Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Geniş mənada mədəniyyət , yəni onun hər iki təzahür formaları – maddi və mənəvi mədəniyyət məkan və zaman çərçivəsində insanları birləşdirərək dünyanın təkmilləşdirilməsinə doğru yönəldilir. Bu mənada mədəniyyətin ən vacid vəzifəsini insanları vahid bəşəriyyət timsalında birləşdirərək konkret ictimai funksiyaların reallaşdırılmasını təmin etmək təşkil edirdi. Tarixi inkişaf prosesində mədəniyyətin bir sıra funksiyaları formalaşmışdır: ətraf aləmə uyğunlaşma funksiyası; dərketmə funksiyası, informativ funksiya, kommunikativ funksiya, requlyativ funksiya, insan qruplarının inteqrasiyası funksiyası, sosiallaşma funksiyası. Bu funksiyaların hər birinin qısa şərhə ehtiyacı olduğundan onların hər biri üzərində dayanaq.
Mədəniyyətin funksiyaları
Mühitə uyğunlaşma funksiyası
Mühitə uyğunlaşma funksiyası – ən qədim funksiyalardan hesab edilərək iki mühüm şəraiti – təbii (təbiət) və sosial şəraitə uyğunlaşmanı nəzərdə tutur. Əgər ən qədim əcdadlarımız üçün heyvan dərisi, od mədəniyyətin qədim, ilkin nümunələri hesab edilirdisə, müasirlərimiz üçün bunu kosmik libaslar, məsələn, skafandr və ya dərin su üçün nəzərdə tutulan batiskado əvəz edir. Bütün bunlar son məqamda insanın təbiətə, mühitə uyğunlaşması funksiyasını yerinə yetirir. Lakin qeyd edildiyi kimi, insan təkcə təbiətin deyil, həm də cəmiyyətin üzvüdür. Burada isə, mədəniyyət çərçivəsində uyğunlaşma vasitələri hazırlanır: dövlət qərar və strukturlarından başlamış müdafiə və hücuma hazırlıq alətlərinin mövcudluğuna qədər – hər şey insanın mənafe və uyğunlaşmasına aid edilir. cəmiyyətdə uyğunlaşmanın mütləqləşdirilməsi «sosial darvinizm» doktrinasının əsasını qoymuşdur.
Dərketmə
Dərketmə (qnoseoloji) funksiyası -öz təzahürünü elmdə, elmi axtarışlarda tapır. Bu özünü müasir elmitexniki tərəqqidə daha qabarıq təzahür etdirir. Bu funksiya ikili istiqamətə malikdir: bir tərəfdən, biliklərin sistemləşdirilməsi, təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanunlarının açılmasına yönəldilibsə, digər tərəfdən, insanın özü-özünü dərketməsinə yönəldilir. Göründüyü kimi, birinci istiqamət ikincisini daha da üstələyib. İnsan öz qəlbi və ruhunun kəşfindən çox, dünya və cəmiyyətin qanunlarını, onu əhatə edən aləmin sirlərini kəşf edə bilmişdir. Özümüz haqqında bir çox şeyləri bilmirik: məsələn, ekstrasenslərin müəmmalı xüsusiyyətləri; cadugərlik və magiyanın mövcudluq sirləri, telepatiya hadisəsinin izah edilə bilməməsi, telekinez (məsafə çərçivəsində fikirlərin ötürülməsi), gələcəyi görə bilməyi və digər insan potensiyasının açılmamış sirləri hələ bizlər üçün maraq doğurur. Bütün bunlar bir neçə illər məkanımızda dilə gətirilməyən problemlər olmuşdur. İnsanın özündə möcüzə gizlətmədiyi həmişə təlqin olmuşdur. Lakin, əslində insan öz sirli daxili aləmi ilə maraq dairəsindədir. Əgər elə olmasaydı insan əsərləri ilə dünya sivilizasiyasına möhtəşəm sənət nümunələri bəxş etməzdi.
