Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Mülayim enliklərdə radiasiya şəraitlərində fəsillər üzrə böyük fərq müşahidə edilir. Yayda səth örtüyünün radiasiya balansı bir qədər böyükdür və buludluluq az olan rayonlarda tropik enliklərdə olan şəraitə yaxınlaşır, qışda o, materiklərdə mənfidir.
Mülayim enliklər həmçinin qütb və arktik cəbhələrdəki intensiv tsiklonik fəaliyyət sahəsidir. Odur ki, burada hava rejimi çox dəyişkəndir. Həm qütb, həm də subtropik enliklərdən hava axınları tez-tez daxil olur və nəticədə temperatur kəskin dəyişir.
Şimal yarımkürəsində materik və okeanların kəskin dəniz və kontinental iqlimdən ibarət olması səbəbindən sirkulyasiya şəraitlərində böyük müxtəliflik mövcuddur.
Cənub yarımkürəsində okeanların üstünlüyü nəticəsində mülayim enliklərdə kontinental iqlim tipi praktiki olaraq yoxdur.
Materiklərin qərb və şərq kənarlarının mülayim enliklərində əhəmiyyətli dərəcədə iqlim fərqi mövcuddur. Qərb sahillərinin iqlimi dəniz hava kütlələrinin üstünlüyünün təsiri altında olduqlarından dənizdən kontinentala keçiddir. Odur ki, tez-tez onu sadəcə olaraq dəniz iqlimi adlandırırlar. Şərq sahillərində, xüsusən də Asiyada musson iqlim tipi müşahidə olunur.
B.P.Alisov mülayim qurşaqda dörd iqlim tipi ayırır: kontinental, materiklərinin qərb hissələrinin dəniz iqlimi, materiklərin şərq hissələrinin musson iqlimi və okeanik iqlim.
Mülayim enliklərin kontinental iqlimi. Bu iqlim tipi Avrasiya materikində və Şimalı Amerikada mövcuddur. O isti yay və dayanıqlı qar örtüklü soyuq qışla səciyyəvidir. Temperaturun illik amplitudası böyükdür və materikin daxili hissələrinə getdikcə artır. Nəmlənmə şəraiti cənubdan şimal, qərbdən şərq istiqamətində dəyişir.
Avrasiya mülayim enliklərinin cənub hissəsində qışda yüksək təzyiq rejimi üstünlük təşkil edir. İqlimşünaslıq xəritələrində bu enliklərdə Avropanın cənub hissəsinə istiqamətlənmiş məşhur qış Asiya antisiklonunun qolu ilə mərkəzi yerləşir. Bu səbəbdən qar örtüyü qalın deyil, Zabaykaliyedə antisiklonun mərkəzinə yaxında isə sərt qışa baxmayaraq cüzi kəmiyyətlərə çatır.
Yayda Avrasiyanın cənub hissəsinin mülayim enliklərində həm də subtropik tipli antisiklonlar tez-tez olur, bu səbəbdən də hava isti və quru keçir. Yay yağıntıları çoxdur, lakin yayın yüksək temperaturu nəticəsində buxarlanma böyük olduğu üçün lazımi miqdarda deyil. Odur ki, mülayim enliklərin cənub hissəsində nəmlənmə lazımi qədər deyil. Ümumiyyətlə, burada ildə 200–450 mm yağıntı düşür. Nəticədə, Moldovadan başlayaraq, Ukrayna, Rusiyanın Avropa hissəsinin cənubunda və sonra Ural və Monqolstan da daxil olmaqla çöllər uzanır və yayda tez-tez quraqlıq şəraiti yaranır. Xəzəryanı çöllər yarımsəhraya keçir. Uraldan arxada, Turan ovalığının şimal hissəsində (Qazaxıstan) hətta səhraya, yəni daimi quru iqlim (arid) vilayətinə keçir. Xersonda (46.6° ş.e., 32.6° ş.u.) iyulda orta temperatur +23° S, yanvarda -4o S-dir; illik yağıntı cəmi 380 mm-dir. Axtubada (48.3o ş.e., 46.1o ş.u.) temperatur iyulda +25o S, yanvarda -9o S-dir; illik yağıntı 240 mm-dir. Balxaşda (46.9° ş.e., 75.0° ş.u.) temperatur iyulda +24° S, yanvarda -15° S; illik yağıntı 127 mm-dir. Eyni enlikdə, şərqə getdikcə qış temperaturu aşağı düşür və yağıntılar azalır, həm də landşaftlar çöldən yarımsəhranı keçərək səhraya kimi dəyişir.
