Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Moris Vinsent Uilks (ing. Maurice Vincent Wilkes, 26 iyun 1913, Dadli, Böyük Britaniya — 29 noyabr 2010, Kembric, Böyük Britaniya) — Kompüter sahəsində Böyük Britaniya alimi.
| Moris Vinsent Uilks | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 26 iyun 1913 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 29 noyabr 2010[…](97 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Elm sahəsi | informatika |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |  |
| cl.cam.ac.uk/~mvw1/ | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Moris Vinsent Uilks 1913-cü il, 26 iyul tarixində İngiltərənin Staffordşir qraflığının Dadli ərazisində anadan olub. 1934-cü ildə Müqəddəs Con kollecini bitirən Uilks təhsilini Kembric Universitetində davam etdirir. O, uzun radio dalğaların ionosferdə yayılmasına həsr olunmuş elmi işinə görə fəlsəfə doktoru dərəcəsini alır.
M.Uilks universiteti bitirəndən sonra riyaziyyat laboratoriyasında demonstrator (ABŞ-də professor assistenti vəzifəsinə uyğun gəlir) vəzifəsinə təyin olunur. Onun vəzifəsinə yeni diferensial analizatorun işinə nəzarət və Mançester Universiteti ilə bu sahədəki konsultasiya işi daxil idi. II Dünya müharibəsi illərində Uilks orduda xidmət edir. 1945-ci ilin sentyabrında Kembricə qayıtdıqdan sonra riyaziyyat laboratoriyasının direktoru təyin olunur və bu vəzifədə 1980-ci ilə qədər çalışır.
1946-cı ildə C.F.Neymanın “EDVAC” kompüterinə həsr olunmuş qeydlərinin bir nüsxəsini əldə edir və bir gecədə bu hesabatı oxuyub anlamağa nail olur. Burada kompüterdə proqramın köçürülməsi və saxlanması təsvir olunmuşdu. Hesabatda əks olunan bütün detallarla ətraflı tanış olan Uilks 1946-cı il, iyulun 8-dən avqustun 31-dək Pensilvaniya Universitetinin Mur Məktəbində “Elektron rəqəmli kompüterlərin quraşdırılmasının metodları və nəzəriyyəsi” adlı mühazirələrdə iştirak edir.
O, burada “ENİAC” və “EDVAC” kompüterləri haqqında ətraflı biliklərə yiyələnir. M.Uilks yazır: “Mənim həyatımda ən önəmli hadisə 1946-cı ildə baş verdi. Mənə kompüterlər barədə təlim kurslarını dinləmək nəsib oldu və bu, məndə çox güclü təəssürat yaratdı”.
Kursu 28 nəfər və 20 təşkilat dinləyirdi. Əsas təlimçilər Mauçli və Ekkert idi. Həmin dövrdə onlar artıq “ENİAC” və “EDVAC”-ın quraşdırılması prinsiplərinin yaradıcıları kimi şöhrətin zirvəsində idilər.
Uilks Kembricə qayıtdıqdan sonra riyaziyyat laboratoriyasının gücü hesabına saxlama proqramlı kompüterin hazırlanması layihəsini həyata keçirməyə başlayır. Layihəni reallaşdırmaq üçün laboratoriyanın kifayət qədər imkanları vardı. Növbəti 3 il “EDSAC” (Electronic Delay Storage Automatic Calculator) hazırlanmasına həsr olunur və maşın 1949-cu il, may ayının 9-da işləməyə başlayır.
Bu kompüter mahiyyət etibarilə “EDVAC” layihəsinin eyni idi. Lakin Uilks “EDSAC”-ın proqramlaşdırma işində bəzi məqamların ilk təşəbbüskarı və yaradıcısı idi. Hər bir əmrin kodlaşdırılması qaydası 2 rəqəmin(1 və 0) köməyilə reallaşırdı. Görkəmli alim maşınla ünsiyyətin rahat yollarını təqdim etməyə çalışırdı. Belə ki, bu səylərin ilk nəticəsi ingilis dilindən götürülmüş hərflər və qısa sözlər əsasında yaradılan yeni kodlar idi. O, yaddaşı mükəmməlləşdirmək (mnemonika) üçün hər əmri hərflərlə işarə etmişdi. Məsələn, S-oxuma, T-məlumatları yaddaşa ötürmə, Z-maşının dayanması və s.
“EDSAC”-da mnemonikanın yaradılmasından daha önəmli bir yenilik alt proqram kitabxanası olub. Qeyd etmək lazımdır ki, artıq proqramçılar alt proqramdakı “q” ilə tanış idilər. Q.Hopper və komandası isə alt proqramları H.Aykenin Harvard maşınında tətbiq etmişdilər. Problem ondan ibarət idi ki, yaddaşdakı dəyişdirilmiş alt proqramlar və yerləşdirilən əmr sonuncunun yerləşməsindən asılı olaraq dəyişirdi.
