Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Linzalar — heç olmazsa bir tərəfdən sferik səthlə hüdudlanmış şəffaf cisimlərdir. Linzaların qabarıq, çökük, müstəvi-qabarıq, müstəvi-çökük və s. növləri var. Nazik linzalar — qalınlığı ölçülərinə nisbətən çox kiçik olan linzalardır.
Linzanın optik mərkəzi — linzanın baş optik oxu ilə linzanın kəsişmə nöqtəsinə deyilir. Sferaların (hansı ki, linzanın üzləri onlarin bir hissəsidir) mərkəzlərini birləşdirən düz xətdir (bu xətt həm də nazik linzanın optik mərkəzindən keçər).
Optik ox — optik mərkəzdən keçən ixtiyari xətdir.
Qabarıq linza — ortası kənarlarından qalın olan linzadır və toplayıcı linza adlanır (əgər n>1-dirsə).
Çökük linza — ortası kənarlarından nazik olan linzadır və üzərinə düşən paralel işıq dəstəsini səpir.
Fokus nötəsi — baş optik oxa paralel düşən şüalar linzadan keçdikdən sonra toplandıqları nöqtədir.
Həqiqi fokus — şüaların özlərinin kəsişməsindən analnan fokusdur (xəyaldır). Toplayıcı linzanın fokusu həqiqidir. Səpici linzanın fokusu xəyalidir.
Fokus məsafəsi- fokus nöqtəsindən linzaya qədər olan məsafədir, F ilə işarə olunur , ölçü vahidi 1 m-dir. Çökük linzanın fokus məsafəsi mənfidir.
Linzanın optik qüvvəsi — fokus məsafəsinin tərs qiymətinə deyilir: D = 1/F-dir. Ölçü vahidi 1/m=1dptr (dioptriya)-dır. 1 dioptriya — fokus məsafəsi 1m olan linzanın optik qüvvəsidir. Çökük linzanın optik qüvvəsi mənfidir.
Optik sistemin optik qüvvəsi- ayrı-ayrı linzaların optik qüvvələrinin cəbri cəminə bərabərdir.
Fokal müstəvi — linzanın fokusundan keçən və baş optik oxa perpendikulyar olan müstəvidir. Cisim məsafəsi — cisimdən linzanın optik mərkəzinə qədər olan məsafədir, d ilə işarə olunur. Xəyal məsafəsi — xəyalın linzanın optik mərkəzinə qədər olan məsafədir, f hərfi ilə işarə olunur. Nazik linzanın düsturu -cisim məsafəsi, xəyal məsafəsi və fokus məsafəsi arasında əlaqə yaradan düsturdur: Qabarıq linzanın düsturu : 1/d+1/f=1/F.Qabarıq linzada xəyal mövhumi olarsa düstur belə yazılır : 1/d-1/f=1/F. Çökük linzanın düsturu: 1/d-1/f=-1/F. Linzanın fokus məsafəsi onun materialının sındırma əmsalından və səthlərin R1vəR2 əyrilik radiuslarından asılıdır: 1/F=(n-1) (1/R1+1/R2).
Linzanın xətti böyütməsi- xəyalın xətti ölçüsünün cismin ölçüsünə olan nisbətinə deyilir və : Г=H/h-yə bərabərdir.Xəyal və cisim məsafəsinə görə isə : Г=f/d. Cisim məsafəsini və fokus məsafəsini bilməklə xəyalın harada və necə alınmasını hesablamaq olar.
Linzaların nöqsanları
- Linza vasitəsilə xəyalın qurulması nəzəriyyəsi optik oxla kiçik bucaq təşkil edən həm də paraksial (optik oxa yaxın) nazik şüa dəstəsinə əsaslanır. Həqiqətdə isə xəyal qurularkən bu şərtlərə tam riayət edilmir,ona görə də nöqsanlar alınır ki, buna linzanın nöqsanları yaxud abberrasiya deyilir. Linzanın əsəas aşağıdakı nöqsanları vardır:
- Sferik abberasiya. Linzanın optik oxundan uzaqda olan şüalar linzadan keçərkən daha çox sınır, optik oxa yaxın olan şüalar isə az sınır. Müxtəlif əyrilik radiuslarına malik olan iki sferik səthdən təşkil edilmiş sistemlə sferik abberasiyanı azaltmaq olar.
