Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Miskin Abdal (1430, Zərgərli – 1535, Zərgərli, Çuxursəəd) — Səfəvilərin görkəmli dövlət xadimi, diplomat, Şah İsmayıl Xətainin mürşidi, "Ricalül-Qeyb" ("Qeyb Ərəni"), böyük Övliya, Sufi şeyxi, sərkərdə, sufi-şair, ozandan aşığa (Haqq aşiqliyinə), qopuzdan saza keçidin banisi, çoxsaylı aşıq havalarının müəllifi, Ocaq-Pir sahibi.
| Miskin Abdal | |
|---|---|
| Hüseyn Məhəmməd oğlu | |
 | |
| Doğum tarixi | 1430 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1535 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşları | Sənubər, Həlimə |
| Uşaqları | Şadman, Əli, Həsən, Məleykə |
| Atası | Məhəmməd Cəfər oğlu |
| Anası | Növrəstə |
| Fəaliyyəti | şair |
 Miskin Abdal Vikimənbədə | |
Həyatı
Miskin Abdal adı ilə tarixə düşən Seyid Hüseyn Məhəmməd oğlu 1430-cu ildə Göyçə mahalının Sarıyaqub (Zərgərli) kəndində anadan olub.
Hüseynin mənsub olduğu "Zərgərli" tayfası o dövrün tanınmış tayfalarından biri idi. Hüseynin ulu babası Yaqubla Şeyx Səfi arasında qırılmaz dostluq əlaqələri olmuş, bu mənəvi yaxınlıq sonralar hər iki nəslin törəmələri arasında davam etmişdir. Hüseynin babası Cəfər, atası Məhəmməd Ərdəbil şeyxlərinin ən sınanmış müridləri kimi Göyçədə sufiliyin təriqət ideyalarının yaranmasına hamilik etmişdilər.
Belə bir mühitdə böyüyən Hüseyn müqəddəs nəslin tarixi və mənəvi-dini missiyasını ləyaqətlə daşıyır. Miskin Abdal adı ilə aşıq-sufi ədəbiyyatının binasını qoyur, Zərgərli şəcərəsinin Mövlana Miskin Abdalı - ruhun memarı kimi tanınıb şöhrət tapır. Təriqət ideologiyası ilə ədəbiyyata, aşıq sənətinə büllurluq, müqəddəslik gətirir.
Əksər Haqq Aşiqləri kimi Miskin Abdala da yuxusunda Təbriz şəhərindən olan Sənubər adlı qıza buta verilmiş, Təbrizə gedib, butasına qovuşmuş, onunla evlənmişdir. Bir müddət sonra bədbəxt hadisə nəticəsində Sənubər vəfat etmiş, bundan sonra o uzun müddət evlənməmiş, yalnız 50 yaşından sonra İrəvandan tacir qızı Həlimə ilə evlənmiş, bu nigahdan onların 4 övladı – Şadman, Əli və Həsən adlı oğulları, Məleykə adlı qızı olmuşdur. Əli və Həsən adlı oğulları Dağıstan dağlarında baş vermiş faciədə həlak olmuşlar.
Bir əsrlik ömrü saraylarda, səfərlərdə, həyatın ağrılı-acılı yollarında keçən Miskin Abdal əsrlərdən keçə-keçə rəvayətlərə, əsatirlərə büründü.
Miskin Abdalın həyat və fəaliyyəti ilə bağlı sağlığında və ya vəfatından sonra aşıqlar tərəfindən "Miskin Abdal və Sənubər" və "Miskin Abdal və Şah İsmayıl" dastanları yaradılmışdır. Həmçinin, Miskin Abdalın özü tərəfindən Şeyx Heydər övladlarının acı taleyinə həsr olunmuş "Aslan şah və İbrahim" dastanı və "Yetim Hüseyn" dastanı yaradılmışdır.
"Miskin Abdal və Sənubər" dastanı şairin ömür yolundan bəhs edən məhəbbət dastanıdır. Dastanın ruhundan aydın duyulur ki, Miskin Abdal dünyasını dəyişəndən sonra bu dastan onun xalq arasında dolaşan şeirləri əsasında yaranmışdır.
"Şah İsmayıl və Miskin Abdal" dastanı isə öz ideya-bədii xüsusiyyətlərinə görə məhəbbət və qəhrəmanlıq dastanlarından fərqlənir. Bu dastanın süjetində real tarixi hadisələr dayanır.
"Aslan şah və İbrahim", eləcə də "Yetim Hüseyn" dastanları isə Göyçənin saz-söz ustadlarının söylədiklərinə görə Miskin Abdal tərəfindən yaradılmışdır.
Miskin Abdal öz dövründə «Abdal» ilə yanaşı «Pir», «Ata», Şeyx» kimi sufi titullarını da daşımışdır.
1524-cü ilə qədər Təbrizdə sarayda müxtəlif yüksək dövlət vəzifələrində çalışmış Miskin Abdal Şah İsmayılın vaxtsız vəfatı ilə əlaqədar bərk sarsılır və saraydan birdəfəlik üz döndərib, doğma Göyçəsinə qayıdır, orada ilk məktəb açıb, maarifçilik işləri ilə məşğul olur. Onun Zərgərlidə (Sarıyaqubda) açdığı ilk məktəb Göyçənin elm, irfan, sənət dünyasında mühüm rol oynayır. 1535-ci ildə Göyçə mahalının Sarıyaqub kəndində 105 yaşında vəfat edir və doğma kəndində dəfn olunur. Onun yaşadığı ev, uyuduğu məzar müqəddəs ocaq kimi uzun əsrlər ziyarət edilir.
Onun şəcərəsini yeganə oğlu Şadmanın ("ŞADMANLI" tayfası) və qızı Məleykənin ("OCAQLI" tayfası) nəslinin nümayəndələri davam etdirir.
Miskin Abdalın yeganə oğlu Şadmanın nəslinin tanınmış nümayəndəsi, Göyçə mahalının Basarkeçər rayonunun Sarıyaqub kəndindən olan pedaqoq, jurnalist, şair, publisist, folklorşünas-tədqiqatçı alim Tofiq Hüseynzadədir (1946-2006). Tofiq Hüseynzadə ulu babası Miskin Abdal haqqında 2005-ci ildə "Səfəvilərin böyük övliyası - Miskin Abdal" kitabını nəşr etdirmişdir. 13.11.2006-cı ildə onun vəfatından sonra, 2017-ci ildə "Aşıq deyişmələrinin poetikası" dissertasiya işi monoqrafiya qismində nəşr olunmuşdur. 2018-ci ildə T.Hüseynzadənin "Xəyal cığırı" adlı 3 cildlik kitabı nəşr olunmuşdur. Bu kitaba onun 750-dən çox şeiri, hekayələri, hikmətli kəlamları, habelə, Sufizmin ən yüksək pillə və məqamlarını simvolizə edən "Miskin" və "Abdal" sufi-təsəvvüf anlayışlarının ədəbiyyatımızda ilk dəfə elmi əsaslandırılmış izahına həsr edilmiş, doktorluq dissertasiyası səviyyəsində yazdığı "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri" elmi-tədqiqat əsəri daxil edilmişdir. Həmin əsər 2018-ci ildə ayrıca kitab şəklində yenidən nəşr olunmuşdur.
Tofiq Hüseynzadənin oğlu Avropa Uroloqlar Assosasiyasının üzvü, tanınmış uroloq, tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Tibb Universitetinin Urologiya kafedrasının müəllimi, dosent Rafiq Hüseynzadədir.
Gədəbəydə "Miskin Abdal" ədəbi məclisi yaradılmışdır.
Miskin və Abdal təxəllüsləri
Tarixdə «Miskin Abdal» kimi məşhurlaşan, əsl adı Seyid Hüseyn Məhəmməd oğlu olan bu görkəmli şəxsiyyət təxminən 1430-cu ildə qədim Oğuz yurdu – Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalının Zərgərli (Sarıyaqub) kəndində doğulmuş, boya-başa çatmışdır. Uşaq yaşlarından ərəb və fars dillərinə mükəmməl yiyələnmiş, «Quran»ı, dini və dünyəvi elmləri mənimsəmiş, cəng qaydalarını öyrənməklə igid döyüşçü kimi yetişmişdir.
Atası Məhəmməd Cəfər oğlu onu uşaq yaşlarından Göyçəli Ozan Heydərin tələbəsi olmuş Ozan İbrahimin yanına şəyird kimi qoymuş, gənc Hüseyn ustadından qopuz çalmağı və ozan sənətinin sirrlərini öyrənmiş, gənc yaşlarından Göyçə və ətraf bölgələrdə böyük ad-san qazanmışdır.
Hüseynin ulu babası, XIII əsrdə yaşamış Yaqub ilə Şah İsmayılın ulu babası Səfiəddin arasında sarsılmaz dostluq, silahdaşlıq olmuş, Yaqub və onun nəsil davamçıları Səfiəddin tərəfindən əsası qoyulmuş sufi cərəyanı olan «Səfəviyyə» təriqətinin Göyçə və ətraf bölgələrdə yayılması ilə məşğul olmuş, bu cərəyanın tanınmış nümayəndələri olmuşlar.
Bu məqsədlə Göyçədə Hüseynin babaları tərəfindən fəlsəfi məktəb sayılan sufi (dərviş) camiəsi – icması olan «Təkyə» yaradılmış, burada çoxsaylı sufi müridləri, tələbələri yetişmiş və ətraf bölgələrə missioner olaraq göndərilmişlər.
Miskin Abdal bir neçə şeirində «Seyid», həmçinin «Ocaqzadə» (yəni, İmam Əlinin oğlu Hüseynin nəslindən) olduğunu vurğulayır: «Seyid Miskin Abdal mənəm, söz mənim, meydan mənim», yaxud «Ocaqzadə bir təb əhli nökərəm» və sair.
O, həmçinin şeirlərində «Qırxlar Piri özü verib dərsimi ümman mənim», yaxud «Qırxlar Piri özü düzüb ayağıma atəşi» deyə, məhz sufi mürşidlərinin ocağı, təsəvvüf iyerarxiyasının ali Divanı – 40 müqəddəs Abdalın olduğu «Qırxlar piri»ndən (Qırx Abdal Pirindən) dərs aldığını göstərir.
Şah İsmayıl Xətai də şeirlərində
«Qırxlar meydanına vardım, Gəl bəri, ey can – dedilər; Salam verdim izzət ilə, Gir, iştə meydan, – dedilər!» –
deyə, «Qırxlar piri»ndən dərs aldığını bildirir.
Gənc Hüseyn – Miskin Abdal, məhz bu fəlsəfi mühitdə böyümüş, yetkinləşmiş Sufizmin sirrlərinə dərindən yiyələnmiş, Sufizmin şəriət, təriqət, mərifət mərhələlərini keçərək, ən yüksək mərhələsi olan – Həqiqət mərhələsinə çatmış və bu mərhələnin ən ali məqamları sayılan «Miskin» və «Abdal» ordenləri ilə təltif olunmuş, bu iki möhtəşəm adın hər ikisini eyni vaxtda öz adında bütövləşdirmişdi.
«Miskin» anlayışı sufizmdə bütün dünyəvi nemətlərdən imtina edərək, təsəvvüfün «vəhdəti-vücud» nəzəriyyəsinə əsasən, özünü Allah qarşısında «kiçildərək», öz «mən»ini Allahın varlığı qarşısında heçə endirərək, yox edərək, «fənafillah» mərhələsinə yetişməyi, «Allahda ərimə, yox olma» dərəcəsini fəth etməyi, ən yüksək təvazö sahibinə çevrilməni ehtiva edirdi, yəni Allah qarşısında «miskinləşməni» nəzərdə tuturdu.
Məhəmməd Peyğəmbər mötəbər hədislərinin birində «Allahım, məni miskin olaraq yaşat, miskin olaraq öldür və miskinlər zümrəsi ilə birgə dirilt» deyə bildirmişdir.
Məlumdur ki, böyük sufi mütəfəkkirləri və şairləri də eyni yolçuluğu keçərək bu adlarla mükafatlanmış, çoxsaylı şeirlərində bu adlardan təxəllüs qismində istifadə etmişlər.
Sufizmin nəhəngləri sayılan Xoca Əhməd Yasəvi özünü «Miskin Əhməd», Yunis Əmrə «Miskin Yunis», Şah İsmayıl Xətai «Miskin Xətai» adlandıraraq, bu adlardan onlarca şeirlərində təxəllüs kimi istifadə etmişlər. Həmçinin, Məhəmməd Füzuli özünü «Miskin Füzuli», İmadəddin Nəsimi isə özünü Allahın «Miskin aşiqi» («Gərçi, bu miskin aşiqi sərpa soyarlar, ağrımaz!») adlandırmış, Mövlanə Cəmaləddin Rumi bu kateqoriyanı Allaha ibadət səviyyəsinin və Ona qovuşmağın ən yüksək məqamı kimi vəsf etmişdir.
«Abdal» anlayışı isə özünü tamamilə Allaha ibadətə həsr edən, Ona təmənnasız qul kimi xidmət edən, Allah tərəfindən hikmət, fəzilət və kəramət (möcüzələr göstərmək qabiliyyəti və sair) verilmiş, sufizmdə «Xızır» (əbədi diri qalmaq) məqamına yetişmiş, seçilmiş nadir şəxslərə, ən böyük sufi mürşidlərinə, övliyalara, müqəddəslərə verilmiş ad, başqa sözlə, Orden idi və bu ada layiq görülən sufi Pir, Şeyx məqamına yetişirdi.
Məhəmməd Peyğəmbərin mötəbər hədislərinin birində deyilir: «Suriya əhalisini lənətləməyin, onların arasında Abdallar vardır! Abdallar Cənnətə çox ibadət etməklə (oruc və namazla) deyil, Allahın rəhməti, nəfslərinin comərdliyi, səxavəti, qəlb təmizliyi, bütün insanlara rəhmət diləmələri səbəbindən girəcəklər!».
İsveçrə şərqşünası Adam Mets 1922-ci ildə nəşr olunmuş «İslam intibahı» əsərində yazır: «IV-X əsrlərin tarixçilərinə və salnaməçilərinə müqəddəslərin xüsusi qrupu kimi yalnız Abdallar məlum olmuşdur!».
Çox maraqlıdır ki, ən qədim Türk ilahi inanc sisteminin nüfuzlu «ruhaniləri» olan kişi Şamanlar da «Avdal, Abdal» adlanırlar.
Həmçinin Şimali Qafqaz, Dağıstan, Altay, Orta Asiya, Qazaxıstan və Sibir xalqlarında İslama qədərki «tanrılar panteonu»nda (çoxallahlılıq dövründə) Abdal «ov tanrısı», «ov heyvanlarının himayədarı», «mübarək, müqəddəs şəxs», mistik, metafizik qüvvəyə, möcüzələr göstərmək qabiliyyətinə (ölü heyvanların sümüklərindən onları diriltməyə, yağış yağdırmağa, xəstələri sağaltmağa, bəlaları aradan qaldırmağa və sair) malik «ilahi varlıq» kimi tanınmışdır, indi də bu mistik dünyagörüş həmin xalqların mifologiyasında yaşamaqdadır.
