Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Mənsur Həllac (təq. 858[…], Vasit, Fars ostanı, Abbasilər xilafəti – 26 mart 922, Bağdad, İraq, Abbasilər xilafəti) - məşhur sufi.
| Mənsur Həllac | |
|---|---|
| ərəb. الحسين بن منصور الحلاج | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. 858[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 26 mart 922 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | baş kəsmə |
| Fəaliyyəti | şair, müəllim, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şərq dünyasının məşhur sufilərindən olan Həllac Mənsur miladi tarixi ilə 848-ci ildə (hicri 244) İranın Bəyza şəhərində doğulmuşdur. Əsl adı Hüseyn ibn Mənsur, ləqəbi "Həllac"dır. Rəvayətə görə, ləqəbi bir həllacın (yun təmizləyənin) dükanında göstərdiyi kəramətlə əlaqədardır. Deyilənə görə, o, bir dəfə köhnə tanışı həllacın yanına gəlib və ona bir iş tapşırır. Həllac tapşırığı yubatmış və Mənsura işini vaxtında başa çatdıra bilməyəcəyindən şikayətlənmişdir. Mənsur isə ona kömək edəcəyini bildirərək, yunlara dərhal təmizlənməyi əmr etmişdir. Yunlar möcüzəvi şəkildə özbaşına təmizlənməyə başlayıblar. Bu barədə xəbər tezliklə bütün şəhərə yayılmış, bundan sonra o, "Həllac" adı ilə tanınmışdır. Digər rəvayətə görə isə, onun adı əcdadlarının həllaclıq sənətinə sahib olmaları ilə izah edilmişdir.
O, Tüstərdə sufi Səhl ibn Abdullanın yanında iki il tələbə olmuşdur. Müəlliminin ölümündən sonra - 18 yaşında Bəsrəyə gedərək, Amr ibn Osmanın dərslərinə qatılmış, iki ilə yaxın orada qalmışdır. Sonra isə müəlliminin etirazına baxmayaraq, məşhur sufi Əbu Yusif əl-Aqtanın qızı Ümmü Hüseynlə evlənmişdir. Həllacın bu seçimi sufilər arasında ikitirəlik yaratmış və o, haqsız tənqid və təhqirlərə məruz qalmışdır. Məhz buna görə də, Bəsrədən getmək istəmişdir. Həmin ərəfədə, o, sufilərin başçısı və piri sayılan Cüneyd əl-Bağdadi ilə tanış olmuşdur. Cüneyd ona öyüd-nəsihət verərək, səbir tövsiyə etmişdir. Fəqət, Həllac bu təhqirlərə dözməyərək Bəsrədən Məkkəyə köçməli olmuşdur. Məkkədə sufi üsulu əsasında nəfsini tərbiyə etmiş, ruhunu meraca yüksəltmək məqsədilə tərkidünyalığa çəkilmişdir. Bu müddət bir il çəkmişdir. Həmin bir il ərzində onun Kəbənin ətrafında oturduğu, oradan yalnız dəstəmaz almaq və Kəbəni təvaf etmək üçün ayrıldığı, gündə çörəyin dörddə-biri və bir neçə qurtum su ilə dolandığı bəzi sufilər tərəfindən rəvayət edilmişdir.
Həllacı sevməyənlər onu burada da rahat buraxmamış, haqqında xeyli şayiələr və dedi-qodular yayaraq, gözdən salmağa, fikirlərini yaymağa imkan verməməyə çalışmışlar. Bütün bu əngəllərə baxmayaraq, Həllac özünə xeyli tərəfdar toplaya bilmişdir. O, Məkkəyə gələn hacılarla söhbət aparmış, onlara Qurani-Kərimi təfsir etmiş, öz düşüncələrini aşılamışdır. Xüsusilə Xorasandan gələnlərlə yaxınlıq etdiyi rəvayət olunmuşdur. Həllac uzun müddət Məkkədə qaldıqdan sonra 900-cü ildə (h. 271) Bəsrəyə qayıtmışdır. O, artıq məqsədinə çatmış, həyata, insana və dinə fərqli prizmadan baxan bir şəxs kimi formalaşmışdır. Həllacın bu vəziyyəti onu sevənlərin sayını artırdığı kimi, düşmənlərini də çoxaldaraq qəzəbləndirmiş, ona qarşı kəskin etiraz səsləri daha da ucalmağa başlamışdır.
