Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. (fevral 2024) |
Məlumatı yoxla. Bu məqalədə verilən dəqiqliyini və məlumatların yoxlamaq lazımdır. aydınlaşdırılmalıdır. |
Mutasiya (lat. mutatio — dəyişiklik) — dəyişkənlik nəticəsində meydana gələn və hər hansı əlamətə görə normal tipdən fərqlənən, irsiyyətcə dəyişmiş orqanizm forması. Mutant təbii seçmədə ilk material sayılır. Məhsuldarlığın artırılmasında və süni mutagenezin nəzəri məsələlərinin həllində mutantlardan geniş istifadə edilir.
Tarixi
Mutasiya orqanizmin istər somatik, istərsə də cinsiyyət hüceyrələrində əmələ gəlir. Mutasiya terminini ilk dəfə biologiyaya daxil edən Huqo-de Friz olmuşdursa, lakin bu haqqda olan anlayışa ondan da əvvəlki alimlərin əsərlərində rast gəlirik. Hələ Ç. Darvin öz əsərində bu cür gözlənilmədən, qəflətən baş verən irsi və xırda dəyişmələr haqqında yazırdı. Darvin bədəni uzun, ayaqları qısa “ankon” qoyunları, tükləri incə və uzun “moşan” qoyunları haqqında məlumat verir və bu cür dəyişilmələri “sport” və ya tək-tək baş verən dəyişkənlik adlandırırdı. Q.Friz 1880-cı ildən başlayaraq təcrübə apardığı Enotera Lamarkiana adlanan bitkilərin içərisində mutasiya baş vermiş formalar aşkar etdi. Bəzi bitkilər öz əlamətləri ilə enotera növündən elə kəskin fərqlənmişdir ki, hətta de Friz onları yeni növ adlandırmışdı.
Mutasiyanın təsnifatı
Mutasiyalar mikroorqanizmlərdən başlayaraq insanlara qədər bütün canlılarda baş verən hadisədir. Mutasiyalar orqanizmlərin daxili və xarici orqanlarında, morfoloji əlamətlərində fizioloji funksiyalarında baş verir.
Mutasiyalar mənşə baxımından 2 cür təsnifləşdirilə blər :
1 .spontan mutasiyalar
2 .induksiya olunan mutasiyalar .
Təbii faktorların, daxili fizioloji və biokimyəvi dəyişikliklərin təsiri altında baş verən mutasiyalara spontan mutasiyalar, müxtəlif faktorların (rentgen şüaları, kimyəvi madddələr, temperatur və s.) təsiri altında eksperimental şəraitdə əmələ gələn mutasiyalara induksiya olunan mutasityalar deyilir.
Canlılar aləmində təbii yolla baş verən mutasiyalara spontan mutasiyalar deyilir. Sonralar alimlər süni yolla da yeni müxtəlif mutagen amillərin təsirilə mutasiyalar almışlar. Belə mutasiyalar induksion mutasiyalar adlanır. Spontan və induksion mutasiyalar arasında prinsip etibarı ilə bir fərq yoxdur.
Mutasiyalar əmələ gəldiyi yerə görə generativ (cinsi hüceyrələr) və somatik (bədən hüceyrələri) mutasiyalara bölünür. Bunlardan əlavə mutasiyalar bir sıra səbəblərə görə də təsnif olunur.
Xromosomların sayı və strukturunda və ya bir sıra əsas hüceyrə orqanoidlərində baş verən dəyişikliklər mutasiyalara səbəb olur.
Genotipə görə aşağıdakı mutasiyalar var:
1) Gen və ya nöqtəvi mutasiyalar: Xromosomlarda sitoloji görünməyən dəyişikliklərdir.
2) Xromosom mutasiyaları: xromosom daxili və xromosomlar arası dəyişilmələr.
3) Genom mutasiyaları: xromosom sayının dəyişilməsi.
4) Sitoplazmatik mutasiyalar: plazmogenlərin dəyişilməsi.
Mutasiyaların aşağıdakı tipləri ayırd edilir :
1 .Xromosom dəstinin dəyişilməsi və ya genom mutasiyaları
2 .Xromosom sayının dəyişilməsi və ya aneuploidiya
3 .Xromosomların quruluşunda baş verən dəyişikliklər, xromosomdaxili və xromosomarası mutasiyalar
4 .Gen və ya nöqtəvi mutasiyalar .