İnformativ funksiya
İnformativ funksiya – tarixi varisliyin və sosial təcrübənin ötürülməsinə xidmət edir. Bəşəriyyətin mədəniyyətdən başqa mənəvi sərvətləri ötürən və geniş yayan digər bir sahəsi yoxdur. Mədəniyyət nə genetik,nə də bioloji yolla ötürülür. Mədəniyyət öz təbiətinə görə tarixi mahiyyət kəsb edir. Onun bu günü keçmişə əsaslanaraq gələcəyi formalaşdırır. Məhz mədəniyyətin köməkliyi ilə sosial təcrübə bir nəsildən digərinə ötürülür. Əgər söhbət ayrıca tarixi dövr və mərhələdən gedirsə onda mədəniyyət vasitəsilə informasiya hər hansı bir ölkədən digərinə, bir xalqdan başqasına çatdırılır. Məhz bu xüsusiyyətinə görə mədəniyyəti bəşəriyyətin «qeyri-genetik yaddaş»ı adlandırmaq olar. İnformasiyanın məkan və zaman çərçivəsində ötürülməsi kanalı təkcə mənəvi mədəniyyətlə deyil, həm də maddi mədəniyyətlə izah edilir.
Kommunikativ funksiya
Kommunikativ funksiya – bilavasitə informativ funksiya ilə qarşılıqlı əlaqədədir. İnsanın bütün fəaliyyət istiqamətlərini (istehsal, ideoloji, siyasi, dini və s.) söz müşayiət edir. Dilin özü mədəniyyətin məhsulu olub, insanlar arasında hərtərəfli münasibətlər yaradaraq, həm də bu və ya digər mədəniyyətin vasitəçisi rolunu oynayır. Ünsiyyət prosesi həm incəsənətin spesifik dili ilə (musiqi, rəqs, kino, teatr və s), həm də elmin dili ilə (riyazi rəmzlər, kimyəvi formullar və s.) həyata keçirilir. Əgər tarixin müxtəlif çağlarında ünsiyyət vasitəsi kimi nəsildən-nəslə, insandan-insana şifahi, qrafik formada işarə sistemləri ötürülürdüsə, müasir dövrdə yeni nəqliyyat vasitələrinin, texnika, kütləvi informasiya vasitələrinin (mətbuat, radio, televiziya, kino, audio və video yazılar, internet) inkişafı nəticəsində informasiyaların ötürülməsində yüksək irəliləyişlər əldə edilmişdir. Texniki vasitələr bir tərəfdən ünsiyyəti genişləndirirsə, digər tərəfdən onu mərükkəbləşdirir, çətinləşdirir. Bu, ilk növbədə insanların maddi və ya mənəvi dəyərlərlə canlı ünsiyyətin qurulması şəraiti ilə izah edilir. Məsələn, muzey əşyası ilə tanış olmaq üçün tamaşaçının ekspozisiya zalına getməsi o qədər də vacib deyil. Ona tamaşaçı həm televiziya, həm də video çəkilişi ilə tamaşa edə bilər. Musiqiyə qulaq asmaq üçün konsert və ya filarmoniyaya getmək vacib deyil, ona maqnitofon və ya kasetlərdə qulaq asmaq mümkündür. Beləliklə, kommunikativ imkanların genişlənməsi mədəniyyətlərin milli xüsusiyyətlərinin kölgədə qalması və vahid ümumbəşəri sivilizasiyanın formalaşmasının təminatçısıdır.
