Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müəllif hüquqlarının tənqidi (ing. Criticism of copyright) — müəllif hüquqları qanunlarının və onların cəmiyyət, yaradıcılıq və iqtisadiyyat üzərindəki təsirinin müzakirəsini əhatə edir. Müəllif hüquqları əsərlərin qorunması və müəlliflərin yaradıcılığının təşviq edilməsi məqsədini daşısa da, bəzi tənqidçilər bu sistemin müəyyən çatışmazlıqlar və problemlər yaratdığını irəli sürürlər.
Əsas tənqidlər
- Müddətin çox uzun olması
- Müəllif hüquqları adətən müəllifin ölümündən sonra bir neçə onillik (çox vaxt 70 il) davam edir. Tənqidçilər iddia edirlər ki, bu müddət çox uzundur və yaradıcılığı məhdudlaşdırır. Onlar hesab edirlər ki, müəllif hüquqlarının çox uzun müddət qüvvədə qalması əsərlərin ictimai mülkiyyətə keçməsini gecikdirir və cəmiyyətin həmin əsərlərdən azad şəkildə istifadə etməsinə mane olur.
- İctimai mülkiyyətin məhdudlaşdırılması
- Müəllif hüquqlarının çox uzun müddət qorunması mədəniyyətə və ictimai mülkiyyətə mənfi təsir göstərə bilər. İctimai mülkiyyətə keçmiş əsərlər bütün cəmiyyətə aid olur və onlardan sərbəst şəkildə istifadə etmək mümkündür. Müəllif hüquqları ilə qorunan əsərlərin istifadəsi isə məhdudlaşdırılır, bu da yaradıcılığın inkişafını ləngidə bilər.
- İnnovasiyaya maneələr
- Müəllif hüquqları bəzən innovasiya və yeni yaradıcılıq prosesinə maneə ola bilər. Bu tənqid müəllif hüquqlarının çox sərt tətbiq olunduğu hallara yönəldilir. Belə ki, yeni əsərlər və texnologiyalar üzərində çalışan şəxslər mövcud müəllif hüquqları ilə qorunan əsərlərdən istifadə edə bilmədikləri üçün, inkişaf və yeniliklər yaratmaqda çətinliklərlə üzləşirlər.
- Korporativ nəzarət və inhisarlar
- Böyük korporasiyalar çox vaxt müəllif hüquqlarından inhisarçı güc kimi istifadə edirlər. Onlar əqli mülkiyyət hüquqlarını əldə edərək bu hüquqlar üzərində nəzarət qururlar və bu da bazarda rəqabəti məhdudlaşdırır. Məsələn, böyük film və musiqi şirkətləri çox sayda müəllif hüququ əldə edir və bu hüquqlardan öz kommersiya maraqları üçün istifadə edir, kiçik yaradıcılara və müstəqil sənətkarlara isə bazara daxil olmaq çətin olur.
- Tənha işlər probleminin dərinləşməsi
- Tənha işlər (orphan works) məsələsi müəllif hüquqları sistemindəki başqa bir tənqidi nöqtədir. Müəllif hüquqları ilə qorunan, lakin hüquq sahiblərinin müəyyən edilə bilmədiyi əsərlər çox vaxt istifadəsiz qalır. Hüquq sahiblərinin kim olduğunu bilmədikləri üçün tədqiqatçılar, muzeylər və ya mədəniyyət müəssisələri bu əsərləri sərbəst istifadə edə bilmirlər.
- Ədalətsiz paylanma
- Müəllif hüquqları sisteminin gəlirləri bərabər şəkildə bölüşdürməməsi də tənqid mövzularından biridir. Adətən böyük yaradıcılara və korporasiyalara böyük məbləğdə gəlirlər təmin olunur, lakin kiçik müəlliflər və müstəqil yaradıcılıqla məşğul olan şəxslər nisbətən daha az fayda görürlər. Nəticədə, müəllif hüquqları iqtisadi bərabərsizliyi artıran bir mexanizmə çevrilir.