IV-V əsrlərdə mövcud olmuş böyük «Ağ Hun» dövləti də tarixi mənbələrdə «Abdal dövləti» adlanmışdır. Ən qədim Türk tayfalarından biri kimi Abdallar bu gün də Avrasiyanın, demək olar ki, bütün bölgələrində kompakt halda yaşamaqda davam edirlər. Həmin ölkələrin hamısında, hətta uzaq Norveçdə belə Abdal adı ilə çoxsaylı yer, dağ, yurd yerləri, yaşayış məntəqələri vardır.
Abdallar sufi-təsəvvüf ədəbiyyatında ilahi, mistik, metafizik qüvvəyə malik «Ricalül-Qeyb» («Qeyb Ərənləri») adlanmaqla xüsusi iyerarxiya təşkil edirlər.
Şah İsmayıl Xətai çoxsaylı şeirlərində məslək yolunu
«Sufiyəm təriqətdə, Həqiqətdə Abdalam»,
yaxud «Mənəm Abdal Xətai Heydər oğlu» deyə vəsf etmişdir.
Xoca Əhməd Yasəvi, Yunis Əmrə, İmadəddin Nəsimi və digər sufi mütəfəkkir şairləri də əsərlərində «Abdal» anlayışının yüksək sufi mahiyyətini layiqincə vəsf etmişlər.
Mövlanə Cəmaləddin Rumi:
«Abdallığın binasını sorarsan,
Allah bir Məhəmməd, Əli Abdaldır;
Həqiqət elminin əslin sorarsan,
Cümlə ululardan ulu Abdaldır»
deyə, Abdallığın Sufizmin ən yüksək Həqiqət mərhələsinin və Həqiqət elminin əsası və zirvəsi olduğunu bəyan etmişdir.
İmadəddin Nəsimi şeirlərində «Biz ki Rum içində Abdal olmuşuz; Bu cahandan fariqül-bal olmuşuz», yaxud «Kim ki bildi nəfsini – Abdal imiş!» deyə bildirmişdir. Yunis Əmrə «Abdal olub, «ya hu» deyə, çağırayım Mövlam səni» deyirdi.
Tarixdə Abdal təxəllüsü daşıyan Pir Sultan Abdal, Abdal Musa, Qayğusuz Abdal, Təslim Abdal və sair kimi sufi şairləri də olmuşdur. Təkcə Türkiyə tarixində Abdal təxəllüsü daşıyan 29 şair olmuşdur. Aşıq Ələsgər də «Ələsgərəm, Abdal ollam, Eşqin girdabında qallam» deyə, Allaha olan eşqini sufiyanə tərzdə çox yüksək tərənnüm etmişdir.
Məşhur Avropalı səyyah Adam Oleari Abdalların «yalnız Səfəvilər ölkəsindən və Əli nəslindən olduqlarını, Abdal adının onlara sufizmin bütün mərhələlərini layiqincə keçdikdən sonra titul kimi verildiyini» bildirmişdir.
Miskin Abdal bəzi şeirlərində bu təxəllüslərdən başqa uzun illər doğma Göyçəsindən ayrı düşməsinin təsirindən «Cüda Miskin», «Qərib Hüseyn», «Qərib Miskin», «Miskin Qul» kimi təxəllüsələrdən də istifadə etmişdir.
Miskin Abdal bütün bu məziyyətləri ilə yanaşı, ulu babalarının türk- şaman ənənələrindən irəli gələn şamançılığın təzahürü olan ozan sənətinə mükəmməl yiyələndikdən sonra, bu sənəti Göyçədə təlim aldığı sufi təriqətinin ideallarına uyğunlaşdırmağa çalışdı. O, tarixdə ilk dəfə olaraq ozan sənətinin sufi-təsəvvüf idealları ilə ideal sintezini həyata keçirərək, Ozanı – Haqq Aşiqinə (Haqq aşığına), yəni Allah Aşiqinə, Allaha qovuşmaq yolunda musiqi vasitəsi olan Qopuzu isə Saza çevirdi və Qopuzu diz üstündən sinə üstünə qaldırdı.
Maraqlıdır ki, sazın və ya qopuzun çalındığı bütün ölkələrdə (türk və digər xalqlarda) bu alət yalnız Azərbaycanda sinə üstündə çalınır, heç bir xalqda olmadığı halda, həmin dövrdə döyüşlərdə at belində çalınırdı, qoşuna sakral enerji bəxş edir, ona qələbə ruhu, əzmi bağışlayırdı (XVII əsrdə Azərbaycanın xalq qəhrəmanı kimi şöhrətlənmiş Koroğluda da belə olmuşdur, Koroğlunun məhz Azərbaycan xalqına mənsubluğunun ən mötəbər dəlillərindən biri də elə bu faktordur) və bu epoxa Miskin Abdalın adı ilə bağlıdır. Sonradan aşiq sözü «aşıq» kimi, Haqq aşiqi isə «Haqq aşığı» sözlərinə transformasiya etdi ki, bu da sufizmin ozan sənəti ilə vəhdəti sayəsində yaranmış, bunun sayəsində ozan sənətinin intibahı gerçəkləşmişdir.
Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, Cənubi Azərbaycanda böyük sərkərdə, xalq qəhrəmanı Babək kimi, Şah İsmayıl Xətai də Lahicanda musiqi aləti kimi tənbur çalırdı.
Məhz Miskin Abdalın Göyçədə ozan sənətinin əsasında yaratdığı yeni «Haqq aşiqləri məktəbi»nin məhsulu olan «Saz» aləti ilə Şah İsmayılın sarayına gəlişindən sonra İsmayıl tənburdan imtina edərək, saz çalmağa başladı və saza o qədər bağlanmışdı ki, şeirlərinin birində «Bir saz olub gəldim dilə», digər şeirində isə belə deyirdi:
«Bir gün ələ almaz oldum mən sazım, Ərşə dirək-dirək çıxdı avazım. Dörd şey vardır bir qarındaşa lazım, Bir elm, bir kəlam, bir nəfəs, bir saz».
Miskin Abdal saz aləti ilə yanaşı, bu alətdə ifa edilməli olan yeni sufi musiqi bəstələri – indiki adı ilə çoxsaylı aşıq havacatları da yaratmışdır. Saz qopuzdan fərqli olaraq artıq dizdə deyil, sinədə üzü Allaha sarı və lazım gələrsə, döyüşdə at belində çalınmalı olduğundan bu dəyişikliklər zəruri idi.
Şah İsmayılın sarayında şah və əyanlarının dövlət məclisinin açılışında, indiki dövrdə dövlət himnləri kimi, Miskin Abdalın yaratdığı «Baş divani» saz havası çalınırdı. Həmçinin, Miskin Abdal Osmanlı sultanı ilə diplomatik görüşündə onun şərəfinə «Osmanlı divanisi» saz havasını da yaratmışdı. Bununla bağlı maraqlı tarixi rəvayətlər də vardır. Tədqiqatçılar həmin havacatlardan başqa, Miskin Abdal tərəfindən digər çoxsaylı saz havacatlarının, o cümlədən «Şah qalxdı», «Şahsevəni», «Dərvişi», «Göyçə gözəlləməsi», «Göyçə gülü» və sair havaların yaradıldığını da müəyyən etmişlər.
Əksər Haqq Aşiqləri kimi Miskin Abdala da yuxusunda Təbriz şəhərindən olan Sənubər adlı qıza buta verilmiş, Təbrizə gedib, butasına qovuşmuş, onunla evlənmişdir. Bir müddət sonra bədbəxt hadisə nəticəsində Sənubər vəfat etmiş, bundan sonra o uzun müddət evlənməmiş, yalnız 50 yaşından sonra İrəvandan tacir qızı Həlimə ilə evlənmiş, bu nigahdan onların 4 övladı – Şadman, Əli və Həsən adlı oğulları, Məleykə adlı qızı olmuşdur.
Tarixi mənbələrə görə, gənc İsmayıl və ailəsi dayıları tərəfindən təqib edilərkən Gilanda onun təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan «Təriqət Qərargahı»na Abdal (Miskin Abdal), Hüseyn Lələ bəy, Xəlifət əl-Xülafa, Dədə və Xədim daxil idilər (V.F.Minorski «Təzkirat əl-mülük»). Onların hər biri İsmayılın sufizmi, dini, dünyəvi elmləri mənimsəməsi, düzgün tərbiyə alması, böyük sərkərdə kimi yetişməsi ilə məşğul idilər. Həmçinin, gənc İsmayılın Gilandan əvvəl Göyçə gölündə yerləşən Ağdamar qalasında Miskin Abdal və atası Məhəmməd tərəfindən təqiblərdən gizlədilməsi və irşad edilməsinə dair qaynaqlar mövcuddur.
1500-cü ildə gənc İsmayıl Bütöv və Böyük Azərbaycan uğrunda müqəddəs yolçuluğa, mübarizəyə başlayarkən mürşidi (lələsi, ustadı) Miskin Abdalın məsləhəti ilə Göyçədə yaşayan «Ərəş» və «Zülqədər» tayfaları da İsmayılın dəstəsinə qoşularaq, o Təbrizdə taxta çıxanadək mübarizənin ön cərgələrində olmuşlar.
Azərbaycanın şimalından zəfərlə qayıdan İsmayıl Miskin Abdalı da özü ilə birgə Təbrizə aparmış, orada şahlıq şərbətini, sufilərin qədim adətlərində olduğu kimi, məhz sufi Şeyxi, Piri olan «Abdal»dan – Miskin Abdalın əlindən alıb içərək taxta əyləşmişdir.
Miskin Abdal bir müddət sarayda müxtəlif yüksək dövlət vəzifələrində, bəzi mənbələrə əsasən, həmçinin Səfəvilərdə Şahdan sonra 3-cü vəzifə (Şah, vəkil, vəzir) sayılan vəzir vəzifəsində çalışmış, Təbrizdə Şah İsmayılın gündəlik ziyarət etdiyi, talib, yəni tələbə kimi getdiyi və dərs aldığı Sufi təkyəsinə – Ocağına bir Sufi Şeyxi kimi rəhbərliyi həyata keçirmişdir.
Şah İsmayılın 50-dən çox şeirinin yer aldığı, yalnız nihan, yəni gizli dərvişlər arasında oxunan «Divan»ındakı sırf təsəvvüf şeirlərində Şah İsmayıl Miskin Abdalı özünün mürşidi, «Pir»i kimi vəsf edir.
Miskin Abdal bir müddət sarayda şairlər birliyinə başçılıq etmiş, daha sonra diplomatik missiya ilə əlaqədar qonşu ölkələrə ardıcıl səfərlər etmişdir. Xüsusilə, Osmanlı dövləti ilə Səfəvilər arasında olan gərginliyin aradan qaldırılması məqsədilə bir neçə dəfə Osmanlı sultanı Sultan Səlimlə görüşmüş, onu mənasız və qanlı döyüşlərdən, qardaş qırğınından çəkinməyə çağırmışdır:
«Sərgərdan qalmışam Urum elində; Paşam, mürvət eylə, belə kar olmaz!».
Osmanlı sultanına müraciətlə yazdığı şeirində Miskin Abdal deyirdi:
«Türk Əcəmə, Əcəm Türkə zülm eyləsə, günahdı,
Hər ikisi bir kökdəndi, yaradan da Allahdı».
Mənbələrdə Miskin Abdalın Səfəvilərin apardığı müharibələrdə bir sərkərdə kimi də qoşunun qarşısında «Haçadil» adlanan atının belində saz çalaraq getdiyinə dair məlumatlar mövcuddur.
Miskin Abdal eposşünaslığımıza, dastan yaradıcılığına da dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Belə ki, o, Şeyx Heydər övladlarının acı taleyinə həsr edilmiş «Aslan şah və İbrahim» dastanının, habelə «Yetim Hüseyn» dastanlarının da müəllifidir. Həmçinin, Miskin Abdalın sağlığında və ya ölümündən sonra sufi aşiqləri tərəfindən onun həyatı ilə bağlı «Miskin Abdal və Sənubər» və «Miskin Abdal və Şah İsmayıl» dastanları yaradılmışdır. Miskin Abdalın şeir yaradıcılığı da zəngin və çoxçalarlıdır. Onun sufi-təsəvvüf məzmununda – qoşma, gəraylı, divani, təcnis (Azərbaycan ədəbiyyatında təcnis janrında ilk şeirin müəllifidir), deyişmə, bayatı, mərsiyə janrlarında onlarla şeirləri orta əsr Azərbaycan ədəbiyyatının nadir incilərindəndir. Onun «Dağlar» şeiri Azərbaycan ədəbiyyatında bu mövzuda yazılan şeirlərin zirvəsində dayanır. Lakin bu şeirlər onun zəngin ədəbi yaradıcılığının yalnız cüzi hissəsidir. Onun şeirlər külliyyatının ayrı-ayrı dövlətlərin arxivlərində araşdırmalar aparılmaqla axtarılıb tapılması istiqamətində elmi araşdırımalar davam etdirilməli və zəngin ədəbi irsi üzə çıxarılmalıdır.
Miskin Abdal öz dövründə, demək olar ki, bütün İslam arealında, hətta üç ənənəvi səmavi dinin müqəddəs məkanı olan tarixi Fələstin ərazilərində, Qüdsdə – müsəlmanların 2-ci müqəddəs məscidi sayılan «əl-Əqsa» məscidində böyük sufi mürşidi, övliya, pirani ustad kimi tanınmış, şöhrət qazanmışdır. Şeirlərinin birində bu barədə deyir:
«Günbəz əl-Cizrədə, Məscid-Əqsada,
Onlar da tanıyır dür usta məni».
Təsadüfi deyildir ki, 1515-ci ildə Şah İsmayıl Xətai Miskin Abdal ilə bağlı fərman imzalayaraq, onun Allah tərəfindən verilmiş böyük hikmət,fəzilət, kəramət (möcüzələr göstərmək qabiliyyəti və sair) sahibi olması, böyük sufi mürşidi, övliya olduğunu Səfəvilər dövləti adından təsdiq edir.
Fərmanda deyilirdi: «Ey mömin insanlar, Miskin Abdal mötəbər şəxsdir, ona inanın, nə mətləbiniz varsa, ondan diləyin!».
Həmin fərmanla Zərgərli kəndi Miskin Abdala hədiyyə edilir, ətraf 5 kəndin vergisinin də ona çatacağı bildirilir. Həmin fərmanın əsli və Miskin Abdala məxsus digər dəyərli sənəd və əşyalar indi də «Miskin Abdal ocağı»nda qorunub saxlanılır və ziyarət edilir.
Məlum olduğu kimi, Miskin Abdal bir müddət indiki Dağıstanın Axtı rayonunun Miskincə kəndində məskən salmış və orada «Səfəviyyə» təriqətinin yayılması, sufi müridlərinin hazırlanması və Səfəvilərin şimal sərhədlərindən gözlənilən təhlükələrin qarşısının alınması ilə məşğul olmuşdur.