Requlyativ (və ya normativ) funksiya
Requlyativ (və ya normativ) funksiya – bu cəmiyyətin bütün insanlara tələb və normalar sistemi ilə yanaşılmaısnı bildirir. Yəni insanların bütün fəaliyyət sahələrində – əmək, məişət, qruplararası münasibətlərdə və s. cəmiyyət insanlar üzərində bir sıra tələb və normalar qoyur ki, bu da çox vaxt mədəniyyətlə tənzimlənir. Mədəniyyətin köməkliyi ilə insan və ya insan qruplarının davranışı cəmiyyətin onların üzərinə qoyduğu norma və prinsiplərə uyğunlaşdırılır. Bu funksiya əxlaq və hüquq kimi normativ sistemlərlə möhkəmləndirilir. Beləliklə, mədəniyyət insanın gündəlik fəaliyyətini də tənzimləyir. Mədəniyyətin requlyativ funksiyası əxlaqın müxtəlif sahələri nəticəsində həyata keçirilir: bunlardan ən aliləri əxlaqi, mənəvi dəyərlərdir. Bunlar da, yəni əxlaqi dəyərlər tarixin gedişində dəyişərək xalqdan-xalqa ötürülür. Dünya inkişaf etdikcə əxlaq normaları qarşılıqlı zənginləşir və daha da ümumbəşəri əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Yəni insanlar indi daha aydın surətdə dərk etməyə başlamışlar ki, hamı bir gəminin sərnişinləri olub, baş verən neqativ hadisələrə qarşı mübarizə apara bilirlər. Əxlaq normalarının əsas tənzimləyicisi kimi, hələ ən qədimlərdən kilsə, müsəlmançılığın tarixindən başlayaraq isə, islam, Qurani-Kərim, məscidlər olmuşdur. Bunların hər birindəki müddəa və göstəricilər ümumbəşəri xarakter kəsb edirdi. Mədəniyyətin requlyativ funksiyasını ifadə edən əsas səviyyələrdən birini də, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, hüquq normaları təşkil edir. Əgər əxlaq normaları özünü dini mətn və sənədlərdə, ədəbiyyatlarda təzahür etdirirsə, hüquq normaları konstitusiya və qanunlarda təsbit olunur. Bu cəhətinə görə, həmin normalar təkcə əxlaqi, mənəvi mahiyyət deyil, həm də hüquqi əhəmiyyət və məzmun kəsb edir. Ona görə də, müxtəlif xalqların hüquq normalarındakı fərq əxlaqi normalardakı dərslərdən xeyli müqayisə olunacaq səviyyə kəsb edir ki, bu da ilk növbədə, hər bir millətin, xalqın konkret tarixi, temperamenti ilə izah olunur. Mədəniyyətin normativ tərəfini əks etdirən digər səviyyələrdən birini də adət və ənənələr təşkil edir. Adət həyatın müxtəlif sahələrində və şəraitində nəsildən-nəslə ötürülən normaların möhkəm və davamlı davranış sistemidir. Müəyyən nümunəvi forma kəsb edərək adətlər daha davamlı və konservativ xarakterə malik olub, əsrlərdən əsrlərə ötürülür. Mərasim və ənənələr isə daha çox dini məzmun kəsb edir. Bu, dindarların kilsə, məscid və ya digər xüsusi ayinlərin kollektiv şəkildə simvolik fəaliyyətləridir. Bütün bunlarla yanaşı, mədəniyyətin requlyativ funksiyası məişətdə, təbiətdə, digər insanlarla münasibətlərdə öz normalarını müəyyənləşdirir.
Aksioloji (qiymətləndirici) funksiya
Aksioloji (qiymətləndirici) funksiya – mədəniyyətin bu funksiyası insanların hələ Sokrat tərəfindən verilmiş «xeyir nədədir?» sualının cavabının tapılmasında təzahür edir. Bəşər tarixində bütün zəka sahibləri bizi əhatə edən «faydalı» və «zərərli» olanların təsnifatının verilməsinə çalışmışlar. Praktiki fəaliyyət prosesində insan intellekti vasitəsilə dəyərlərin təsnifatı verilmiş və qiymətləndirilmişdir. Təcrübə zənginləşdikcə bir çox dəyərlər nəzərdən keçirilmiş, bəziləri sıradan çıxmış, yeniləri meydana gəlmişdir. Müxtəlif xalqlarda «xeyir», «şər» anlayışları özünü müxtəlif dəyərlərdə təzahür etdirdi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq insan bütün zamanlarda nəyin xeyirli və zərərli olduğunu həmişə anlamışdır. İnsan qruplarının inteqrasiyası funksiyası, dünyəvi, bəşəri sivilizasiyaların zənginliyinin yaradılmasına xidmət edən milli mədəniyyətlərin qarşılıqlı zənginləşməyə xidmətini nəzərdə tutur. Mədəniyyət millətlərin differensiasiyasının mühüm amili olmaqla yanaşı, həm də insan qruplarının birləşməsi, zənginləşməsi meyarı kimi də çıxış edir. Millətlərarası mübadilə prosesi inkarı – inkar kimi dialektik qanunun müddəalarına uyğun müxtəlif tarixi dövr və mərhələlərin, xalq və millətlərin qarşılıqlı əlaqəsini yaratmaqla, onların «simfonik» vəhdətini formalaşdırır. Dediklərimizin ən mühüm sübutlarından biri müasir mədəniyyətin nəhəng elmi-texniki tərəqqisinin təzahürüdür.