Sufiliyə dair yeni düşüncələri, insanların marağını cəlb edən hərəkətləri, ağıllı söhbətlərinə görə getdiyi hər yerdə ətrafına çox sayda insan toplaşan Həllacı, müxtəlif əqidəli insanlar müdafiə etmişlər. Həllac Mənsur 908-ci ildə (h. 280) baş verən Hənbəli üsyanında iştirakda ittiham olunmuşdur. Bundan beş il sonra isə bir qadının xəbərçiliyi ilə Əbul Həsən Əli ibn Əhməd ər-Rasimbi tərəfindən həbs edilərək, səkkiz il zindanda saxlanılmışdır. Bağdada aparılmış və qazı Əbu Ömər Həmmadinin fitvası, Abbasi xəlifəsi Müqtədirin əmri ilə 922, bəzi məlumatlara görə isə, 919-cu ildə Bağdadda edam edilmişdir. Onun edamı haqqında rəvayətlər bir-birindən xeyli fərqlənir. Bəzi məlumatlara görə, yüz, yaxud min şallaq vurulduqdan sonra Həllacın əlləri, ayaqları, dili, daha sonra da başı kəsilmişdir. Başqa qaynaqlarda isə bildirilir ki, o, əvvəlcə asılmış, daha sonra cənazəsi yandırılaraq, külü Dəclə çayına atılmışdır. Onun həyatda olduğu kimi, edamı zamanında da çoxlu kəramət və möcüzə göstərdiyi, hətta külünün çayda "Ənəl-Həqq" deyə qışqırdığı haqda müxtəlif sufi mənbələrində məlumatlar qeydə alınmışdır.
Həllac Mənsurun düşüncələri, əsasən, iki cür yozulmuşdur. Birinci düşüncəyə görə, onun yolu İnsan-Allah-Varlıq mövzusu ətrafındadır. O, varlığın birliyini müdafiə etmişdir. Həllacın fikrincə, əsl olan "Bir"dir-bu da Allahdır. Ancaq kainat və insan da bu "Bir"in xaricində deyil, daxilindədir. Allahın bütün özəllikləri insanda, insanın bütün özəllikləri də Allahda mövcuddur. Kainatda, dünyada bərabərlik, bütünlük vardır. Hər şəxsin həyatı ölümündə, ölümü isə həyatındadır. Buna görə də, insanın "Ənəl-Həqq" deməsi doğrudur. Başqa izahlara görə isə, Mənsur Həllac Allahı zikr etdiyi zaman ondan başqa hər şeyi, hətta öz nəfsini də unudaraq belə bir ekstaz hallarından (sufilikdə buna səkr halı deyilir) birində, "sən kimsən? ", - deyə soruşanlara "Ənəl-Həqq" cavabını vermişdir. Çünki bu sözün əsl mənası "Mən yoxam, yalnız Haqq vardır" deməkdir. Bu vəziyyətdə isə insanın ruhu Allaha qovuşur və sufilikdə mövcud olan ən yüksək mövqeyə ucalır. Bu fikrə görə, Həllac Mənsur çox böyük bir vəlidir və tam mənası ilə müsəlman sufilərindəndir. Bu görüşü dəstəkləyənlər arasında İbn Ata, Fəxrəddin Razi, Əbu Abdulla Hafif, Şibli, Əbul Qasım Nasrabadi, Şeyx Əbu Səid Əbul Xayr, Əbul Qasım Gürgani, Əbu Əli Fərmədi və Yusif Həmədani kimi böyük şəxslər vardır. Bəzi mənbələrə görə, Mənsur Həllac böyük şair İmadəddin Nəsiminin sələfidir. Çünki "Ənəl-Həqq" sözünü ilk işlədən məhz Həllacdır. Üstündən min ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, Mənsur Həllacın həyatı və fəaliyyəti hələ də geniş maraq doğurur.
Əsərləri
- (Ənəl Həqq - Mən Tanrıyam) Mənsurun günümüzə çatmış tək əsəridir.
