Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kəlbəli xan İmanlı-Avşar (?-1639) - Urmiya hakimi.
| Kəlbəli xan İmanlı-Avşar | |
|---|---|
| Kəlbəli xan Qasım xan oğlu İmanlı-Avşar | |
| Doğum yeri | Urmiya |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Urmiya |
Həyatı
Kəlbəli sultan Qasım xan oğlu Urmiyada anadan olmuşdu. İmanlı oymağının tanınmış əmirlərindən idi. 1624-cü ildə Mosulu almağa gedən qoşunun sərkərdələri arasında onun da adı vardı. Osmanlılara qarşı vuruşmuşdu. Mosul qalasına 3 min mən qurğuşun və barıt çatdırmışdı. Hafiz Əhməd paşanın qoşununu məğlub edib qovmuşdu.
Şahdan xan ünvanı almışdı. I Şah Abbas Səfəvi əmr vermişdi ki, Kəlbəli xan və avşarlar İranın harasında istəsələr yaşaya bilərlər. O yerlər onlara inaət olunacaq. Kəlbəli xan və avşar əmirləri şahdan doğma Urmiya vilayətini istəmişdilər. Onların dədə-baba torpağını Əmir xan Barandust və Osmanlı əsgərləri xaraba qoymuşdular. Şah Abbas avşarların Urmiyaya yerləşməsinə razılıq vermişdi.
Kəlbəli xan 1628-ci ildə I Şah Abbasın fərmanı ilə Urmiyanın hakimi olmuşdu. O, 8 min avşar ailəsini İraq, Fars, Kerman və Xorasandan köçürüb Urmiyaya yerləşdirmişdi. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibüşşüəara yazır: "Osmanlılar və İranın bir sıra sərhəddə yaşayan kürd əşirətləri Təmir xan Əmir xan oğlunun təhriki ilə Avşar elinin Urmiyaya qayıtmasına mane olmaq istədilər. Salmasın Qarasu bölgəsində Kəlbəli xanla üzbəüz gəlib, savaşa başladılar. Avşar elinin qəhrəmanlığı sayəsində məğlub oldular. Bir hisəsi öldürüldü, bir hissəsi isə qaçıb, dağlara sığındı. Kəlbəli xan uğurla, öz eli ilə bərabər Urmiyaya daxil oldu. Elini yerbəyer edib öz idarəsinə başladı. Avşar elinin hər oymağına bir mahal, bir nahiyə verib, yerləşdirdi".
Kəlbəli xan el-oymaqları mahal və nahiyələrdə yerləşdirəndən sonra paytaxtda az miqdar qoşun saxlmışdı. Düşmənlər Urmiyaya hücum edirlər. Tayfa ağsaqqalları güclərinin az olduğunu bildirib, barış təklif edirlər. Elə bu vaxt Kəlbəli xanın hərəmxanasından üstü örtüklü bir qızıl məcməi gəlir. Örtüyü qaldırırlar. Baxırlar ki, bir siyirmə qılınc var. Tayfa başçıları bu işarənin səbəbini soruşurlar. Kəlbəli xan deyir ki, namusu, şərəfi olan düşmənə təslim olmaz. Savaşmaq istəyən qılıncı götürüb, meydana getsin, təslim olmaq istəyən örtüyü başına bağlayıb, hərəmxanaya daxil olsun.
Avşar əmirləri birləşib düşmən üstünə gedirlər. Qarahəsənli yaxınlığında savaş baş verir. Kəlbəli xan baxır ki, düşmənlər uşaq kimi qarşılarından qaçır. Fikirləşir ki, qaçmaqla onlara qurğu qurublar. Sonra baxır ki, öz cinahının ardından 300-400 atlı əlində nizə gəlir. Düşmənlər onları görüb, qaçmağa üz tuturlar. Kəlbəli xan düşmən qaçandan sonra köməyə gələnlərin kimliyi ilə maraqlanır. Onlar kişi paltarı geymiş avşar qadınları idilər...