1503-cü ildə Miskin Abdal valideynlərinin ölüm xəbərini eşidərək Şahın icazəsi ilə Dağıstanın Miskincə kəndindən Zərgərli kəndinə, yəni Sarıyaquba geri qayıdarkən yolda Dağıstan dağlarında borana düşərək iki oğlu – Əli və Həsəni donvurmadan itirir, böyük oğlu Şadman və qızı Məleykə sağ qalır ki, onun nəslini də bu iki övladı davam etdirir.
Miskin Abdalın yurd saldığı, ocaq çatdığı, məskunlaşdığı hər bir yer, yurd-yuva Azərbaycan xalqı tərəfindən «ocaq», Pir kimi qorunmuş, ziyarət edilmiş, insanların ümid, pənah yeri, Allaha dilək etdiyi müqəddəs məkan olmuşdur. 1988-ci ilin məlum hadisələrinə qədər Qərbi Azərbaycanda – Miskin Abdalın vətəni Sarıyaqub kəndində onun əşya və səndlərinin qorunub saxlanıldığı yer «Miskin Abdal Ocağı» kimi ziyarət edilmişdir.
Hətta XVII əsrin sonunda Səfəvilər şahı Sultan Hüseyn də Zərgərli, yəni Sarıyaqub kəndinə gələrək, Miskin Abdalın məzarını ziyarət etmiş, onun adına xütbə oxutdurmuşdur. Bu barədə rəsmi sənədlər hazırda da Goranboy rayonunun Qaradağlı kəndində onun qız nəslinin nümayəndələri tərəfindən qorunub saxlanılır və ziyarət edilir.
Qərbi Azərbaycanın Dərəçiçək mahalında Axta (Razdan) rayonunun Miskin (Axundov) kəndi Miskin Abdalın adını daşımış, Qarakilsə (Quqark) rayonunun Hollavar, Mollaqışlaq, Haydarlı kəndlərində Miskin Abdalla bağlı 8 ziyarətgah mövcud olmuşdur.
Azərbaycan ərazisində Gədəbəy rayonunun «Miskinli çuxuru» adlanan yerdə yerləşən 11 kəndin ərazisi Miskin Abdalı şərəfinə «Miskinli obası», bir kənd də Miskinli adlanır.
Oğuz rayonunun Xaçmaz (keçmiş Abdallı) kəndində Miskin Abdalın 20 tərəfdarının qəbri olduğu bildirilir.
Dağıstanın Miskincə (Miskinli) kəndi də bütöv Dağıstanda şiə məzhəbində olan yeganə kompakt yaşayış məntəqəsi kimi Miskin Abdalın əziz xatirəsini bu gün də öz adında yaşadır. Həmin qəsəbədə 19 müqəddəs ziyarətgah mövcuddur.
Miskin Abdal öz dövründə «Abdal» ilə yanaşı «Pir», «Ata», Şeyx» kimi sufi titullarını da daşımışdır.
1524-cü ilə qədər Təbrizdə sarayda müxtəlif yüksək dövlət vəzifələrində çalışmış Miskin Abdal Şah İsmayılın vaxtsız vəfatı ilə əlaqədar bərk sarsılır və saraydan birdəfəlik üz döndərib, doğma Göyçəsinə qayıdır.
Miskin Abdal Şah İsmayılın vəfatı ilə bağlı şeirində deyir:
«Şeyx oğlu İsmayıl, o cənnət-məkan,
Düşməz ələ bir yadigardı, getdi»
Miskin Abdal Şah İsmayılın vəfatını başqa bir şeirində isə "Candan Can ayrılması" kimi təsvir edir ki, bu da onların eyni, vahid "Can"ın, "Ruh"un daşıyıcıları, bir tamın iki parçası olduqlarını göstərir:
"Gedin deyin Lələ Bəyə
Bu naleyi-əfqanımı,
Qanlı fələk zülm elədi,
Ayırdı candan canımı".
Bundan sonra Miskin Abdal Göyçəyə qayıdıb, orada ilk məktəb açıb, maarifçilik işləri ilə məşğul olur. 1535-ci ildə 105 yaşında vəfat edir və doğma kəndində dəfn olunur.
Onun şəcərəsini yeganə oğlu Şadmanın ("ŞADMANLI" tayfası) və qızı Məleykənin ("OCAQLI" tayfası) nəslinin nümayəndələri davam etdirir.
Miskin Abdalın barəsində hələ sovet senzurasının tüğyan etdiyi keçmiş SSRİ dövründə mətbuatda – qəzet, jurnal və kitablarda məqalələr verilmiş, yaradıcılığı, şeirləri nəşr olunmuş, haqqında olan rəvayətlər dərc edilmişdir.
Səfəvilər tarixinə həsr olunmuş ilk tarixi roman olun «Bakı 1501» adlı əsərində (1981) xalq yazıçısı Əzizə xanım Cəfərzadə ilk dəfə Miskin Abdal obrazını tarixi-bədii ədəbiyyatımıza gətirmiş, onu Səfəvilərin böyük şairi və aşıq obrazında təqdim etmişdir. Həmin əsərdə o sarayda ədəbi gecənin birinin sırf Məhəmməd Füzuli və Miskin Abdalın yaradıcılığına həsr olunduğunu göstərməklə orada Miskin Abdal ilə Şah İsmayılın son dərəcə ibrətamiz və maraqlı mükaliməsini vermiş, Şah İsmayılın Miskin Abdalın adına fərman imzalaması faktını təsvir etmişdir.
Miskin Abdal ilə bağlı köklü və əsaslı tədqiqat işləri müstəqillik illərində Milli Elmlər Akademiyasının Folklor Elmi-Mədəni Mərkəzində, sonradan isə Folklor İnstitutunda həmin Mərkəzin və İnstitutun direktoru olmuş filologiya elmləri doktoru, professor Hüseyn İsmayılov və Miskin Abdal nəslinin tanınmış nümayəndəsi, jurnalist, şair-publisist, tədqiqatçı folklorşünas Tofiq Hüseynzadə tərəfindən aparılmış, mətbuatda, radio və televiziyada dəfələrlə bu mövzu işıqlandırılmışdır.
Həmin araşdırmaların nəticəsi olaraq 2001-ci ildə ilk dəfə Milli Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə «Miskin Abdal» kitabı işıq üzü görmüş, əməkdar rəssam Cabbar Quliyev tərəfindən onun əzəmətli portreti çəkilmişdir.
2005- ci ildə Tofiq Hüseynzadənin sağlığında «Səfəvilərin böyük övliyası Miskin Abdal» kitabı nəşr olunmuşdür. Miskin Abdalın daşıdığı sufi anlayışlarının əsaslı elmi izahına həsr edilmiş elmi-tədqiqat əsəri olan «Miskin Abdal – Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri» əsəri isə Tofiq Hüseynzadə tərəfindən 2005- 2006-cı illərdə yazılsa da, onun 2006-cı ilin noyabr ayında vaxtsız vəfatı ilə əlaqədar yalnız 2018-ci ildə kitab şəklində nəşr olunmuşdur.
2018-ci ildə həmçinin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Niftalı Göyçəlinin «Miskin Abdal və Səfəvilər», Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə «Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi – Miskin Abdal» (professor Mahmud Allahmanlı) kitabları nəşr olunmuşdur.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı Nurəddin Ədiloğlunun Səfəvilər tarixinə həsr olunmuş "Taxt və tabut" tarixi romanında (2019) MİSKİN ABDAL ŞAH İSMAYIL XƏTAİNİN VƏZİRİ vəzifəsində əsərə daxil edilmişdir.
Təəssüf ki, Miskin Abdalın "Miskin" və ya "Abdal" təxəllüslərinə istinad edərək özlərini həmin şəcərəyə qoşan və müəyyən məqsədlə ondan istifadə edənlərin sayı çoxalmaqdadır. Tarixdə, dünyanın bir sıra ölkələrində "Abdal" və "Miskin" təxəllüslü şairlər, aşıqlar, mütəfəkkirlər çox olub. Təkcə Türkiyədə "Abdal" təxəllüslü 29 şair olmuşdur. Eyni zamanda dünyanın bir çox ölkələrində "Miskin" təxəllüslü çoxsaylı şairlər olmuşdur: Azərbaycanda Miskincəli Miskin, Miskin Vəli, Miskin Əli, Miskin Əsəd, habelə erməni aşığı Miskin Bürcü, hətta Miskin təxəllüslü gürcü aşığı və sair olmuşlar. Yuxarıda göstərdiyimiz kimi Şah İsmayıl Xətainin, Əhməd Yasəvinin və Yunis İmrənin də "Miskin" təxəllüslü çoxsaylı şeirləri vardır. "Miskin" və "Abdal" məfhumları sufi-təsəvvüf anlayışları olmaqdan əlavə, yuxarıda göstərildiyi kimi, "Abdal" adı ilə tayfa, xalq, dövlət adı, həmçinin "Miskin" və "Abdal" adları ilə dağ, çay, yaşayış məntəqəsi, çoxsaylı yer, yurd adları olmuşdur və hazırda da mövcuddur. Bunların hər birinin həmin adlarla tanınmasının tamamilə fərqli, müxtəlif, ayrı-ayrı, bir-biri ilə əlaqəsi olmayan səbəbləri və tarixçələri vardır. Ona görə də istənilən "Miskin" və ya "Abdal" - yer, yurd, oba, dağ, yaşayış məntəqəsi, tayfa, nəsil və sair adlarının əsassız olaraq Miskin Abdalın adı ilə bağlanılması yolverilməzdir və ciddi qarışıqlığa, yanlış, arzuolunmaz qeyri-elmi nəticələrə yol aça bilər.
Tarixi sənədlər
 |  |  |
İstinadlar
- Klassik irsimizdən seçmələr: Miskin Abdal //Azad Azərbaycan.- 2015.- 6 yanvar.- S.7.
- Miskin Abdal - Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi (şeirləri və dastanları) 2023-02-18 at the Wayback Machine. Toplayan, tərtib edən, ön sözün müəllifi: M. Q. Allahmanlı; Elmi redaktor: H. Ə. İsmayılov. Bakı: ADMİU-nun mətbəəsi, 2018, s. 5.
- Ocaqquliyev, Həsən. Yadda qalan xatirələr (PDF) (az.). Bakı: "Elm və təhsil". 2016. 2017-11-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-11-08.
- Fəxriyyə. Gədəbəydə "Miskin Abdal" ədəbi məclisi yaradılıb: ["Gədəbəy - Azərbaycanın Əfsanələr Paytaxtı – 2012" tədbirləri çərçivəsində Gədəbəy Rayon Mədəniyyət Evində yerli yazarlarla görüş keçirimişdir] //Mədəniyyət.- 2012.- 8 avqust.- S. 4.
1) Sazım-sözüm, Bakı, 1973, s.12-13
2) Azərbaycan Ədəbiyyatı İnciləri/ Bayatı, Qoşma, Təcnis, Bakı, 1988, s. 70,181,534.
3) Zəki İslam, "El şairi Miskin Abdal", Günaydın qəzeti, №27-28, 28-30 aprel və 1-4 may 1998-ci il.
4) Hüseyn İsmayılov, "Miskin Abdalın şəxsiyyəti və taleyi", Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər, VIII kitab, Bakı, "Səda", 1999, səh.100-119.
5) Azad Ozan Kərimli, "Musiqi dünyası" jurnalı, №1, 2000-ci il. səh.68.; http://www.musigi-dunya.az/Magazine2/articles/16/162.html
6) Hüseyn İsmayılov "Göyçə aşıqları və el şairləri", Səda-2006. səh.63-116
7) Maşallah Xudubəyli. "Mənim sazlı-sözlü dünyam". Bakı, "Elm və təhsil"-2010. səh.14-24; http://anl.az/el/x/xm_mssd.pdf
8) Miskin Abdal
9) (Maşallah Xudubəyli "Sazlı-Sözlü Göyçə") "Sazlı-sözlü Göyçə (II kitab)" (#bad_url) (az.). Elm və təhsil. 2018. 2018-06-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-01.
