Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Muncuqlutəpə nekropolu — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Sabirkənd və Kələntər Dizə kəndləri yaxınlığında Dəmir dövrünə aid arxeoloji abidə.
| Muncuqlutəpə nekropolu | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Naxçıvan |
| Yerləşir | Ordubad rayonunun Sabirkənd və Kələntər Dizə kəndləri |
| Üslubu | Naxçıvan memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | fəaliyyət göstərir |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| | |
Tədqiqatlar
Burada 1979–1982-ci illərdə aparılmış tədqiqatlar zamanı təqribən 1600–1700 m² sahədə 33 sərdabə tipli qəbir kompleksi tədqiq edilmişdir. Qəbirlər müxtəlif həcmli dağ daşları ilə səliqəli işlənmiş, üstləri sal daşlarla örtülmüşdür. Kameraların ətrafına 1,5 metrə qədər sahədə sal daşlar döşənmişdir. Uzunluğu 3 metrə, eni 1,6 metrə çatan sərdabələr vardır. Dərinlikləri 1,3 metrə qədərdir. Muncuqlutəpə qəbirləri quruluşuna görə üç hissədən ibarətdir:
- qəbrin kamerası;
- giriş yolu;
- ayrıca işlənmiş qurbangah.
Giriş yolu qəbrin kamerasına qərb və ya şərq tərəfdən daşla işlənmiş, üstü sal daşlarla örtülmüşdür. Onların daş düzülmüş döşəməsi qəbir kameralarının döşəməsinə nisbətən hündürdədir. Qəbrin kamerasına giriş yolu dikinə qoyulmuş bir ədəd sal daşla örtülmüşdür ki, bu da növbəti dəfn zamanı qəbrin kamerasına daxil olmağı asanlaşdırırdı.
Qəbirlərin quruluşu
Muncuqlutəpə nekropolunun 33 sərdabə sindən yalnız birində kamera dikinə qoyulmuş yastı daşlarla iki hissəyə bölünmüşdü. Nekropoldakı sərdabələrin hamısı az və ya çox dərəcədə qarət olundu ğun dan skeletlərin anatomik vəziyyəti pozulmuş və sümüklər kameranın içərisinə səpələnmişdir. Bunun bir səbəbi də növbəti dəfn zamanı əvvəlki skeletlərin arxa tərəfə itələnməsi olmuşdur. Təsadüfən toxunul mamış bir neçə skeletin vəziyyətinə görə dəfn olunanların qəbrə bükülü vəziyyət də, yanı üstdə qoyulduğu müəyyən olunmuşdur.
E.ə III–II minilliklərdə qəbirlərə bitişik işlənən qurbangahlardan fərqli olaraq Muncuqlutəpə sərdabələrinin qurbangahları qəbrin giriş yolunun qarşısında ayrıca işlən mişdir. Qurbangahlar dördbucaqlı, kvadrat və dairəvi planda qurulmuşdur. Muncuqlutəpə nekropolunda bir neçə toxunulmamış qurbangah aşkar edilmişdir. Bu qurbangahlara süfrə qablarının bütün dəsti (28 ədəd gil qab) qoyulmuşdur. Qurban gahlarda çox təsadüfi hallarda bəzək əşyalarına rast gəlmək olur. Qurbangahlardakı gil qablara, ehtimal ki, bitki mənşəli quru və duru ərzaqlar qoyulmuşdur. Belə ki, indiyədək gil qablarda nə bir heyvan, nə də quş sümüyü aşkar edilmişdir. Buna baxmayaraq bir qabda aşkar edilmiş gil qoyun fiqurları qurbankəsmə adətinin məcazi mənada yerinə yetirildiyini söyləməyə əsas verir. Muncuq lutəpədə rast gəlinən dəfn adətinin bir cəhətini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, sərdabələrin kameralarına hər dəfə təzə ölü basdırarkən onun yanına yeni gil qablar qoyulurdusa, bu zaman qurbangahlara toxunulmurdu. Yaxud, ehtimal olunur ki, qurbangahlardakı gil qablar oradan götürülür, təmizlənib ərzaqla doldurulduqdan sonra yenidən qurbangaha qoyulurdu.
