Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Miryaqub Dulatoğlu (qaz. Міржақып Дулатұлы; 25 noyabr 1885 -1935) — qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadimi.
| Miryaqub Dulatoğlu | |
|---|---|
| qaz. Міржақып Дулатұлы | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Kustanay, Qazaxıstan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Qazaxıstan |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | Qazax dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Miryaqub Dulatoğlunun adını qazaxlar Mırjakıp, soyadını isə Dulatoğlu və ya Dulatov kimi yazırlar. O, 1885-ci il noyabrın 25-də Qostanay vilayətinin Sarıkopo kəndində anadan olub. Qazaxların Orta cüzünə daxil olan Arğın tayfasının zədagan ailəsində doğulan Miryaqub iki yaşında anasını, 12 yaşında isə atasını itirir.
1893-cü ildə kənd mollası yanına oxumağa gedən Miryaqub orada “Quran” oxumağı, şəriəti, fars və türk dillərini öyrənir. 12 yaşında olanda onu Torqaydakı ikisinifli rus-tuzem məktəbinə gönərirlər. Əslində Rusya hökuməti üçün kiçik məmur kadr və tərcüməçilər hazırlamaq üçün açılmış bu məktəbləri bitirənlərin böyük əksəriyyəti sonralar rus dili vasitəsilə Rusiyadakı millətçilik şüuru ilə tanış olmuş və beləcə vətənlərini Rusiya əsarəti altından qurtarmaq istəyən vətənsevərlərə çevrilmişlər. Miryaqub Dulatov da belə bir yol keçib. 1906-cı ildə Ufa şəhərindəki Qaliya mədrəsəsinə qəbul olunan Miryaqub Dulatov burada Alimcan İbrahimov, Şeyxzadə Babiç, Məcid Qafuri və b. tanış olub.
1905-ci ildən ölkəni bürüyən inqilap Miryaqub Dulatoğludan da yan keçmir. Karqaralıdakı demokratlara qoşularaq 1906-cı ildə qazaxların Uralskidə təsis etdikləri Konstitusyaçı Demokrat Partiyasının təsis qurultayının təşkilatçılarından olur. Qurultayın nümayəndə heyətinin tərkibində Peterburqa gedir.
Çar Rusiyasının mərkəzi quberniyasının rus əhalisini, Qazaxıstanın ən məhsuldar torpaqlarına köçürülməsinə qarşı çıxanlardan biri olan Miryaqub Dulatov, öz etirazlarını şeirləri ilə təbliğ edir, xalqının oyandırmağa çalışır.
O, “Gənclərə” adlı ilk şeirini 1907-ci ildə Peterburqda qazaxca nəşr olunan “Serke”, yəni birləşmək, razılaşmaq qəzetinin birinci nörməsində çap etdirir. Qəzetin ikinci nömrəsində isə onun “Bizim vəzifələrimiz” məqaləsi çap olunur. Bu məqaləyə görə senzor qəzetin bağlanması haqqında qərar qəbul edir və məqalənin müəllifi də həbs edilərək Semeplatinsk həbsxanasına göndərilir. Millətinin dərdini şeirləri və publisistik yazıları ilə təsvir edən, xalqını oyatmağa, mübarizəyə çağıran şair 1909-cu ildə “Oyan, qazax” adlı şeirlər kitabını çap etdirir. Kitab böyük uğur qazanır. Qısa müddətdə kitabın satışı tükənir.
Bədii yaradıcılıqda qazandığı ilk uğurdan ruhlanan Miryaqub Dulatoğlu 1910-cu ildə “Baxtsız Jamal” romanını yazır. Başlıq qarşılığında varlı bir kişiyə verilən Jamalın adlı qızın acı taleyindən bəhs edən roman qazax ədəbiyyatında ilk roman olsa da maraqla qarşılanır. Miryaqub Dulatov 1911-ci ildə “Oyan, qazax” kitabını təkrar nəşr etdirdi. Lakin kitabdakı şeirlər hökumət dairələrini rahatsız etdiyindən “Oyan, qazax” şeirlər kitabı müsadirə edilir.