İstinadlar
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakire sehifesindeki muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz fevral 2024 Melumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir Muzakire sehifesinde aydinlasdirilmalidir Mutasiya lat mutatio deyisiklik deyiskenlik neticesinde meydana gelen ve her hansi elamete gore normal tipden ferqlenen irsiyyetce deyismis orqanizm formasi Mutant tebii secmede ilk material sayilir Mehsuldarligin artirilmasinda ve suni mutagenezin nezeri meselelerinin hellinde mutantlardan genis istifade edilir TarixiMutasiya orqanizmin ister somatik isterse de cinsiyyet huceyrelerinde emele gelir Mutasiya terminini ilk defe biologiyaya daxil eden Huqo de Friz olmusdursa lakin bu haqqda olan anlayisa ondan da evvelki alimlerin eserlerinde rast gelirik Hele C Darvin oz eserinde bu cur gozlenilmeden qefleten bas veren irsi ve xirda deyismeler haqqinda yazirdi Darvin bedeni uzun ayaqlari qisa ankon qoyunlari tukleri ince ve uzun mosan qoyunlari haqqinda melumat verir ve bu cur deyisilmeleri sport ve ya tek tek bas veren deyiskenlik adlandirirdi Q Friz 1880 ci ilden baslayaraq tecrube apardigi Enotera Lamarkiana adlanan bitkilerin icerisinde mutasiya bas vermis formalar askar etdi Bezi bitkiler oz elametleri ile enotera novunden ele keskin ferqlenmisdir ki hetta de Friz onlari yeni nov adlandirmisdi Mutasiyanin tesnifatiMutasiyalar mikroorqanizmlerden baslayaraq insanlara qeder butun canlilarda bas veren hadisedir Mutasiyalar orqanizmlerin daxili ve xarici orqanlarinda morfoloji elametlerinde fizioloji funksiyalarinda bas verir Mutasiyalar mense baximindan 2 cur tesniflesdirile bler 1 spontan mutasiyalar 2 induksiya olunan mutasiyalar Tebii faktorlarin daxili fizioloji ve biokimyevi deyisikliklerin tesiri altinda bas veren mutasiyalara spontan mutasiyalar muxtelif faktorlarin rentgen sualari kimyevi madddeler temperatur ve s tesiri altinda eksperimental seraitde emele gelen mutasiyalara induksiya olunan mutasityalar deyilir Canlilar aleminde tebii yolla bas veren mutasiyalara spontan mutasiyalar deyilir Sonralar alimler suni yolla da yeni muxtelif mutagen amillerin tesirile mutasiyalar almislar Bele mutasiyalar induksion mutasiyalar adlanir Spontan ve induksion mutasiyalar arasinda prinsip etibari ile bir ferq yoxdur Mutasiyalar emele geldiyi yere gore generativ cinsi huceyreler ve somatik beden huceyreleri mutasiyalara bolunur Bunlardan elave mutasiyalar bir sira sebeblere gore de tesnif olunur Xromosomlarin sayi ve strukturunda ve ya bir sira esas huceyre orqanoidlerinde bas veren deyisiklikler mutasiyalara sebeb olur Genotipe gore asagidaki mutasiyalar var 1 Gen ve ya noqtevi mutasiyalar Xromosomlarda sitoloji gorunmeyen deyisikliklerdir 2 Xromosom mutasiyalari xromosom daxili ve xromosomlar arasi deyisilmeler 3 Genom mutasiyalari xromosom sayinin deyisilmesi 4 Sitoplazmatik mutasiyalar plazmogenlerin deyisilmesi Mutasiyalarin asagidaki tipleri ayird edilir 1 Xromosom destinin deyisilmesi ve ya genom mutasiyalari 2 Xromosom sayinin deyisilmesi ve ya aneuploidiya 3 Xromosomlarin qurulusunda bas veren deyisiklikler xromosomdaxili ve xromosomarasi mutasiyalar 4 Gen ve ya noqtevi mutasiyalar IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Xarici kecidler