- Rəqəmsal əsrlə uyğunluq problemləri
- Müəllif hüquqları qanunları ənənəvi yaradıcılıq formaları üçün hazırlanıb, lakin internet və rəqəmsal texnologiyalar bu sistemin çərçivəsində problemlər yaradır. İnternetdəki müəllif hüquqlarının tətbiqi və nəzarəti çətinləşib, bu da piratçılıq kimi halların artmasına səbəb olur. Bununla yanaşı, rəqəmsal platformalar müəllif hüquqları ilə qorunan əsərlərin istifadəsi və paylaşılmasında yeni suallar doğurur.
Müəllif hüquqlarını dəstəkləyən arqumentlər
- Yaradıcılığı təşviq etmək
- Müəllif hüquqları müəlliflərə öz əsərlərindən maddi mənfəət əldə etmək imkanı verir və yaradıcılıq prosesini təşviq edir. Tənqidçilərə cavab olaraq müəllif hüquqları tərəfdarları bildirir ki, yaradıcılara əsərlərindən gəlir əldə etmək hüququ verilməlidir ki, onlar yeni əsərlər yaratsınlar.
- Müəlliflərin hüquqlarının qorunmas
- Müəllif hüquqları müəlliflərin yaradıcılıqlarını kopyalamaqdan və sui-istifadədən qoruyur. Bu hüquqlar müəlliflərin əsərlərinin qanunsuz istifadəsinin qarşısını almağa və onlara maddi qazanc əldə etməyə kömək edir.
- İnvestisiya və tədqiqatların qorunması
- Müəllif hüquqları ilə qorunan əsərlər çox vaxt böyük maliyyə və tədqiqat xərcləri ilə yaradılır. Müəllif hüquqları sistemi bu investisiyaların və tədqiqatların qorunmasına kömək edir, belə ki, yaradıcılığa qoyulan sərmayələrdən gəlir əldə etmək mümkündür.
Müəllif hüquqlarının tənqidi sistemin bəzi hallarda yaradıcılığı məhdudlaşdırdığını, inhisarçılıq yaratdığını və mədəni irsə çıxışa mane olduğunu vurğulayır. Bununla belə, müəllif hüquqlarının yaradıcılıq prosesini və innovasiyanı dəstəklədiyini düşünənlər də var. Balanslı bir yanaşma tələb olunur ki, həm müəlliflərin hüquqları qorunsun, həm də ictimaiyyətin mədəniyyətə sərbəst çıxışı təmin edilsin.
İstinadlar
- "Swedish "Pirates'" Call for IP Reform Spurs Global Interest". Intellectual Property Watch (ingilis). 2006-09-04. September 3, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-03.
- . "Larry Lessig says the law is strangling creativity". ted.com. 2007-03-01. October 21, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-26.
- Kinsella, Stephan Against Intellectual Property Arxiv surəti 8 oktyabr 2022 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib oktyabr 8, 2022, at the Wayback Machine (2008) Ludwig von Mises Institute.
- Heald, Paul J. Property Rights and the Efficient Exploitation of Copyrighted Works: An Empirical Analysis of Public Domain and Copyrighted Fiction Best Sellers. 2nd Annual Conference on Empirical Legal Studies (ingilis). 2007-01-09. doi:10.2139/ssrn.955954. SSRN 955954. 2024-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-16.
- Litman, Jessica. "Real Copyright Reform". Iowa Law Review (ingilis). 96 (1). 2010-01-14. SSRN 1474929.
- Boyle, James. The Public Domain. 2008. January 24, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 22, 2018.
- Green, Stuart P. When Stealing Isn't Stealing Arxiv surəti 30 yanvar 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib yanvar 30, 2018, at the Wayback Machine (2012) The New York Times
- "Google Books is 'highly transformative,' appeals court confirms in fair use ruling". Fortune (ingilis). September 4, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-03.
- Fleischer, Rasmus. "The Future of Copyright". CATO Unbound. June 2008. August 13, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 13, 2017.