1913-cü ilin yazında Əhməd Baytursunoğlunun Orenburqda açdığı “Qazax” adlı qəzetə Miryaqub Dulatoğlu redaktorluq edir. Abayın, yəni İbrahim Kunanbayovun başladığı marifçilik hərəkatının ən fəallarından olan Əhməd Baytursunoğlu, Mağcan Сumabay, Miryaqub Dulatoğlu var gücləri ilə müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə aparır, xalqı öz haqları uğrunda mübarizəyə səsləyirlər. Bədii yaradıcılıqla yanaşı ardıcıl ictimai-siyasi fəaliyyətlə də məşğul olan Miryaqub Dulatov 1913-cü ildə “Azamat” adlı şeir kitabını çap etdirir. Kitaba müəllif öz şeirləri ilə yanaşı Fridrix Şillerdən, Aleksandr Puşkindən, Abdulla Tukaydan, Mixail Lermantovdan etdiyi tərcümələri də daxil edir. 1915-ci ildə isə ədəbi-bədi, publisistik məqalələri toplusu olan “Terme” kitabı işıq üzü görür. 1917-ci ilin oktyabrınadək müxtəlif qəzet və jurnallar vasitəsilə hakızlığa, zülmə qarşı öz məqalə və şeirləri ilə meydan oxuyur.
1917-ci ilin fevralında çar II Nikolayın taxtadan salınıb Müvəqqəti Hökumətin qurulması Miryaqub Dulatoğlunun həyatının ən gərgin günlərinin başlanğıcı olur. Millətini azad və firavan görmək istiyən, zülmə haqsızlığa son qoyulmasını arzulayan vətənpərvər şair sanki bir burulğana düşür. Yaxın dostlarının bir qismi qazax xalqının Rusiya işğalından azad olub öz dövlətini qurmaq istəyirdisə, başqa bir qismi kadır çatışmadığından, ordu olmadığından qazaxların Rusyiya tərkibində muxtariyyata nail olmasını istəyirdi. Zülmə və istibdada son qoymaq, sosial ədalətə nail olmaq istəyənlər də dünya inqilabı eşqilə yaşayırdılar. Miryaqub Dulatov ideyaca sosialist olsa da, milli dəyərlərə də önəm verir, hörmət və ehtiram bəslədiyi Əhməd Baytursunoğlunun qazaxların Rusiya Federasiyasının tərkibində olması ideyasının əleyhinə də çıxmırdı.
Miryaqub Dulatoğlu 1906-cı ildə qurulmuş Konstitusiyaçı Sosialistlər Partiyasının Alaş Partiyasına çevrilməsinin tərəfdarlarından olur. 1917-1918-ci illərdə bölgədə keçirilən qurultay və toplantılarda fəal iştirak edən Miryaqub Dulatoğlu Alaş Orda Muxtariyyatının quruçuları sırasında olsa da az sonra hökumətin Sibir Respubilikası və onun rəhbəri Aleksandr Kolçakla əməkdaşlıqdan narazı qalır.
1918-ci ilin yanvarında Əhməd Baytursunoğlu Moskvaya gələrək Sovet rəhbərləri ilə danışıqlar aparmasının tərəfdarlarından olur. Təəssüf ki, Miryaqub Dulatoğlu da Sovet rəhbərlərinin verdiyi vədlərə aldananlardan biri olub.
1919-cu ildən bolşeviklərlə bir sırada olan Miryaqub Dulatoğlu həyatının yeni mərhələsi başlayır. 1920-30-cu illərdə “Ak jol”, “Yenbekap kazax” qəzetlərində, “Qızıl Kazaxıstan” jurnalında işləyir. Sovet rəhbərliyi ona heç vaxt etimad göstərmir. Onu ancaq tərcüməçi kimi işlətməklə kifayətlənir.