Avrasiyanın mülayim qurşağının daha yüksək enliklərində yay daha az istidir, amma yenə də bir az istidir, qışı daha sərtdir. Yağıntının illik miqdarı böyükdür (300–600 mm). Kontinentallıq da qərbdən şərqə doğru artır. Temperaturun illik amplitudu artır, yağıntılar isə azalır. Qar örtüyü burada qalındır və uzun müddət qalır. Bu zona qarışıq və ya iynəyarpaqlı meşələridir. Zonanın bir neçə məntəqəsinin şəraitini müqayisə edək. Moskvada (55.8° ş.e, 37.6° ş.u.) iyulun orta temperaturu +18° S, yanvarda isə -10° S-dir; illik yağıntı 600 mm-dir. Kazanda (55.8° ş.e., 49.1° ş.u) iyulda temperatur +20° S, yanvarda -13° S; illik yağıntı 425 mm-dir. Novorsibirskdə (55.0° ş.e., 82.9° ş.u) iyulda temperatur +19° S, yanvarda -19° S; illik yağıntı 425 mm-dir. Maksimum yağıntı hər yerdə yayda düşür.
Daha şimalda Skandinaviyadan Sakit okeana kimi uzanan tayqa zonası yerləşir. Bu zonada da eyni qanunauyğunluğa görə iqlim qərbdən şərqə doğru dəyişir, lakin qışı daha sərt olur. Tayqa zonasının cənub sərhəddi şərq istiqamətində daha aşağı enliklərə enir. Zabaykalyedə tayqa iqlimi artıq çöl iqlimi ilə sərhəddir. Yarpaqlı meşə zonası tayqa ilə çöl arasında yox olur. Şimalda tayqa və onun iqlimi Taymıra çatır. Yayda tayqa zonası aşağı enliklərdəki kimi istidir, lakin qış daha soyuqdur. Qışın sərtliyi hesabına tayqa zonasının şərq hissəsi daha böyük kontinentallığa malik olur. Yağıntı ümumiyyətlə yarpaqlı meşə zonasındakı qədərdir və hətta Şərqi və Sibir-də bataqlışmaya səbəb olur. Yeniseyskdə (58.4° ş.e., 92.1° ş.u.) iyulun orta temperaturu +18° S, yanvarda -22° S; illik yağıntı 460 mm-dir. Yakutskda (62.0° ş.e., 129.6° ş.u) iyulda temperatur +19° S, yanvarda -44° S; illik yağıntı 190 mm-dir. Məhz Yakutiyada kontinentallıq ən böyük kəmiyyətə çatır.
Şimali Amerikanın mülayim enliklərində eyni kontinental iqlim tipi də mövcuddur. Materikin qərbinin daxilində səhra və çöl, şərqində isə yarpaqlı meşələr üstünlük təşkil edir.
Kontinental iqlimin xüsusi növü mülayim enliklərin dağ rayonlarının iqlimidir. Tyan-Şanın dağ rayonlarında Turan ovalığına və Pamirə nisbətən yağıntılar boldur. Əlverişli relyef şəraitində yağıntı 2000 mm-dən artıqdır və qərbdən şərqə doğru azalır. Əlbəttə, burada temperatur ovalığa nisbətən aşağıdır. Məsələn, Prejevalskdə (42.4° ş.e., 78.4° ş.u., 1744 m) iyulda temperatur +17° S, yanvarda -7.1° S-dir. Sayan və Altayın yüksək dağlıq vilayətlərində yüksəklikdən və relyefdən asılı olaraq temperatur rejimi çox müxtəlifdir. Yağıntılar küləkdöyən yamaclarda (Qərbi Altayda 1500 mm və artıq) bir qədər çoxdur, cənub yamaclarda və qapalı çökəkliklərdə (Altayda, 200 mm) çox deyil. Sayanda qərb və şimali-qərb yamaclarda illik yağıntının miqdarı 1000 mm-dən çoxdur. Odur ki, küləkdöyən yamaclarda qalın qar örtüyü toplanır və qar xətti aşağı enir.
Şimal Amerikada Kaskad dağlarının küləkdöyən yamaclarında yağınta böyük miqdardadır və 2000 mm-dən artıqdır. Tsiklonik fəaliyyət qış mövsümünə təsadüf etdiyindən qar örtüyü bəzi yerlərdə 5 m-ə çatır.