“We conclude that the snippet function does not give searchers access to effectively competing substitutes. Snippet view, at best and after a large commitment of manpower, produces discontinuous, tiny fragments, amounting in the aggregate to no more than 16% of a book. This does not threaten the rights holders with any significant harm to the value of their copyrights or diminish their harvest of copyright revenue,” wrote the court.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muellif huquqlarinin tenqidi ing Criticism of copyright muellif huquqlari qanunlarinin ve onlarin cemiyyet yaradiciliq ve iqtisadiyyat uzerindeki tesirinin muzakiresini ehate edir Muellif huquqlari eserlerin qorunmasi ve muelliflerin yaradiciliginin tesviq edilmesi meqsedini dasisa da bezi tenqidciler bu sistemin mueyyen catismazliqlar ve problemler yaratdigini ireli sururler Kopimi simvolu Kopimi felsefesinin ve hereketinin simvoludur Kopimi herekati adeten copy me meni kopyala ifadesinden yaranib informasiya azadligina ve kopiyalama huququna vurgu edir Bu simvol bir ucbucaq seklindedir ve icerisinde K herfi yerlesdirilib Bu herekat Isvecde aktiv olan Kopimism Kilsesi terefinden desteklenir Onlar kopyalama aktini muqeddes bir fealiyyet kimi qebul edirler Kopimism ideyasina gore informasiya yayilmali ve mehdudlasdirilmamalidir yeni kopiyalama informasiya mubadilesinin en tebii yolu kimi qebul edilir Simvolu istifade ederek melumatlarin azad yayilmasina destek gostermek ideyasi simvolik olaraq ifade olunur Esas tenqidlerMuddetin cox uzun olmasi Muellif huquqlari adeten muellifin olumunden sonra bir nece onillik cox vaxt 70 il davam edir Tenqidciler iddia edirler ki bu muddet cox uzundur ve yaradiciligi mehdudlasdirir Onlar hesab edirler ki muellif huquqlarinin cox uzun muddet quvvede qalmasi eserlerin ictimai mulkiyyete kecmesini gecikdirir ve cemiyyetin hemin eserlerden azad sekilde istifade etmesine mane olur Ictimai mulkiyyetin mehdudlasdirilmasi Muellif huquqlarinin cox uzun muddet qorunmasi medeniyyete ve ictimai mulkiyyete menfi tesir gostere biler Ictimai mulkiyyete kecmis eserler butun cemiyyete aid olur ve onlardan serbest sekilde istifade etmek mumkundur Muellif huquqlari ile qorunan eserlerin istifadesi ise mehdudlasdirilir bu da yaradiciligin inkisafini lengide biler Innovasiyaya maneeler Muellif huquqlari bezen innovasiya ve yeni yaradiciliq prosesine manee ola biler Bu tenqid muellif huquqlarinin cox sert tetbiq olundugu hallara yoneldilir Bele ki yeni eserler ve texnologiyalar uzerinde calisan sexsler movcud muellif huquqlari ile qorunan eserlerden istifade ede bilmedikleri ucun inkisaf ve yenilikler yaratmaqda cetinliklerle uzlesirler Korporativ nezaret ve inhisarlar Boyuk korporasiyalar cox vaxt muellif huquqlarindan inhisarci guc kimi istifade edirler Onlar eqli mulkiyyet huquqlarini elde ederek bu huquqlar uzerinde nezaret qururlar ve bu da bazarda reqabeti mehdudlasdirir Meselen boyuk film ve musiqi sirketleri cox sayda muellif huququ elde edir ve bu huquqlardan oz kommersiya maraqlari ucun istifade edir kicik yaradicilara ve musteqil senetkarlara ise bazara daxil olmaq cetin olur Tenha isler probleminin derinlesmesi Tenha isler orphan works meselesi muellif huquqlari sistemindeki basqa bir tenqidi noqtedir Muellif huquqlari ile qorunan lakin huquq sahiblerinin mueyyen edile bilmediyi eserler cox vaxt istifadesiz qalir Huquq sahiblerinin kim oldugunu bilmedikleri ucun tedqiqatcilar muzeyler ve ya medeniyyet muessiseleri bu eserleri serbest istifade ede bilmirler Edaletsiz paylanma Muellif huquqlari sisteminin gelirleri beraber sekilde bolusdurmemesi de tenqid movzularindan biridir Adeten boyuk yaradicilara ve korporasiyalara boyuk meblegde gelirler temin olunur lakin kicik muellifler ve musteqil yaradiciliqla mesgul olan sexsler nisbeten daha az