Qazıntılarda əldə edilmiş materiallar
Bir qurban gahın kamerası ikiyə bölünmüş və hər iki hissəyə eyni qablardan düzülmüşdür. Bu qurbangah ehtimal ki, iki nəfərin bir vaxtda öldüyü zaman qurulmuşdur. Qurban gahlar üçün dibində deşiyi olan bir ədəd küp, "çaynik" tipli lüləyən, konus formalı ayağı olan vaza, üstü düz üçayaq altlıq, müxtəlif kasalar, boşqablar və kuboklar xarakterik hesab olunur. Bir sıra boşqab və kasaların ağzının kənarında və ya çiynində şaquli və ya üfiqi vəziyyətdə yerləşmiş deşiyi olan qulp əvəzi yapmalar vardır. Qurbangahlarda aşkar edilmiş qabların böyük əksəriyyəti texniki qüsurlarla, əyri və səliqəsiz hazırlanmışdır. Bəzi qabların qulp əvəzi qulaqcıqlarına, bəzi "çaynik" tipli qabların isə axımına deşik açılmamışdır. Bu qablar odda pis bişirilmiş, az bir qismi naxışlanmışdır. Ümumiyyətlə, Muncuqlutəpə keramikasını təhlil edərkən belə bir təsəvvür yaranır ki, qurbangahlara qoyulan gil qablar xüsusi olaraq dəfn üçün hazırlanırmış. Bunlardan fərqli olaraq qəbrə, ölünün yanına qoyulan qablar keyfiyyətlə hazırlanmış və bir çoxunun üzəri oyma üsulu ilə naxışlanmış, bəzilərinin üzərinə isə qırmızı boya ilə həndəsi ornamentlər salınmışdır. Sərdabələrdən aşkar edilmiş metal əşyalar əsasən tuncdan hazırlanmış qolbaqlardan, üzüklərdən, sancaqlardan, sırğalardan, arxasında həlqəsi olan müxtəlif düymələrdən və silahlardan ibarətdir. Cəmi iki xəncər və beş ox ucu tapılmışdır. Muncuqlutəpə sərdabələrindən dəmirdən hazırlanmış tunc zəncirdən asılan bəzək əşyası, bir ədəd küplü nizə ucu, bıçaq fraqmentləri və bəzən formasını müəyyənləş dirmək mümkün olmayan dəmir parçaları aşkar edilmişdir. Sərdabələrdən külli miqdarda əqiq, pasta, travertin, sürmə və tuncdan hazırlanmış muncuqlar tapılmışdır. Tuncdan hazırlanmış bəzək əşyaları içərisində dairəvi formada, şəbəkəli və asmaq üçün halqası olan amuleti və quş fiqurlarını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Hələ tunc dövründən məlum olan bu bəzək əşyaları e.ə. I minilliyin əvvəllərində Cənubi Qafqazda geniş yayılmışdı. Gümüşdən hazırlanmış cəmi iki həlqəvarı üzük aşkar edilmişdir. Bəzək əşyaları içərisində əqiqdən hazırlanmış muncuqlar çoxluq təşkil edir.
Onların əksəriyyəti kobud hazırlansa da, içərisində yaxşı hamarlanmış nümunələr də vardır. Ağ daşdan hazırlanmış muncuqlar içərisində yastı, dördbucaqlı formada, üzərində bucaqlara yaxın oyma üsulu ilə konsentrik dairələr şəklində naxışları olan muncuqları xüsusi qeyd etmək lazımdır. Belə muncuqlar ən çox Trialetidə (e.ə. VII–VI əsrlər) aşkar edilmişdir. Muncuqlarla birlikdə sərdabələrdə silindrik formalı möhürlər də tapılmışdır. Bunlardan ikisi ağ rəngli yumşaq daşdan hazırlanmış üzəri şam ağacı formasında oyma üsulu ilə naxışlanmışdır. Birinin üzərinə açıq qəhvəyi fonda dörd cərgə konsentrik dairələr və ortasında nöqtə olan dairələr oyma üsulu ilə elə salınmışdır ki, nəticədə açıq qəhvəyi fonda ağ rəngdə ornament alınmışdır. Təsvir aydın deyil. Belə silindrik möhürlər Mərlik abidəsindən məlumdur. Ümumiyyətlə, Muncuqlutəpə nekropolu tapıntılarına analoji materiallara ən çox Urmiya gölü hövzəsi abidələrində və Şərqi Anadoluda (Qara qunduz nekropolu) rast gəlinir. Muncuqlutəpə nekropolu e.ə. VIII–VI əsrlərə aiddir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Naxçıvan abidələri ensiklopediyası 2019-02-09 at the Wayback Machine. Naxçıvan: 2008, səh.311 (az.)
- Naxçıvan abidələri ensiklopediyası 2019-02-09 at the Wayback Machine. Naxçıvan: 2008, səh.312 (az.)
