Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
LM əyrisi - pul bazarında faiz dərəcəsi ilə gəlir səviyyəsi arasındakı əlaqəni əks etdirən əyridir.
Bu əlaqəni izah etmək üçün ilk növbədə likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsindən istifadə edilir.
Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi
öz nəzəriyyəsində faiz dərəcəsinin necə müəyyən olunduğunu göstərib. Bu yanaşma likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi kimidə qəbul edilir. Çünki faiz dərəcəsi iqtisadiyyatda ən likvid olan element – pulun tələbi və təklifini tarazlaşdırmaq üçün istifadə edilir. Gəlir xərcləmə modeli IS əyrisi üçün bünövrə olduğu kimi, likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi də LM əyrisi üçün əsasdır.
Pul təklifi
Nəzəriyyəni formalaşdırmaq üçün ilk növbədə real pul balansındakı təklifə nəzər yetirək. Əgər pul təklifi M, qiymət səviyyəsi isə P olarsa, M/P real pul balansında təklifin həcmini əks etdirir. Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi sabit bir pul balansı təkilifi olduğunu iddia edir. Bu baxımdan pul təklifini aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik.
Pul təklifi M, xarici bir dəyişkəndir və mərkəzi bank tərəfindən müəyyənləşir. Qiymət səviyyəsi isə bu modeldə sabit götürülür (Çünki, IS-LM modelindəki əsas məqsəd qiymətlərin sabit olduğu qısamüddətli dövrdəki prosesləri anlamaqdır). Bu fərziyələr real pul balansındakı təklifin sabit olduğunu və faiz dərəcəsinə bağlı olmadığını göstərir. Bu səbəbdən pul təklifi əyrisi Şəkil 2-də göstərildiyi kimi şaqulidir.
Pula olan tələb
İndi isə real pul balansındakı tələbə diqqət yetirək. Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi faiz dərəcəsinin ev təsərrüfatlarının əlində saxlayacağı pulun miqdarını müəyyənləşdirən amillərdən biri olduğunu irəli sürür. Belə ki, bir şəxs pulunu banka qoyduğu zaman əldə edəcəyi mənfəət faiz dərəcəsindən asılıdır. Faiz dərəcəsi nə qədər yüksək olarsa, pulu bankda saxlamaq o qədər mənfəətlidir. Digər tərəfdən, pulu əldə saxlayıb, istənilən zaman onu istifadə etmək istəyərsə, bu zaman o pulu banka qoyub əldə edəcəyi faiz həcmində mənfəəti itirəcəkdir. Bu baxımdan faiz dərəcəsi pulu əldə saxlamağın fürsət xərcidir. Nəticə olaraq, faiz dərəcəsi artdıqca insanlar pul vəsaitinin daha az miqdarını əllərində saxlamağa üstünlük verəcəklər. Yuxarıda qeyd etdiklərimizə əsasən, real pul balansındakı tələbi aşağıdakı kimi göstərə bilərik:
Yuxarıdakı düsturda L( ) funksiyası tələb edilən pulun miqdarının faiz dərəcəsindən asılı olduğunu göstərir. Şəkil 2-dəki tələb əyrisi aşağıya doğru meyllidir, çünki, yüksək faiz dərəcəsi tələb olunan pulun miqdarını aşağı endirəcəkdir.
Tarazlıq
Lidvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə görə, real pul balansındakı tələb və təklif iqtisadiyyatdakı faiz dərəcəsini müəyyənləşdirir. Yəni, faiz dərəcəsi pul bazarını tarazlığa gətirəcək səviyyədə müəyyənləşdirər. Şəkil 2-dən də görünür ki, tarazlıq faiz dərəcəsində tələb edilən pulun miqdarı pulun təklifi ilə bərabərdir.
Bəs faiz dərəcəsi pul tələbi və pul təklifi üçün bu tarazlıq nöktəsinə necə gəlir? Bunun cavabı insanların öz sərvətlərini harada saxlamaqla bağlı qərarları ilə bağlıdır. Fərz edək ki, faiz dərəcəsi tarazlıq nöktəsindən yuxarıdadır. Belə olduqda insanlar əllərindəki gəlir gətirməyən pulu banklarda saxlamağa daha meylli olacaqlar. Depozitlərə pul axının artması nəticəsində Banklar faiz dərəcələrini aşağı endirməkdə maraqlı olacaqlar. Nəticədə faiz dərəcəsi tarazlıq nöktəsinə enəcək. Əks halda, faiz dərəcələri tarazlıq nöktəsindən aşağıdırsa, banklar depozitlərinin həcmini artırmaq üçün faiz dərəcəsini artıracaqlar. Nəticə isə eyni olacaq.