fayda gorurler Neticede muellif huquqlari iqtisadi berabersizliyi artiran bir mexanizme cevrilir Reqemsal esrle uygunluq problemleri Muellif huquqlari qanunlari enenevi yaradiciliq formalari ucun hazirlanib lakin internet ve reqemsal texnologiyalar bu sistemin cercivesinde problemler yaradir Internetdeki muellif huquqlarinin tetbiqi ve nezareti cetinlesib bu da piratciliq kimi hallarin artmasina sebeb olur Bununla yanasi reqemsal platformalar muellif huquqlari ile qorunan eserlerin istifadesi ve paylasilmasinda yeni suallar dogurur Muellif huquqlarini destekleyen arqumentlerYaradiciligi tesviq etmek Muellif huquqlari muelliflere oz eserlerinden maddi menfeet elde etmek imkani verir ve yaradiciliq prosesini tesviq edir Tenqidcilere cavab olaraq muellif huquqlari terefdarlari bildirir ki yaradicilara eserlerinden gelir elde etmek huququ verilmelidir ki onlar yeni eserler yaratsinlar Muelliflerin huquqlarinin qorunmas Muellif huquqlari muelliflerin yaradiciliqlarini kopyalamaqdan ve sui istifadeden qoruyur Bu huquqlar muelliflerin eserlerinin qanunsuz istifadesinin qarsisini almaga ve onlara maddi qazanc elde etmeye komek edir Investisiya ve tedqiqatlarin qorunmasi Muellif huquqlari ile qorunan eserler cox vaxt boyuk maliyye ve tedqiqat xercleri ile yaradilir Muellif huquqlari sistemi bu investisiyalarin ve tedqiqatlarin qorunmasina komek edir bele ki yaradiciliga qoyulan sermayelerden gelir elde etmek mumkundur Muellif huquqlarinin tenqidi sistemin bezi hallarda yaradiciligi mehdudlasdirdigini inhisarciliq yaratdigini ve medeni irse cixisa mane oldugunu vurgulayir Bununla bele muellif huquqlarinin yaradiciliq prosesini ve innovasiyani desteklediyini dusunenler de var Balansli bir yanasma teleb olunur ki hem muelliflerin huquqlari qorunsun hem de ictimaiyyetin medeniyyete serbest cixisi temin edilsin Istinadlar Swedish Pirates Call for IP Reform Spurs Global Interest Intellectual Property Watch ingilis 2006 09 04 September 3 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 09 03 Larry Lessig says the law is strangling creativity ted com 2007 03 01 October 21 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 26 Kinsella Stephan Against Intellectual Property Arxiv sureti 8 oktyabr 2022 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib oktyabr 8 2022 at the Wayback Machine 2008 Ludwig von Mises Institute Heald Paul J Property Rights and the Efficient Exploitation of Copyrighted Works An Empirical Analysis of Public Domain and Copyrighted Fiction Best Sellers 2nd Annual Conference on Empirical Legal Studies ingilis 2007 01 09 doi 10 2139 ssrn 955954 SSRN 955954 2024 03 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 10 16 Litman Jessica Real Copyright Reform Iowa Law Review ingilis 96 1 2010 01 14 SSRN 1474929 Boyle James The Public Domain 2008 January 24 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi August 22 2018 Green Stuart P When Stealing Isn t Stealing Arxiv sureti 30 yanvar 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib yanvar 30 2018 at the Wayback Machine 2012 The New York Times Google Books is highly transformative appeals court confirms in fair use ruling Fortune ingilis September 4 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 09 03 Fleischer Rasmus The Future of Copyright CATO Unbound June 2008 August 13 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi August 13 2017 We conclude that the snippet function does not give searchers access to effectively competing substitutes Snippet view at best and after a large commitment of manpower produces discontinuous tiny fragments amounting in the aggregate to no more than 16 of a book This does not threaten the rights holders with any significant harm to the value of their copyrights or diminish their harvest of copyright revenue wrote the court