Bir il idi ki, Kəlbəli xan Urmiyaya başçılıq edirdi, Təmir xan bir dəstə adamı başına yığıb, ora hücuma keçir. Kəlbəli xan ona məktub göndərib sülhə dəvət edir. Nəsihət kar etmədiyini görüb onun yerləşdiyi Dumdum qalasına yürüş edir. Öncə qardaşı Gəncəli xanı qalanı mühasirəyə göndərdi. Qala sərhəddə yerləşirdi. Əşirətin mərkəzi sayılırdı. Bu əşirət təəssüb üzündən Təmir xana qoşulmuşdu. Gəncəli xan bir müddət qalanı mühasirədə saxlasa da ala bilmədi. Kəlbəli xan özü onun ardınca gəldi. Avşarın seçmə oğullarını da gətirdi. Həmin günün axşamçağısı qalanın ayağına yetişdi. Mühasirəni yoxladı, hazırlığı, hücum planını nəzərdən keçirdi. Sonra bütün qüvvə ilə sağdan, soldan qalaya hücuma başladı. Qalanın şərq və qərb hissəsini ələ keçirdi. Bu vəziyyəti görən düşmənlər özlərini müdafiə etmək üçün qaladan çıxdılar. Günbatana qədər şiddətlə vuruşdular. Kürdlərin çoxu avşarların qılıncına tuş gəldi. Qalanı qaçıb, yenidən qalada daldalandı. Sabahı gün kürdlər avşarların qorxusundan qaladan çıxmadılar. Fəqət, aralıdan top-tüfəng atmaqla günü sovdular. Kəlbəli xan gecə müşavirə çağırıb, səngər qazdırdı, yollar çəkdirdi. Bir qatırı üç gün yedirdib, su vermədilər. Üç gündən sonra qalanın ətrafına dolandırdılar. Qatır su xəttini tapıb, eşələməyə başladı. Avşarlar qazıb, su xəttinə neft tökdülər. Qaladakılar bir-iki gün də dözəndən sonra təslim olduqlarını bildirdilər. Qaladakı ruhanilərə quran möhrlətdirib, Kəlbəli xana göndərdilər. Kəlbəli xan onlarla şərt kəsdi ki, top-tüfənginizi qoyub, özünüz rədd olun. Təmir xan şərtə əməl etdi. Kəlbəli xan qənimətləri avşar döyüşçüləri arasında bölüşdürdü.
1630-cu ildə (hicri qəməri 1043-cü ildə) Səfəvi və Osmanlı dövlətlərinin sərhəddində, Hakkari vilayətinin valisi Şah Səfiyə ərizə yazıb Səfəvilər dövlətinin tərkibinə keçmək istədi. Səfəvilər ordusunun baş komandanı şahdan əmr aldı ki, Van qalasını ələ keçirsin. Diyabəkirin bəylərbəyi Mürtəzaqulu paşa Van hakiminə yardım üçün tələsdi. Ərzrumun bəylərbəyi Xəlil paşa da 50 minlik qoşunla Vanın müdafiəsinə yollandı. Şah Səfi Səfəvi bunları eşidib, Çuxursəd əyalətinin bəylərbəyləri Təhmasibqulu xanı Kəlbəli xanla birlikdə qızılbaş ordusuna yardım üçün göndərdi.