İndi isə faiz dərəcəsinin pul təklifindəki dəyişikliklərə neçə reaksiya göstərdiyinə nəzər yetirək. Fərz edək ki, mərkəzi bank birdən-birə pul təklifini aşağı endirdi. M-dəki azalma M/P nisbətini də aşağı endirər. Çünki, modelə əsasən, P sabitdir. Belə olarsa, real pul balansındakı təklif Şəkil 3-də olduğu kimi sola sürüşər. Tazarlıq faiz dərəcəsi 
-dən 
-yə yüksələr və yüksək faiz dərəcəsi bir az əvvəl qeyd edilən kimi insanların əllərində daha kiçik miqdarda pul saxlamaqlarına gətirib çıxarar. Əgər Mərkəzi Bank pul təklifini artırsaydı, bunun əksi baş verərdi. Beləliklə, likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə əsasən, pul təklifindəki azalma faiz dərəcəsini artırar, təklifdəki artma isə faiz dərəcələrini azaldar.
LM əyrisinin qurulması
Faiz dərəcəsinin pul bazarında necə əmələ gəldiyini əks etdirmək üçün istifadə etdiyimiz likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsini indi LM əyrisi formalaşdırmaq üçün də istifadə edə bilərik.
Fərz edək ki, iqtisadiyyatda gəlir səviyyəsi (Y) artıb. Bu real pul balansına necə təsir edəcək? Gəliri artdığı zaman əhali daha çox xərcləyər ki, bu da onların pula olan tələbini artırar. Nəticə etibarı ilə gəlirin artması pul tələbini artırır. Bunu düstur şəklində aşağıdakı kimi göstərə bilərik:
Tələb edilən pulun miqdarı faiz dərəcəsi ilə tərs, gəlir ilə düz mütənasibdir.
Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə əsasən, gəlir səviyyəsi dəyişdikdə tarazlıq faiz dərəcəsinə nə olacağını görə bilərik.
Şəkil 4-də gəlirin 
-dən 
-yə dəyişməsi əks olunub. Bir az əvvəl qeyd edilən kimi, gəlir artarsa, pula olan tələb də artacaq ki, bu da faiz dərəcəsini dən -yə qaldıracaq (Bax Şəkil 4 panel A). Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə görə, gəlirin artması yüksək faiz dərəcəsinə səbəb olur.
Şəkil 4 banel B-dəki LM əyrisi gəlir səviyyəsi ilə faiz dərəcəsi arasındakı bu əlaqəni göstərir. LM əyrisindəki hər nöqtə pul bazarındakı tarazlığı təmsil edir və əyri tarazlıq faiz dərəcəsinin gəlir səviyyəsi ilə bağlı olduğunu göstərir. Gəlir səviyyəsi yüksəldikcə real pul balansındakı tələb də bir o qədər artar və tarazlı faiz dərəcəsi də bir o qədər artar. Bu səbəbdən LM əyrisi yuxarıya doğru meyllidir.
Pul siyasəti LM əyrisini necə sürüşdürür?
LM əyrisi, verilmiş gəlir səviyyəsi üçün pul bazarını tarazlığa gətirən faiz dərəcəsini müəyyən edir. Amma əvvəldə qeyd edildiyi kimi, tarazlıq faiz dərəcəsi eyni zmaanda 
real pul balansındakı təklifdən də asılıdır. LM əyrisini sabit real pul balansındakı təklifinə uyğun olaraq çəkilib. Əgər real pul balansı dəyişərsə, məsələn Mərkəzi Bank pul təklifini dəyişərdirərsə, LM əyrisi sürüşər.
Monetar siyasətdəki dəyişikliklərin LM əyrisini necə sürüşdürdüyünü başa düşmək üçün likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsindən istifadə edilməlidir. Fərz edək ki, Mərkəzi Bank Pul tələbini M1dən M2-yə qədər azaldıb. Bu real pul balansındakı təklifi 
-dən 
-yə qədər düşməsinə səbəb olacaq. Şəkil 5-də bunun necə nəticələnəcəyini görə bilərik. Gəlir səviyysəsi və dolayı yollar pula olan tələb sabit olduqda pul təklifindəki azalma bazarı tarazlaşdıran faiz dərəcəsini qaldırar. Beləliklə, LM əyrisi sola doğru sürüşər.