10) Hüseyn İsmayılov "Miskin Abdal", Bakı,2001, https://ia601600.us.archive.org/19/items/huseyn-ismayilov-miskin-abdal-2001/H%C3%BCseyn%20%C4%B0smay%C4%B1lov%20-%20Miskin%20Abdal%20%20-%202001.pdf
11) Tofiq Hüseynzadə "Səfəvilərin böyük övliyası Miskin Abdal", Bakı, 2005; https://www.academia.edu/40616613/Miskin_Abdal;
12) Tofiq Hüseynzadə "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri", Bakı, 2018; https://ia601605.us.archive.org/19/items/tofiq-huseynzad-miskin-abdal-qeyb-rni-tsvvuf-piri-2005-2018-nsr-ili/Tofiq%20H%C3%BCseynzad%C9%99%20Miskin%20Abdal%20-%20Qeyb%20%C6%8Fr%C9%99ni%2C%20T%C9%99s%C9%99vv%C3%BCf%20Piri%202005%20%282018%20n%C9%99%C5%9Fr%20ili%29.pdf
13) Mahmud Allahmanlı "Miskin Abdal - Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi", Bakı, 2018; http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
http://shirvan.cls.az/front/files/libraries/2474/books/612254978.pdf 2020-02-18 at the Wayback Machine
14) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdal və Səfəvilər", Bakı, 2018. https://ia902602.us.archive.org/10/items/niftali-goycli-yusifov-miskin-abdal-v-sfvilr-2018/Niftal%C4%B1%20G%C3%B6y%C3%A7%C9%99li%20%28Yusifov%29%20Miskin%20Abdal%20v%C9%99%20S%C9%99f%C9%99vil%C9%99r%20-%202018.pdf
http://davam.az/53374-niftal-gylinin-miskin-abdal-v-sfvilr-kitab-apdan-xb-yeni-nr.html
15) Tofiq Hüseynzadə, "Xəyal cığırı (Şeirləri, hekayələri, "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri" əsəri") 3 cildlik kitabı, Bakı 2018, https://ia902607.us.archive.org/5/items/tofiq-huseynzad-seirlri-hekaylri-miskin-abdal-qeyb-rni-tsvvuf-piri-sri-3-cildd-2005-2018-nsr-ili/Tofiq%20H%C3%BCseynzad%C9%99%20%C5%9Eeirl%C9%99ri%2C%20Hekay%C9%99l%C9%99ri%2C%20Miskin%20Abdal%20-%20Qeyb%20%C6%8Fr%C9%99ni%2C%20T%C9%99s%C9%99vv%C3%BCf%20Piri%20%C9%99s%C9%99ri%203%20Cildd%C9%99%2C%202005%20%282018%20n%C9%99%C5%9Fr%20ili%29.pdf
http://shirvan.cls.az/front/files/libraries/2474/books/508499672.pdf"http://www.ebooks.az/view/wtaWYev2.pdf 2020-02-19 at the Wayback Machine"
16) Tofiq Hüseynzadə, "Aşıq deyişmələrinin poetikası" dissertasiya işi, monoqrafiya (2005), Bakı, 2017, http://elibrary.bsu.edu.az/files/books_ay/N_74.pdf
17) "Xalq qəzeti" qəzeti "Miskin Abdal ocağının söz xiridarları: Tofiq və Rafiq Hüseynzadələr"; http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2018/may/590817.pdf
18) "Respublika" qəzeti "Miskin Abdal ocağının nümayəndəsi: Rafiq Hüseynzadə"; http://www.respublica-news.az/index.php/dig-r-x-b-rl-r/dig-r-x-b-rl-r/item/21888-yeni-naeshrlaer-miskin-abdal-odzaghinin-numayaendaesi[ölü keçid]
19) "Miskin Abdal ve Senuber" destanı; http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=39&Sayfa=83
20) "Miskin Abdalın kəramətləri"; http://araz.az/index.php/tarikh/6631-miskin-abdalin-k-ram-tl-ri-moedzuez-l-ri
21) Miskin Abdalın kəramətləri (möcüzələri); http://goyce.az/news.php?id=1261
22) Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi";http://goyce.az/news.php?id=1291
23)http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf;http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
24) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdal və Səfəvilər", Bakı, 2018. http://davam.az/53374-niftal-gylinin-miskin-abdal-v-sfvilr-kitab-apdan-xb-yeni-nr.html
25) Miskin Abdal Türkçe Vikipedi; https://tr.wikipedia.org/wiki/Miskin_Abdal;
26) Miskin Abdalın şeirləri;https://www.azadliq.org/amp/24911320.html;
27) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - I yazı"; http://davam.az/55288-mskn-abdal-hseyn-poetkas.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - II yazı"; http://davam.az/55354-mskn-abdal-poetkas-yaz-vvli-birincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - III yazı"; http://davam.az/55425-niftali-goyceli-mskn-abdal-poetkas-yaz.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - IV yazı"; http://davam.az/55446-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-ncd.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - V yazı"; http://davam.az/55540-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-drdncd.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VI yazı"; http://davam.az/55602-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-beincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VII yazı"; http://davam.az/55704-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-altncda.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VIII yazı"; http://davam.az/55730-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-yeddincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - IX yazı"; http://davam.az/55785-mskn-abdal-poetkas-xx-yaz-vvli-skkizincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - X yazı"; http://davam.az/56059-mskn-abdal-poetkas-x-yaz-vvli-doqquzda.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - XI yazı"; http://davam.az/56106-mskn-abdal-poetkas-x-yaz-vvli-onuncuda.html;
28) Təranə Vahid "Ruhun memarı - Miskin Abdal"; http://www.anl.az/down/meqale/medeniyyet/2011/noyabr/211739.htm;
29) Miskin Abdal (türkçe) "Namert ile yoldaş olma"; https://www.sevilensarkisozleri.com/miskin-abdal-namerd-ile-yoldas-olma-basin-sarki-sozleri-471096;
30) Miskin Abdal; http://goyce.az/news.php?id=263;
31) Miskin Abdal (şarkı sözleri); https://sarki.bikuple.net/miskin-abdal-sarki-sozleri-11647 2020-02-21 at the Wayback Machine;
32) Həqq M.; http://anl.az/down/medeniyyet2007/mart/medeniyyet2007_mart_279.htm;
33) Mahmud Əyyublu "Həmişə inləyib qəmli nəğməsi";http://www.anl.az/down/meqale/palitra/2018/oktyabr/612100.htm
34) Miskin Abdal (Türkçe bilgi); https://www.turkcebilgi.com/miskin_abdal;
35) Miskin Abdal şiirleri (Türkçe);https://edebiyatvesanatakademisi.com/konular/miskin-abdal-azerbaycan-asik-xvi-yuzyil/739;
36) Miskin Abdal; http://goyce.az/news.php?id=342;
37) Rafiq Hüseynzadə -Miskin Abdal ocağının nümayəndəsi; http://goyce.az/news.php?id=793;
38) Miskin Abdal haqqında; https://haqqinda.az/Q%C9%99rbi+Az%C9%99rbaycan/48919-Miskin+Abdal.html;
39)http://www.anl.az/down/meqale/palitra/2018/noyabr/619323.htm;
40) Miskin Abdal "Dünya, səndə nəyim qaldı" şeiri; https://az.wikisource.org/wiki/D%C3%BCnya,_s%C9%99nd%C9%99_n%C9%99yim_qald%C4%B1;
41) Professor Mahmud Allahmanlı "Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük övliyası" məqaləsi; http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf;http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
42) Səkinə Qafarova "Miskin Abdal"; https://www.ensiklopediya.az/az/miskin-abdal
43) Miskin Abdal rus dilində wikipediada;https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D0%B0%D0%BB;
44) Qədir Aslan "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri"(Respublika qəzeti); http://www.anl.az/down/meqale/respublika/2019/mart/639723(meqale).pdf;
45) Nigar Nagiyeva "1990’dan günümüze Türkiye ve Azerbaycan edebiyatlarının karşılıklı etkileşimi";https://books.google.az/books?id=n-xdDwAAQBAJ&pg=PA260&lpg=PA260&dq=miskin+abdal&source=bl&ots=yiT1Fd_wBh&sig=ACfU3U09XcN0J5DhVvT5BmpE0c7_-C34jw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATAEegQIBhAB;
46) Tofiq Hacıyev "Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi";https://books.google.az/books?id=79zJDQAAQBAJ&pg=PA242&lpg=PA242&dq=miskin+abdal&source=bl&ots=vGrylSouVf&sig=ACfU3U1kvjDzb2-kclivnAA7cUOfjAoH_Q&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATADegQIBRAB;
47) Naile Asker “Aşık Nesip’te sufizm”;https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/787664;
48) Tofiq HÜSEYNZADƏ "Tanrı miskini, Haqq carçısı"; http://goyce.az/news.php?id=621;
49) Qüdrət Piriyev (2017-10-15). "Aşıq deyişmələrinin poetikası" (azərb.). Xalq qəzeti. 2018-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-14;
50) Tofiq HÜSEYNZADƏ "Abdal təsəvvüfün əsası kimi" (Miskin Abdal haqqında) http://goyce.az/news.php?id=956;
51) Miskin Abdalın şarkı sözleri (Türkçe);https://sarkisozu.xyz/miskin-abdal/sarkilari/
52) Miskin Abdal wikimənbə (şeirləri); https://az.wikisource.org/wiki/M%C3%BC%C9%99llif:Miskin_Abdal
Mənbə
1) Sazım-sözüm, Bakı, 1973, s.12-13
2) Azərbaycan Ədəbiyyatı İnciləri/ Bayatı, Qoşma, Təcnis, Bakı, 1988, s. 70,181,534.
3) Zəki İslam, "El şairi Miskin Abdal", Günaydın qəzeti, №27-28, 28-30 aprel və 1-4 may 1998-ci il.
4) Hüseyn İsmayılov, "Miskin Abdalın şəxsiyyəti və taleyi", Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər, VIII kitab, Bakı, "Səda", 1999, səh.100-119.
5) Azad Ozan Kərimli, "Musiqi dünyası" jurnalı, №1, 2000-ci il. səh.68.; http://www.musigi-dunya.az/Magazine2/articles/16/162.html
6) Hüseyn İsmayılov "Göyçə aşıqları və el şairləri", Səda-2006. səh.63-116
7) Maşallah Xudubəyli. "Mənim sazlı-sözlü dünyam". Bakı, "Elm və təhsil"-2010. səh.14-24; http://anl.az/el/x/xm_mssd.pdf
8) Miskin Abdal
9) (Maşallah Xudubəyli "Sazlı-Sözlü Göyçə") "Sazlı-sözlü Göyçə (II kitab)" (#bad_url) (az.). Elm və təhsil. 2018. 2018-06-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-01.
10) Hüseyn İsmayılov "Miskin Abdal", Bakı,2001, https://ia601600.us.archive.org/19/items/huseyn-ismayilov-miskin-abdal-2001/H%C3%BCseyn%20%C4%B0smay%C4%B1lov%20-%20Miskin%20Abdal%20%20-%202001.pdf
11) Tofiq Hüseynzadə "Səfəvilərin böyük övliyası Miskin Abdal", Bakı, 2005; https://www.academia.edu/40616613/Miskin_Abdal;
12) Tofiq Hüseynzadə "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri", Bakı, 2018; https://ia601605.us.archive.org/19/items/tofiq-huseynzad-miskin-abdal-qeyb-rni-tsvvuf-piri-2005-2018-nsr-ili/Tofiq%20H%C3%BCseynzad%C9%99%20Miskin%20Abdal%20-%20Qeyb%20%C6%8Fr%C9%99ni%2C%20T%C9%99s%C9%99vv%C3%BCf%20Piri%202005%20%282018%20n%C9%99%C5%9Fr%20ili%29.pdf
13) Mahmud Allahmanlı "Miskin Abdal - Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi", Bakı, 2018; http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
http://shirvan.cls.az/front/files/libraries/2474/books/612254978.pdf 2020-02-18 at the Wayback Machine
14) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdal və Səfəvilər", Bakı, 2018. https://ia902602.us.archive.org/10/items/niftali-goycli-yusifov-miskin-abdal-v-sfvilr-2018/Niftal%C4%B1%20G%C3%B6y%C3%A7%C9%99li%20%28Yusifov%29%20Miskin%20Abdal%20v%C9%99%20S%C9%99f%C9%99vil%C9%99r%20-%202018.pdf
http://davam.az/53374-niftal-gylinin-miskin-abdal-v-sfvilr-kitab-apdan-xb-yeni-nr.html
15) Tofiq Hüseynzadə, "Xəyal cığırı (Şeirləri, hekayələri, "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri" əsəri") 3 cildlik kitabı, Bakı 2018, https://ia902607.us.archive.org/5/items/tofiq-huseynzad-seirlri-hekaylri-miskin-abdal-qeyb-rni-tsvvuf-piri-sri-3-cildd-2005-2018-nsr-ili/Tofiq%20H%C3%BCseynzad%C9%99%20%C5%9Eeirl%C9%99ri%2C%20Hekay%C9%99l%C9%99ri%2C%20Miskin%20Abdal%20-%20Qeyb%20%C6%8Fr%C9%99ni%2C%20T%C9%99s%C9%99vv%C3%BCf%20Piri%20%C9%99s%C9%99ri%203%20Cildd%C9%99%2C%202005%20%282018%20n%C9%99%C5%9Fr%20ili%29.pdf
http://shirvan.cls.az/front/files/libraries/2474/books/508499672.pdf"http://www.ebooks.az/view/wtaWYev2.pdf 2020-02-19 at the Wayback Machine"
16) Tofiq Hüseynzadə, "Aşıq deyişmələrinin poetikası" dissertasiya işi, monoqrafiya (2005), Bakı, 2017, https://ia902606.us.archive.org/35/items/tofiq-huseynzad-asiq-deyismlrinin-poetikasi-monoqrafiyasi-baki-2017/Tofiq%20H%C3%BCseynzad%C9%99%20A%C5%9F%C4%B1q%20deyi%C5%9Fm%C9%99l%C9%99rinin%20poetikas%C4%B1%20monoqrafiyas%C4%B1%2C%20Bak%C4%B1%2C%202017.pdf
17) "Xalq qəzeti" qəzeti "Miskin Abdal ocağının söz xiridarları: Tofiq və Rafiq Hüseynzadələr"; http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2018/may/590817.pdf
18) "Respublika" qəzeti "Miskin Abdal ocağının nümayəndəsi: Rafiq Hüseynzadə"; http://www.respublica-news.az/index.php/dig-r-x-b-rl-r/dig-r-x-b-rl-r/item/21888-yeni-naeshrlaer-miskin-abdal-odzaghinin-numayaendaesi[ölü keçid]
19) "Miskin Abdal ve Senuber" destanı; http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=39&Sayfa=83
20) "Miskin Abdalın kəramətləri"; http://araz.az/index.php/tarikh/6631-miskin-abdalin-k-ram-tl-ri-moedzuez-l-ri
21) Miskin Abdalın kəramətləri (möcüzələri); http://goyce.az/news.php?id=1261
22) Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük ideoloqu, sufi şeyxi";http://goyce.az/news.php?id=1291
23)http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf;http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
24) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdal və Səfəvilər", Bakı, 2018. http://davam.az/53374-niftal-gylinin-miskin-abdal-v-sfvilr-kitab-apdan-xb-yeni-nr.html
25) Miskin Abdal Türkçe Vikipedi; https://tr.wikipedia.org/wiki/Miskin_Abdal;
26) Miskin Abdalın şeirləri;https://www.azadliq.org/amp/24911320.html;
27) Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - I yazı"; http://davam.az/55288-mskn-abdal-hseyn-poetkas.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - II yazı"; http://davam.az/55354-mskn-abdal-poetkas-yaz-vvli-birincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - III yazı"; http://davam.az/55425-niftali-goyceli-mskn-abdal-poetkas-yaz.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - IV yazı"; http://davam.az/55446-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-ncd.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - V yazı"; http://davam.az/55540-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-drdncd.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VI yazı"; http://davam.az/55602-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-beincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VII yazı"; http://davam.az/55704-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-altncda.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - VIII yazı"; http://davam.az/55730-mskn-abdal-poetkas-v-yaz-vvli-yeddincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - IX yazı"; http://davam.az/55785-mskn-abdal-poetkas-xx-yaz-vvli-skkizincid.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - X yazı"; http://davam.az/56059-mskn-abdal-poetkas-x-yaz-vvli-doqquzda.html;
- Niftalı Göyçəli "Miskin Abdalın poetikası - XI yazı"; http://davam.az/56106-mskn-abdal-poetkas-x-yaz-vvli-onuncuda.html;
28) Təranə Vahid "Ruhun memarı - Miskin Abdal"; http://www.anl.az/down/meqale/medeniyyet/2011/noyabr/211739.htm;
29) Miskin Abdal (türkçe) "Namert ile yoldaş olma"; https://www.sevilensarkisozleri.com/miskin-abdal-namerd-ile-yoldas-olma-basin-sarki-sozleri-471096;
30) Miskin Abdal; http://goyce.az/news.php?id=263;
31) Miskin Abdal (şarkı sözleri); https://sarki.bikuple.net/miskin-abdal-sarki-sozleri-11647 2020-02-21 at the Wayback Machine;
32) Həqq M.; http://anl.az/down/medeniyyet2007/mart/medeniyyet2007_mart_279.htm;
33) Mahmud Əyyublu "Həmişə inləyib qəmli nəğməsi";http://www.anl.az/down/meqale/palitra/2018/oktyabr/612100.htm
34) Miskin Abdal (Türkçe bilgi); https://www.turkcebilgi.com/miskin_abdal;
35) Miskin Abdal şiirleri (Türkçe);https://edebiyatvesanatakademisi.com/konular/miskin-abdal-azerbaycan-asik-xvi-yuzyil/739;
36) Miskin Abdal; http://goyce.az/news.php?id=342;
37) Rafiq Hüseynzadə -Miskin Abdal ocağının nümayəndəsi; http://goyce.az/news.php?id=793;
38) Miskin Abdal haqqında; https://haqqinda.az/Q%C9%99rbi+Az%C9%99rbaycan/48919-Miskin+Abdal.html;
39)http://www.anl.az/down/meqale/palitra/2018/noyabr/619323.htm;
40) Miskin Abdal "Dünya, səndə nəyim qaldı" şeiri; https://az.wikisource.org/wiki/D%C3%BCnya,_s%C9%99nd%C9%99_n%C9%99yim_qald%C4%B1;
41) Professor Mahmud Allahmanlı "Miskin Abdal-Səfəvilərin böyük övliyası" məqaləsi; http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/aprel/643489(meqale).pdf;http://www.elibrary.az/docs/BOOKS/A22197.pd[ölü keçid];
42) Səkinə Qafarova "Miskin Abdal"; https://www.ensiklopediya.az/az/miskin-abdal
43) Miskin Abdal rus dilində wikipediada;https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D0%B0%D0%BB;
44) Qədir Aslan "Miskin Abdal - Qeyb Ərəni, Təsəvvüf Piri"(Respublika qəzeti); http://www.anl.az/down/meqale/respublika/2019/mart/639723(meqale).pdf;
45) Nigar Nagiyeva "1990’dan günümüze Türkiye ve Azerbaycan edebiyatlarının karşılıklı etkileşimi";https://books.google.az/books?id=n-xdDwAAQBAJ&pg=PA260&lpg=PA260&dq=miskin+abdal&source=bl&ots=yiT1Fd_wBh&sig=ACfU3U09XcN0J5DhVvT5BmpE0c7_-C34jw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATAEegQIBhAB;
46) Tofiq Hacıyev "Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi";https://books.google.az/books?id=79zJDQAAQBAJ&pg=PA242&lpg=PA242&dq=miskin+abdal&source=bl&ots=vGrylSouVf&sig=ACfU3U1kvjDzb2-kclivnAA7cUOfjAoH_Q&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATADegQIBRAB;
47) Naile Asker “Aşık Nesip’te sufizm”;https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/787664;
48) Tofiq HÜSEYNZADƏ "Tanrı miskini, Haqq carçısı"; http://goyce.az/news.php?id=621;
49) Qüdrət Piriyev (2017-10-15). "Aşıq deyişmələrinin poetikası" (azərb.). Xalq qəzeti. 2018-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-14;
50) Tofiq HÜSEYNZADƏ "Abdal təsəvvüfün əsası kimi" (Miskin Abdal haqqında) http://goyce.az/news.php?id=956;
51) Miskin Abdalın şarkı sözleri (Türkçe);https://sarkisozu.xyz/miskin-abdal/sarkilari/
52) Miskin Abdal wikimənbə (şeirləri); https://az.wikisource.org/wiki/M%C3%BC%C9%99llif:Miskin_Abdal
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Miskin Abdal 1430 Zergerli 1535 Zergerli Cuxurseed Sefevilerin gorkemli dovlet xadimi diplomat Sah Ismayil Xetainin mursidi Ricalul Qeyb Qeyb Ereni boyuk Ovliya Sufi seyxi serkerde sufi sair ozandan asiga Haqq asiqliyine qopuzdan saza kecidin banisi coxsayli asiq havalarinin muellifi Ocaq Pir sahibi Miskin AbdalHuseyn Mehemmed ogluDogum tarixi 1430Dogum yeri Zergerli Agqoyunlu dovletiVefat tarixi 1535Vefat yeri Zergerli Cuxurseed SefevilerDefn yeri ZergerliHeyat yoldaslari Senuber HelimeUsaqlari Sadman Eli Hesen MeleykeAtasi Mehemmed Cefer ogluAnasi NovresteFealiyyeti sairMiskin Abdal VikimenbedeHeyatiMiskin Abdal adi ile tarixe dusen Seyid Huseyn Mehemmed oglu 1430 cu ilde Goyce mahalinin Sariyaqub Zergerli kendinde anadan olub Huseynin mensub oldugu Zergerli tayfasi o dovrun taninmis tayfalarindan biri idi Huseynin ulu babasi Yaqubla Seyx Sefi arasinda qirilmaz dostluq elaqeleri olmus bu menevi yaxinliq sonralar her iki neslin toremeleri arasinda davam etmisdir Huseynin babasi Cefer atasi Mehemmed Erdebil seyxlerinin en sinanmis muridleri kimi Goycede sufiliyin teriqet ideyalarinin yaranmasina hamilik etmisdiler Bele bir muhitde boyuyen Huseyn muqeddes neslin tarixi ve menevi dini missiyasini leyaqetle dasiyir Miskin Abdal adi ile asiq sufi edebiyyatinin binasini qoyur Zergerli seceresinin Movlana Miskin Abdali ruhun memari kimi taninib sohret tapir Teriqet ideologiyasi ile edebiyyata asiq senetine bullurluq muqeddeslik getirir Ekser Haqq Asiqleri kimi Miskin Abdala da yuxusunda Tebriz seherinden olan Senuber adli qiza buta verilmis Tebrize gedib butasina qovusmus onunla evlenmisdir Bir muddet sonra bedbext hadise neticesinde Senuber vefat etmis bundan sonra o uzun muddet evlenmemis yalniz 50 yasindan sonra Irevandan tacir qizi Helime ile evlenmis bu nigahdan onlarin 4 ovladi Sadman Eli ve Hesen adli ogullari Meleyke adli qizi olmusdur Eli ve Hesen adli ogullari Dagistan daglarinda bas vermis faciede helak olmuslar Bir esrlik omru saraylarda seferlerde heyatin agrili acili yollarinda kecen Miskin Abdal esrlerden kece kece revayetlere esatirlere burundu Miskin Abdalin heyat ve fealiyyeti ile bagli sagliginda ve ya vefatindan sonra asiqlar terefinden Miskin Abdal ve Senuber ve Miskin Abdal ve Sah Ismayil dastanlari yaradilmisdir Hemcinin Miskin Abdalin ozu terefinden Seyx Heyder ovladlarinin aci taleyine hesr olunmus Aslan sah ve Ibrahim dastani ve Yetim Huseyn dastani yaradilmisdir Miskin Abdal ve Senuber dastani sairin omur yolundan behs eden mehebbet dastanidir Dastanin ruhundan aydin duyulur ki Miskin Abdal dunyasini deyisenden sonra bu dastan onun xalq arasinda dolasan seirleri esasinda yaranmisdir Sah Ismayil ve Miskin Abdal dastani ise oz ideya bedii xususiyyetlerine gore mehebbet ve qehremanliq dastanlarindan ferqlenir Bu dastanin sujetinde real tarixi hadiseler dayanir Aslan sah ve Ibrahim elece de Yetim Huseyn dastanlari ise Goycenin saz soz ustadlarinin soylediklerine gore Miskin Abdal terefinden yaradilmisdir Miskin Abdal oz dovrunde Abdal ile yanasi Pir Ata Seyx kimi sufi titullarini da dasimisdir 1524 cu ile qeder Tebrizde sarayda muxtelif yuksek dovlet vezifelerinde calismis Miskin Abdal Sah Ismayilin vaxtsiz vefati ile elaqedar berk sarsilir ve saraydan birdefelik uz donderib dogma Goycesine qayidir orada ilk mekteb acib maarifcilik isleri ile mesgul olur Onun Zergerlide Sariyaqubda acdigi ilk mekteb Goycenin elm irfan senet dunyasinda muhum rol oynayir 1535 ci ilde Goyce mahalinin Sariyaqub kendinde 105 yasinda vefat edir ve dogma kendinde defn olunur Onun yasadigi ev uyudugu mezar muqeddes ocaq kimi uzun esrler ziyaret edilir Onun seceresini yegane oglu Sadmanin SADMANLI tayfasi ve qizi Meleykenin OCAQLI tayfasi neslinin numayendeleri davam etdirir Miskin Abdalin yegane oglu Sadmanin neslinin taninmis numayendesi Goyce mahalinin Basarkecer rayonunun Sariyaqub kendinden olan pedaqoq jurnalist sair publisist folklorsunas tedqiqatci alim Tofiq Huseynzadedir 1946 2006 Tofiq Huseynzade ulu babasi Miskin Abdal haqqinda 2005 ci ilde Sefevilerin boyuk ovliyasi Miskin Abdal kitabini nesr etdirmisdir 13 11 2006 ci ilde onun vefatindan sonra 2017 ci ilde Asiq deyismelerinin poetikasi dissertasiya isi monoqrafiya qisminde nesr olunmusdur 2018 ci ilde T Huseynzadenin Xeyal cigiri adli 3 cildlik kitabi nesr olunmusdur Bu kitaba onun 750 den cox seiri hekayeleri hikmetli kelamlari habele Sufizmin en yuksek pille ve meqamlarini simvolize eden Miskin ve Abdal sufi tesevvuf anlayislarinin edebiyyatimizda ilk defe elmi esaslandirilmis izahina hesr edilmis doktorluq dissertasiyasi seviyyesinde yazdigi Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri elmi tedqiqat eseri daxil edilmisdir Hemin eser 2018 ci ilde ayrica kitab seklinde yeniden nesr olunmusdur Tofiq Huseynzadenin oglu Avropa Uroloqlar Assosasiyasinin uzvu taninmis uroloq tibb elmleri doktoru Azerbaycan Tibb Universitetinin Urologiya kafedrasinin muellimi dosent Rafiq Huseynzadedir Gedebeyde Miskin Abdal edebi meclisi yaradilmisdir Miskin ve Abdal texellusleriTarixde Miskin Abdal kimi meshurlasan esl adi Seyid Huseyn Mehemmed oglu olan bu gorkemli sexsiyyet texminen 1430 cu ilde qedim Oguz yurdu Qerbi Azerbaycanin Goyce mahalinin Zergerli Sariyaqub kendinde dogulmus boya basa catmisdir Usaq yaslarindan ereb ve fars dillerine mukemmel yiyelenmis Quran i dini ve dunyevi elmleri menimsemis ceng qaydalarini oyrenmekle igid doyuscu kimi yetismisdir Atasi Mehemmed Cefer oglu onu usaq yaslarindan Goyceli Ozan Heyderin telebesi olmus Ozan Ibrahimin yanina seyird kimi qoymus genc Huseyn ustadindan qopuz calmagi ve ozan senetinin sirrlerini oyrenmis genc yaslarindan Goyce ve etraf bolgelerde boyuk ad san qazanmisdir Huseynin ulu babasi XIII esrde yasamis Yaqub ile Sah Ismayilin ulu babasi Sefieddin arasinda sarsilmaz dostluq silahdasliq olmus Yaqub ve onun nesil davamcilari Sefieddin terefinden esasi qoyulmus sufi cereyani olan Sefeviyye teriqetinin Goyce ve etraf bolgelerde yayilmasi ile mesgul olmus bu cereyanin taninmis numayendeleri olmuslar Bu meqsedle Goycede Huseynin babalari terefinden felsefi mekteb sayilan sufi dervis camiesi icmasi olan Tekye yaradilmis burada coxsayli sufi muridleri telebeleri yetismis ve etraf bolgelere missioner olaraq gonderilmisler Miskin Abdal bir nece seirinde Seyid hemcinin Ocaqzade yeni Imam Elinin oglu Huseynin neslinden oldugunu vurgulayir Seyid Miskin Abdal menem soz menim meydan menim yaxud Ocaqzade bir teb ehli nokerem ve sair O hemcinin seirlerinde Qirxlar Piri ozu verib dersimi umman menim yaxud Qirxlar Piri ozu duzub ayagima atesi deye mehz sufi mursidlerinin ocagi tesevvuf iyerarxiyasinin ali Divani 40 muqeddes Abdalin oldugu Qirxlar piri nden Qirx Abdal Pirinden ders aldigini gosterir Sah Ismayil Xetai de seirlerinde Qirxlar meydanina vardim Gel beri ey can dediler Salam verdim izzet ile Gir iste meydan dediler deye Qirxlar piri nden ders aldigini bildirir Genc Huseyn Miskin Abdal mehz bu felsefi muhitde boyumus yetkinlesmis Sufizmin sirrlerine derinden yiyelenmis Sufizmin seriet teriqet merifet merhelelerini kecerek en yuksek merhelesi olan Heqiqet merhelesine catmis ve bu merhelenin en ali meqamlari sayilan Miskin ve Abdal ordenleri ile teltif olunmus bu iki mohtesem adin her ikisini eyni vaxtda oz adinda butovlesdirmisdi Miskin anlayisi sufizmde butun dunyevi nemetlerden imtina ederek tesevvufun vehdeti vucud nezeriyyesine esasen ozunu Allah qarsisinda kicilderek oz men ini Allahin varligi qarsisinda hece endirerek yox ederek fenafillah merhelesine yetismeyi Allahda erime yox olma derecesini feth etmeyi en yuksek tevazo sahibine cevrilmeni ehtiva edirdi yeni Allah qarsisinda miskinlesmeni nezerde tuturdu Mehemmed Peygember moteber hedislerinin birinde Allahim meni miskin olaraq yasat miskin olaraq oldur ve miskinler zumresi ile birge dirilt deye bildirmisdir Melumdur ki boyuk sufi mutefekkirleri ve sairleri de eyni yolculugu kecerek bu adlarla mukafatlanmis coxsayli seirlerinde bu adlardan texellus qisminde istifade etmisler Sufizmin nehengleri sayilan Xoca Ehmed Yasevi