- Xromatik abberasiya. Müxtəlif rəngli şüalar üçün sındırma əmsalı müxtəlif olduğundan (işığın dispersiyası) onlar linzada müxtəlif tərzdə sınırlar. Ən çox sınan bənövşəyi, ən az sınan qırmızı işıq olur. Ona görə də bənövşəyi şüalar linzaya yaxın, qırmızı şüalar linzadan uzaq nöqtələrdə xəyal yaradırlar. Belə nöqsan xromatik (rəng) aberrasiya adlanır. Müxtəlif növ şüşələrdən düzəldilmiş çökük və qabarıq linzaların kombinasiyasından istifadə etməklə bu nöqsan aradan qaldırılır. Sındırma əmsalı işığın daığa uzunluğundan aslıdır ki, bu hadisə işığın dispersiyası adlanır. Toplayıcı və səpici linzalardan birlikdə istifadə etməklə xromatik abberasiyanı aradan qaldırmaq olar.
- Astiqmatizm. Bu nöqsan şüalar linzanın optik oxuna maili vəziyyətdə düşdükdə, yaxud nöqtə şəklində mənbə optik oxdan çox uzaqda olduqda alınır. Bu nöqsanı aradan qaldırmaq üçün linzalar elə seçilir ki, bunların hər birinin yaratdığı astiqmatizm digər linza tərəfindən kompensasiya olunur. Sferik səthin üzərinə düşən şüalar iki müxtəlif əyriliyə malik olan dalğa cəbhəsi əmələ gətirdikdə onlar sındıqdan sonra bir-birinə perpendikulyar və müəyyən məsafədə yerləşmiş xətlər şəklində xəyal yaradırlar. Bu nöqsan astiqmatizm adlanır.
Distorsiya (əyilma). Xəyalın müxtəlif yerlərində böyütmənin müxtəlif olmasından irəli gələn nöqsan distorsiya adlanır. Linzanın optik oxundan uzaqlaşdıqda böyütmə artırsa balışa oxşar, böyütmə azalırsa — çəlləyə oxşar distorsiya yaranır
- Distorsiya. Cisimdə olan düz xəttin xəyalı əyri xətt şəklində alınır, çünki cismin müxtəlif hissələrinin böyüdülməsi müxtəlif cür olur.
- Koma. Şüaların paraksiallığı pozulduqda, yəni şüalar baş optik oxdan kənarda yerləşmiş nöqtələrdən düşdükdə onların linzada sınması optik oxa yaxın nöqtələrdən gələn şüaların sınmasından fərqlənir, yeni əlavə sferik aberrasiya yaranır. Bunun nəticəsində nöqtənin xəyalı ixtiyari formalı ləkə şəklində alınır. Bu nöqsan koma adlanır.
Ədəbiyyat
- A.Mehrabov və b. Fizika kursu. Bakı, Maarif, 1982, səh.278.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Linzalar hec olmazsa bir terefden sferik sethle hududlanmis seffaf cisimlerdir Linzalarin qabariq cokuk mustevi qabariq mustevi cokuk ve s novleri var Nazik linzalar qalinligi olculerine nisbeten cox kicik olan linzalardir Linzanin optik merkezi linzanin bas optik oxu ile linzanin kesisme noqtesine deyilir Sferalarin hansi ki linzanin uzleri onlarin bir hissesidir merkezlerini birlesdiren duz xetdir bu xett hem de nazik linzanin optik merkezinden kecer Optik ox optik merkezden kecen ixtiyari xetdir Qabariq linza ortasi kenarlarindan qalin olan linzadir ve toplayici linza adlanir eger n gt 1 dirse Cokuk linza ortasi kenarlarindan nazik olan linzadir ve uzerine dusen paralel isiq destesini sepir Fokus notesi bas optik oxa paralel dusen sualar linzadan kecdikden sonra toplandiqlari noqtedir Heqiqi fokus sualarin ozlerinin kesismesinden analnan fokusdur xeyaldir Toplayici linzanin fokusu heqiqidir Sepici linzanin fokusu xeyalidir Fokus mesafesi fokus noqtesinden linzaya qeder olan mesafedir F ile isare olunur olcu vahidi 1 m dir Cokuk linzanin fokus mesafesi menfidir Linzanin optik quvvesi fokus mesafesinin ters qiymetine deyilir D 1 F dir Olcu vahidi 1 m 1dptr dioptriya dir 1 dioptriya fokus mesafesi 1m olan linzanin optik quvvesidir Cokuk linzanin optik quvvesi menfidir Optik sistemin optik quvvesi ayri ayri linzalarin optik quvvelerinin cebri cemine beraberdir Fokal