Nəticə etibarı ilə, real pul balansındakı təklifin artması LM əyrisini sağa, azalması isə sola sürüşdürür.
İstinadlar
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh. 329-333
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
LM eyrisi pul bazarinda faiz derecesi ile gelir seviyyesi arasindaki elaqeni eks etdiren eyridir Bu elaqeni izah etmek ucun ilk novbede likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesinden istifade edilir Likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesioz nezeriyyesinde faiz derecesinin nece mueyyen olundugunu gosterib Bu yanasma likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesi kimide qebul edilir Cunki faiz derecesi iqtisadiyyatda en likvid olan element pulun telebi ve teklifini tarazlasdirmaq ucun istifade edilir Gelir xercleme modeli IS eyrisi ucun bunovre oldugu kimi likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesi de LM eyrisi ucun esasdir Pul teklifiNezeriyyeni formalasdirmaq ucun ilk novbede real pul balansindaki teklife nezer yetirek Eger pul teklifi M qiymet seviyyesi ise P olarsa M P real pul balansinda teklifin hecmini eks etdirir Likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesi sabit bir pul balansi tekilifi oldugunu iddia edir Bu baximdan pul teklifini asagidaki kimi ifade ede bilerik M P s M P displaystyle M P s M P Pul teklifi M xarici bir deyiskendir ve merkezi bank terefinden mueyyenlesir Qiymet seviyyesi ise bu modelde sabit goturulur Cunki IS LM modelindeki esas meqsed qiymetlerin sabit oldugu qisamuddetli dovrdeki prosesleri anlamaqdir Bu ferziyeler real pul balansindaki teklifin sabit oldugunu ve faiz derecesine bagli olmadigini gosterir Bu sebebden pul teklifi eyrisi Sekil 2 de gosterildiyi kimi saqulidir Pula olan telebIndi ise real pul balansindaki telebe diqqet yetirek Likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesi faiz derecesinin ev teserrufatlarinin elinde saxlayacagi pulun miqdarini mueyyenlesdiren amillerden biri oldugunu ireli surur Bele ki bir sexs pulunu banka qoydugu zaman elde edeceyi menfeet faiz derecesinden asilidir Faiz derecesi ne qeder yuksek olarsa pulu bankda saxlamaq o qeder menfeetlidir Diger terefden pulu elde saxlayib istenilen zaman onu istifade etmek isteyerse bu zaman o pulu banka qoyub elde edeceyi faiz hecminde menfeeti itirecekdir Bu baximdan faiz derecesi pulu elde saxlamagin furset xercidir Netice olaraq faiz derecesi artdiqca insanlar pul vesaitinin daha az miqdarini ellerinde saxlamaga ustunluk verecekler Yuxarida qeyd etdiklerimize esasen real pul balansindaki telebi asagidaki kimi gostere bilerik M P D L r displaystyle M P D L r Yuxaridaki dusturda L funksiyasi teleb edilen pulun miqdarinin faiz derecesinden asili oldugunu gosterir Sekil 2 deki teleb eyrisi asagiya dogru meyllidir cunki yuksek faiz derecesi teleb olunan pulun miqdarini asagi endirecekdir TarazliqLidvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesine gore real pul balansindaki teleb ve teklif iqtisadiyyatdaki faiz derecesini mueyyenlesdirir Yeni faiz derecesi pul bazarini tarazliga getirecek seviyyede mueyyenlesdirer Sekil 2 den de gorunur ki tarazliq faiz derecesinde teleb edilen pulun miqdari pulun teklifi ile beraberdir Bes faiz derecesi pul telebi ve pul teklifi ucun bu tarazliq noktesine nece gelir Bunun cavabi insanlarin oz servetlerini harada saxlamaqla bagli qerarlari ile baglidir Ferz edek ki faiz derecesi tarazliq noktesinden yuxaridadir Bele olduqda insanlar ellerindeki gelir getirmeyen pulu banklarda saxlamaga daha meylli olacaqlar Depozitlere pul axinin artmasi neticesinde Banklar faiz derecelerini asagi endirmekde maraqli olacaqlar Neticede faiz derecesi tarazliq