Monqlostanın yüksək çöllərində və yarımsəhralarında iqlimin xüsusi şəraiti müşahidə olunur. 700–1200 m və daha yüksəkliklərdə yay isti, qış isə soyuq keçir və az qar yağır. Yağıntı əsasən yayda düşür, çünki qışda bu rayon Asiya antisiklonunun mərkəzi hissəsidir. Ulan-Batorda (47.9° ş.e., 106.8° ş.u., 1309 m) iyulda orta temperatur +17° S, yanvarda isə -28° S-dir; sutkalıq temperatur amplitudu çox böyükdür. Yağıntılar (ildə 243 mm) əsasən may-sentyabr aylarında düçür.
Mülayim enliklərdə materiklərin qərb hissələrinin iqlimi: Avrasiya və Şimali Amerikanın mülayim enliklərində qış və yayda materikə dəniz hava kütləsinin gəlməsi kəskin üstünlük təşkil edir. Odur ki, burada iqlim, okean təsirinin güclü əlaməti olduğu üçün dəniz iqlimidir. O, çox isti olmayan yayı və mülayim dayanaqsız qar örtüklü qışı ilə səciyyələnir. Yağıntılar kifayət qədərdir və mövsümlər üzrə bərabər paylanıb. Bu, landşaftın enliyarpaqlı meşə və çəmənlərdən ibarət olmasını təyin edir.
Şimalı Amerikada Kaskad və Qayalı dağların olması nəticəsində bu iqlim tipi nisbətən ensiz sahil ərazisi ilə məhdudlaşır. Qərbi Avropada bu iqlim tipi materikin içərilərinə doğru yayılır və tədricən kontinentallıq artır. Məsələn, Parisdə (48.8° ş.e., 2.5° ş.u.) iyulda orta temperatur +18° S, yanvarda isə +3° S-dir; illik yağıntı 613 mm-dir. Daha yüksək enliklərdə, Bergendə (60.4° ş.e., 5.3° ş.u.) oroqrafiyanın təsiri ilə 1730 mm yağıntı düşür. Skandinaviya dağlarının arxasında, yarımadanın daxilində və şərqində iqlim kontinental olur. Məsələn, Stokholmda temperatu iyulda +16° S, fevralda -3° S, illik yağıntıların cəmi yay maksimumu şəraitində 540 mm-dir. Landşafta görə bu artıq tayqa zonasının cənubudur. Avropada Berlindən şərqə iqlim kontinentalv olur. Bu tip iqlim də ən böyük miqdarda yağıntı Avropada dağların küləkdöyən yamacına düşür. Alpın bir neçə stansiyasında ildə 2500 mm-dən çox yağıntı düşür.
Şimali Amerikanın qərb hissəsində dəniz iqlimi Sitka (Alyaska, 57.1° ş.e., 135.3° q.u.) üçün səciyyəvidir. Burada avqustun orta temperatur +13° S, yanvarda 0° S; illik yağıntı cəmi 2343 mm-dir. Kaskad dağlarının yamaclarına daha çox yağıntı düşür - 3000 mm-dən 6000 mm-ə qədər. Belə böyük miqdarda yağıntının düşməsi aydın surətdə topoqrafiyanın təsiri ilə əlaqədardır.
Mülayim enliklərdə materiklərin şərq hissələrinin iqlimi. Asiya şərqində iqlim tipi mussondur. Mülayim enliklərin mussonları tropik və subtropik mussonların davamıdır və şimali Saxalin enliyinə qədər müşahidə edilir. Kamçatkanın cənubu ondan azaddır, amma Oxot dənizi və şimali Kamçatka üzərində isə ancaq musson meyli aşkar olunur. Beləliklə, mülayim musson iqlimi Primorsk vilayətində, Çinin şimali-şərqində, Yaponiyanın şimalında və Saxalində müşahidə olunur.
Qışda materiklərin kenarı Asiya antisiklonunun periferiyasında olduğundan, burada Şərqi Sibirdən gələn soyuq hava üstünlük təşkil edir. Odur ki, qış az buludlu, quru, çox soyuq hava üstünlük təşkil edir. Yayda Asiyanın şərqi üzərində bol yağıntılı olur. Yayda Asiyanın şərqi üzərində bol yağıntılı tsiklonik fəaliyyət hakimdir. Məsələn, Xabarovskda (48.5° ş.e., 135° ş.u.) iyulun orta temperaturu +21° S, yanvarda -22° S-dir və ildə 596 mm yağıntı düşür ki, onun da ancaq 99 mm-i qış dövrünə aiddir. Yaponiyada vəziyyət mürəkkəbdir, beləki burada cəbhəvi yağıntılarla müşayət olunan tsiklonlar qışda daha tez-tez formalaşır. Yağıntılar oroqrafiyaya görə həmdə güclənirlər. Yayda, əksinə tsiklonik fəaliyyət şimala geri çəkildiyindən nisbətən minimal yağıntı müşahidə olunur. Nəticədə, qış yay fəslinə görə az yağıntılı deyil. Sapporada (43.1° ş.e., 141.4° ş.u.) avqustun orta temperaturu +21° S, yanvarda isə -6° S-dir; illik yağıntı 1078 mm-dir, onu 560 mm qışda, 518 mm isə yayda düşür.