Alaş Partiyasının üzviləri ilə əlaqəsini kəsməyən, partiyanın gizli təşkilatlarının işində fəal iştirak edən Miryaqub Dulatoğlu daimi təziq və təqib altında olduğunu hiss etsə də millətinin xoşbəxt gələcəyi naminə mübarizəsindən əl çəkmir. 1922-ci ildə alaşçılar ölkənin müxtəlif bölgələrində üsyan qaldırırlar. Miryaqub Dulatoğlunu bu üsyanın ideoloqu kimi həbs edirlər. Milli kadrlara böyük ehtiyac duyulduğuna görə onu müvəqqəti olaraq azad edirlər. SSRİ-də ərəb əlifbasının latın əlifbasi ilə əvəzlənməsi kampanyasının əleyhdarlarından olur. Bunu xalqın keçmişi və tarixi ilə əlaqənin kəsilməsi kimi qiymətləndirir. Qazax dilində islahat adı altında türk xalqları arasında ayrımçılıq siyasəti yeridildiyinə də kəskin etirazını bildirir. Onun fikirlərini açıq söyləməsini dövlət siyasətinə qarşı çıxması kimi dəyərləndirir onu 1928-ci ildə yenidən həbs edirlər. Hələ də rəhbər vəzifələrdə olan milli qüvvələrin təsiri və təzyiqi ilə Miryaqub Dulatoğlunu həbsdən azad etdirmək təkrar mümkün olur. Lakin 1930-cu ilin aprelində yenidən həbs edildikdə onu heç kim müdafiə edə bilmir. Uzun və işgəncəli istintaq onun gizli antisovet fəaliyyətini aşkarlayır. Sovet məhkəməsi, Miryaqub Dulatoğluya güllələnmə hökmü oxuyur. O, bir neçə ay həbsxanada saxlandıqdan sonra güllələnmə hökmü 10 il həbslə əvəz edilərək Solovki adalarındakı ölüm düşərgələrinə göndərilir. Miryaqub Dulatov 1935-ci il oktyabrın 5-də həbsxanada dünyasını dəyişir. Ona bəraət çox gec, 1988-ci ildə verilir.
Bu gün qazax xalqının vətənsevər oğulları, istərsə də dünyanın demokratik fikirli insanları Miryaqub Dulatoğlunu unutmur, onun əsərlərini qoruyub saxlayırlar. Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra Miryaqub Dulatoğluyun əsərləri yenidən nəşr olunur və adının əbədiləşdirilməsi sahəsində xeyli iş görülür.
Ədəbiyyat
- Tomohiko Uyama, The Geography of Civilizations: Chapter 3-A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia’s Activities, From the Mid-Nineteenth to the Early Twentieth Century.
- Asur Ozdemir, Kazak Turklerinin Buyuk Edibi, Mirjakip Dulatuli, Bilim ve Kültür Dergisi (bilig-3/Fall, Istanbul,1996)
İstinadlar
- Tomohiko Uyama, The Geography of Civilizations: Chapter 3-A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia's Activities, From the Mid-Nineteenth to the Early Twentieth Century [1] 2021-02-25 at the Wayback Machine
- Asur Ozdemir, Kazak Turklerinin Buyuk Edibi, Mirjakip Dulatuli, Bilim ve Kültür Dergisi (bilig-3/Fall, Istanbul,1996)
- Қирабаев Серік Тәуелсіздік Рухымен Астана: "Фолиант", 2002, 35 page
- Əli Şamilov, 12.Türkçülüyün qurbanları.(Qazaxıstan). “Elm və təhsil” nəşriyyatı, Bakı, 2013, 164 səhifə.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Miryaqub Dulatoglu qaz Mirzhakyp Dulatuly 25 noyabr 1885 1935 qazax sairi yazicisi ictimai xadimi Miryaqub Dulatogluqaz Mirzhakyp DulatulyDogum tarixi 25 noyabr 1885Dogum yeri Kustanay QazaxistanVefat tarixi 1935Vefat yeri QazaxistanFealiyyeti sairEserlerinin dili Qazax dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMiryaqub Dulatoglunun adini qazaxlar Mirjakip soyadini ise Dulatoglu ve ya Dulatov kimi yazirlar O 1885 ci il noyabrin 25 de Qostanay vilayetinin Sarikopo kendinde anadan olub Qazaxlarin Orta cuzune daxil olan Argin tayfasinin zedagan ailesinde dogulan Miryaqub iki yasinda anasini 12 yasinda ise atasini itirir 1893 cu ilde kend mollasi yanina oxumaga geden Miryaqub orada Quran oxumagi serieti fars ve turk dillerini oyrenir 12 yasinda olanda onu Torqaydaki ikisinifli rus tuzem mektebine gonerirler Eslinde Rusya hokumeti ucun kicik memur kadr