ozunu Miskin Ehmed Yunis Emre Miskin Yunis Sah Ismayil Xetai Miskin Xetai adlandiraraq bu adlardan onlarca seirlerinde texellus kimi istifade etmisler Hemcinin Mehemmed Fuzuli ozunu Miskin Fuzuli Imadeddin Nesimi ise ozunu Allahin Miskin asiqi Gerci bu miskin asiqi serpa soyarlar agrimaz adlandirmis Movlane Cemaleddin Rumi bu kateqoriyani Allaha ibadet seviyyesinin ve Ona qovusmagin en yuksek meqami kimi vesf etmisdir Abdal anlayisi ise ozunu tamamile Allaha ibadete hesr eden Ona temennasiz qul kimi xidmet eden Allah terefinden hikmet fezilet ve keramet mocuzeler gostermek qabiliyyeti ve sair verilmis sufizmde Xizir ebedi diri qalmaq meqamina yetismis secilmis nadir sexslere en boyuk sufi mursidlerine ovliyalara muqeddeslere verilmis ad basqa sozle Orden idi ve bu ada layiq gorulen sufi Pir Seyx meqamina yetisirdi Mehemmed Peygemberin moteber hedislerinin birinde deyilir Suriya ehalisini lenetlemeyin onlarin arasinda Abdallar vardir Abdallar Cennete cox ibadet etmekle oruc ve namazla deyil Allahin rehmeti nefslerinin comerdliyi sexaveti qelb temizliyi butun insanlara rehmet dilemeleri sebebinden girecekler Isvecre serqsunasi Adam Mets 1922 ci ilde nesr olunmus Islam intibahi eserinde yazir IV X esrlerin tarixcilerine ve salnamecilerine muqeddeslerin xususi qrupu kimi yalniz Abdallar melum olmusdur Cox maraqlidir ki en qedim Turk ilahi inanc sisteminin nufuzlu ruhanileri olan kisi Samanlar da Avdal Abdal adlanirlar Hemcinin Simali Qafqaz Dagistan Altay Orta Asiya Qazaxistan ve Sibir xalqlarinda Islama qederki tanrilar panteonu nda coxallahliliq dovrunde Abdal ov tanrisi ov heyvanlarinin himayedari mubarek muqeddes sexs mistik metafizik quvveye mocuzeler gostermek qabiliyyetine olu heyvanlarin sumuklerinden onlari diriltmeye yagis yagdirmaga xesteleri sagaltmaga belalari aradan qaldirmaga ve sair malik ilahi varliq kimi taninmisdir indi de bu mistik dunyagorus hemin xalqlarin mifologiyasinda yasamaqdadir IV V esrlerde movcud olmus boyuk Ag Hun dovleti de tarixi menbelerde Abdal dovleti adlanmisdir En qedim Turk tayfalarindan biri kimi Abdallar bu gun de Avrasiyanin demek olar ki butun bolgelerinde kompakt halda yasamaqda davam edirler Hemin olkelerin hamisinda hetta uzaq Norvecde bele Abdal adi ile coxsayli yer dag yurd yerleri yasayis menteqeleri vardir Abdallar sufi tesevvuf edebiyyatinda ilahi mistik metafizik quvveye malik Ricalul Qeyb Qeyb Erenleri adlanmaqla xususi iyerarxiya teskil edirler Sah Ismayil Xetai coxsayli seirlerinde meslek yolunu Sufiyem teriqetde Heqiqetde Abdalam yaxud Menem Abdal Xetai Heyder oglu deye vesf etmisdir Xoca Ehmed Yasevi Yunis Emre Imadeddin Nesimi ve diger sufi mutefekkir sairleri de eserlerinde Abdal anlayisinin yuksek sufi mahiyyetini layiqince vesf etmisler Movlane Cemaleddin Rumi Abdalligin binasini sorarsan Allah bir Mehemmed Eli Abdaldir Heqiqet elminin eslin sorarsan Cumle ululardan ulu Abdaldir deye Abdalligin Sufizmin en yuksek Heqiqet merhelesinin ve Heqiqet elminin esasi ve zirvesi oldugunu beyan etmisdir Imadeddin Nesimi seirlerinde Biz ki Rum icinde Abdal olmusuz Bu cahandan fariqul bal olmusuz yaxud Kim ki bildi nefsini Abdal imis deye bildirmisdir Yunis Emre Abdal olub ya hu deye cagirayim Movlam seni deyirdi Tarixde Abdal texellusu dasiyan Pir Sultan Abdal Abdal Musa Qaygusuz Abdal Teslim Abdal ve sair kimi sufi sairleri de olmusdur Tekce Turkiye tarixinde Abdal texellusu dasiyan 29 sair olmusdur Asiq Elesger de Elesgerem Abdal ollam Esqin girdabinda qallam deye Allaha olan esqini sufiyane terzde cox yuksek terennum etmisdir Meshur Avropali seyyah Adam Oleari Abdallarin yalniz Sefeviler olkesinden ve Eli neslinden olduqlarini Abdal adinin onlara sufizmin butun merhelelerini layiqince kecdikden sonra titul kimi verildiyini bildirmisdir Miskin Abdal bezi seirlerinde bu texelluslerden basqa uzun iller dogma Goycesinden ayri dusmesinin tesirinden Cuda Miskin Qerib Huseyn Qerib Miskin Miskin Qul kimi texelluselerden de istifade etmisdir Miskin Abdal butun bu meziyyetleri ile yanasi ulu babalarinin turk saman enenelerinden ireli gelen samanciligin tezahuru olan ozan senetine mukemmel yiyelendikden sonra bu seneti Goycede telim aldigi sufi teriqetinin ideallarina uygunlasdirmaga calisdi O tarixde ilk defe olaraq ozan senetinin sufi tesevvuf ideallari ile ideal sintezini heyata kecirerek Ozani Haqq Asiqine Haqq asigina yeni Allah Asiqine Allaha qovusmaq yolunda musiqi vasitesi olan Qopuzu ise Saza cevirdi ve Qopuzu diz ustunden sine ustune qaldirdi Maraqlidir ki sazin ve ya qopuzun calindigi butun olkelerde turk ve diger xalqlarda bu alet yalniz Azerbaycanda sine ustunde calinir hec bir xalqda olmadigi halda hemin dovrde doyuslerde at belinde calinirdi qosuna sakral enerji bexs edir ona qelebe ruhu ezmi bagislayirdi XVII esrde Azerbaycanin xalq qehremani kimi sohretlenmis Korogluda da bele olmusdur Koroglunun mehz Azerbaycan xalqina mensublugunun en moteber delillerinden biri de ele bu faktordur ve bu epoxa Miskin Abdalin adi ile baglidir Sonradan asiq sozu asiq kimi Haqq asiqi ise Haqq asigi sozlerine transformasiya etdi ki bu da sufizmin ozan seneti ile vehdeti sayesinde yaranmis bunun sayesinde ozan senetinin intibahi gerceklesmisdir Tarixi menbelerden melumdur ki Cenubi Azerbaycanda boyuk serkerde xalq qehremani Babek kimi Sah Ismayil Xetai de Lahicanda musiqi aleti kimi tenbur calirdi Mehz Miskin Abdalin Goycede ozan senetinin esasinda yaratdigi yeni Haqq asiqleri mektebi nin mehsulu olan Saz aleti ile Sah Ismayilin sarayina gelisinden sonra Ismayil tenburdan imtina ederek saz calmaga basladi ve saza o qeder baglanmisdi ki seirlerinin birinde Bir saz olub geldim dile diger seirinde ise bele deyirdi Bir gun ele almaz oldum men sazim Erse direk direk cixdi avazim Dord sey vardir bir qarindasa lazim Bir elm bir kelam bir nefes bir saz Miskin Abdal saz aleti ile yanasi bu aletde ifa edilmeli olan yeni sufi musiqi besteleri indiki adi ile coxsayli asiq havacatlari da yaratmisdir Saz qopuzdan ferqli olaraq artiq dizde deyil sinede uzu Allaha sari ve lazim gelerse doyusde at belinde calinmali oldugundan bu deyisiklikler zeruri idi Sah Ismayilin sarayinda sah ve eyanlarinin dovlet meclisinin acilisinda indiki dovrde dovlet himnleri kimi Miskin Abdalin yaratdigi Bas divani saz havasi calinirdi Hemcinin Miskin Abdal Osmanli sultani ile diplomatik gorusunde onun serefine Osmanli divanisi saz havasini da yaratmisdi Bununla bagli maraqli tarixi revayetler de vardir Tedqiqatcilar hemin havacatlardan basqa Miskin Abdal terefinden diger coxsayli saz havacatlarinin o cumleden Sah qalxdi Sahseveni Dervisi Goyce gozellemesi Goyce gulu ve sair havalarin yaradildigini da mueyyen etmisler Ekser Haqq Asiqleri kimi Miskin Abdala da yuxusunda Tebriz seherinden olan Senuber adli qiza buta verilmis Tebrize gedib butasina qovusmus onunla evlenmisdir Bir muddet sonra bedbext hadise neticesinde Senuber vefat etmis bundan sonra o uzun muddet evlenmemis yalniz 50 yasindan sonra Irevandan tacir qizi Helime ile evlenmis bu nigahdan onlarin 4 ovladi Sadman Eli ve Hesen adli ogullari Meleyke adli qizi olmusdur Tarixi menbelere gore genc Ismayil ve ailesi dayilari terefinden teqib edilerken Gilanda onun telim terbiyesi ile mesgul olan Teriqet Qerargahi na Abdal Miskin Abdal Huseyn Lele bey Xelifet el Xulafa Dede ve Xedim daxil idiler V F Minorski Tezkirat el muluk Onlarin her biri Ismayilin sufizmi dini dunyevi elmleri menimsemesi duzgun terbiye almasi boyuk serkerde kimi yetismesi ile mesgul idiler Hemcinin genc Ismayilin Gilandan evvel Goyce golunde yerlesen Agdamar qalasinda Miskin Abdal ve atasi Mehemmed terefinden teqiblerden gizledilmesi ve irsad edilmesine dair qaynaqlar movcuddur 1500 cu ilde genc Ismayil Butov ve Boyuk Azerbaycan ugrunda muqeddes yolculuga mubarizeye baslayarken mursidi lelesi ustadi Miskin Abdalin mesleheti ile Goycede yasayan Eres ve Zulqeder tayfalari da Ismayilin destesine qosularaq o Tebrizde taxta cixanadek mubarizenin on cergelerinde olmuslar Azerbaycanin simalindan zeferle qayidan Ismayil Miskin Abdali da ozu ile birge Tebrize aparmis orada sahliq serbetini sufilerin qedim adetlerinde oldugu kimi mehz sufi Seyxi Piri olan Abdal dan Miskin Abdalin elinden alib icerek taxta eylesmisdir Miskin Abdal bir muddet sarayda muxtelif yuksek dovlet vezifelerinde bezi menbelere esasen hemcinin Sefevilerde Sahdan sonra 3 cu vezife Sah vekil vezir sayilan vezir vezifesinde calismis Tebrizde Sah Ismayilin gundelik ziyaret etdiyi talib yeni telebe kimi getdiyi ve ders aldigi Sufi tekyesine Ocagina bir Sufi Seyxi kimi rehberliyi heyata kecirmisdir Sah Ismayilin 50 den cox seirinin yer aldigi yalniz nihan yeni gizli dervisler arasinda oxunan Divan indaki sirf tesevvuf seirlerinde Sah Ismayil Miskin Abdali ozunun mursidi Pir i kimi vesf edir Miskin Abdal bir muddet sarayda sairler birliyine basciliq etmis daha sonra diplomatik missiya ile elaqedar qonsu olkelere ardicil seferler etmisdir Xususile Osmanli dovleti ile Sefeviler arasinda olan gerginliyin aradan qaldirilmasi meqsedile bir nece defe Osmanli sultani Sultan Selimle gorusmus onu menasiz ve qanli doyuslerden qardas qirginindan cekinmeye cagirmisdir Sergerdan qalmisam Urum elinde Pasam murvet eyle bele kar olmaz Osmanli sultanina muracietle yazdigi seirinde Miskin Abdal deyirdi Turk Eceme Ecem Turke zulm eylese gunahdi Her ikisi bir kokdendi yaradan da Allahdi Menbelerde Miskin Abdalin Sefevilerin apardigi muharibelerde bir serkerde kimi de qosunun qarsisinda Hacadil adlanan atinin belinde saz calaraq getdiyine dair melumatlar movcuddur Miskin Abdal epossunasligimiza dastan yaradiciligina da deyerli tohfeler bexs etmisdir Bele ki o Seyx Heyder ovladlarinin aci taleyine hesr edilmis Aslan sah ve Ibrahim dastaninin habele Yetim Huseyn dastanlarinin da muellifidir Hemcinin Miskin Abdalin sagliginda ve ya olumunden sonra sufi asiqleri terefinden onun heyati ile bagli Miskin Abdal ve Senuber ve Miskin Abdal ve Sah Ismayil dastanlari yaradilmisdir Miskin Abdalin seir yaradiciligi da zengin ve coxcalarlidir Onun sufi tesevvuf mezmununda qosma gerayli divani tecnis Azerbaycan edebiyyatinda tecnis janrinda ilk seirin muellifidir deyisme bayati mersiye janrlarinda onlarla seirleri orta esr Azerbaycan edebiyyatinin nadir incilerindendir Onun Daglar seiri Azerbaycan edebiyyatinda bu movzuda yazilan seirlerin zirvesinde dayanir Lakin bu seirler onun zengin edebi yaradiciliginin yalniz cuzi hissesidir Onun seirler kulliyyatinin ayri ayri dovletlerin arxivlerinde arasdirmalar aparilmaqla axtarilib tapilmasi istiqametinde elmi arasdirimalar davam etdirilmeli ve zengin edebi irsi uze cixarilmalidir Miskin Abdal oz dovrunde demek olar ki butun Islam arealinda hetta uc enenevi semavi dinin muqeddes mekani olan tarixi Felestin erazilerinde Qudsde muselmanlarin 2 ci muqeddes mescidi sayilan el Eqsa mescidinde boyuk sufi mursidi ovliya pirani ustad kimi taninmis sohret qazanmisdir Seirlerinin birinde bu barede deyir Gunbez el Cizrede Mescid Eqsada Onlar da taniyir dur usta meni Tesadufi deyildir ki 1515 ci ilde Sah Ismayil Xetai Miskin Abdal ile bagli ferman imzalayaraq onun Allah terefinden verilmis boyuk hikmet fezilet keramet mocuzeler gostermek qabiliyyeti ve sair sahibi olmasi boyuk sufi mursidi ovliya oldugunu Sefeviler dovleti adindan tesdiq edir Fermanda deyilirdi Ey momin insanlar Miskin Abdal moteber sexsdir ona inanin ne metlebiniz varsa ondan dileyin Hemin fermanla Zergerli kendi Miskin Abdala hediyye edilir etraf 5 kendin vergisinin de ona catacagi bildirilir Hemin fermanin esli ve Miskin Abdala mexsus diger deyerli sened ve esyalar indi de Miskin Abdal ocagi nda qorunub saxlanilir ve ziyaret edilir Melum oldugu kimi Miskin Abdal bir muddet indiki Dagistanin Axti rayonunun Miskince kendinde mesken salmis ve orada Sefeviyye teriqetinin yayilmasi sufi muridlerinin hazirlanmasi ve Sefevilerin simal serhedlerinden gozlenilen tehlukelerin qarsisinin alinmasi ile mesgul olmusdur 1503 cu ilde Miskin Abdal valideynlerinin olum xeberini esiderek Sahin icazesi ile Dagistanin Miskince kendinden Zergerli kendine yeni Sariyaquba geri qayidarken yolda Dagistan daglarinda borana duserek iki oglu Eli ve Heseni donvurmadan itirir boyuk oglu Sadman ve qizi Meleyke sag qalir ki onun neslini de bu iki ovladi davam etdirir Miskin Abdalin yurd saldigi ocaq catdigi meskunlasdigi her bir yer yurd yuva Azerbaycan xalqi terefinden ocaq Pir kimi qorunmus ziyaret edilmis insanlarin umid penah yeri Allaha dilek etdiyi muqeddes mekan olmusdur 1988 ci ilin melum hadiselerine qeder Qerbi Azerbaycanda Miskin Abdalin veteni Sariyaqub kendinde onun esya ve sendlerinin qorunub saxlanildigi