Onun muhazireleri yuksek elmi seviyyesi ile ferqlenirdi mezmun ve formaca qusursuz idi canli ve maraqli kecirdi muhazirelerin qurulusu ve deyilisi hemise orijinal uslubda olurdu ve buna gore de boyuk sayda telebe ve dinleyicileri ozune celb edirdi Tarixi biliklerin kutlevilesmesine xidmet eden xususi kurslar Azerbaycanin orta esrler tarixine dair kurslar tarix elminin tedrisinde umumi tereqqi ucun boyuk ehemiyyet kesb edirdi Alovlu vetenperver olan professor M X Serifli genc tarixcilerin yetismesine boyuk diqqet yetirir oz telebeleri arasindan savadli ve qabiliyyetlilerini secir onlarin ise duzelmesine komek gosterirdi O yuksek ixtisasli elmi ve pedaqoji kadrlarin Azerbaycanin orta esrler tarixi sahesinde mutexessislerin hazirlanmasinda feal istirak edirdi Onun bir cox yetisdirmeleri hazirda elmler doktoru ve namizedidir Elmler Akademiyasi sisteminde hemcinin respublikamizin ali mekteblerinde calisirlar Diplomatik sahede xidmetleriProfessor M X Serifli elmi ve pedaqoji fealiyyeti ile yanasi olkemizi diplomatik sahede de temsil edirdi 1945 1949 cu illerde o SSRI nin Xarici Olkelerle Medeni Elaqeler Umumittifaq Cemiyyeti nin xetti ile Iranda xususi ezamiyyetde olmus Tebriz seherinde Medeniyyet evinin direktoru islemisdi EserleriM X Serifli IX esrin II yarisi XI esrlerde Azerbaycan feodal dovletleriIstinadlarMemmedeli Serifli 100 Gorkemli alim pedaqoq ve elm teskilatcisi Xalq qezeti 2009 20 mart S 5