ve tercumeciler hazirlamaq ucun acilmis bu mektebleri bitirenlerin boyuk ekseriyyeti sonralar rus dili vasitesile Rusiyadaki milletcilik suuru ile tanis olmus ve belece vetenlerini Rusiya esareti altindan qurtarmaq isteyen vetenseverlere cevrilmisler Miryaqub Dulatov da bele bir yol kecib 1906 ci ilde Ufa seherindeki Qaliya medresesine qebul olunan Miryaqub Dulatov burada Alimcan Ibrahimov Seyxzade Babic Mecid Qafuri ve b tanis olub 1905 ci ilden olkeni buruyen inqilap Miryaqub Dulatogludan da yan kecmir Karqaralidaki demokratlara qosularaq 1906 ci ilde qazaxlarin Uralskide tesis etdikleri Konstitusyaci Demokrat Partiyasinin tesis qurultayinin teskilatcilarindan olur Qurultayin numayende heyetinin terkibinde Peterburqa gedir Car Rusiyasinin merkezi quberniyasinin rus ehalisini Qazaxistanin en mehsuldar torpaqlarina kocurulmesine qarsi cixanlardan biri olan Miryaqub Dulatov oz etirazlarini seirleri ile teblig edir xalqinin oyandirmaga calisir O Genclere adli ilk seirini 1907 ci ilde Peterburqda qazaxca nesr olunan Serke yeni birlesmek razilasmaq qezetinin birinci normesinde cap etdirir Qezetin ikinci nomresinde ise onun Bizim vezifelerimiz meqalesi cap olunur Bu meqaleye gore senzor qezetin baglanmasi haqqinda qerar qebul edir ve meqalenin muellifi de hebs edilerek Semeplatinsk hebsxanasina gonderilir Milletinin derdini seirleri ve publisistik yazilari ile tesvir eden xalqini oyatmaga mubarizeye cagiran sair 1909 cu ilde Oyan qazax adli seirler kitabini cap etdirir Kitab boyuk ugur qazanir Qisa muddetde kitabin satisi tukenir Bedii yaradiciliqda qazandigi ilk ugurdan ruhlanan Miryaqub Dulatoglu 1910 cu ilde Baxtsiz Jamal romanini yazir Basliq qarsiliginda varli bir kisiye verilen Jamalin adli qizin aci taleyinden behs eden roman qazax edebiyyatinda ilk roman olsa da maraqla qarsilanir Miryaqub Dulatov 1911 ci ilde Oyan qazax kitabini tekrar nesr etdirdi Lakin kitabdaki seirler hokumet dairelerini rahatsiz etdiyinden Oyan qazax seirler kitabi musadire edilir 1913 cu ilin yazinda Ehmed Baytursunoglunun Orenburqda acdigi Qazax adli qezete Miryaqub Dulatoglu redaktorluq edir Abayin yeni Ibrahim Kunanbayovun basladigi marifcilik herekatinin en feallarindan olan Ehmed Baytursunoglu Magcan Sumabay Miryaqub Dulatoglu var gucleri ile mustemlekeciliye qarsi mubarize aparir xalqi oz haqlari ugrunda mubarizeye sesleyirler Bedii yaradiciliqla yanasi ardicil ictimai siyasi fealiyyetle de mesgul olan Miryaqub Dulatov 1913 cu ilde Azamat adli seir kitabini cap etdirir Kitaba muellif oz seirleri ile yanasi Fridrix Sillerden Aleksandr Puskinden Abdulla Tukaydan Mixail Lermantovdan etdiyi tercumeleri de daxil edir 1915 ci ilde ise edebi bedi publisistik meqaleleri toplusu olan Terme kitabi isiq uzu gorur 1917 ci ilin oktyabrinadek muxtelif qezet ve jurnallar vasitesile hakizliga zulme qarsi oz meqale ve seirleri ile meydan oxuyur 1917 ci ilin fevralinda car II Nikolayin taxtadan salinib Muveqqeti Hokumetin qurulmasi Miryaqub Dulatoglunun heyatinin en gergin gunlerinin baslangici olur Milletini azad ve firavan gormek istiyen zulme haqsizliga son qoyulmasini arzulayan vetenperver sair sanki bir burulgana dusur Yaxin dostlarinin bir qismi qazax xalqinin Rusiya isgalindan azad olub oz dovletini qurmaq isteyirdise basqa bir qismi kadir catismadigindan ordu olmadigindan qazaxlarin Rusyiya terkibinde muxtariyyata nail olmasini isteyirdi Zulme ve istibdada son qoymaq sosial edalete nail olmaq isteyenler de dunya inqilabi esqile yasayirdilar Miryaqub Dulatov ideyaca sosialist olsa da milli deyerlere de onem verir hormet ve ehtiram