Rusiya Primoryasının şimal rayonlarında küləyin musson rejimi zəif və ya olmur, qış güclü tsiklonik fəaliyyət nəticəsində yumşaqdır və yağıntılar il ərzində bərabər paylanır. Məsələn, Kamçatkadakı Klyuçi stansiyasında (56° ş.e., 160°ş.u.) iyulun orta temperaturu +15° S, yanvarda isə -17° S; illik yağıntı 562 mm-dir. Onun 314 mm qış dövründə düşür.
Kanadanın Atlantik sahillərində və Nyufaundlenddə musson sirkulyasiyası zəifdir və ya olmur. Qış Asiyanın şərqinə nisbətən soyuq deyil, yay isə istidir. Misal üçün, Qallfaksda (44.6° ş.e., 63.6° q.u.) iyul və avqust aylarının orta temperaturu +18° S, yanvarda isə -4° S-dir; illik yağıntıv 1386 mm-dir və mövsüm üzrə nəzərəçarpacaq dərəcəd bərabər paylanır.
Cənubi Amerikada materiklərin mülayim enliklərində şərq hissələrinin iqliminə bütün Pataqoniyanı, təqribən 38° –dən 52 °C.e. qədər və And dağlarının ətəklərindən Atlantik okeana qədərini aid etmək olar. Yerli coğrafi şəraitin özünəməxsus olması okeana bilavasitə yaxın yarımsəhra iqlimi yaradır. Səbəbdə odur ki, Sakit okeanın dəniz hava kütləsinin Pataqoniyaya təsirini And bağlayır, öz növbəsində isə atlantik mənşəli soyuq hava kütləsi cənubdan bura sərbəst daxil olur. Atlantik hava bəzən Pataqoniyaya daxil olduqda əvvəlcə soyuq Folklend axını üzərindən keçdiyindən sayanıqlı stratifikasiyalı olur. Odur ki, çox böyük yağıntı 120–200 mm təşkil edir, özü də yay aylarında daha az olur, üç ayda cəmi 20–0 mm-dir. Yanvar ayında orta aylıq temperatur şimalda +20° S, cənubda +10° S-dir; yəni Şimal yarımkürəsində həmin enliklərdəki səhralarla müqayisədə yay soyuqdur. İyul ayının orta temperaturu +5° S-yə enir, deməli qış Şimal yarımkürəsinin tropiklərdən kənar səhralarından daha mülayimdir.
Mülayim enliklərin okeanik iqlimi: Hər iki yarımkürənin mülayim enliklərində böyük sahəni Atlantik və Sakit okeanları, Hind okeanı isə Cənub yarımkürəsinin mülayim enliklərini tutur. Qərb hava daşınması okean üzərində, materiklər üzərindəkindən üstündür, xüsusən də Cənub yarımkürəsində küləyin sürəti çateriklər üzərindəkindən böyükdür. Cənub yarımkürəsinin subtropik antisiklonlar və subantarktik enliklər arasındakı zonasında tez-tez dərin tsiklonların mərkəzi keçir, küləyin orta sürəti 10–15 m/san olur. Qasırğalar burada tez-tez və davamiyyətlidir. Eyni enliklərdə temperaturun paylanması okeanlar üzərində materiklər üzərindəkinə nisbətən zonal xarakterlidir. Qışla yay arasında fərq az təzahür edir. Soyuq yayla bağlı okean adalarında tundra landşaftları vardır, amma aşağı enliklərindəki materiklərdə hələ tundra yoxdur. Belə ki, Aleut və Komandor adaları tundra ilə örtülüb (55°-52° ş.e.). Cənub yarımkürəsində Folklend adaları 52 °C.e.-də cənubi Georgi adası, cənubi Orkney adaları və başqaları tundra ilə örtülüb.
