Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maddənin aqreqat halları (lat. aggrego 'toplaşma') — Maddələr əsasən dörd aqreqat halında olur: bərk, maye, qaz və plazma. Maye və bərk hallar həmçinin kondensləşmiş hal adlanır. Bu və ya digər aqreqat halının mövcudluğu maddəni təşkil edən hisəciklərin təbiətindən və onların qarşılıqlı təsir xarakterindən asılıdır.maye öz formasını asanlıqla dəyişir,həcmini isə sabit saxlayır.Qazların xüsusi hecmi yoxdur,verilen bütün həcmi tutur.
Bütün maddələr kifayət dərəcədə alçaq temperaturda bərk halda olur. Bərk maddəni təşkil edən hissəciklərin hərəkəti olduqca məhduddur. Buna əsasən hissəciklərin həmin yerlərdə olma ehtimalı maksimuma çatır. Bütün bunların sayəsində bərk maddələr müəyyən forma və həcmə malik olur.
Mayedə hissəciklər arasındakı məsafə əksər hallarda bərk maddələrə nisbətən böyük, cazibə qüvvələri isə nisbətən zəif olur. Maye aqreqat halı öz təbiətinə görə müəyyən quruluşa malik olan bərk və heç bir quruluşu olmayıb, nizamsız hərəkətdə olan hissəciklərdən ibarət qaz aqreqat halları arasınd aralıq yer tutur. Mayelər üçün müəyyən həcmin olması və formanın olmaması xarakterikdir.
Maye maddə buxarlanma, qaynama nəticəsində qaz halına keçir. Bu halda hissəciklər arasındakı məsafə mayedə olduğundan daha çox artaraq, onların öz ölçülərinə nisbətən bir neçə dəfə böyük olur. Buna əsasən hissəciklər arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvələri daha artıq zəifləyir. Bu halda isə hissəciklər öz yerlərini sərbəst surətdə dəyişə bilir.
Maddənin dördüncü halı da mövcuddur. Çox yüksək temperaturlarda maddələr ionlaşmış qaza - plazmaya çevrilir. Maddənin "plazma" adlanan bu halını yerlərini fasiləsiz dəyişən elektron, ion, atom və hətta nüvələrin qarışığı təşkil edir. Temperaturu 10000-100000 0C-yə bərabər olan plazma "soyuq", 1000000 0C-yə qədər olan plazma isə "qaynar" plazma adlanır. Axırıncı halda dur plazmada neytral atomlar olmur. O yalnız elektron, ion və atom nüvələrinin qarışığından ibarət olur. Buna görə də, plazma elektroneytral olsa da, o, elektron və ion keçiriciliyinə malik olur.
Maddələrin aqreqat halının xassələri
Ərimə - maddənin bərk kristal haldan maye hala keçməsidir.
Ərimə temperaturu - kristal maddənin maye hala keçdiyi temperaturdur. Oksigen qazı üçün ərimə temperaturu -219 °C, buz üçün 0 °C, dəmir üçün 1535 °C-dir. Həcm və formasını saxlamaq bərk cisimlərin əsas xassəsidir.
Xüsusi ərimə istiliyi - ərimə temperaturunda bir kiloqrqm bərk kristal maddəni mayeyə çevirmək üşün lazım olan eneryidir, λ (lambda) hərfi ilə işarə olunur və BS-də ölçü vahidi 1C/kq-dır. Yəni ərimə temperatundakı 1 kq bərk kristal maddənin daxili enerjisi həmin temperaturdakı mayenin daxili enerjisindən azdır. Ona görə də maye kristallaşan zaman bərkimə temperaturunda bu qədər enerji ayrılır.
Xüsusi kristallaşma istiliyi - bərkimə temperaturunda 1 kq mayenin kristallaşması zamanı ayırdığı enerjidir. Xüsusi kristallaşma istiliyi xüsusi ərimə istiliyinə ədədi qiymətcə bərabərdir.
Amorf maddələr - zərrəcikləri nizamsız yerləşmiş bərk cisimlərdir və onların birqiymətli ərimə temperaturu yoxdur, temperatur yüksəldikcə maddə tədricən maye hala keçir.
Mayelərin əsas xassəsi - həcmini saxlayıb formasını asanlıqla dəyişməkdir.
Qazların əsas xassəsi - həcm və formasını saxlamamasıdır,onlar verilən həcmi tamamilə tutur.Temperatur yüksəldikcə maye zərrəciklərinin istilik hərəkəti enerjisi və həm də buxarlanma sürəti yüksəlir.
Qaynama - maye daxilində baş verən intensiv buxarlanma hadisəsidir.
Xüsusi buxarlanma istiliyi - verilmiş temperaturda vahid kütləli mayeni buxara çevirmək üçün lazım olan istilik miqdarıdır,L ilə işarə olunur,BS- də ölçü vahidi 1C/kq-dır.