Yaddaşın müəyyən yerində alt proqramın sazlanmasının avtomatlaşdırmaya ehtiyacı vardı. İlk dəfə olaraq bu, “EDSAC” kompüterində öz həllini tapıb. EDSAC proqramçıları kitabxananı təşkil edən, vahid şəklə salınmış (unifikasiya edilmiş) alt proqram dəstini yazmışdılar. Bundan sonra qısa əmri belə daxil etmək kifayət edirdi ki, kompüter əsas proqram daxilində sazlama və alt proqramın yerləşməsinə dair bütün işləri müstəqil olaraq yerinə yetirsin.
M.Uilks EDSAC üçün mnemonika sxemini və alt proqram kitabxanasını toplayıcı sistem (assembly system) adlandırıb. Buradan da assembler termin yaranıb. Hazırkı vaxtda kiçik proqram dilləri assambler dilləri adlanır. Beləliklə, Uilks assambler dilləri adlandırılan bu dillərin yaradıcılarından biri hesab olunur.
Qeyd edək ki, əsas parametrlərə cavab verən EDSAC kompüteri Kembricdə həyata keçirilən nüvə araşdırılmalarında müvəffəqiyyətlə istifadə olunub.
M.Uilks mikroproqramlaşdırma ideyasının müəllifi hesab olunur
50-ci illərin əvvəllərində Uilksin rəhbərlik etdiyi heyət EDSAC kompüterinin 2-ci versiyası – EDSAC II maşınını hazırlamağa başladılar və bu iş 1958-ci ildə başa çatdırıldı. Bu kompüterin haırlanmasında ilk dəfə olaraq mikroproqramlaşdırma ideyasından istifadə olunub. Məlumdur ki, kompüterlərin quraşdırılmasında həll edilməsi vacib olan önəmli məsələlərdən biri də bu maşınlarda informasiya daşıyan elektrik siqnal axınını necə idarə etmək işidir. Uilksin irəli sürdüyü mikroproqramlaşdırma ideyası idarəetmə funksiyasını anlamağı asanlaşdırırdı. Ən önəmlisi isə o idi ki, bu prinsip maşına elastiklik verirdi: idarəetmə sistemini aparat hissəsini yenidən quraşdırmadan dəyişmək mümkün idi.
M.Uilks mikroproqramlaşdırma sahəsində ideyalarını 1951-ci ildə Mançester Universitetində keçirilən konfransda “Avtomat hesablama maşınlarının ən yaxçı quraşdırma metodu” adlı hesabatında bəyan edir. Bu metod multiproqramlaşdırma texnikasının əsası oldu və uzun müddət – 70-ci illərin əvvəllərinə qədər populyar idi.
1951-ci ildə Uilks həmkarları D.Uiller və S.Qillə birlikdə proqramlaşdırmaya dair ilk dərsliyi yazıb.
Qeyd edək ki, EDSAC-II kompüteri yaradılandan sonra kompüterlərin inkişafının hansı istiqamətdə gedəcəyini müəyyənləşdirdi. Bu da layihənin mükəmməlliyindən və peşəkarcasına hazırlamasından xəbər verirdi.
1965-ci ildə Uilks C.Lanqla birgə DEC kompaniyasını PDP-7 kompüterinin əsasında minikompüterlərin avtomatlaşdırma sistemi layihəsinin hazırlanmasında iştirak edib. Bu sistem 15 ilə təkmilləşdirilib.
1974-cü ildə dahi ixtiraçı Kembric Universitetinin korporativ şəbəkəsinin yaradılması işinə başlayıb və 1980-ci ildə ali təhsil ocağını tərk edib. Bundan sonra DEC kompaniyasının konsultantı olur, daha sonra isə Olivetti Research Board təşkilatında elmi araşdırmalar üzrə elmi şuranın üzvü olur. Kembricə qayıtması ilə o, ehtiyatda olan əməkdar professora çevrilir və 1993-cü ildə Uilksə fəxri elmlər doktoru aı verilir.
O, Britaniya Kompüter Cəmiyyətinin ilk prezidenti, Kral Cəmiyyətinin, o cümlədən İspaniyanın, Amerikanın, Almaniyanın və digər bir sıra ölkələrin akademiyalarının üzvü olub. O, həmçinin, saxlama proqramlı kompüterlərin, alt proqram kitabxanasının və multiproqramlaşdırma sahəsinin ilk yaradıcısı kimi Tyurinqov mükafatına layiq görülüb.
2010-cu il, noyabr ayının 29-da 97 yaşlı M.V.Uilks Kembric şəhərində vəfat edib.
İstinadlar
- http://amturing.acm.org/award_winners/wilkes_1001395.cfm.
- Maurice Vincent Wilkes // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- http://www.bbc.co.uk/news/technology-11875821.