Sosiallaşdırma (humanistləşmə) funksiyası
Sosiallaşdırma (humanistləşmə) funksiyası – mədəniyyətin müəyyən şəxsiyyət tipinin formalaşdırılması ilə izah edilir. Bu formalaşma cəmiyyətin maraqlarına uyğundur. Orta əsrlərdə bu tip cəngavər, sosializm quruluşunda isə, kommunizm qurucusu sayılan fəal mübariz idi. Bundan belə bir nəticə çıxır ki, mahiyyətcə bu funksiya cəmiyyətin yeganə və əsas vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə xidmət edir. Beləliklə, cəmiyyət insanı bioloji varlıqdan şüurlu, ağıllı ictimai adama çevirir. Ona görə də insanın sosiallaşması prosesi fərd tərəfindən müəyyən edilən bilik, norma və dəyərlərin mənimsənilməsini praktiki fəaliyyətdə tətbiqini nəzərdə tutulur. Ona görə də mədəniyyətin humanistləşmə funksiyası iki mühüm proseslə müşayiət olunur: sosiallaşma prosesi (yəni ictimai münasibətlərin mənimsənilməsi) və fərdiləşmə prosesi (yəni bu münasibətlərin fərdi formada, təkrarolunmaz şəkildə mənimsənilməsi). İctimai inkişafda ideal vəziyyət kollektiv və şəxslər, fərdlər arasında mütənasibliyin mövcudluğu ilə izah edilir. Beləliklə, cəmiyyətdə mədəniyyətin yuxarıda sadalanan funksiyaları şərti məzmun kəsb etsə də, hər halda onları məhdudlaşdırmaq və ya nəzərə almamaq da qeyri-mümkündür. Belə ki, onlar bir-birilə sıx vəhdət təşkil edərək vahid bir prosesin əsas meyarları rolunu oynayırlar.
Mənbə
- M.J.Manafova, N.T.Əfəndiyeva, S.A.Şahhüseynova. "Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi". Ali məktəblər üçün dərslik. (Əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Genis menada medeniyyet yeni onun her iki tezahur formalari maddi ve menevi medeniyyet mekan ve zaman cercivesinde insanlari birlesdirerek dunyanin tekmillesdirilmesine dogru yoneldilir Bu menada medeniyyetin en vacid vezifesini insanlari vahid beseriyyet timsalinda birlesdirerek konkret ictimai funksiyalarin reallasdirilmasini temin etmek teskil edirdi Tarixi inkisaf prosesinde medeniyyetin bir sira funksiyalari formalasmisdir etraf aleme uygunlasma funksiyasi derketme funksiyasi informativ funksiya kommunikativ funksiya requlyativ funksiya insan qruplarinin inteqrasiyasi funksiyasi sosiallasma funksiyasi Bu funksiyalarin her birinin qisa serhe ehtiyaci oldugundan onlarin her biri uzerinde dayanaq Medeniyyetin funksiyalariMuhite uygunlasma funksiyasi Muhite uygunlasma funksiyasi en qedim funksiyalardan hesab edilerek iki muhum seraiti tebii tebiet ve sosial seraite uygunlasmani nezerde tutur Eger en qedim ecdadlarimiz ucun heyvan derisi od medeniyyetin qedim ilkin numuneleri hesab edilirdise muasirlerimiz ucun bunu kosmik libaslar meselen skafandr ve ya derin su ucun nezerde tutulan batiskado evez edir Butun bunlar son meqamda insanin tebiete muhite uygunlasmasi funksiyasini yerine yetirir Lakin qeyd edildiyi kimi insan tekce tebietin deyil hem de cemiyyetin uzvudur Burada ise medeniyyet cercivesinde uygunlasma vasiteleri hazirlanir dovlet qerar ve strukturlarindan baslamis mudafie ve hucuma hazirliq aletlerinin movcudluguna qeder her sey insanin menafe ve