Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Plaunopsidlər (lat. Lycopodiopsida) — bitkilər aləminə aid bitki sinfi.
| Plaunopsidlər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Şöbə: Sinif: Plaunopsidlər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Əsasən, iynəyarpaqlı meşələrdə rast gəlinir. Çoxillik və həmişəyaşıl bitkidir. Geniş yayılmış nümayəndəsi sancaqşəkilli plaundur. Onun uzun və sürünən gövdəsi dik qalxan və haçavari budaqlanan budaqcıqlar əmələ gətirir. Gövdəsi başdan-başa açıq-yaşıl rəngli kiçik yarpaqcıqlarla örtülür. Plaunun dikduran gövdəsində yayda kiçik və sarı sporlar yaranır. Sporlar küləklə ətrafa yayılır. Plaunların bir çox növləri azsaylıdır və qorunur.
Qatırquyruğuların və plaunların çoxalması, qıjılarda olduğu kimi, suyun iştirakı ilə gedir. Plaunkimlər paleozoy erasının silur dövründə yaşamağa başlamışdır. İlk palunkimilər müxtəlif sporlu otlar olmuşdur. Müxtəlif formalı: ağac (qazıntı şəklində məlumdur), kol və ot (hazırkı növləri) bitkilərdir. Sporofit nəsil kök, gövdə və pulcuqlu və ya bizşəkilli yarpaqlara malikdir. Bitkilərinin əksəriyyətinə mikrofiliya (yarpaqların xırda olması) xasdır. Gövdələrində nəzərə çarpan buğum və buğumarası yoxdur. Kök və gövdələri dixotomik şaxələnir.
Oxşəkilli formaları iqlim şəraitinə daha çox uyğunlaşdıqlarından hazırkı dövrə gəlib çıxmışdır. Sinifin xarakter sırası plaunaoxşarlar (qurdayağılar) – Lycopodiaceae, fəsiləsi plaunlar (qurdayağı) – Lycopodiaceae, təsərrüfat əhəmiyyətli olan cinsi isə plaundur (qurdayağı) – Lycopodium.
400-ə qədər növü olub, dünyanın bütün qitələrində tədadüf edilir. Keçmiş SSRİ-də 11 növü məlum idi. Bunlardan ən geniş yayılanı sancaqşəkilli plaun (qurdayağı) – L.clavatum olub, əsasən iynəyarpaqlı bitki meşələrində bitir. Sporofit həmişəyaşıl çoxillik otdur. Gövdəsi yerdə sürünür və 25 sm-ə çatan dixomotik budaqlar əmələ gətirir. Yan budaqlarda 2-6 ədəd (adətən cüt-cüt) sporlu sünbüllər yerləşir. Gövdə və budaqları lansetşəkilli xırda yarpaqlarla sıx örtülmüşdür. Yarpağın epidermisi üzərində ağızcıqlar yerləşir. Sünbülləri sarı ürəkşəkilli, uzun, itiuclu və saplaqlı yarpaqcıqlar – sporofillərdən təşkil olunmuşdur ki, bu sporpfillərin üst səthində sporlar yetişdirən böyrəkşəkilli yuvacıqlar – sporangillər yerləşir.
Ana hüceyrə reduksion bölünmədən sonra haploid sporlar yetişdirir. Bütün sporlar quruluş və formaca eynidir. Sporların tərkibində 50 %-ə qədər qurumayan piyli yağ vardır. Əlverişli şəraitdə onlar çox yavaş-yavaş (12-20 il müddətində) inkişaf edərək qametofit nəsil əmələ gətirir. Qametofit boşqab formasında olub, ikicinslidir, yəni öz üzərində həm anteridi, həm də arxeqoni yetişdirir. Bunlar parenxim tipli toxumalardan təşkil olunmuşdur. Anteridi girdə, arxeqoni isə kolba formasındadır. Anteridi içərisində çoxlu miqdarda ikiqamçılı spermatozoid, arxeqoni içərisində isə yumurtahüceyrə inkişaf edir. Yumurtahüceyrənin mayalanmasından sonra (şeh zamanı) diploid (2n) xromosomlu ziqot əmələ gəlir ki, bundan da rüşeym inkişaf edir. Rüşeym bir müddət qametofitin hesabına qidalanır və kök sistemi inkişaf edərək torpağa çatdıqdan sonra sporofit nəsil müstəqil yaşamağa başlayır.