- Who's who (brit. ing.). (untranslated), 1849. ISSN 0083-937X
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Moris Vinsent Uilks ing Maurice Vincent Wilkes 26 iyun 1913 Dadli Boyuk Britaniya 29 noyabr 2010 Kembric Boyuk Britaniya Komputer sahesinde Boyuk Britaniya alimi Moris Vinsent UilksDogum tarixi 26 iyun 1913 1913 06 26 Dogum yeri Dadli Birlesmis KralliqVefat tarixi 29 noyabr 2010 2010 11 29 97 yasinda Vefat yeri Kembric Kembric d Kembricsir d Kembricsir qrafligi d Serqi Ingiltere d Ingiltere Birlesmis KralliqElm sahesi informatikaElmi derecesi felsefe doktoru 1939 Is yerleri Digital Equipment Corporation d 1980 1986 Kembric Universiteti 1937 1980 Massacusets Texnologiya Institutu 1981 1985 Tehsili Kembric Universiteti 1935 1936 Uzvluyu London Kral Cemiyyeti 1956 ABS Milli Elmler Akademiyasi 1980 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Hesablama Texnikasi AssosiasiyasiMukafatlaricl cam ac uk mvw1 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMoris Vinsent Uilks 1913 cu il 26 iyul tarixinde Ingilterenin Staffordsir qrafliginin Dadli erazisinde anadan olub 1934 cu ilde Muqeddes Con kollecini bitiren Uilks tehsilini Kembric Universitetinde davam etdirir O uzun radio dalgalarin ionosferde yayilmasina hesr olunmus elmi isine gore felsefe doktoru derecesini alir M Uilks universiteti bitirenden sonra riyaziyyat laboratoriyasinda demonstrator ABS de professor assistenti vezifesine uygun gelir vezifesine teyin olunur Onun vezifesine yeni diferensial analizatorun isine nezaret ve Mancester Universiteti ile bu sahedeki konsultasiya isi daxil idi II Dunya muharibesi illerinde Uilks orduda xidmet edir 1945 ci ilin sentyabrinda Kembrice qayitdiqdan sonra riyaziyyat laboratoriyasinin direktoru teyin olunur ve bu vezifede 1980 ci ile qeder calisir 1946 ci ilde C F Neymanin EDVAC komputerine hesr olunmus qeydlerinin bir nusxesini elde edir ve bir gecede bu hesabati oxuyub anlamaga nail olur Burada komputerde proqramin kocurulmesi ve saxlanmasi tesvir olunmusdu Hesabatda eks olunan butun detallarla etrafli tanis olan Uilks 1946 ci il iyulun 8 den avqustun 31 dek Pensilvaniya Universitetinin Mur Mektebinde Elektron reqemli komputerlerin qurasdirilmasinin metodlari ve nezeriyyesi adli muhazirelerde istirak edir O burada ENIAC ve EDVAC komputerleri haqqinda etrafli biliklere yiyelenir M Uilks yazir Menim heyatimda en onemli hadise 1946 ci ilde bas verdi Mene komputerler barede telim kurslarini dinlemek nesib oldu ve bu mende cox guclu teessurat yaratdi Kursu 28 nefer ve 20 teskilat dinleyirdi Esas telimciler Maucli ve Ekkert idi Hemin dovrde onlar artiq ENIAC ve EDVAC in qurasdirilmasi prinsiplerinin yaradicilari kimi sohretin zirvesinde idiler Uilks Kembrice qayitdiqdan sonra riyaziyyat laboratoriyasinin gucu hesabina saxlama proqramli komputerin hazirlanmasi layihesini heyata kecirmeye baslayir Layiheni reallasdirmaq ucun laboratoriyanin kifayet qeder imkanlari vardi Novbeti 3 il EDSAC Electronic Delay Storage Automatic Calculator hazirlanmasina hesr olunur ve masin 1949 cu il may ayinin 9 da islemeye baslayir Bu komputer mahiyyet etibarile EDVAC layihesinin eyni idi Lakin Uilks EDSAC in proqramlasdirma isinde bezi meqamlarin ilk tesebbuskari ve yaradicisi idi Her bir emrin kodlasdirilmasi qaydasi 2 reqemin 1 ve 0 komeyile reallasirdi Gorkemli alim masinla unsiyyetin rahat yollarini teqdim etmeye calisirdi Bele ki bu seylerin ilk neticesi ingilis dilinden goturulmus herfler ve qisa sozler esasinda yaradilan yeni kodlar idi O yaddasi mukemmellesdirmek mnemonika ucun her emri herflerle isare etmisdi Meselen S oxuma T melumatlari yaddasa oturme Z masinin dayanmasi ve s EDSAC da mnemonikanin yaradilmasindan daha onemli bir yenilik alt proqram kitabxanasi olub Qeyd etmek lazimdir