Şimal yarımkürəsinsdə qışda okeanların qərb hissəsi, tez-tez materiklərdən soyuq hava kütləsinin soxulması ilə bağlı şərq hissələrinə nisbətən nəzərə çarpacaq dərəcədə soyuqdur. Yayda fərq azdır. Okeanların mülayim enliklərində buludluluq böyük və yağıntılar çoxdur, xüsusən də qütb enliklərində. Şimal yarımkürəsinin hər iki okeanlarının 40° və 60° ş.e. zonaları arasında avqustun orta temperaturu +22° ilə +8° S arasındadır. Fevralda Atlantik okeanında +15° S-dən -10° S-yə qədər dəyişir. Ümumiyyətlə 40° və 60° –cı enliklər arasında temperatur fərqi qışdan yaya azalır. İllik ampilutuda 10°-15° S-dir. Cənub yarımkürəsində bu okeanların 40° və 60 °C.e. arası zonalarındas orta temperatur fevralda +15° S-dən 0° S-yə qədər, avqustda isə +10° S-dən -10° S-yə qədərdir. Burada qərb küləkləri üstünlük təşkil edib çox güclü və dayanıqlıdır, tez-tez qasırğalar olur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mulayim enliklerde radiasiya seraitlerinde fesiller uzre boyuk ferq musahide edilir Yayda seth ortuyunun radiasiya balansi bir qeder boyukdur ve buludluluq az olan rayonlarda tropik enliklerde olan seraite yaxinlasir qisda o materiklerde menfidir Mulayim enlikler hemcinin qutb ve arktik cebhelerdeki intensiv tsiklonik fealiyyet sahesidir Odur ki burada hava rejimi cox deyiskendir Hem qutb hem de subtropik enliklerden hava axinlari tez tez daxil olur ve neticede temperatur keskin deyisir Simal yarimkuresinde materik ve okeanlarin keskin deniz ve kontinental iqlimden ibaret olmasi sebebinden sirkulyasiya seraitlerinde boyuk muxteliflik movcuddur Cenub yarimkuresinde okeanlarin ustunluyu neticesinde mulayim enliklerde kontinental iqlim tipi praktiki olaraq yoxdur Materiklerin qerb ve serq kenarlarinin mulayim enliklerinde ehemiyyetli derecede iqlim ferqi movcuddur Qerb sahillerinin iqlimi deniz hava kutlelerinin ustunluyunun tesiri altinda olduqlarindan denizden kontinentala keciddir Odur ki tez tez onu sadece olaraq deniz iqlimi adlandirirlar Serq sahillerinde xususen de Asiyada musson iqlim tipi musahide olunur B P Alisov mulayim qursaqda dord iqlim tipi ayirir kontinental materiklerinin qerb hisselerinin deniz iqlimi materiklerin serq hisselerinin musson iqlimi ve okeanik iqlim Mulayim enliklerin kontinental iqlimi Bu iqlim tipi Avrasiya materikinde ve Simali Amerikada movcuddur O isti yay ve dayaniqli qar ortuklu soyuq qisla seciyyevidir Temperaturun illik amplitudasi boyukdur ve materikin daxili hisselerine getdikce artir Nemlenme seraiti cenubdan simal qerbden serq istiqametinde deyisir Avrasiya mulayim enliklerinin cenub hissesinde qisda yuksek tezyiq rejimi ustunluk teskil edir Iqlimsunasliq xeritelerinde bu enliklerde Avropanin cenub hissesine istiqametlenmis meshur qis Asiya antisiklonunun qolu ile merkezi yerlesir Bu sebebden qar ortuyu qalin deyil Zabaykaliyede antisiklonun merkezine yaxinda ise sert qisa baxmayaraq cuzi kemiyyetlere catir Yayda Avrasiyanin cenub hissesinin mulayim enliklerinde hem de subtropik tipli antisiklonlar tez tez olur bu sebebden de hava isti ve quru kecir Yay yagintilari coxdur lakin yayin yuksek temperaturu neticesinde buxarlanma boyuk oldugu ucun lazimi miqdarda deyil Odur ki mulayim enliklerin cenub hissesinde nemlenme lazimi qeder deyil Umumiyyetle burada ilde 200 450 mm yaginti dusur Neticede Moldovadan baslayaraq Ukrayna Rusiyanin Avropa hissesinin cenubunda ve sonra Ural ve Monqolstan da daxil olmaqla coller uzanir ve yayda tez tez quraqliq seraiti yaranir Xezeryani coller