Plaunun sporları kibritotu tozu – Lycopodium adı altında həblərin üzərini örtmək üçün qeyri-hiqroskopik maddə kimi), uşaq səpgilərinin tərkibində və poladəritmə sənayesində istifadə edilir.
Plaunkimilər sinfinə həmçinin selaginellalar sırası – Seiaginellales aiddir. Sıraya selaginella fəsiləsi – Sellaginellaceae daxildir. Bu sıranın bitkiləri müxtəlif sporludur.
Selaginella cinsinin 500-ə qədər növü məlumdur ki, bunlar da əsasən tropik ölkələrdə bitir. Keçmiş SSRİ ərazisində bitən növlərindən S.selaginellaoides bitkisini göstərmək olar. Qısa, sürünən, uc hissəsi dik qalxan gövdəsi vardır. Kənarı xırdadişli, uzunsov yumurtaşəkilli yarpaqları qarşı-qarşıya düzülmüşdür. Dördkünclü sünbülləri xırda ayaqcıq üzərində tək-tək və ya cüt-cüt yerləşmişdir. Sünbül oxu üzərində çoxlu sporofillər, onların da qaidə hissəsində bir ədəd sporangil yerləşir. Bu sünbüldə mikrosporangi, həm də meqasporangi (makrosporangi) əmələ gəlir. Meqasporangilər nisbətən iri olub, onlarda 4 ədəd meqaspor, mikrosporangidə isə çoxlu mikrosporlar yetişir. Mikrospordan erkək qametofit, meqaspordan isə dişi protal (ilk cücərti) əmələ gəlir. Mayalanma yağışdan sonra və ya şeh düşdükdə baş verir.
İstinadlar
- Pteridophyte Phylogeny Group, Rouhan G. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns (ing.). // Journal of Systematics and Evolution Wiley-Blackwell, 2016. Vol. 54, Iss. 6. P. 563–603. ISSN 1674-4918; 1759-6831 doi:10.1111/JSE.12229
- Reveal J. L. A checklist of familial and suprafamilial names for extant vascular plants (ing.). // Phytotaxa Magnolia Press, 2010. Vol. 6, Iss. 1. P. 98. ISSN 1179-3155; 1179-3163 doi:10.11646/PHYTOTAXA.6.1.1
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Plaunopsidler lat Lycopodiopsida bitkiler alemine aid bitki sinfi PlaunopsidlerElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Sobe PlaunofitlerSinif PlaunopsidlerBeynelxalq elmi adiLycopodiopsida Bartl 1830 Sekil axtarisiITIS 500007NCBI 3248EOL 4166FW 249950 Esasen iyneyarpaqli meselerde rast gelinir Coxillik ve hemiseyasil bitkidir Genis yayilmis numayendesi sancaqsekilli plaundur Onun uzun ve surunen govdesi dik qalxan ve hacavari budaqlanan budaqciqlar emele getirir Govdesi basdan basa aciq yasil rengli kicik yarpaqciqlarla ortulur Plaunun dikduran govdesinde yayda kicik ve sari sporlar yaranir Sporlar kulekle etrafa yayilir Plaunlarin bir cox novleri azsaylidir ve qorunur Qatirquyrugularin ve plaunlarin coxalmasi qijilarda oldugu kimi suyun istiraki ile gedir Plaunkimler paleozoy erasinin silur dovrunde yasamaga baslamisdir Ilk palunkimiler muxtelif sporlu otlar olmusdur Muxtelif formali agac qazinti seklinde melumdur kol ve ot hazirki novleri bitkilerdir Sporofit nesil kok govde ve pulcuqlu ve ya bizsekilli yarpaqlara malikdir Bitkilerinin ekseriyyetine mikrofiliya yarpaqlarin xirda olmasi xasdir Govdelerinde nezere carpan bugum ve bugumarasi yoxdur Kok ve govdeleri dixotomik saxelenir Oxsekilli formalari iqlim seraitine daha cox uygunlasdiqlarindan hazirki dovre gelib cixmisdir Sinifin xarakter sirasi plaunaoxsarlar qurdayagilar Lycopodiaceae fesilesi plaunlar qurdayagi Lycopodiaceae teserrufat ehemiyyetli olan cinsi ise plaundur