Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lavaş — su, un və duzla emal edilən çörək növü. Kövrək çörəkdən qalın, pidedən nazikdir. Dürmək üçün də istifadə edilir. Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan və İranda geniş şəkildə yeyilir.
| Lavaş | |
|---|---|
 | |
| Aid olduğu milli mətbəxlər | |
| Mənşəyi | |
| Tərkibi | |
| Əsas | |
Sözün mənşəyi
Dilçinin sözlərinə görə, "lavaş" sözünün mənşəyi iki hissədən ibarətdir: "lav" və ya "lay" "qat" deməkdir, "aş" isə bütün türk dillərində "qida" anlamı verir. Beləliklə, "lavaş" "qat-qat qida" anlamına gəlir. Lavaş çörəyinin bəzi növlərini quru halda həftələrlə, aylarla saxlamaq mümkündür. Hərbi yürüşlər, səyahət zamanı o cümlədən qışlaq-yaylaq təsərrüfat həyatı sürən çobanlar üçün yola belə çörəyi götürmək əlverişli idi. Quru lavaşı azca nəm etməklə yeməyə hazır vəziyyətə gətirmək olur. Ona bükülmüş pendiri, şoru, qaymağı, yağı atdan enmədən rahatlıqla yemək mümkündür. İçərisi bu cür doldurulmuş lavaş dürmək (dürüm) adlanır. Bu sözə qədim türk mətnlərində rast gəlinir və o, dür/tür — çevirmək, fırlatmaq, eşmək, bükmək türk feli əsası ilə bağlıdır.
Hazırlanması
Un, su, duz qatışıqlı xəmir əl ilə yoğrulduqdan sonra ondan kiçik kündələr düzəldilir. Sonra kündələrdən xəmir taxtası və ya yuxa taxtası adlanan xüsusi dairəvi kiçik masa üzərində oxlov vasitəsilə 2 millimetrlik naziklikdə bəzən isə bundan daha nazik yayılaraq açılır. Açılmış yuxa həm sac üzərində həmdə təndirdə yapma üsulu ilə bişirilə bilinir. Sac qalxana bənzəyən çuqundan hazırlanmış qabarıq və çökək səthlərə malik dairəvi bir çanaq olub daş və ya kərpic üzərində qabarıq səthi yuxarı şəkildə yerləşdirilərək altında od qalanır. Lavaş onun qabarıq səthində, əks çökək səthində isə ət, əlavə məhsullar qızardılır. Belə ki, qızmış sacın üzərinə hazırlanmış lavaş yuxası sərilərək bişirilir. Lavaş yuxası həmçinin təndir divarına yapılaraq da bişirilir. Bişirilmə texnikasına gırə lavaş sacüstü və təndir yuxası adlanır.
Təcrübəli Azərbaycan evdar qadınları lavaşın şəffaflaşacaq dərəcədə nazik olmasının vacibliyini bildirirlər. Bundan başqa, Azərbaycan kulinariya mədəniyyətində regionlara görə, lavaşın şəkli dəyişir. Məsələn, Naxçıvanda lavaş o qədər də nazik olmur. O, dairəvi və uzunsov olur, xəmirinə maya qatılır, sacda və təndirdə bişirilir. Lavaşlar bişdikdən sonra sulanır deyə 3 gün, uzaq başı 4 günə xarab olmalıdır. Əgər xarab olmursa, demək xəmirinə vitamin deyilən dərman vurulub. Dərmanlı çörək gec xarab olur. Sulanmamış lavaşı 4–5 ay saxlamaq olur. Sulanmış lavaşlar 4–4 olmaqla bir dənəlik sellofan paketlərə qoyulub, ağzı bağlanır.
Lavaş UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs siyahısında
Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü və səyi nəticəsində ölkəmizin mədəni irsinin dünyada təbliğ olunması ilə bağlı təşəbbüslər öz müsbət nəticəsinin verməkdədir. Nəhayət, 2016-cı ilin 28 noyabr – 2 dekabr tarixində Efiopiyanın Əddis-Əbəbə şəhərində keçirilmiş UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrsin Qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 11-ci sessiyanda Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Azərbaycan, Türkiyə, İran, Qazaxıstan və Qırğızıstan tərəfindən UNESCO-ya birgə təqdim edilən "Lavaş, katırma, jupka, yufka – nazik çörəyin hazırlanma və paylaşma mədəniyyəti" UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib.
İstinadlar
- Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité, Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad (ing.).