- Təsəvvüf nurunun iki çırağı: Mənsur Həllac və Sərrac Tusi. Bakı: Adiloğlu, 2007. (Mənsur Həllacın "Kitab ət-Təvasin" traktatının və Sərrac Tusinin "əl-Lümə'" əsərindən bəzi hissələrin tərcüməsi və geniş giriş məqalələri - Könül Bünyadzadə)
Xarici keçidlər
- Baba Kuhi Bakuvi. Həllacın həyatı və ölümü
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Husain Ibn Mansur al-Halladj // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- J.W. Fiegenbaum al-Hallaj // Encyclopædia Britannica (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mensur Hellac teq 858 Vasit Fars ostani Abbasiler xilafeti 26 mart 922 Bagdad Iraq Abbasiler xilafeti meshur sufi Mensur Hellacereb الحسين بن منصور الحلاج Dogum tarixi teq 858 Dogum yeri Vasit Fars ostani Abbasiler xilafetiVefat tarixi 26 mart 922 0922 03 26 Vefat yeri Bagdad Iraq Abbasiler xilafetiVefat sebebi bas kesmeFealiyyeti sair muellim yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllar Serq dunyasinin meshur sufilerinden olan Hellac Mensur miladi tarixi ile 848 ci ilde hicri 244 Iranin Beyza seherinde dogulmusdur Esl adi Huseyn ibn Mensur leqebi Hellac dir Revayete gore leqebi bir hellacin yun temizleyenin dukaninda gosterdiyi kerametle elaqedardir Deyilene gore o bir defe kohne tanisi hellacin yanina gelib ve ona bir is tapsirir Hellac tapsirigi yubatmis ve Mensura isini vaxtinda basa catdira bilmeyeceyinden sikayetlenmisdir Mensur ise ona komek edeceyini bildirerek yunlara derhal temizlenmeyi emr etmisdir Yunlar mocuzevi sekilde ozbasina temizlenmeye baslayiblar Bu barede xeber tezlikle butun sehere yayilmis bundan sonra o Hellac adi ile taninmisdir Diger revayete gore ise onun adi ecdadlarinin hellacliq senetine sahib olmalari ile izah edilmisdir O Tusterde sufi Sehl ibn Abdullanin yaninda iki il telebe olmusdur Muelliminin olumunden sonra 18 yasinda Besreye gederek Amr ibn Osmanin derslerine qatilmis iki ile yaxin orada qalmisdir Sonra ise muelliminin etirazina baxmayaraq meshur sufi Ebu Yusif el Aqtanin qizi Ummu Huseynle evlenmisdir Hellacin bu secimi sufiler arasinda ikitirelik yaratmis ve o haqsiz tenqid ve tehqirlere meruz qalmisdir Mehz buna gore de Besreden getmek istemisdir Hemin erefede o sufilerin bascisi ve piri sayilan Cuneyd el Bagdadi ile tanis olmusdur Cuneyd ona oyud nesihet vererek sebir tovsiye etmisdir Feqet Hellac bu tehqirlere dozmeyerek Besreden Mekkeye kocmeli olmusdur Mekkede sufi usulu esasinda nefsini terbiye etmis ruhunu meraca yukseltmek meqsedile terkidunyaliga cekilmisdir Bu muddet bir il cekmisdir Hemin bir il erzinde onun Kebenin etrafinda oturdugu oradan yalniz destemaz almaq ve Kebeni tevaf etmek ucun ayrildigi gunde coreyin dordde biri ve bir nece qurtum su ile dolandigi bezi sufiler terefinden revayet edilmisdir Hellaci sevmeyenler onu burada da rahat buraxmamis haqqinda xeyli sayieler ve dedi qodular yayaraq gozden salmaga fikirlerini yaymaga imkan vermemeye calismislar Butun bu engellere baxmayaraq Hellac ozune xeyli terefdar toplaya bilmisdir O Mekkeye gelen hacilarla sohbet aparmis onlara Qurani Kerimi tefsir etmis oz dusuncelerini asilamisdir Xususile Xorasandan gelenlerle yaxinliq etdiyi revayet olunmusdur Hellac uzun muddet Mekkede qaldiqdan sonra 900 cu ilde h 271 Besreye qayitmisdir O artiq meqsedine catmis