Kondensasiya - maddənin qaz haldan maye hala keçməsidir.
Xüsusi kondensasiya istiliyi - verilmiş temperaturda 1 kq buxarın mayeyə çevrilməsi zamanı ayrılan enerjidir və ədədi qiymətcə xüsusi buxarlanma istiliyinə bərabərdir. Qaynama başladıqdan sonra xaricdən verilən istilik miqdarı mayenin temperaturunu yüksəltməyə deyil mayenin buxarlanmasına sərf olunur.
Qaynama temperaturu - mayenin qaynadığı temperatura deyilir. Məsələn oksigen qazının qaynama temperaturu -193 °C-dir, su isə 100 °C-də (normal atmosfer təzyiqində) qaynayır.
Sublimasiya - bərk cismin maye hala keçmədən qaz halına keçmə prosesidir.
Desublimasiya - maddənin qaz halından maye hala keçmədən bərk hala keçmə prosesidir. Maye tamamilə buxara çevrildikdən sonra möhkəm qapalı qabda istilik verməni davam etdirsək istilik hərəkət enerjisi böyük olan molekullar bir-biri ilə toqquşmada bir və ya bir neçə elektronunu itirir. Nəticədə mənfi yükə malik elektron və müsbət ion yaranır.
Plazma - qismən və tamamilə ionlaşmış elə qazdir ki, orada müsbət və mənfi yüklərin miqdarı eynidir. Aşağı temperaturlu plazmalar da mümkündür. Plazmanın temperaturu təxminən 0 Kelvindən (bu zaman plasma kristal halda olur) 108 Kelvindədək dəyişir. Qalaktikamızı təşkil edən maddənin 99%-i plazma halındadır.
Aşağı istilikli hallar
Fotonik maddə
Fotonik maddədə, fotonlar kütlələri varmış kimi davranır və bir-birləri ilə əlaqəyə girirlər fotonik maddə molekulları belə oluşdura bilir. Bu vəziyyət kütlələri olmaması və əlaqəyə girməməsi kimi ümumi xüsusiyyətlərinə qarşıdır.
Qəribə maddə
Qəribə maddə, Tolman-Oppenheimer-Volkoff sərhəddinə yaxın (təqribi 2-3 günəş kütləsi) bəzi neytron ulduzları içində olabilən kuark maddənin bir növüdür. Aşağı enerji vəziyyətində davamlı ola bilər.
Yüksək enerjili hallar
Quark-gluon plazma
Quark-gluon plazma, nəzəri zərrəciklərin gluonlar dənizində sərbəstcə hərəkət edə bildiyi vəziyyətə deyilir.
Quark-gluon plazma 2000-ci ildə CERN də kəşf edildi.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maddenin aqreqat hallari lat aggrego toplasma Maddeler esasen dord aqreqat halinda olur berk maye qaz ve plazma Maye ve berk hallar hemcinin kondenslesmis hal adlanir Bu ve ya diger aqreqat halinin movcudlugu maddeni teskil eden hiseciklerin tebietinden ve onlarin qarsiliqli tesir xarakterinden asilidir maye oz formasini asanliqla deyisir hecmini ise sabit saxlayir Qazlarin xususi hecmi yoxdur verilen butun hecmi tutur Maddenin aqreqat hallarinin deyismesi Butun maddeler kifayet derecede alcaq temperaturda berk halda olur Berk maddeni teskil eden hisseciklerin hereketi olduqca mehduddur Buna esasen hisseciklerin hemin yerlerde olma ehtimali maksimuma catir Butun bunlarin sayesinde berk maddeler mueyyen forma ve hecme malik olur Mayede hissecikler arasindaki mesafe ekser hallarda berk maddelere nisbeten boyuk cazibe quvveleri ise nisbeten zeif olur Maye aqreqat hali oz tebietine gore mueyyen qurulusa malik olan berk ve hec bir qurulusu olmayib nizamsiz hereketde olan hisseciklerden ibaret qaz aqreqat hallari arasind araliq yer tutur Mayeler ucun mueyyen hecmin olmasi ve formanin olmamasi xarakterikdir Maye madde buxarlanma qaynama neticesinde qaz halina kecir Bu halda hissecikler arasindaki mesafe mayede oldugundan daha cox artaraq onlarin oz olculerine nisbeten bir nece defe boyuk olur Buna esasen hissecikler arasindaki qarsiliqli tesir quvveleri daha artiq zeifleyir Bu halda ise hissecikler oz yerlerini serbest suretde deyise bilir Maddenin dorduncu hali da movcuddur Cox yuksek temperaturlarda maddeler ionlasmis qaza plazmaya cevrilir Maddenin plazma adlanan bu halini yerlerini fasilesiz deyisen elektron ion atom ve hetta nuvelerin qarisigi teskil edir Temperaturu 10000 100000 0C ye beraber