beslediyi Ehmed Baytursunoglunun qazaxlarin Rusiya Federasiyasinin terkibinde olmasi ideyasinin eleyhine de cixmirdi Miryaqub Dulatoglu 1906 ci ilde qurulmus Konstitusiyaci Sosialistler Partiyasinin Alas Partiyasina cevrilmesinin terefdarlarindan olur 1917 1918 ci illerde bolgede kecirilen qurultay ve toplantilarda feal istirak eden Miryaqub Dulatoglu Alas Orda Muxtariyyatinin quruculari sirasinda olsa da az sonra hokumetin Sibir Respubilikasi ve onun rehberi Aleksandr Kolcakla emekdasliqdan narazi qalir 1918 ci ilin yanvarinda Ehmed Baytursunoglu Moskvaya gelerek Sovet rehberleri ile danisiqlar aparmasinin terefdarlarindan olur Teessuf ki Miryaqub Dulatoglu da Sovet rehberlerinin verdiyi vedlere aldananlardan biri olub 1919 cu ilden bolseviklerle bir sirada olan Miryaqub Dulatoglu heyatinin yeni merhelesi baslayir 1920 30 cu illerde Ak jol Yenbekap kazax qezetlerinde Qizil Kazaxistan jurnalinda isleyir Sovet rehberliyi ona hec vaxt etimad gostermir Onu ancaq tercumeci kimi isletmekle kifayetlenir Alas Partiyasinin uzvileri ile elaqesini kesmeyen partiyanin gizli teskilatlarinin isinde feal istirak eden Miryaqub Dulatoglu daimi teziq ve teqib altinda oldugunu hiss etse de milletinin xosbext geleceyi namine mubarizesinden el cekmir 1922 ci ilde alascilar olkenin muxtelif bolgelerinde usyan qaldirirlar Miryaqub Dulatoglunu bu usyanin ideoloqu kimi hebs edirler Milli kadrlara boyuk ehtiyac duyulduguna gore onu muveqqeti olaraq azad edirler SSRI de ereb elifbasinin latin elifbasi ile evezlenmesi kampanyasinin eleyhdarlarindan olur Bunu xalqin kecmisi ve tarixi ile elaqenin kesilmesi kimi qiymetlendirir Qazax dilinde islahat adi altinda turk xalqlari arasinda ayrimciliq siyaseti yeridildiyine de keskin etirazini bildirir Onun fikirlerini aciq soylemesini dovlet siyasetine qarsi cixmasi kimi deyerlendirir onu 1928 ci ilde yeniden hebs edirler Hele de rehber vezifelerde olan milli quvvelerin tesiri ve tezyiqi ile Miryaqub Dulatoglunu hebsden azad etdirmek tekrar mumkun olur Lakin 1930 cu ilin aprelinde yeniden hebs edildikde onu hec kim mudafie ede bilmir Uzun ve isgenceli istintaq onun gizli antisovet fealiyyetini askarlayir Sovet mehkemesi Miryaqub Dulatogluya gullelenme hokmu oxuyur O bir nece ay hebsxanada saxlandiqdan sonra gullelenme hokmu 10 il hebsle evez edilerek Solovki adalarindaki olum dusergelerine gonderilir Miryaqub Dulatov 1935 ci il oktyabrin 5 de hebsxanada dunyasini deyisir Ona beraet cox gec 1988 ci ilde verilir Bu gun qazax xalqinin vetensever ogullari isterse de dunyanin demokratik fikirli insanlari Miryaqub Dulatoglunu unutmur onun eserlerini qoruyub saxlayirlar Sovetler Birliyi dagildiqdan sonra Miryaqub Dulatogluyun eserleri yeniden nesr olunur ve adinin ebedilesdirilmesi sahesinde xeyli is gorulur EdebiyyatTomohiko Uyama The Geography of Civilizations Chapter 3 A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia s Activities From the Mid Nineteenth to the Early Twentieth Century Asur Ozdemir Kazak Turklerinin Buyuk Edibi Mirjakip Dulatuli Bilim ve Kultur Dergisi bilig 3 Fall Istanbul 1996 IstinadlarTomohiko Uyama The Geography of Civilizations Chapter 3 A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia s Activities From the Mid Nineteenth to the Early Twentieth Century 1 2021 02 25 at the Wayback Machine Asur Ozdemir Kazak Turklerinin Buyuk Edibi Mirjakip Dulatuli Bilim ve Kultur Dergisi bilig 3 Fall Istanbul 1996 Қirabaev Serik Tәuelsizdik Ruhymen Astana Foliant 2002 35 page Eli Samilov 12 Turkculuyun qurbanlari Qazaxistan Elm ve tehsil nesriyyati Baki 2013 164 sehife