mustevi linzanin fokusundan kecen ve bas optik oxa perpendikulyar olan mustevidir Cisim mesafesi cisimden linzanin optik merkezine qeder olan mesafedir d ile isare olunur Xeyal mesafesi xeyalin linzanin optik merkezine qeder olan mesafedir f herfi ile isare olunur Nazik linzanin dusturu cisim mesafesi xeyal mesafesi ve fokus mesafesi arasinda elaqe yaradan dusturdur Qabariq linzanin dusturu 1 d 1 f 1 F Qabariq linzada xeyal movhumi olarsa dustur bele yazilir 1 d 1 f 1 F Cokuk linzanin dusturu 1 d 1 f 1 F Linzanin fokus mesafesi onun materialinin sindirma emsalindan ve sethlerinR1veR2eyrilik radiuslarindan asilidir 1 F n 1 1 R1 1 R2 Linzanin xetti boyutmesi xeyalin xetti olcusunun cismin olcusune olan nisbetine deyilir ve G H h ye beraberdir Xeyal ve cisim mesafesine gore ise G f d Cisim mesafesini ve fokus mesafesini bilmekle xeyalin harada ve nece alinmasini hesablamaq olar Linzalarin noqsanlariLinza vasitesile xeyalin qurulmasi nezeriyyesi optik oxla kicik bucaq teskil eden hem de paraksial optik oxa yaxin nazik sua destesine esaslanir Heqiqetde ise xeyal qurularken bu sertlere tam riayet edilmir ona gore de noqsanlar alinir ki buna linzanin noqsanlari yaxud abberrasiya deyilir Linzanin eseas asagidaki noqsanlari vardir Sferik abberasiya Linzanin optik oxundan uzaqda olan sualar linzadan kecerken daha cox sinir optik oxa yaxin olan sualar ise az sinir Muxtelif eyrilik radiuslarina malik olan iki sferik sethden teskil edilmis sistemle sferik abberasiyani azaltmaq olar Xromatik abberasiya Muxtelif rengli sualar ucun sindirma emsali muxtelif oldugundan isigin dispersiyasi onlar linzada muxtelif terzde sinirlar En cox sinan benovseyi en az sinan qirmizi isiq olur Ona gore de benovseyi sualar linzaya yaxin qirmizi sualar linzadan uzaq noqtelerde xeyal yaradirlar Bele noqsan xromatik reng aberrasiya adlanir Muxtelif nov suselerden duzeldilmis cokuk ve qabariq linzalarin kombinasiyasindan istifade etmekle bu noqsan aradan qaldirilir Sindirma emsali isigin daiga uzunlugundan aslidir ki bu hadise isigin dispersiyasi adlanir Toplayici ve sepici linzalardan birlikde istifade etmekle xromatik abberasiyani aradan qaldirmaq olar Astiqmatizm Bu noqsan sualar linzanin optik oxuna maili veziyyetde dusdukde yaxud noqte seklinde menbe optik oxdan cox uzaqda olduqda alinir Bu noqsani aradan qaldirmaq ucun linzalar ele secilir ki bunlarin her birinin yaratdigi astiqmatizm diger linza terefinden kompensasiya olunur Sferik sethin uzerine dusen sualar iki muxtelif eyriliye malik olan dalga cebhesi emele getirdikde onlar sindiqdan sonra bir birine perpendikulyar ve mueyyen mesafede yerlesmis xetler seklinde xeyal yaradirlar Bu noqsan astiqmatizm adlanir Distorsiya eyilma Xeyalin muxtelif yerlerinde boyutmenin muxtelif olmasindan ireli gelen noqsan distorsiya adlanir Linzanin optik oxundan uzaqlasdiqda boyutme artirsa balisa oxsar boyutme azalirsa celleye oxsar distorsiya yaranir Distorsiya Cisimde olan duz xettin xeyali eyri xett seklinde alinir cunki cismin muxtelif hisselerinin boyudulmesi muxtelif cur olur Koma Sualarin paraksialligi pozulduqda yeni sualar bas optik oxdan kenarda yerlesmis noqtelerden dusdukde onlarin linzada sinmasi optik oxa yaxin noqtelerden gelen sualarin sinmasindan ferqlenir yeni elave sferik aberrasiya yaranir Bunun neticesinde noqtenin xeyali ixtiyari formali leke seklinde alinir Bu noqsan koma adlanir EdebiyyatA Mehrabov ve b Fizika kursu Baki Maarif 1982 seh 278