yarimsehraya kecir Uraldan arxada Turan ovaliginin simal hissesinde Qazaxistan hetta sehraya yeni daimi quru iqlim arid vilayetine kecir Xersonda 46 6 s e 32 6 s u iyulda orta temperatur 23 S yanvarda 4o S dir illik yaginti cemi 380 mm dir Axtubada 48 3o s e 46 1o s u temperatur iyulda 25o S yanvarda 9o S dir illik yaginti 240 mm dir Balxasda 46 9 s e 75 0 s u temperatur iyulda 24 S yanvarda 15 S illik yaginti 127 mm dir Eyni enlikde serqe getdikce qis temperaturu asagi dusur ve yagintilar azalir hem de landsaftlar colden yarimsehrani kecerek sehraya kimi deyisir Avrasiyanin mulayim qursaginin daha yuksek enliklerinde yay daha az istidir amma yene de bir az istidir qisi daha sertdir Yagintinin illik miqdari boyukdur 300 600 mm Kontinentalliq da qerbden serqe dogru artir Temperaturun illik amplitudu artir yagintilar ise azalir Qar ortuyu burada qalindir ve uzun muddet qalir Bu zona qarisiq ve ya iyneyarpaqli meseleridir Zonanin bir nece menteqesinin seraitini muqayise edek Moskvada 55 8 s e 37 6 s u iyulun orta temperaturu 18 S yanvarda ise 10 S dir illik yaginti 600 mm dir Kazanda 55 8 s e 49 1 s u iyulda temperatur 20 S yanvarda 13 S illik yaginti 425 mm dir Novorsibirskde 55 0 s e 82 9 s u iyulda temperatur 19 S yanvarda 19 S illik yaginti 425 mm dir Maksimum yaginti her yerde yayda dusur Daha simalda Skandinaviyadan Sakit okeana kimi uzanan tayqa zonasi yerlesir Bu zonada da eyni qanunauygunluga gore iqlim qerbden serqe dogru deyisir lakin qisi daha sert olur Tayqa zonasinin cenub serheddi serq istiqametinde daha asagi enliklere enir Zabaykalyede tayqa iqlimi artiq col iqlimi ile serheddir Yarpaqli mese zonasi tayqa ile col arasinda yox olur Simalda tayqa ve onun iqlimi Taymira catir Yayda tayqa zonasi asagi enliklerdeki kimi istidir lakin qis daha soyuqdur Qisin sertliyi hesabina tayqa zonasinin serq hissesi daha boyuk kontinentalliga malik olur Yaginti umumiyyetle yarpaqli mese zonasindaki qederdir ve hetta Serqi ve Sibir de bataqlismaya sebeb olur Yeniseyskde 58 4 s e 92 1 s u iyulun orta temperaturu 18 S yanvarda 22 S illik yaginti 460 mm dir Yakutskda 62 0 s e 129 6 s u iyulda temperatur 19 S yanvarda 44 S illik yaginti 190 mm dir Mehz Yakutiyada kontinentalliq en boyuk kemiyyete catir Simali Amerikanin mulayim enliklerinde eyni kontinental iqlim tipi de movcuddur Materikin qerbinin daxilinde sehra ve col serqinde ise yarpaqli meseler ustunluk teskil edir Kontinental iqlimin xususi novu mulayim enliklerin dag rayonlarinin iqlimidir Tyan Sanin dag rayonlarinda Turan ovaligina ve Pamire nisbeten yagintilar boldur Elverisli relyef seraitinde yaginti 2000 mm den artiqdir ve qerbden serqe dogru azalir Elbette burada temperatur ovaliga nisbeten asagidir Meselen Prejevalskde 42 4 s e 78 4 s u 1744 m iyulda temperatur 17 S yanvarda 7 1 S dir Sayan ve Altayin yuksek dagliq vilayetlerinde yukseklikden ve relyefden asili olaraq temperatur rejimi cox muxtelifdir Yagintilar kulekdoyen yamaclarda Qerbi Altayda 1500 mm ve artiq bir qeder coxdur cenub yamaclarda ve qapali cokekliklerde Altayda 200 mm cox deyil Sayanda qerb ve simali qerb yamaclarda illik yagintinin miqdari 1000 mm den coxdur Odur ki kulekdoyen yamaclarda qalin qar ortuyu toplanir ve qar xetti asagi enir Simal Amerikada Kaskad daglarinin kulekdoyen yamaclarinda yaginta boyuk miqdardadir ve 2000 mm den artiqdir Tsiklonik fealiyyet qis movsumune tesaduf etdiyinden qar ortuyu bezi yerlerde 5 m e catir Monqlostanin yuksek collerinde ve yarimsehralarinda iqlimin xususi