heyata insana ve dine ferqli prizmadan baxan bir sexs kimi formalasmisdir Hellacin bu veziyyeti onu sevenlerin sayini artirdigi kimi dusmenlerini de coxaldaraq qezeblendirmis ona qarsi keskin etiraz sesleri daha da ucalmaga baslamisdir Sufiliye dair yeni dusunceleri insanlarin maragini celb eden hereketleri agilli sohbetlerine gore getdiyi her yerde etrafina cox sayda insan toplasan Hellaci muxtelif eqideli insanlar mudafie etmisler Hellac Mensur 908 ci ilde h 280 bas veren Henbeli usyaninda istirakda ittiham olunmusdur Bundan bes il sonra ise bir qadinin xeberciliyi ile Ebul Hesen Eli ibn Ehmed er Rasimbi terefinden hebs edilerek sekkiz il zindanda saxlanilmisdir Bagdada aparilmis ve qazi Ebu Omer Hemmadinin fitvasi Abbasi xelifesi Muqtedirin emri ile 922 bezi melumatlara gore ise 919 cu ilde Bagdadda edam edilmisdir Onun edami haqqinda revayetler bir birinden xeyli ferqlenir Bezi melumatlara gore yuz yaxud min sallaq vurulduqdan sonra Hellacin elleri ayaqlari dili daha sonra da basi kesilmisdir Basqa qaynaqlarda ise bildirilir ki o evvelce asilmis daha sonra cenazesi yandirilaraq kulu Decle cayina atilmisdir Onun heyatda oldugu kimi edami zamaninda da coxlu keramet ve mocuze gosterdiyi hetta kulunun cayda Enel Heqq deye qisqirdigi haqda muxtelif sufi menbelerinde melumatlar qeyde alinmisdir Hellac Mensurun dusunceleri esasen iki cur yozulmusdur Birinci dusunceye gore onun yolu Insan Allah Varliq movzusu etrafindadir O varligin birliyini mudafie etmisdir Hellacin fikrince esl olan Bir dir bu da Allahdir Ancaq kainat ve insan da bu Bir in xaricinde deyil daxilindedir Allahin butun ozellikleri insanda insanin butun ozellikleri de Allahda movcuddur Kainatda dunyada beraberlik butunluk vardir Her sexsin heyati olumunde olumu ise heyatindadir Buna gore de insanin Enel Heqq demesi dogrudur Basqa izahlara gore ise Mensur Hellac Allahi zikr etdiyi zaman ondan basqa her seyi hetta oz nefsini de unudaraq bele bir ekstaz hallarindan sufilikde buna sekr hali deyilir birinde sen kimsen deye sorusanlara Enel Heqq cavabini vermisdir Cunki bu sozun esl menasi Men yoxam yalniz Haqq vardir demekdir Bu veziyyetde ise insanin ruhu Allaha qovusur ve sufilikde movcud olan en yuksek movqeye ucalir Bu fikre gore Hellac Mensur cox boyuk bir velidir ve tam menasi ile muselman sufilerindendir Bu gorusu destekleyenler arasinda Ibn Ata Fexreddin Razi Ebu Abdulla Hafif Sibli Ebul Qasim Nasrabadi Seyx Ebu Seid Ebul Xayr Ebul Qasim Gurgani Ebu Eli Fermedi ve Yusif Hemedani kimi boyuk sexsler vardir Bezi menbelere gore Mensur Hellac boyuk sair Imadeddin Nesiminin selefidir Cunki Enel Heqq sozunu ilk isleden mehz Hellacdir Ustunden min ilden cox vaxt kecmesine baxmayaraq Mensur Hellacin heyati ve fealiyyeti hele de genis maraq dogurur Eserleri Enel Heqq Men Tanriyam Mensurun gunumuze catmis tek eseridir Tesevvuf nurunun iki ciragi Mensur Hellac ve Serrac Tusi Baki Adiloglu 2007 Mensur Hellacin Kitab et Tevasin traktatinin ve Serrac Tusinin el Lume eserinden bezi hisselerin tercumesi ve genis giris meqaleleri Konul Bunyadzade Xarici kecidlerBaba Kuhi Bakuvi Hellacin heyati ve olumuBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Husain Ibn Mansur al Halladj Brockhauz Ensiklopediyasi alm J W Fiegenbaum al Hallaj Encyclopaedia Britannica ing