uygunlasmasina aid edilir cemiyyetde uygunlasmanin mutleqlesdirilmesi sosial darvinizm doktrinasinin esasini qoymusdur Derketme Derketme qnoseoloji funksiyasi oz tezahurunu elmde elmi axtarislarda tapir Bu ozunu muasir elmitexniki tereqqide daha qabariq tezahur etdirir Bu funksiya ikili istiqamete malikdir bir terefden biliklerin sistemlesdirilmesi tebiet ve cemiyyetin inkisaf qanunlarinin acilmasina yoneldilibse diger terefden insanin ozu ozunu derketmesine yoneldilir Gorunduyu kimi birinci istiqamet ikincisini daha da usteleyib Insan oz qelbi ve ruhunun kesfinden cox dunya ve cemiyyetin qanunlarini onu ehate eden alemin sirlerini kesf ede bilmisdir Ozumuz haqqinda bir cox seyleri bilmirik meselen ekstrasenslerin muemmali xususiyyetleri cadugerlik ve magiyanin movcudluq sirleri telepatiya hadisesinin izah edile bilmemesi telekinez mesafe cercivesinde fikirlerin oturulmesi geleceyi gore bilmeyi ve diger insan potensiyasinin acilmamis sirleri hele bizler ucun maraq dogurur Butun bunlar bir nece iller mekanimizda dile getirilmeyen problemler olmusdur Insanin ozunde mocuze gizletmediyi hemise telqin olmusdur Lakin eslinde insan oz sirli daxili alemi ile maraq dairesindedir Eger ele olmasaydi insan eserleri ile dunya sivilizasiyasina mohtesem senet numuneleri bexs etmezdi Informativ funksiya Informativ funksiya tarixi varisliyin ve sosial tecrubenin oturulmesine xidmet edir Beseriyyetin medeniyyetden basqa menevi servetleri oturen ve genis yayan diger bir sahesi yoxdur Medeniyyet ne genetik ne de bioloji yolla oturulur Medeniyyet oz tebietine gore tarixi mahiyyet kesb edir Onun bu gunu kecmise esaslanaraq geleceyi formalasdirir Mehz medeniyyetin komekliyi ile sosial tecrube bir nesilden digerine oturulur Eger sohbet ayrica tarixi dovr ve merheleden gedirse onda medeniyyet vasitesile informasiya her hansi bir olkeden digerine bir xalqdan basqasina catdirilir Mehz bu xususiyyetine gore medeniyyeti beseriyyetin qeyri genetik yaddas i adlandirmaq olar Informasiyanin mekan ve zaman cercivesinde oturulmesi kanali tekce menevi medeniyyetle deyil hem de maddi medeniyyetle izah edilir Kommunikativ funksiya Kommunikativ funksiya bilavasite informativ funksiya ile qarsiliqli elaqededir Insanin butun fealiyyet istiqametlerini istehsal ideoloji siyasi dini ve s soz musayiet edir Dilin ozu medeniyyetin mehsulu olub insanlar arasinda herterefli munasibetler yaradaraq hem de bu ve ya diger medeniyyetin vasitecisi rolunu oynayir Unsiyyet prosesi hem incesenetin spesifik dili ile musiqi reqs kino teatr ve s hem de elmin dili ile riyazi remzler kimyevi formullar ve s heyata kecirilir Eger tarixin muxtelif caglarinda unsiyyet vasitesi kimi nesilden nesle insandan insana sifahi qrafik formada isare sistemleri oturulurduse muasir dovrde yeni neqliyyat vasitelerinin texnika kutlevi informasiya vasitelerinin metbuat radio televiziya kino audio ve video yazilar internet inkisafi neticesinde informasiyalarin oturulmesinde yuksek irelileyisler elde edilmisdir Texniki vasiteler bir terefden unsiyyeti