olan plazma soyuq 1000000 0C ye qeder olan plazma ise qaynar plazma adlanir Axirinci halda dur plazmada neytral atomlar olmur O yalniz elektron ion ve atom nuvelerinin qarisigindan ibaret olur Buna gore de plazma elektroneytral olsa da o elektron ve ion keciriciliyine malik olur Maddelerin aqreqat halinin xasseleriErime maddenin berk kristal haldan maye hala kecmesidir Erime temperaturu kristal maddenin maye hala kecdiyi temperaturdur Oksigen qazi ucun erime temperaturu 219 C buz ucun 0 C demir ucun 1535 C dir Hecm ve formasini saxlamaq berk cisimlerin esas xassesidir Xususi erime istiliyi erime temperaturunda bir kiloqrqm berk kristal maddeni mayeye cevirmek usun lazim olan eneryidir l lambda herfi ile isare olunur ve BS de olcu vahidi 1C kq dir Yeni erime temperatundaki 1 kq berk kristal maddenin daxili enerjisi hemin temperaturdaki mayenin daxili enerjisinden azdir Ona gore de maye kristallasan zaman berkime temperaturunda bu qeder enerji ayrilir Xususi kristallasma istiliyi berkime temperaturunda 1 kq mayenin kristallasmasi zamani ayirdigi enerjidir Xususi kristallasma istiliyi xususi erime istiliyine ededi qiymetce beraberdir Amorf maddeler zerrecikleri nizamsiz yerlesmis berk cisimlerdir ve onlarin birqiymetli erime temperaturu yoxdur temperatur yukseldikce madde tedricen maye hala kecir Mayelerin esas xassesi hecmini saxlayib formasini asanliqla deyismekdir Qazlarin esas xassesi hecm ve formasini saxlamamasidir onlar verilen hecmi tamamile tutur Temperatur yukseldikce maye zerreciklerinin istilik hereketi enerjisi ve hem de buxarlanma sureti yukselir Qaynama maye daxilinde bas veren intensiv buxarlanma hadisesidir Xususi buxarlanma istiliyi verilmis temperaturda vahid kutleli mayeni buxara cevirmek ucun lazim olan istilik miqdaridir L ile isare olunur BS de olcu vahidi 1C kq dir Kondensasiya maddenin qaz haldan maye hala kecmesidir Xususi kondensasiya istiliyi verilmis temperaturda 1 kq buxarin mayeye cevrilmesi zamani ayrilan enerjidir ve ededi qiymetce xususi buxarlanma istiliyine beraberdir Qaynama basladiqdan sonra xaricden verilen istilik miqdari mayenin temperaturunu yukseltmeye deyil mayenin buxarlanmasina serf olunur Qaynama temperaturu mayenin qaynadigi temperatura deyilir Meselen oksigen qazinin qaynama temperaturu 193 C dir su ise 100 C de normal atmosfer tezyiqinde qaynayir Sublimasiya berk cismin maye hala kecmeden qaz halina kecme prosesidir Desublimasiya maddenin qaz halindan maye hala kecmeden berk hala kecme prosesidir Maye tamamile buxara cevrildikden sonra mohkem qapali qabda istilik vermeni davam etdirsek istilik hereket enerjisi boyuk olan molekullar bir biri ile toqqusmada bir ve ya bir nece elektronunu itirir Neticede menfi yuke malik elektron ve musbet ion yaranir Plazma qismen ve tamamile ionlasmis ele qazdir ki orada musbet ve menfi yuklerin miqdari eynidir Asagi temperaturlu plazmalar da mumkundur Plazmanin temperaturu texminen 0 Kelvinden bu zaman plasma kristal halda olur 108 Kelvindedek deyisir Qalaktikamizi teskil eden maddenin 99 i plazma halindadir Asagi istilikli hallarFotonik madde Fotonik maddede fotonlar kutleleri varmis kimi davranir ve bir birleri ile elaqeye girirler fotonik madde molekullari bele olusdura bilir Bu veziyyet kutleleri olmamasi ve elaqeye girmemesi kimi umumi xususiyyetlerine qarsidir Qeribe madde Qeribe madde Tolman Oppenheimer Volkoff serheddine yaxin teqribi 2 3 gunes kutlesi bezi neytron ulduzlari icinde olabilen kuark maddenin bir novudur Asagi enerji veziyyetinde davamli ola biler Yuksek enerjili hallarQuark gluon plazma Quark gluon plazma nezeri zerreciklerin gluonlar denizinde serbestce hereket ede bildiyi veziyyete deyilir Quark gluon plazma 2000 ci ilde CERN de kesf edildi