ki artiq proqramcilar alt proqramdaki q ile tanis idiler Q Hopper ve komandasi ise alt proqramlari H Aykenin Harvard masininda tetbiq etmisdiler Problem ondan ibaret idi ki yaddasdaki deyisdirilmis alt proqramlar ve yerlesdirilen emr sonuncunun yerlesmesinden asili olaraq deyisirdi Yaddasin mueyyen yerinde alt proqramin sazlanmasinin avtomatlasdirmaya ehtiyaci vardi Ilk defe olaraq bu EDSAC komputerinde oz hellini tapib EDSAC proqramcilari kitabxanani teskil eden vahid sekle salinmis unifikasiya edilmis alt proqram destini yazmisdilar Bundan sonra qisa emri bele daxil etmek kifayet edirdi ki komputer esas proqram daxilinde sazlama ve alt proqramin yerlesmesine dair butun isleri musteqil olaraq yerine yetirsin M Uilks EDSAC ucun mnemonika sxemini ve alt proqram kitabxanasini toplayici sistem assembly system adlandirib Buradan da assembler termin yaranib Hazirki vaxtda kicik proqram dilleri assambler dilleri adlanir Belelikle Uilks assambler dilleri adlandirilan bu dillerin yaradicilarindan biri hesab olunur Qeyd edek ki esas parametrlere cavab veren EDSAC komputeri Kembricde heyata kecirilen nuve arasdirilmalarinda muveffeqiyyetle istifade olunub M Uilks mikroproqramlasdirma ideyasinin muellifi hesab olunur 50 ci illerin evvellerinde Uilksin rehberlik etdiyi heyet EDSAC komputerinin 2 ci versiyasi EDSAC II masinini hazirlamaga basladilar ve bu is 1958 ci ilde basa catdirildi Bu komputerin hairlanmasinda ilk defe olaraq mikroproqramlasdirma ideyasindan istifade olunub Melumdur ki komputerlerin qurasdirilmasinda hell edilmesi vacib olan onemli meselelerden biri de bu masinlarda informasiya dasiyan elektrik siqnal axinini nece idare etmek isidir Uilksin ireli surduyu mikroproqramlasdirma ideyasi idareetme funksiyasini anlamagi asanlasdirirdi En onemlisi ise o idi ki bu prinsip masina elastiklik verirdi idareetme sistemini aparat hissesini yeniden qurasdirmadan deyismek mumkun idi M Uilks mikroproqramlasdirma sahesinde ideyalarini 1951 ci ilde Mancester Universitetinde kecirilen konfransda Avtomat hesablama masinlarinin en yaxci qurasdirma metodu adli hesabatinda beyan edir Bu metod multiproqramlasdirma texnikasinin esasi oldu ve uzun muddet 70 ci illerin evvellerine qeder populyar idi 1951 ci ilde Uilks hemkarlari D Uiller ve S Qille birlikde proqramlasdirmaya dair ilk dersliyi yazib Qeyd edek ki EDSAC II komputeri yaradilandan sonra komputerlerin inkisafinin hansi istiqametde gedeceyini mueyyenlesdirdi Bu da layihenin mukemmelliyinden ve pesekarcasina hazirlamasindan xeber verirdi 1965 ci ilde Uilks C Lanqla birge DEC kompaniyasini PDP 7 komputerinin esasinda minikomputerlerin avtomatlasdirma sistemi layihesinin hazirlanmasinda istirak edib Bu sistem 15 ile tekmillesdirilib 1974 cu ilde dahi ixtiraci Kembric Universitetinin korporativ sebekesinin yaradilmasi isine baslayib ve 1980 ci ilde ali tehsil ocagini terk edib Bundan sonra DEC kompaniyasinin konsultanti olur daha sonra ise Olivetti Research Board teskilatinda elmi arasdirmalar uzre elmi suranin uzvu olur Kembrice qayitmasi ile o ehtiyatda olan emekdar professora cevrilir ve 1993 cu ilde Uilkse fexri elmler doktoru ai verilir O Britaniya Komputer Cemiyyetinin ilk prezidenti Kral Cemiyyetinin o cumleden Ispaniyanin Amerikanin Almaniyanin ve diger bir sira olkelerin akademiyalarinin uzvu olub O hemcinin saxlama proqramli komputerlerin alt proqram kitabxanasinin ve multiproqramlasdirma sahesinin ilk yaradicisi kimi Tyurinqov mukafatina layiq gorulub 2010 cu il noyabr ayinin 29 da 97 yasli M V Uilks Kembric seherinde vefat edib Istinadlarhttp amturing acm org award winners wilkes 1001395 cfm Maurice Vincent Wilkes Brockhauz Ensiklopediyasi alm http www bbc co uk news technology 11875821 Who s who brit ing untranslated 1849 ISSN 0083 937X