genislendirirse diger terefden onu merukkeblesdirir cetinlesdirir Bu ilk novbede insanlarin maddi ve ya menevi deyerlerle canli unsiyyetin qurulmasi seraiti ile izah edilir Meselen muzey esyasi ile tanis olmaq ucun tamasacinin ekspozisiya zalina getmesi o qeder de vacib deyil Ona tamasaci hem televiziya hem de video cekilisi ile tamasa ede biler Musiqiye qulaq asmaq ucun konsert ve ya filarmoniyaya getmek vacib deyil ona maqnitofon ve ya kasetlerde qulaq asmaq mumkundur Belelikle kommunikativ imkanlarin genislenmesi medeniyyetlerin milli xususiyyetlerinin kolgede qalmasi ve vahid umumbeseri sivilizasiyanin formalasmasinin teminatcisidir Requlyativ ve ya normativ funksiya Requlyativ ve ya normativ funksiya bu cemiyyetin butun insanlara teleb ve normalar sistemi ile yanasilmaisni bildirir Yeni insanlarin butun fealiyyet sahelerinde emek meiset qruplararasi munasibetlerde ve s cemiyyet insanlar uzerinde bir sira teleb ve normalar qoyur ki bu da cox vaxt medeniyyetle tenzimlenir Medeniyyetin komekliyi ile insan ve ya insan qruplarinin davranisi cemiyyetin onlarin uzerine qoydugu norma ve prinsiplere uygunlasdirilir Bu funksiya exlaq ve huquq kimi normativ sistemlerle mohkemlendirilir Belelikle medeniyyet insanin gundelik fealiyyetini de tenzimleyir Medeniyyetin requlyativ funksiyasi exlaqin muxtelif saheleri neticesinde heyata kecirilir bunlardan en alileri exlaqi menevi deyerlerdir Bunlar da yeni exlaqi deyerler tarixin gedisinde deyiserek xalqdan xalqa oturulur Dunya inkisaf etdikce exlaq normalari qarsiliqli zenginlesir ve daha da umumbeseri ehemiyyet kesb etmeye baslayir Yeni insanlar indi daha aydin suretde derk etmeye baslamislar ki hami bir geminin sernisinleri olub bas veren neqativ hadiselere qarsi mubarize apara bilirler Exlaq normalarinin esas tenzimleyicisi kimi hele en qedimlerden kilse muselmanciligin tarixinden baslayaraq ise islam Qurani Kerim mescidler olmusdur Bunlarin her birindeki muddea ve gostericiler umumbeseri xarakter kesb edirdi Medeniyyetin requlyativ funksiyasini ifade eden esas seviyyelerden birini de yuxarida qeyd olundugu kimi huquq normalari teskil edir Eger exlaq normalari ozunu dini metn ve senedlerde edebiyyatlarda tezahur etdirirse huquq normalari konstitusiya ve qanunlarda tesbit olunur Bu cehetine gore hemin normalar tekce exlaqi menevi mahiyyet deyil hem de huquqi ehemiyyet ve mezmun kesb edir Ona gore de muxtelif xalqlarin huquq normalarindaki ferq exlaqi normalardaki derslerden xeyli muqayise olunacaq seviyye kesb edir ki bu da ilk novbede her bir milletin xalqin konkret tarixi temperamenti ile izah olunur Medeniyyetin normativ terefini eks etdiren diger seviyyelerden birini de adet ve eneneler teskil edir Adet heyatin muxtelif sahelerinde ve seraitinde nesilden nesle oturulen normalarin mohkem ve davamli davranis sistemidir Mueyyen numunevi forma kesb ederek adetler daha davamli ve konservativ xaraktere malik olub esrlerden esrlere oturulur Merasim ve eneneler ise daha cox dini mezmun kesb edir Bu dindarlarin kilse mescid ve ya diger xususi