Dəvədəlləyilər lat Mantodea heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinə aid heyvan dəstəsi Dəvədəlləyil

Dəvədəlləyilər əsasən iriölçülü həşəratlardır və 11sm-ə qədər böyüyə bilirlər. Bədəni uzunsov və özünəməxsus quruluşa malikdir. Baş hissə sərbəstdir, çox hərəkətlidir, demək olar ki, üçbucaq şəkilli qabarıq iri gözləri 3 gözcüyü vardır. Yeganə həşəratdırlar ki, çevrilərək kürəklərinə baxmağı bacarırlar. Bığcıqları çox buğumludur, adətən sapşəkilli, bəzi növlərdə isə lələkşəkilli və daraqşəkillidir. Ağız orqanları gəmirici tipdədir. Ön döş daha güclü inkişaf etmişdir və onlar üçün xarakterik olan tutucu ətraflara malikdir. Budla baldır qatlanaraq, möhkəm tutucu orqan əmələ gətirir. Orta və arxa ayaqlar yüyürücüdür. Pəncəsi nazik olub beş buğumludur. Əksəriyyətində hər iki cüt qanad yaxşı inkişaf etmişdir. Bununla belə, ön qanadlar ensiz və daha möhkəm olub, qanadüstlüyü vəzifəsini görür. Arxa qanadlar nisbətən enlidir. Qanadları qısalmış və qanadsız formaları da vardır. Qarın hissəsi uzunsovdur, serqiyə malikdir, erkəklərdə isə qrifel vardır. Yırtıcı həyat tərzi keçirirlər, öz ovlarını diş-diş olan budla baldırın qatlanması nəticəsində tuturlar. İstisevəndirlər, gündüzlər fəaliyyətdə olurlar. Əsasən müxtəlif həşəratlarla qidalanırlar. Elə iri tropik növləri vardır ki, onlar hətta kiçik quşlara, qurbağa, kərtənkələyə və gəmiricilərə də hücum edir. Dəvədəlləyilərin bədən örtüyünü təşkil edən rəng, adətən mühafizə xarakteri daşıyır. Onlarda əsasən yaşıl, sarı və qonur rəng üstünlük təşkil edir.

Çox yaxşı gizlənmə qabiliyyəti var. Nəinki yarpaqların üzərində gizlənir,hətta yarpaq kimi də özünü qələmə verməyi bacarır.

Dəvədəlləyilərin təsərrüfatda rolu:

Dəvədəlləyilərdən təsərrüfat da istifadə olunur. Onlardan müxtəlif ziyanvericilərə qarşı bioloji silah kimi istifadə edilir. Bir çox sahibkarlar bu həşəratları öz ərazilərində yerləşdirirlər. Dəvədəlləyilərdən eynizamanda evlərdə milçəklərə qarşı da istifadə olunur. Halhazırda bu həşəratlar ən çox saxlanılan ev həşəratlarından biridir.

Əlavə məlumatlar

Növ sayı 2853-ə qədərdir(2008-ci il araşdırmasına görə). Çoxalma zamanı erkək fərdi yeyirlər. Bu zaman erkəyin baş hissəsindən başlayırlar(bütün qurbanlarını belə yeyirlər). Bunun səbəbi fərdin baş hissəsinda olan zülaldır. Dişi fərd 10-dan 400-ə qədər yumurta qoyur. Yumurtaları ootekaya yığır. Dəvədəlləyi ilk öncə soxulcana bənzər forma alır. Ootekadan çıxdıqdan sonra isə xarakterik dəvədəlləyi formasını alır.Ümumiyyətlə dəvədəlləyilər kaniballıqları ilə seçilirlər, çünki müəyyən hallarda öz nəsillərindən nümayəndələri də yeyə bilərlər.

● 1987-ci ildə Liske və Devisanın çin dəvədəlləyi üzərində araşdırmaları göstərdi ki,erkək fərd dişisinin ona qurban kimi baxmaq marağını dəyişmək üçün özünəməxsus rəqs göstərir. Bu davranış digər dəvədəlləyi növlərində də rast gəlinir.

Qorunması

Dəvədəlləyilər üçün təhlükə onların biotoplarının yox olmasıdır. Lakin bütün dəvədəlləyilər içərisində yalnız bir növ- Apteromantis aptena(İspaniya da rast gəlinir) qorunması vacib hesab olunur.

Təsnifatı

Acanthopidae Burmeister, 1838
Amorphoscelidae Stål, 1877
Baissomantidae Gratshev and Zherikhin 1993 †
Chaeteessidae Handlirsch, 1920
Cretomantidae Gratshev and Zherikhin 1993 †
Empusidae Burmeister, 1838
Eremiaphilidae Wood-Mason, 1889
Hymenopodidae Giglio-Tos, 1927
Iridopterygidae Giglio-Tos, 1919
Liturgusidae Giglio-Tos, 1919
Mantidae Burmeister, 1838
Mantoididae Giglio-Tos, 1927
Metallyticidae Chopard, 1949
Santanmantidae Grimaldi, 2003
Sibyllidae Giglio-Tos, 1919
Tarachodidae Handlirsch, 1930
Thespidae Giglio-Tos, 1919
Toxoderidae Giglio-Tos, 1919

İstinadlar

Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.

Həmçinin bax

[_030102fe8ab03124-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.