yer Miskin Abdal Ocagi kimi ziyaret edilmisdir Hetta XVII esrin sonunda Sefeviler sahi Sultan Huseyn de Zergerli yeni Sariyaqub kendine gelerek Miskin Abdalin mezarini ziyaret etmis onun adina xutbe oxutdurmusdur Bu barede resmi senedler hazirda da Goranboy rayonunun Qaradagli kendinde onun qiz neslinin numayendeleri terefinden qorunub saxlanilir ve ziyaret edilir Qerbi Azerbaycanin Derecicek mahalinda Axta Razdan rayonunun Miskin Axundov kendi Miskin Abdalin adini dasimis Qarakilse Quqark rayonunun Hollavar Mollaqislaq Haydarli kendlerinde Miskin Abdalla bagli 8 ziyaretgah movcud olmusdur Azerbaycan erazisinde Gedebey rayonunun Miskinli cuxuru adlanan yerde yerlesen 11 kendin erazisi Miskin Abdali serefine Miskinli obasi bir kend de Miskinli adlanir Oguz rayonunun Xacmaz kecmis Abdalli kendinde Miskin Abdalin 20 terefdarinin qebri oldugu bildirilir Dagistanin Miskince Miskinli kendi de butov Dagistanda sie mezhebinde olan yegane kompakt yasayis menteqesi kimi Miskin Abdalin eziz xatiresini bu gun de oz adinda yasadir Hemin qesebede 19 muqeddes ziyaretgah movcuddur Miskin Abdal oz dovrunde Abdal ile yanasi Pir Ata Seyx kimi sufi titullarini da dasimisdir 1524 cu ile qeder Tebrizde sarayda muxtelif yuksek dovlet vezifelerinde calismis Miskin Abdal Sah Ismayilin vaxtsiz vefati ile elaqedar berk sarsilir ve saraydan birdefelik uz donderib dogma Goycesine qayidir Miskin Abdal Sah Ismayilin vefati ile bagli seirinde deyir Seyx oglu Ismayil o cennet mekan Dusmez ele bir yadigardi getdi Miskin Abdal Sah Ismayilin vefatini basqa bir seirinde ise Candan Can ayrilmasi kimi tesvir edir ki bu da onlarin eyni vahid Can in Ruh un dasiyicilari bir tamin iki parcasi olduqlarini gosterir Gedin deyin Lele Beye Bu naleyi efqanimi Qanli felek zulm eledi Ayirdi candan canimi Bundan sonra Miskin Abdal Goyceye qayidib orada ilk mekteb acib maarifcilik isleri ile mesgul olur 1535 ci ilde 105 yasinda vefat edir ve dogma kendinde defn olunur Onun seceresini yegane oglu Sadmanin SADMANLI tayfasi ve qizi Meleykenin OCAQLI tayfasi neslinin numayendeleri davam etdirir Miskin Abdalin baresinde hele sovet senzurasinin tugyan etdiyi kecmis SSRI dovrunde metbuatda qezet jurnal ve kitablarda meqaleler verilmis yaradiciligi seirleri nesr olunmus haqqinda olan revayetler derc edilmisdir Sefeviler tarixine hesr olunmus ilk tarixi roman olun Baki 1501 adli eserinde 1981 xalq yazicisi Ezize xanim Ceferzade ilk defe Miskin Abdal obrazini tarixi bedii edebiyyatimiza getirmis onu Sefevilerin boyuk sairi ve asiq obrazinda teqdim etmisdir Hemin eserde o sarayda edebi gecenin birinin sirf Mehemmed Fuzuli ve Miskin Abdalin yaradiciligina hesr olundugunu gostermekle orada Miskin Abdal ile Sah Ismayilin son derece ibretamiz ve maraqli mukalimesini vermis Sah Ismayilin Miskin Abdalin adina ferman imzalamasi faktini tesvir etmisdir Miskin Abdal ile bagli koklu ve esasli tedqiqat isleri musteqillik illerinde Milli Elmler Akademiyasinin Folklor Elmi Medeni Merkezinde sonradan ise Folklor Institutunda hemin Merkezin ve Institutun direktoru olmus filologiya elmleri doktoru professor Huseyn Ismayilov ve Miskin Abdal neslinin taninmis numayendesi jurnalist sair publisist tedqiqatci folklorsunas Tofiq Huseynzade terefinden aparilmis metbuatda radio ve televiziyada defelerle bu movzu isiqlandirilmisdir Hemin arasdirmalarin neticesi olaraq 2001 ci ilde ilk defe Milli Elmler Akademiyasinin Edebiyyat Institutunun Elmi Surasinin qerari ile Miskin Abdal kitabi isiq uzu gormus emekdar ressam Cabbar Quliyev terefinden onun ezemetli portreti cekilmisdir 2005 ci ilde Tofiq Huseynzadenin sagliginda Sefevilerin boyuk ovliyasi Miskin Abdal kitabi nesr olunmusdur Miskin Abdalin dasidigi sufi anlayislarinin esasli elmi izahina hesr edilmis elmi tedqiqat eseri olan Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri eseri ise Tofiq Huseynzade terefinden 2005 2006 ci illerde yazilsa da onun 2006 ci ilin noyabr ayinda vaxtsiz vefati ile elaqedar yalniz 2018 ci ilde kitab seklinde nesr olunmusdur 2018 ci ilde hemcinin Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Niftali Goycelinin Miskin Abdal ve Sefeviler Milli Elmler Akademiyasinin Folklor Institutunun Elmi Surasinin qerari ile Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi Miskin Abdal professor Mahmud Allahmanli kitablari nesr olunmusdur Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu yazici Nureddin Ediloglunun Sefeviler tarixine hesr olunmus Taxt ve tabut tarixi romaninda 2019 MISKIN ABDAL SAH ISMAYIL XETAININ VEZIRI vezifesinde esere daxil edilmisdir Teessuf ki Miskin Abdalin Miskin ve ya Abdal texelluslerine istinad ederek ozlerini hemin secereye qosan ve mueyyen meqsedle ondan istifade edenlerin sayi coxalmaqdadir Tarixde dunyanin bir sira olkelerinde Abdal ve Miskin texelluslu sairler asiqlar mutefekkirler cox olub Tekce Turkiyede Abdal texelluslu 29 sair olmusdur Eyni zamanda dunyanin bir cox olkelerinde Miskin texelluslu coxsayli sairler olmusdur Azerbaycanda Miskinceli Miskin Miskin Veli Miskin Eli Miskin Esed habele ermeni asigi Miskin Burcu hetta Miskin texelluslu gurcu asigi ve sair olmuslar Yuxarida gosterdiyimiz kimi Sah Ismayil Xetainin Ehmed Yasevinin ve Yunis Imrenin de Miskin texelluslu coxsayli seirleri vardir Miskin ve Abdal mefhumlari sufi tesevvuf anlayislari olmaqdan elave yuxarida gosterildiyi kimi Abdal adi ile tayfa xalq dovlet adi hemcinin Miskin ve Abdal adlari ile dag cay yasayis menteqesi coxsayli yer yurd adlari olmusdur ve hazirda da movcuddur Bunlarin her birinin hemin adlarla taninmasinin tamamile ferqli muxtelif ayri ayri bir biri ile elaqesi olmayan sebebleri ve tarixceleri vardir Ona gore de istenilen Miskin ve ya Abdal yer yurd oba dag yasayis menteqesi tayfa nesil ve sair adlarinin esassiz olaraq Miskin Abdalin adi ile baglanilmasi yolverilmezdir ve ciddi qarisiqliga yanlis arzuolunmaz qeyri elmi neticelere yol aca biler Tarixi senedlerMiskin Abdalin mohurlu senedi 1820 ci ilde Caxirli kendinin kenxudasi terefinden Sah Ismayilin Miskin Abdala verdiyi senedin tesdiqi Sah Ismayil Xetainin Goycede Miskin Abdala verdiyi sened IstinadlarKlassik irsimizden secmeler Miskin Abdal Azad Azerbaycan 2015 6 yanvar S 7 Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi seirleri ve dastanlari 2023 02 18 at the Wayback Machine Toplayan tertib eden on sozun muellifi M Q Allahmanli Elmi redaktor H E Ismayilov Baki ADMIU nun metbeesi 2018 s 5 ISBN 9789952476989 Ocaqquliyev Hesen Yadda qalan xatireler PDF az Baki Elm ve tehsil 2016 2017 11 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 11 08 Fexriyye Gedebeyde Miskin Abdal edebi meclisi yaradilib Gedebey Azerbaycanin Efsaneler Paytaxti 2012 tedbirleri cercivesinde Gedebey Rayon Medeniyyet Evinde yerli yazarlarla gorus kecirimisdir Medeniyyet 2012 8 avqust S 4 1 Sazim sozum Baki 1973 s 12 13 2 Azerbaycan Edebiyyati Incileri Bayati Qosma Tecnis Baki 1988 s 70 181 534 3 Zeki Islam El sairi Miskin Abdal Gunaydin qezeti 27 28 28 30 aprel ve 1 4 may 1998 ci il 4 Huseyn Ismayilov Miskin Abdalin sexsiyyeti ve taleyi Azerbaycan sifahi xalq edebiyyatina dair tedqiqler VIII kitab Baki Seda 1999 seh 100 119 5 Azad Ozan Kerimli Musiqi dunyasi jurnali 1 2000 ci il seh 68 http www musigi dunya az Magazine2 articles 16 162 html 6 Huseyn Ismayilov Goyce asiqlari ve el sairleri Seda 2006 seh 63 116 7 Masallah Xudubeyli Menim sazli sozlu dunyam Baki Elm ve tehsil 2010 seh 14 24 http anl az el x xm mssd pdf 8 Miskin Abdal 9 Masallah Xudubeyli Sazli Sozlu Goyce Sazli sozlu Goyce II kitab bad url az Elm ve tehsil 2018 2018 06 01 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 06 01 10 Huseyn Ismayilov Miskin Abdal Baki 2001 https ia601600 us archive org 19 items huseyn ismayilov miskin abdal 2001 H C3 BCseyn 20 C4 B0smay C4 B1lov 20 20Miskin 20Abdal 20 20 202001 pdf 11 Tofiq Huseynzade Sefevilerin boyuk ovliyasi Miskin Abdal Baki 2005 https www academia edu 40616613 Miskin Abdal http turuz com storage shiir 2019 2 2737 Miskin Abdal Sefevilerin Boyuk Ovliyasi Tovfiq Husynzade Baki 2005 389s pdf https ia601608 us archive org 27 items tofiq huseynzad sfvilrin boyuk ovliyasi miskin abdal 2005 Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20S C9 99f C9 99vil C9 99rin 20b C3 B6y C3 BCk 20 C3 B6vliyas C4 B1 20 20Miskin 20Abdal 202005 pdf 12 Tofiq Huseynzade Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri Baki 2018 https ia601605 us archive org 19 items tofiq huseynzad miskin abdal qeyb rni tsvvuf piri 2005 2018 nsr ili Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20Miskin 20Abdal 20 20Qeyb 20 C6 8Fr C9 99ni 2C 20T C9 99s C9 99vv C3 BCf 20Piri 202005 20 282018 20n C9 99 C5 9Fr 20ili 29 pdf 13 Mahmud Allahmanli Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi Baki 2018 http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid https ia601609 us archive org 17 items mahmud allahmanli miskin abdal sfvilrin boyuk ideoloqu sufi seyxi 2018 Mahmud 20Allahmanl C4 B1 20Miskin 20Abdal 20 20S C9 99f C9 99vil C9 99rin 20b C3 B6y C3 BCk 20ideoloqu 2C 20sufi 20 C5 9Feyxi 20 202018 pdf http shirvan cls az front files libraries 2474 books 612254978 pdf 2020 02 18 at the Wayback Machine 14 Niftali Goyceli Miskin Abdal ve Sefeviler Baki 2018 https ia902602 us archive org 10 items niftali goycli yusifov miskin abdal v sfvilr 2018 Niftal C4 B1 20G C3 B6y C3 A7 C9 99li 20 28Yusifov 29 20Miskin 20Abdal 20v C9 99 20S C9 99f C9 99vil C9 99r 20 202018 pdf http davam az 53374 niftal gylinin miskin abdal v sfvilr kitab apdan xb yeni nr html 15 Tofiq Huseynzade Xeyal cigiri Seirleri hekayeleri Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri eseri 3 cildlik kitabi Baki 2018 https ia902607 us archive org 5 items tofiq huseynzad seirlri hekaylri miskin abdal qeyb rni tsvvuf piri sri 3 cildd 2005 2018 nsr ili Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20 C5 9Eeirl C9 99ri 2C 20Hekay C9 99l C9 99ri 2C 20Miskin 20Abdal 20 20Qeyb 20 C6 8Fr C9 99ni 2C 20T C9 99s C9 99vv C3 BCf 20Piri 20 C9 99s C9 99ri 203 20Cildd C9 99 2C 202005 20 282018 20n C9 99 C5 9Fr 20ili 29 pdf http shirvan cls az front files libraries 2474 books 508499672 pdf http www ebooks az view wtaWYev2 pdf 2020 02 19 at the Wayback Machine 16 Tofiq Huseynzade Asiq deyismelerinin poetikasi dissertasiya isi monoqrafiya 2005 Baki 2017 http elibrary bsu edu az files books ay N 74 pdf https ia902606 us archive org 35 items tofiq huseynzad asiq deyismlrinin poetikasi monoqrafiyasi baki 2017 Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20A C5 9F C4 B1q 20deyi C5 9Fm C9 99l C9 99rinin 20poetikas C4 B1 20monoqrafiyas C4 B1 2C 20Bak C4 B1 2C 202017 pdf 17 Xalq qezeti qezeti Miskin Abdal ocaginin soz xiridarlari Tofiq ve Rafiq Huseynzadeler http www anl az down meqale xalqqazeti 2018 may 590817 pdf 18 Respublika qezeti Miskin Abdal ocaginin numayendesi Rafiq Huseynzade http www respublica news az index php dig r x b rl r dig r x b rl r item 21888 yeni naeshrlaer miskin abdal odzaghinin numayaendaesi olu kecid 19 Miskin Abdal ve Senuber destani http www millifolklor com PdfViewer aspx Sayi 39 amp Sayfa 83 20 Miskin Abdalin kerametleri http araz az index php tarikh 6631 miskin abdalin k ram tl ri moedzuez l ri 21 Miskin Abdalin kerametleri mocuzeleri http goyce az news php id 1261 22 Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi http goyce az news php id 1291 23 http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid 24 Niftali Goyceli Miskin Abdal ve Sefeviler Baki 2018 http davam az 53374 niftal gylinin miskin abdal v sfvilr kitab apdan xb yeni nr html 25 Miskin Abdal Turkce Vikipedi https tr wikipedia org wiki Miskin Abdal 26 Miskin Abdalin seirleri https www azadliq org amp 24911320 html 27 Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi I yazi http davam az 55288 mskn abdal hseyn poetkas html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi II yazi http davam az 55354 mskn abdal poetkas yaz vvli birincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi III yazi http davam az 55425 niftali goyceli mskn abdal poetkas yaz html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi IV yazi http davam az 55446 mskn abdal poetkas v yaz vvli ncd html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi V yazi http davam az 55540 mskn abdal poetkas v yaz vvli drdncd html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VI yazi http davam az 55602 mskn abdal poetkas v yaz vvli beincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VII yazi http davam az 55704 mskn abdal poetkas v yaz vvli altncda html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VIII yazi