- Naxçıvan abidələri ensiklopediyası 2019-02-09 at the Wayback Machine. Naxçıvan: 2008, səh.313 (az.)
- Naxçıvan abidələri ensiklopediyası 2019-02-09 at the Wayback Machine. Naxçıvan: 2008, səh.314 (az.)
Ədəbiyyat
- Aslanov Q., İbrahimov B., Qaşqay S. Xaraba-Gilanın qədim nekropolları. Bakı: 2002
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Muncuqlutepe nekropolu Naxcivan Muxtar Respublikasinin Ordubad rayonunun Sabirkend ve Kelenter Dize kendleri yaxinliginda Demir dovrune aid arxeoloji abide Muncuqlutepe nekropoluOlke AzerbaycanSeher NaxcivanYerlesir Ordubad rayonunun Sabirkend ve Kelenter Dize kendleriUslubu Naxcivan memarliq mektebiVeziyyeti fealiyyet gosterirEhemiyyetiYerli ehemiyyetliMuncuqlutepe nekropoluTedqiqatlarBurada 1979 1982 ci illerde aparilmis tedqiqatlar zamani teqriben 1600 1700 m sahede 33 serdabe tipli qebir kompleksi tedqiq edilmisdir Qebirler muxtelif hecmli dag daslari ile seliqeli islenmis ustleri sal daslarla ortulmusdur Kameralarin etrafina 1 5 metre qeder sahede sal daslar dosenmisdir Uzunlugu 3 metre eni 1 6 metre catan serdabeler vardir Derinlikleri 1 3 metre qederdir Muncuqlutepe qebirleri qurulusuna gore uc hisseden ibaretdir qebrin kamerasi giris yolu ayrica islenmis qurbangah Giris yolu qebrin kamerasina qerb ve ya serq terefden dasla islenmis ustu sal daslarla ortulmusdur Onlarin das duzulmus dosemesi qebir kameralarinin dosemesine nisbeten hundurdedir Qebrin kamerasina giris yolu dikine qoyulmus bir eded sal dasla ortulmusdur ki bu da novbeti defn zamani qebrin kamerasina daxil olmagi asanlasdirirdi Qebirlerin qurulusuMuncuqlutepe nekropolunun 33 serdabe sinden yalniz birinde kamera dikine qoyulmus yasti daslarla iki hisseye bolunmusdu Nekropoldaki serdabelerin hamisi az ve ya cox derecede qaret olundu gun dan skeletlerin anatomik veziyyeti pozulmus ve sumukler kameranin icerisine sepelenmisdir Bunun bir sebebi de novbeti defn zamani evvelki skeletlerin arxa terefe itelenmesi olmusdur Tesadufen toxunul mamis bir nece skeletin veziyyetine gore defn olunanlarin qebre bukulu veziyyet de yani ustde qoyuldugu mueyyen olunmusdur E e III II minilliklerde qebirlere bitisik islenen qurbangahlardan ferqli olaraq Muncuqlutepe serdabelerinin qurbangahlari qebrin giris yolunun qarsisinda ayrica islen misdir Qurbangahlar dordbucaqli kvadrat ve dairevi planda qurulmusdur Muncuqlutepe nekropolunda bir nece toxunulmamis qurbangah askar edilmisdir Bu qurbangahlara sufre qablarinin butun desti 28 eded gil qab qoyulmusdur Qurban gahlarda cox tesadufi hallarda bezek esyalarina rast gelmek olur Qurbangahlardaki gil qablara ehtimal ki bitki menseli quru ve duru erzaqlar qoyulmusdur Bele ki indiyedek gil qablarda ne bir heyvan ne de qus sumuyu askar edilmisdir Buna baxmayaraq bir qabda askar edilmis gil qoyun fiqurlari qurbankesme adetinin mecazi menada yerine yetirildiyini soylemeye esas verir Muncuq lutepede rast gelinen defn adetinin bir cehetini xususile qeyd etmek lazimdir Bele ki serdabelerin kameralarina her defe teze olu basdirarken onun yanina yeni gil qablar qoyulurdusa bu zaman qurbangahlara toxunulmurdu Yaxud ehtimal olunur ki qurbangahlardaki gil qablar oradan goturulur temizlenib erzaqla doldurulduqdan sonra yeniden qurbangaha qoyulurdu Qazintilarda elde edilmis materiallarBir qurban gahin kamerasi ikiye bolunmus ve her iki hisseye eyni qablardan duzulmusdur Bu qurbangah ehtimal ki iki neferin bir vaxtda olduyu zaman qurulmusdur Qurban gahlar ucun