noktesine enecek Eks halda faiz dereceleri tarazliq noktesinden asagidirsa banklar depozitlerinin hecmini artirmaq ucun faiz derecesini artiracaqlar Netice ise eyni olacaq Indi ise faiz derecesinin pul teklifindeki deyisikliklere nece reaksiya gosterdiyine nezer yetirek Ferz edek ki merkezi bank birden bire pul teklifini asagi endirdi M deki azalma M P nisbetini de asagi endirer Cunki modele esasen P sabitdir Bele olarsa real pul balansindaki teklif Sekil 3 de oldugu kimi sola suruser Tazarliq faiz derecesi r1 displaystyle r 1 den r2 displaystyle r 2 ye yukseler ve yuksek faiz derecesi bir az evvel qeyd edilen kimi insanlarin ellerinde daha kicik miqdarda pul saxlamaqlarina getirib cixarar Eger Merkezi Bank pul teklifini artirsaydi bunun eksi bas vererdi Belelikle likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesine esasen pul teklifindeki azalma faiz derecesini artirar teklifdeki artma ise faiz derecelerini azaldar LM eyrisinin qurulmasiFaiz derecesinin pul bazarinda nece emele geldiyini eks etdirmek ucun istifade etdiyimiz likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesini indi LM eyrisi formalasdirmaq ucun de istifade ede bilerik Ferz edek ki iqtisadiyyatda gelir seviyyesi Y artib Bu real pul balansina nece tesir edecek Geliri artdigi zaman ehali daha cox xercleyer ki bu da onlarin pula olan telebini artirar Netice etibari ile gelirin artmasi pul telebini artirir Bunu dustur seklinde asagidaki kimi gostere bilerik M P d L r Y displaystyle M P d L r Y Teleb edilen pulun miqdari faiz derecesi ile ters gelir ile duz mutenasibdir Likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesine esasen gelir seviyyesi deyisdikde tarazliq faiz derecesine ne olacagini gore bilerik Sekil 4 de gelirin Y1 displaystyle Y 1 den Y2 displaystyle Y 2 ye deyismesi eks olunub Bir az evvel qeyd edilen kimi gelir artarsa pula olan teleb de artacaq ki bu da faiz derecesini r1 displaystyle r 1 den r2 displaystyle r 2 ye qaldiracaq Bax Sekil 4 panel A Likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesine gore gelirin artmasi yuksek faiz derecesine sebeb olur Sekil 4 banel B deki LM eyrisi gelir seviyyesi ile faiz derecesi arasindaki bu elaqeni gosterir LM eyrisindeki her noqte pul bazarindaki tarazligi temsil edir ve eyri tarazliq faiz derecesinin gelir seviyyesi ile bagli oldugunu gosterir Gelir seviyyesi yukseldikce real pul balansindaki teleb de bir o qeder artar ve tarazli faiz derecesi de bir o qeder artar Bu sebebden LM eyrisi yuxariya dogru meyllidir Pul siyaseti LM eyrisini nece surusdurur LM eyrisi verilmis gelir seviyyesi ucun pul bazarini tarazliga getiren faiz derecesini mueyyen edir Amma evvelde qeyd edildiyi kimi tarazliq faiz derecesi eyni zmaanda M P displaystyle M P real pul balansindaki teklifden de asilidir LM eyrisini sabit real pul balansindaki teklifine uygun olaraq cekilib Eger real pul balansi deyiserse meselen Merkezi Bank pul teklifini deyiserdirerse LM eyrisi suruser Monetar siyasetdeki deyisikliklerin LM eyrisini nece surusdurduyunu basa dusmek ucun likvidlik ustunlukvermesi nezeriyyesinden istifade edilmelidir Ferz edek ki Merkezi Bank Pul telebini M1den M2 ye qeder azaldib Bu real pul balansindaki teklifi M1 P displaystyle M 1 P den M2 P displaystyle M 2 P ye qeder dusmesine sebeb olacaq Sekil 5 de bunun nece neticeleneceyini gore bilerik Gelir seviyysesi ve dolayi yollar pula olan teleb sabit olduqda pul teklifindeki azalma bazari tarazlasdiran faiz derecesini qaldirar Belelikle LM eyrisi sola dogru suruser Netice etibari ile real pul balansindaki teklifin artmasi LM eyrisini saga azalmasi ise sola surusdurur IstinadlarN Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 329 333