- ""Lavaş" sözünün etimologiyası barədə (hissə 1)". 2023-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-24.
- (az.). 2020-10-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-07.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lavas su un ve duzla emal edilen corek novu Kovrek corekden qalin pideden nazikdir Durmek ucun de istifade edilir Turkiye Azerbaycan Gurcustan ve Iranda genis sekilde yeyilir LavasAid oldugu milli metbexlerOrta Asiya Azerbaycan metbexi Iran metbexiMenseyi ErmenistanTerkibiEsas XemirSozun menseyiDilcinin sozlerine gore lavas sozunun menseyi iki hisseden ibaretdir lav ve ya lay qat demekdir as ise butun turk dillerinde qida anlami verir Belelikle lavas qat qat qida anlamina gelir Lavas coreyinin bezi novlerini quru halda heftelerle aylarla saxlamaq mumkundur Herbi yurusler seyahet zamani o cumleden qislaq yaylaq teserrufat heyati suren cobanlar ucun yola bele coreyi goturmek elverisli idi Quru lavasi azca nem etmekle yemeye hazir veziyyete getirmek olur Ona bukulmus pendiri soru qaymagi yagi atdan enmeden rahatliqla yemek mumkundur Icerisi bu cur doldurulmus lavas durmek durum adlanir Bu soze qedim turk metnlerinde rast gelinir ve o dur tur cevirmek firlatmaq esmek bukmek turk feli esasi ile baglidir HazirlanmasiUn su duz qatisiqli xemir el ile yogrulduqdan sonra ondan kicik kundeler duzeldilir Sonra kundelerden xemir taxtasi ve ya yuxa taxtasi adlanan xususi dairevi kicik masa uzerinde oxlov vasitesile 2 millimetrlik naziklikde bezen ise bundan daha nazik yayilaraq acilir Acilmis yuxa hem sac uzerinde hemde tendirde yapma usulu ile bisirile bilinir Sac qalxana benzeyen cuqundan hazirlanmis qabariq ve cokek sethlere malik dairevi bir canaq olub das ve ya kerpic uzerinde qabariq sethi yuxari sekilde yerlesdirilerek altinda od qalanir Lavas onun qabariq sethinde eks cokek sethinde ise et elave mehsullar qizardilir Bele ki qizmis sacin uzerine hazirlanmis lavas yuxasi serilerek bisirilir Lavas yuxasi hemcinin tendir divarina yapilaraq da bisirilir Bisirilme texnikasina gire lavas sacustu ve tendir yuxasi adlanir Lavasin bisirilme usullariNar bayrami sacustu lavas Tecrubeli Azerbaycan evdar qadinlari lavasin seffaflasacaq derecede nazik olmasinin vacibliyini bildirirler Bundan basqa Azerbaycan kulinariya medeniyyetinde regionlara gore lavasin sekli deyisir Meselen Naxcivanda lavas o qeder de nazik olmur O dairevi ve uzunsov olur xemirine maya qatilir sacda ve tendirde bisirilir Lavaslar bisdikden sonra sulanir deye 3 gun uzaq basi 4 gune xarab olmalidir Eger xarab olmursa demek xemirine vitamin deyilen derman vurulub Dermanli corek gec xarab olur Sulanmamis lavasi 4 5 ay saxlamaq olur Sulanmis lavaslar 4 4 olmaqla bir denelik sellofan paketlere qoyulub agzi baglanir Lavas UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irs siyahisindaAzerbaycanin birinci xanimi Heyder Eliyev Fondunun prezidenti Mehriban Eliyevanin tesebbusu ve seyi neticesinde olkemizin medeni irsinin dunyada teblig olunmasi ile bagli tesebbusler oz musbet neticesinin vermekdedir Nehayet 2016 ci ilin 28 noyabr 2 dekabr tarixinde Efiopiyanin Eddis Ebebe seherinde kecirilmis UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irsin Qorunmasi uzre Hokumetlerarasi Komitesinin 11 ci sessiyanda Azerbaycanin tesebbusu ile Azerbaycan Turkiye Iran Qazaxistan ve Qirgizistan terefinden UNESCO ya birge teqdim edilen Lavas katirma jupka yufka nazik coreyin hazirlanma ve paylasma medeniyyeti UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irs uzre Reprezentativ Siyahisina daxil edilib IstinadlarRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Liste representative du patrimoine culturel immateriel de l humanite Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad ing Lavas sozunun etimologiyasi barede hisse 1 2023 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2015 04 24 az 2020 10 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 10 07 Xarici kecidler