dibinde desiyi olan bir eded kup caynik tipli luleyen konus formali ayagi olan vaza ustu duz ucayaq altliq muxtelif kasalar bosqablar ve kuboklar xarakterik hesab olunur Bir sira bosqab ve kasalarin agzinin kenarinda ve ya ciyninde saquli ve ya ufiqi veziyyetde yerlesmis desiyi olan qulp evezi yapmalar vardir Qurbangahlarda askar edilmis qablarin boyuk ekseriyyeti texniki qusurlarla eyri ve seliqesiz hazirlanmisdir Bezi qablarin qulp evezi qulaqciqlarina bezi caynik tipli qablarin ise aximina desik acilmamisdir Bu qablar odda pis bisirilmis az bir qismi naxislanmisdir Umumiyyetle Muncuqlutepe keramikasini tehlil ederken bele bir tesevvur yaranir ki qurbangahlara qoyulan gil qablar xususi olaraq defn ucun hazirlanirmis Bunlardan ferqli olaraq qebre olunun yanina qoyulan qablar keyfiyyetle hazirlanmis ve bir coxunun uzeri oyma usulu ile naxislanmis bezilerinin uzerine ise qirmizi boya ile hendesi ornamentler salinmisdir Serdabelerden askar edilmis metal esyalar esasen tuncdan hazirlanmis qolbaqlardan uzuklerden sancaqlardan sirgalardan arxasinda helqesi olan muxtelif duymelerden ve silahlardan ibaretdir Cemi iki xencer ve bes ox ucu tapilmisdir Muncuqlutepe serdabelerinden demirden hazirlanmis tunc zencirden asilan bezek esyasi bir eded kuplu nize ucu bicaq fraqmentleri ve bezen formasini mueyyenles dirmek mumkun olmayan demir parcalari askar edilmisdir Serdabelerden kulli miqdarda eqiq pasta travertin surme ve tuncdan hazirlanmis muncuqlar tapilmisdir Tuncdan hazirlanmis bezek esyalari icerisinde dairevi formada sebekeli ve asmaq ucun halqasi olan amuleti ve qus fiqurlarini xususile qeyd etmek lazimdir Hele tunc dovrunden melum olan bu bezek esyalari e e I minilliyin evvellerinde Cenubi Qafqazda genis yayilmisdi Gumusden hazirlanmis cemi iki helqevari uzuk askar edilmisdir Bezek esyalari icerisinde eqiqden hazirlanmis muncuqlar coxluq teskil edir Onlarin ekseriyyeti kobud hazirlansa da icerisinde yaxsi hamarlanmis numuneler de vardir Ag dasdan hazirlanmis muncuqlar icerisinde yasti dordbucaqli formada uzerinde bucaqlara yaxin oyma usulu ile konsentrik daireler seklinde naxislari olan muncuqlari xususi qeyd etmek lazimdir Bele muncuqlar en cox Trialetide e e VII VI esrler askar edilmisdir Muncuqlarla birlikde serdabelerde silindrik formali mohurler de tapilmisdir Bunlardan ikisi ag rengli yumsaq dasdan hazirlanmis uzeri sam agaci formasinda oyma usulu ile naxislanmisdir Birinin uzerine aciq qehveyi fonda dord cerge konsentrik daireler ve ortasinda noqte olan daireler oyma usulu ile ele salinmisdir ki neticede aciq qehveyi fonda ag rengde ornament alinmisdir Tesvir aydin deyil Bele silindrik mohurler Merlik abidesinden melumdur Umumiyyetle Muncuqlutepe nekropolu tapintilarina analoji materiallara en cox Urmiya golu hovzesi abidelerinde ve Serqi Anadoluda Qara qunduz nekropolu rast gelinir Muncuqlutepe nekropolu e e VIII VI esrlere aiddir Hemcinin baxMuncuqlutepe qedim qebiristanligiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Naxcivan abideleri ensiklopediyasi 2019 02 09 at the Wayback Machine Naxcivan 2008 seh 311 az Naxcivan abideleri ensiklopediyasi 2019 02 09 at the Wayback Machine Naxcivan 2008 seh 312 az Naxcivan abideleri ensiklopediyasi 2019 02 09 at the Wayback Machine Naxcivan 2008 seh 313 az Naxcivan abideleri ensiklopediyasi 2019 02 09 at the Wayback Machine Naxcivan 2008 seh 314 az EdebiyyatAslanov Q Ibrahimov B Qasqay S Xaraba Gilanin qedim nekropollari Baki 2002