qurdayagi Lycopodium 400 e qeder novu olub dunyanin butun qitelerinde tedaduf edilir Kecmis SSRI de 11 novu melum idi Bunlardan en genis yayilani sancaqsekilli plaun qurdayagi L clavatum olub esasen iyneyarpaqli bitki meselerinde bitir Sporofit hemiseyasil coxillik otdur Govdesi yerde surunur ve 25 sm e catan dixomotik budaqlar emele getirir Yan budaqlarda 2 6 eded adeten cut cut sporlu sunbuller yerlesir Govde ve budaqlari lansetsekilli xirda yarpaqlarla six ortulmusdur Yarpagin epidermisi uzerinde agizciqlar yerlesir Sunbulleri sari ureksekilli uzun itiuclu ve saplaqli yarpaqciqlar sporofillerden teskil olunmusdur ki bu sporpfillerin ust sethinde sporlar yetisdiren boyreksekilli yuvaciqlar sporangiller yerlesir Ana huceyre reduksion bolunmeden sonra haploid sporlar yetisdirir Butun sporlar qurulus ve formaca eynidir Sporlarin terkibinde 50 e qeder qurumayan piyli yag vardir Elverisli seraitde onlar cox yavas yavas 12 20 il muddetinde inkisaf ederek qametofit nesil emele getirir Qametofit bosqab formasinda olub ikicinslidir yeni oz uzerinde hem anteridi hem de arxeqoni yetisdirir Bunlar parenxim tipli toxumalardan teskil olunmusdur Anteridi girde arxeqoni ise kolba formasindadir Anteridi icerisinde coxlu miqdarda ikiqamcili spermatozoid arxeqoni icerisinde ise yumurtahuceyre inkisaf edir Yumurtahuceyrenin mayalanmasindan sonra seh zamani diploid 2n xromosomlu ziqot emele gelir ki bundan da ruseym inkisaf edir Ruseym bir muddet qametofitin hesabina qidalanir ve kok sistemi inkisaf ederek torpaga catdiqdan sonra sporofit nesil musteqil yasamaga baslayir Plaunun sporlari kibritotu tozu Lycopodium adi altinda heblerin uzerini ortmek ucun qeyri hiqroskopik madde kimi usaq sepgilerinin terkibinde ve poladeritme senayesinde istifade edilir Plaunkimiler sinfine hemcinin selaginellalar sirasi Seiaginellales aiddir Siraya selaginella fesilesi Sellaginellaceae daxildir Bu siranin bitkileri muxtelif sporludur Selaginella cinsinin 500 e qeder novu melumdur ki bunlar da esasen tropik olkelerde bitir Kecmis SSRI erazisinde biten novlerinden S selaginellaoides bitkisini gostermek olar Qisa surunen uc hissesi dik qalxan govdesi vardir Kenari xirdadisli uzunsov yumurtasekilli yarpaqlari qarsi qarsiya duzulmusdur Dordkunclu sunbulleri xirda ayaqciq uzerinde tek tek ve ya cut cut yerlesmisdir Sunbul oxu uzerinde coxlu sporofiller onlarin da qaide hissesinde bir eded sporangil yerlesir Bu sunbulde mikrosporangi hem de meqasporangi makrosporangi emele gelir Meqasporangiler nisbeten iri olub onlarda 4 eded meqaspor mikrosporangide ise coxlu mikrosporlar yetisir Mikrospordan erkek qametofit meqaspordan ise disi protal ilk cucerti emele gelir Mayalanma yagisdan sonra ve ya seh dusdukde bas verir IstinadlarPteridophyte Phylogeny Group Rouhan G A community derived classification for extant lycophytes and ferns ing Journal of Systematics and EvolutionWiley Blackwell 2016 Vol 54 Iss 6 P 563 603 ISSN 1674 4918 1759 6831 doi 10 1111 JSE 12229 Reveal J L A checklist of familial and suprafamilial names for extant vascular plants ing PhytotaxaMagnolia Press 2010 Vol 6 Iss 1 P 98 ISSN 1179 3155 1179 3163 doi 10 11646 PHYTOTAXA 6 1 1Hemcinin bax