seraiti musahide olunur 700 1200 m ve daha yuksekliklerde yay isti qis ise soyuq kecir ve az qar yagir Yaginti esasen yayda dusur cunki qisda bu rayon Asiya antisiklonunun merkezi hissesidir Ulan Batorda 47 9 s e 106 8 s u 1309 m iyulda orta temperatur 17 S yanvarda ise 28 S dir sutkaliq temperatur amplitudu cox boyukdur Yagintilar ilde 243 mm esasen may sentyabr aylarinda ducur Mulayim enliklerde materiklerin qerb hisselerinin iqlimi Avrasiya ve Simali Amerikanin mulayim enliklerinde qis ve yayda materike deniz hava kutlesinin gelmesi keskin ustunluk teskil edir Odur ki burada iqlim okean tesirinin guclu elameti oldugu ucun deniz iqlimidir O cox isti olmayan yayi ve mulayim dayanaqsiz qar ortuklu qisi ile seciyyelenir Yagintilar kifayet qederdir ve movsumler uzre beraber paylanib Bu landsaftin enliyarpaqli mese ve cemenlerden ibaret olmasini teyin edir Simali Amerikada Kaskad ve Qayali daglarin olmasi neticesinde bu iqlim tipi nisbeten ensiz sahil erazisi ile mehdudlasir Qerbi Avropada bu iqlim tipi materikin icerilerine dogru yayilir ve tedricen kontinentalliq artir Meselen Parisde 48 8 s e 2 5 s u iyulda orta temperatur 18 S yanvarda ise 3 S dir illik yaginti 613 mm dir Daha yuksek enliklerde Bergende 60 4 s e 5 3 s u oroqrafiyanin tesiri ile 1730 mm yaginti dusur Skandinaviya daglarinin arxasinda yarimadanin daxilinde ve serqinde iqlim kontinental olur Meselen Stokholmda temperatu iyulda 16 S fevralda 3 S illik yagintilarin cemi yay maksimumu seraitinde 540 mm dir Landsafta gore bu artiq tayqa zonasinin cenubudur Avropada Berlinden serqe iqlim kontinentalv olur Bu tip iqlim de en boyuk miqdarda yaginti Avropada daglarin kulekdoyen yamacina dusur Alpin bir nece stansiyasinda ilde 2500 mm den cox yaginti dusur Simali Amerikanin qerb hissesinde deniz iqlimi Sitka Alyaska 57 1 s e 135 3 q u ucun seciyyevidir Burada avqustun orta temperatur 13 S yanvarda 0 S illik yaginti cemi 2343 mm dir Kaskad daglarinin yamaclarina daha cox yaginti dusur 3000 mm den 6000 mm e qeder Bele boyuk miqdarda yagintinin dusmesi aydin suretde topoqrafiyanin tesiri ile elaqedardir Mulayim enliklerde materiklerin serq hisselerinin iqlimi Asiya serqinde iqlim tipi mussondur Mulayim enliklerin mussonlari tropik ve subtropik mussonlarin davamidir ve simali Saxalin enliyine qeder musahide edilir Kamcatkanin cenubu ondan azaddir amma Oxot denizi ve simali Kamcatka uzerinde ise ancaq musson meyli askar olunur Belelikle mulayim musson iqlimi Primorsk vilayetinde Cinin simali serqinde Yaponiyanin simalinda ve Saxalinde musahide olunur Qisda materiklerin kenari Asiya antisiklonunun periferiyasinda oldugundan burada Serqi Sibirden gelen soyuq hava ustunluk teskil edir Odur ki qis az buludlu quru cox soyuq hava ustunluk teskil edir Yayda Asiyanin serqi uzerinde bol yagintili olur Yayda Asiyanin serqi uzerinde bol yagintili tsiklonik fealiyyet hakimdir Meselen Xabarovskda 48 5 s e 135 s u iyulun orta temperaturu 21 S yanvarda 22 S dir ve ilde 596 mm yaginti dusur ki onun da ancaq 99 mm i qis dovrune aiddir Yaponiyada veziyyet murekkebdir beleki burada cebhevi yagintilarla musayet olunan tsiklonlar qisda daha tez tez formalasir Yagintilar oroqrafiyaya gore hemde guclenirler Yayda eksine tsiklonik fealiyyet simala geri cekildiyinden nisbeten minimal yaginti musahide olunur Neticede qis yay fesline gore az yagintili deyil Sapporada 43 1 s e 141 4 s u avqustun orta temperaturu 21 S yanvarda ise 6 S dir illik yaginti 1078 mm dir onu 560 mm qisda 518 mm ise