http davam az 55730 mskn abdal poetkas v yaz vvli yeddincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi IX yazi http davam az 55785 mskn abdal poetkas xx yaz vvli skkizincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi X yazi http davam az 56059 mskn abdal poetkas x yaz vvli doqquzda html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi XI yazi http davam az 56106 mskn abdal poetkas x yaz vvli onuncuda html 28 Terane Vahid Ruhun memari Miskin Abdal http www anl az down meqale medeniyyet 2011 noyabr 211739 htm 29 Miskin Abdal turkce Namert ile yoldas olma https www sevilensarkisozleri com miskin abdal namerd ile yoldas olma basin sarki sozleri 471096 30 Miskin Abdal http goyce az news php id 263 31 Miskin Abdal sarki sozleri https sarki bikuple net miskin abdal sarki sozleri 11647 2020 02 21 at the Wayback Machine 32 Heqq M http anl az down medeniyyet2007 mart medeniyyet2007 mart 279 htm 33 Mahmud Eyyublu Hemise inleyib qemli negmesi http www anl az down meqale palitra 2018 oktyabr 612100 htm 34 Miskin Abdal Turkce bilgi https www turkcebilgi com miskin abdal 35 Miskin Abdal siirleri Turkce https edebiyatvesanatakademisi com konular miskin abdal azerbaycan asik xvi yuzyil 739 36 Miskin Abdal http goyce az news php id 342 37 Rafiq Huseynzade Miskin Abdal ocaginin numayendesi http goyce az news php id 793 38 Miskin Abdal haqqinda https haqqinda az Q C9 99rbi Az C9 99rbaycan 48919 Miskin Abdal html 39 http www anl az down meqale palitra 2018 noyabr 619323 htm 40 Miskin Abdal Dunya sende neyim qaldi seiri https az wikisource org wiki D C3 BCnya s C9 99nd C9 99 n C9 99yim qald C4 B1 41 Professor Mahmud Allahmanli Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ovliyasi meqalesi http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid 42 Sekine Qafarova Miskin Abdal https www ensiklopediya az az miskin abdal 43 Miskin Abdal rus dilinde wikipediada https ru wikipedia org wiki D0 9C D0 B8 D1 81 D0 BA D0 B8 D0 BD D0 90 D0 B1 D0 B4 D0 B0 D0 BB 44 Qedir Aslan Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri Respublika qezeti http www anl az down meqale respublika 2019 mart 639723 meqale pdf 45 Nigar Nagiyeva 1990 dan gunumuze Turkiye ve Azerbaycan edebiyatlarinin karsilikli etkilesimi https books google az books id n xdDwAAQBAJ amp pg PA260 amp lpg PA260 amp dq miskin abdal amp source bl amp ots yiT1Fd wBh amp sig ACfU3U09XcN0J5DhVvT5BmpE0c7 C34jw amp hl ru amp sa X amp ved 2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATAEegQIBhAB 46 Tofiq Haciyev Azerbaycan edebi dilinin tarixi https books google az books id 79zJDQAAQBAJ amp pg PA242 amp lpg PA242 amp dq miskin abdal amp source bl amp ots vGrylSouVf amp sig ACfU3U1kvjDzb2 kclivnAA7cUOfjAoH Q amp hl ru amp sa X amp ved 2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATADegQIBRAB 47 Naile Asker Asik Nesip te sufizm https dergipark org tr tr download article file 787664 48 Tofiq HUSEYNZADE Tanri miskini Haqq carcisi http goyce az news php id 621 49 Qudret Piriyev 2017 10 15 Asiq deyismelerinin poetikasi azerb Xalq qezeti 2018 05 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 14 50 Tofiq HUSEYNZADE Abdal tesevvufun esasi kimi Miskin Abdal haqqinda http goyce az news php id 956 51 Miskin Abdalin sarki sozleri Turkce https sarkisozu xyz miskin abdal sarkilari 52 Miskin Abdal wikimenbe seirleri https az wikisource org wiki M C3 BC C9 99llif Miskin AbdalMenbeVikimenbede elaqeli metnler 1 Sazim sozum Baki 1973 s 12 13 2 Azerbaycan Edebiyyati Incileri Bayati Qosma Tecnis Baki 1988 s 70 181 534 3 Zeki Islam El sairi Miskin Abdal Gunaydin qezeti 27 28 28 30 aprel ve 1 4 may 1998 ci il 4 Huseyn Ismayilov Miskin Abdalin sexsiyyeti ve taleyi Azerbaycan sifahi xalq edebiyyatina dair tedqiqler VIII kitab Baki Seda 1999 seh 100 119 5 Azad Ozan Kerimli Musiqi dunyasi jurnali 1 2000 ci il seh 68 http www musigi dunya az Magazine2 articles 16 162 html 6 Huseyn Ismayilov Goyce asiqlari ve el sairleri Seda 2006 seh 63 116 7 Masallah Xudubeyli Menim sazli sozlu dunyam Baki Elm ve tehsil 2010 seh 14 24 http anl az el x xm mssd pdf 8 Miskin Abdal 9 Masallah Xudubeyli Sazli Sozlu Goyce Sazli sozlu Goyce II kitab bad url az Elm ve tehsil 2018 2018 06 01 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 06 01 10 Huseyn Ismayilov Miskin Abdal Baki 2001 https ia601600 us archive org 19 items huseyn ismayilov miskin abdal 2001 H C3 BCseyn 20 C4 B0smay C4 B1lov 20 20Miskin 20Abdal 20 20 202001 pdf 11 Tofiq Huseynzade Sefevilerin boyuk ovliyasi Miskin Abdal Baki 2005 https www academia edu 40616613 Miskin Abdal http turuz com storage shiir 2019 2 2737 Miskin Abdal Sefevilerin Boyuk Ovliyasi Tovfiq Husynzade Baki 2005 389s pdf https ia601608 us archive org 27 items tofiq huseynzad sfvilrin boyuk ovliyasi miskin abdal 2005 Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20S C9 99f C9 99vil C9 99rin 20b C3 B6y C3 BCk 20 C3 B6vliyas C4 B1 20 20Miskin 20Abdal 202005 pdf 12 Tofiq Huseynzade Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri Baki 2018 https ia601605 us archive org 19 items tofiq huseynzad miskin abdal qeyb rni tsvvuf piri 2005 2018 nsr ili Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20Miskin 20Abdal 20 20Qeyb 20 C6 8Fr C9 99ni 2C 20T C9 99s C9 99vv C3 BCf 20Piri 202005 20 282018 20n C9 99 C5 9Fr 20ili 29 pdf 13 Mahmud Allahmanli Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi Baki 2018 http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid https ia601609 us archive org 17 items mahmud allahmanli miskin abdal sfvilrin boyuk ideoloqu sufi seyxi 2018 Mahmud 20Allahmanl C4 B1 20Miskin 20Abdal 20 20S C9 99f C9 99vil C9 99rin 20b C3 B6y C3 BCk 20ideoloqu 2C 20sufi 20 C5 9Feyxi 20 202018 pdf http shirvan cls az front files libraries 2474 books 612254978 pdf 2020 02 18 at the Wayback Machine 14 Niftali Goyceli Miskin Abdal ve Sefeviler Baki 2018 https ia902602 us archive org 10 items niftali goycli yusifov miskin abdal v sfvilr 2018 Niftal C4 B1 20G C3 B6y C3 A7 C9 99li 20 28Yusifov 29 20Miskin 20Abdal 20v C9 99 20S C9 99f C9 99vil C9 99r 20 202018 pdf http davam az 53374 niftal gylinin miskin abdal v sfvilr kitab apdan xb yeni nr html 15 Tofiq Huseynzade Xeyal cigiri Seirleri hekayeleri Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri eseri 3 cildlik kitabi Baki 2018 https ia902607 us archive org 5 items tofiq huseynzad seirlri hekaylri miskin abdal qeyb rni tsvvuf piri sri 3 cildd 2005 2018 nsr ili Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20 C5 9Eeirl C9 99ri 2C 20Hekay C9 99l C9 99ri 2C 20Miskin 20Abdal 20 20Qeyb 20 C6 8Fr C9 99ni 2C 20T C9 99s C9 99vv C3 BCf 20Piri 20 C9 99s C9 99ri 203 20Cildd C9 99 2C 202005 20 282018 20n C9 99 C5 9Fr 20ili 29 pdf http shirvan cls az front files libraries 2474 books 508499672 pdf http www ebooks az view wtaWYev2 pdf 2020 02 19 at the Wayback Machine 16 Tofiq Huseynzade Asiq deyismelerinin poetikasi dissertasiya isi monoqrafiya 2005 Baki 2017 https ia902606 us archive org 35 items tofiq huseynzad asiq deyismlrinin poetikasi monoqrafiyasi baki 2017 Tofiq 20H C3 BCseynzad C9 99 20A C5 9F C4 B1q 20deyi C5 9Fm C9 99l C9 99rinin 20poetikas C4 B1 20monoqrafiyas C4 B1 2C 20Bak C4 B1 2C 202017 pdf 17 Xalq qezeti qezeti Miskin Abdal ocaginin soz xiridarlari Tofiq ve Rafiq Huseynzadeler http www anl az down meqale xalqqazeti 2018 may 590817 pdf 18 Respublika qezeti Miskin Abdal ocaginin numayendesi Rafiq Huseynzade http www respublica news az index php dig r x b rl r dig r x b rl r item 21888 yeni naeshrlaer miskin abdal odzaghinin numayaendaesi olu kecid 19 Miskin Abdal ve Senuber destani http www millifolklor com PdfViewer aspx Sayi 39 amp Sayfa 83 20 Miskin Abdalin kerametleri http araz az index php tarikh 6631 miskin abdalin k ram tl ri moedzuez l ri 21 Miskin Abdalin kerametleri mocuzeleri http goyce az news php id 1261 22 Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ideoloqu sufi seyxi http goyce az news php id 1291 23 http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid 24 Niftali Goyceli Miskin Abdal ve Sefeviler Baki 2018 http davam az 53374 niftal gylinin miskin abdal v sfvilr kitab apdan xb yeni nr html 25 Miskin Abdal Turkce Vikipedi https tr wikipedia org wiki Miskin Abdal 26 Miskin Abdalin seirleri https www azadliq org amp 24911320 html 27 Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi I yazi http davam az 55288 mskn abdal hseyn poetkas html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi II yazi http davam az 55354 mskn abdal poetkas yaz vvli birincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi III yazi http davam az 55425 niftali goyceli mskn abdal poetkas yaz html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi IV yazi http davam az 55446 mskn abdal poetkas v yaz vvli ncd html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi V yazi http davam az 55540 mskn abdal poetkas v yaz vvli drdncd html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VI yazi http davam az 55602 mskn abdal poetkas v yaz vvli beincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VII yazi http davam az 55704 mskn abdal poetkas v yaz vvli altncda html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi VIII yazi http davam az 55730 mskn abdal poetkas v yaz vvli yeddincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi IX yazi http davam az 55785 mskn abdal poetkas xx yaz vvli skkizincid html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi X yazi http davam az 56059 mskn abdal poetkas x yaz vvli doqquzda html Niftali Goyceli Miskin Abdalin poetikasi XI yazi http davam az 56106 mskn abdal poetkas x yaz vvli onuncuda html 28 Terane Vahid Ruhun memari Miskin Abdal http www anl az down meqale medeniyyet 2011 noyabr 211739 htm 29 Miskin Abdal turkce Namert ile yoldas olma https www sevilensarkisozleri com miskin abdal namerd ile yoldas olma basin sarki sozleri 471096 30 Miskin Abdal http goyce az news php id 263 31 Miskin Abdal sarki sozleri https sarki bikuple net miskin abdal sarki sozleri 11647 2020 02 21 at the Wayback Machine 32 Heqq M http anl az down medeniyyet2007 mart medeniyyet2007 mart 279 htm 33 Mahmud Eyyublu Hemise inleyib qemli negmesi http www anl az down meqale palitra 2018 oktyabr 612100 htm 34 Miskin Abdal Turkce bilgi https www turkcebilgi com miskin abdal 35 Miskin Abdal siirleri Turkce https edebiyatvesanatakademisi com konular miskin abdal azerbaycan asik xvi yuzyil 739 36 Miskin Abdal http goyce az news php id 342 37 Rafiq Huseynzade Miskin Abdal ocaginin numayendesi http goyce az news php id 793 38 Miskin Abdal haqqinda https haqqinda az Q C9 99rbi Az C9 99rbaycan 48919 Miskin Abdal html 39 http www anl az down meqale palitra 2018 noyabr 619323 htm 40 Miskin Abdal Dunya sende neyim qaldi seiri https az wikisource org wiki D C3 BCnya s C9 99nd C9 99 n C9 99yim qald C4 B1 41 Professor Mahmud Allahmanli Miskin Abdal Sefevilerin boyuk ovliyasi meqalesi http www anl az down meqale kredo 2019 aprel 643489 meqale pdf http www elibrary az docs BOOKS A22197 pd olu kecid 42 Sekine Qafarova Miskin Abdal https www ensiklopediya az az miskin abdal 43 Miskin Abdal rus dilinde wikipediada https ru wikipedia org wiki D0 9C D0 B8 D1 81 D0 BA D0 B8 D0 BD D0 90 D0 B1 D0 B4 D0 B0 D0 BB 44 Qedir Aslan Miskin Abdal Qeyb Ereni Tesevvuf Piri Respublika qezeti http www anl az down meqale respublika 2019 mart 639723 meqale pdf 45 Nigar Nagiyeva 1990 dan gunumuze Turkiye ve Azerbaycan edebiyatlarinin karsilikli etkilesimi https books google az books id n xdDwAAQBAJ amp pg PA260 amp lpg PA260 amp dq miskin abdal amp source bl amp ots yiT1Fd wBh amp sig ACfU3U09XcN0J5DhVvT5BmpE0c7 C34jw amp hl ru amp sa X amp ved 2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATAEegQIBhAB 46 Tofiq Haciyev Azerbaycan edebi dilinin tarixi https books google az books id 79zJDQAAQBAJ amp pg PA242 amp lpg PA242 amp dq miskin abdal amp source bl amp ots vGrylSouVf amp sig ACfU3U1kvjDzb2 kclivnAA7cUOfjAoH Q amp hl ru amp sa X amp ved 2ahUKEwidgavtxuLnAhVrzMQBHQoTBQI4PBDoATADegQIBRAB 47 Naile Asker Asik Nesip te sufizm https dergipark org tr tr download article file 787664 48 Tofiq HUSEYNZADE Tanri miskini Haqq carcisi http goyce az news php id 621 49 Qudret Piriyev 2017 10 15 Asiq deyismelerinin poetikasi azerb Xalq qezeti 2018 05 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 14 50 Tofiq HUSEYNZADE Abdal tesevvufun esasi kimi Miskin Abdal haqqinda http goyce az news php id 956 51 Miskin Abdalin sarki sozleri Turkce https sarkisozu xyz miskin abdal sarkilari 52 Miskin Abdal wikimenbe seirleri https az wikisource org wiki M C3 BC C9 99llif Miskin Abdal