ayinlerin kollektiv sekilde simvolik fealiyyetleridir Butun bunlarla yanasi medeniyyetin requlyativ funksiyasi meisetde tebietde diger insanlarla munasibetlerde oz normalarini mueyyenlesdirir Aksioloji qiymetlendirici funksiya Aksioloji qiymetlendirici funksiya medeniyyetin bu funksiyasi insanlarin hele Sokrat terefinden verilmis xeyir nededir sualinin cavabinin tapilmasinda tezahur edir Beser tarixinde butun zeka sahibleri bizi ehate eden faydali ve zererli olanlarin tesnifatinin verilmesine calismislar Praktiki fealiyyet prosesinde insan intellekti vasitesile deyerlerin tesnifati verilmis ve qiymetlendirilmisdir Tecrube zenginlesdikce bir cox deyerler nezerden kecirilmis bezileri siradan cixmis yenileri meydana gelmisdir Muxtelif xalqlarda xeyir ser anlayislari ozunu muxtelif deyerlerde tezahur etdirdi Lakin butun bunlara baxmayaraq insan butun zamanlarda neyin xeyirli ve zererli oldugunu hemise anlamisdir Insan qruplarinin inteqrasiyasi funksiyasi dunyevi beseri sivilizasiyalarin zenginliyinin yaradilmasina xidmet eden milli medeniyyetlerin qarsiliqli zenginlesmeye xidmetini nezerde tutur Medeniyyet milletlerin differensiasiyasinin muhum amili olmaqla yanasi hem de insan qruplarinin birlesmesi zenginlesmesi meyari kimi de cixis edir Milletlerarasi mubadile prosesi inkari inkar kimi dialektik qanunun muddealarina uygun muxtelif tarixi dovr ve merhelelerin xalq ve milletlerin qarsiliqli elaqesini yaratmaqla onlarin simfonik vehdetini formalasdirir Dediklerimizin en muhum subutlarindan biri muasir medeniyyetin neheng elmi texniki tereqqisinin tezahurudur Sosiallasdirma humanistlesme funksiyasi Sosiallasdirma humanistlesme funksiyasi medeniyyetin mueyyen sexsiyyet tipinin formalasdirilmasi ile izah edilir Bu formalasma cemiyyetin maraqlarina uygundur Orta esrlerde bu tip cengaver sosializm qurulusunda ise kommunizm qurucusu sayilan feal mubariz idi Bundan bele bir netice cixir ki mahiyyetce bu funksiya cemiyyetin yegane ve esas vezifelerinin yerine yetirilmesine xidmet edir Belelikle cemiyyet insani bioloji varliqdan suurlu agilli ictimai adama cevirir Ona gore de insanin sosiallasmasi prosesi ferd terefinden mueyyen edilen bilik norma ve deyerlerin menimsenilmesini praktiki fealiyyetde tetbiqini nezerde tutulur Ona gore de medeniyyetin humanistlesme funksiyasi iki muhum prosesle musayiet olunur sosiallasma prosesi yeni ictimai munasibetlerin menimsenilmesi ve ferdilesme prosesi yeni bu munasibetlerin ferdi formada tekrarolunmaz sekilde menimsenilmesi Ictimai inkisafda ideal veziyyet kollektiv ve sexsler ferdler arasinda mutenasibliyin movcudlugu ile izah edilir Belelikle cemiyyetde medeniyyetin yuxarida sadalanan funksiyalari serti mezmun kesb etse de her halda onlari mehdudlasdirmaq ve ya nezere almamaq da qeyri mumkundur Bele ki onlar bir birile six vehdet teskil ederek vahid bir prosesin esas meyarlari rolunu oynayirlar MenbeM J Manafova N T Efendiyeva S A Sahhuseynova Medeniyyet tarixi ve nezeriyyesi Ali mektebler ucun derslik Elave olunmus ve redakte edilmis ikinci nesri