yayda dusur Rusiya Primoryasinin simal rayonlarinda kuleyin musson rejimi zeif ve ya olmur qis guclu tsiklonik fealiyyet neticesinde yumsaqdir ve yagintilar il erzinde beraber paylanir Meselen Kamcatkadaki Klyuci stansiyasinda 56 s e 160 s u iyulun orta temperaturu 15 S yanvarda ise 17 S illik yaginti 562 mm dir Onun 314 mm qis dovrunde dusur Kanadanin Atlantik sahillerinde ve Nyufaundlendde musson sirkulyasiyasi zeifdir ve ya olmur Qis Asiyanin serqine nisbeten soyuq deyil yay ise istidir Misal ucun Qallfaksda 44 6 s e 63 6 q u iyul ve avqust aylarinin orta temperaturu 18 S yanvarda ise 4 S dir illik yagintiv 1386 mm dir ve movsum uzre nezerecarpacaq dereced beraber paylanir Cenubi Amerikada materiklerin mulayim enliklerinde serq hisselerinin iqlimine butun Pataqoniyani teqriben 38 den 52 C e qeder ve And daglarinin eteklerinden Atlantik okeana qederini aid etmek olar Yerli cografi seraitin ozunemexsus olmasi okeana bilavasite yaxin yarimsehra iqlimi yaradir Sebebde odur ki Sakit okeanin deniz hava kutlesinin Pataqoniyaya tesirini And baglayir oz novbesinde ise atlantik menseli soyuq hava kutlesi cenubdan bura serbest daxil olur Atlantik hava bezen Pataqoniyaya daxil olduqda evvelce soyuq Folklend axini uzerinden kecdiyinden sayaniqli stratifikasiyali olur Odur ki cox boyuk yaginti 120 200 mm teskil edir ozu de yay aylarinda daha az olur uc ayda cemi 20 0 mm dir Yanvar ayinda orta ayliq temperatur simalda 20 S cenubda 10 S dir yeni Simal yarimkuresinde hemin enliklerdeki sehralarla muqayisede yay soyuqdur Iyul ayinin orta temperaturu 5 S ye enir demeli qis Simal yarimkuresinin tropiklerden kenar sehralarindan daha mulayimdir Mulayim enliklerin okeanik iqlimi Her iki yarimkurenin mulayim enliklerinde boyuk saheni Atlantik ve Sakit okeanlari Hind okeani ise Cenub yarimkuresinin mulayim enliklerini tutur Qerb hava dasinmasi okean uzerinde materikler uzerindekinden ustundur xususen de Cenub yarimkuresinde kuleyin sureti caterikler uzerindekinden boyukdur Cenub yarimkuresinin subtropik antisiklonlar ve subantarktik enlikler arasindaki zonasinda tez tez derin tsiklonlarin merkezi kecir kuleyin orta sureti 10 15 m san olur Qasirgalar burada tez tez ve davamiyyetlidir Eyni enliklerde temperaturun paylanmasi okeanlar uzerinde materikler uzerindekine nisbeten zonal xarakterlidir Qisla yay arasinda ferq az tezahur edir Soyuq yayla bagli okean adalarinda tundra landsaftlari vardir amma asagi enliklerindeki materiklerde hele tundra yoxdur Bele ki Aleut ve Komandor adalari tundra ile ortulub 55 52 s e Cenub yarimkuresinde Folklend adalari 52 C e de cenubi Georgi adasi cenubi Orkney adalari ve basqalari tundra ile ortulub Simal yarimkuresinsde qisda okeanlarin qerb hissesi tez tez materiklerden soyuq hava kutlesinin soxulmasi ile bagli serq hisselerine nisbeten nezere carpacaq derecede soyuqdur Yayda ferq azdir Okeanlarin mulayim enliklerinde buludluluq boyuk ve yagintilar coxdur xususen de qutb enliklerinde Simal yarimkuresinin her iki okeanlarinin 40 ve 60 s e zonalari arasinda avqustun orta temperaturu 22 ile 8 S arasindadir Fevralda Atlantik okeaninda 15 S den 10 S ye qeder deyisir Umumiyyetle 40 ve 60 ci enlikler arasinda temperatur ferqi qisdan yaya azalir Illik ampilutuda 10 15 S dir Cenub yarimkuresinde bu okeanlarin 40 ve 60 C e arasi zonalarindas orta temperatur fevralda 15 S den 0 S ye qeder avqustda ise 10 S den 10 S ye qederdir Burada qerb kulekleri ustunluk teskil edib cox guclu ve dayaniqlidir tez tez qasirgalar olur