Bu vaxt Çuxursəd əyalətinin bəylərbəyi Təhmasibqulu xan 10 min qoşunla kürd mahmudi tayfasına qarşı hücuma keçdi. Sonra Adilcəvaza doğru yönəlib xeyli qənimət, əsir ələ keçirərək Xoy ətrafına gəldi. Şah Səfi Nəqdi bəy Şamlını Təbrizə göndərib, ona əmr etdi ki, qoşunu ilə Azərbaycana gedib, orada baş verən hadisələrə nəzarət etsin. Nəqdi bəy Azərbaycana çatan zaman Diyarbəkir sərdarını və kürd əmirlərinin 10 min nəfərdən ibarət olan qoşunu artıq Təbriz ətrafını qarət etməyə başlamışdılar. Şəhər əhalisinin bir hissəsi var-dövlətlərini, mallarını gizlədərək, özləri təhlükəsiz yerlərə köçməyə məcbur olmuşdular. Belə bir anda Nəqdi bəy qoşunu ilə Təbrizə yaxınlaşdı. Acı çay kənarında Qızılbaş qoşunu işğalçıların qarşısını kəsdi və orada qanlı savaş oldu. M.Y.Qəzvini yazır ki, Acı çay üzərindəki körpüdən keçmək mümkün deyildi. Lakin buna baxmayaraq Qızılbaş döyüşçüləri və Təbriz gəncləri özlərini suya ataraq üzə-üzə çayın o tərəfinə keçib işğalçıların qoşunundan bir çoxlarını öldürülür, osmanlılara və kürdlərə ağır zərbə vururdular. Sonda onlar qaçmağa məcbur oldular.
XVII əsrin 30-cu illərinin əvvəllərində Osmanlı dövlətinin də Şərq sərhədlərində vəziyyət o qədər yaxşı deyildi. Sərhəd mahallarının hakimlərində mərkəzdənqaçma meyli olduqca güclənmişdi. Bu mahalların bəzilərində yaşayan kürdlər belə bir iç durumdan istifadə edərək Osmanlı və Səfəvi dövlətləri arasında manevr edib onların hər ikisinə zərbə vururdular. Osmanlı dövlətinə tabe olan Hakkari kürdlərinin xəyanəti və öyrətməsi ilə Azərbaycan bəylərbəyi Rüstəm xan Pörnək-Türkman Vanı mühasirəyə aldı, ancaq Diyarbəkir hakimi Murtuza paşa və Ərzurum hakimi Xəlil paşanın köməyə gəlməsi ilə mühasirədən əl çəkib geri döndü.
Kəlbəli xan 1639-cu ildə öldürüldü.
Kəlbəli xanın Kərim xan adlı oğlu vardı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı: "Şuşa", 2008, 352 səh.
- Mirzə Rəşid Ədibüşşüara. Tarixi Əfşar. Təbriz: "Şəfəq", 1346 hicri şəmsi, səh.48-49.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kelbeli xan Imanli Avsar 1639 Urmiya hakimi Kelbeli xan Imanli AvsarKelbeli xan Qasim xan oglu Imanli AvsarDogum yeri UrmiyaVefat tarixi 1639Vefat yeri UrmiyaHeyatiKelbeli sultan Qasim xan oglu Urmiyada anadan olmusdu Imanli oymaginin taninmis emirlerinden idi 1624 cu ilde Mosulu almaga geden qosunun serkerdeleri arasinda onun da adi vardi Osmanlilara qarsi vurusmusdu Mosul qalasina 3 min men qurgusun ve barit catdirmisdi Hafiz Ehmed pasanin qosununu meglub edib qovmusdu Sahdan xan unvani almisdi I Sah Abbas Sefevi emr vermisdi ki Kelbeli xan ve avsarlar Iranin harasinda isteseler yasaya bilerler O yerler onlara inaet olunacaq Kelbeli xan ve avsar emirleri sahdan dogma Urmiya vilayetini istemisdiler Onlarin dede baba torpagini Emir xan Barandust ve Osmanli esgerleri xaraba qoymusdular Sah Abbas avsarlarin Urmiyaya yerlesmesine raziliq vermisdi Kelbeli xan 1628 ci ilde I Sah Abbasin fermani ile Urmiyanin hakimi olmusdu O 8 min avsar ailesini Iraq Fars Kerman ve Xorasandan kocurub Urmiyaya yerlesdirmisdi Tarixci Mirze Resid Edibussueara yazir Osmanlilar ve Iranin bir sira serhedde yasayan kurd esiretleri Temir xan Emir xan oglunun tehriki ile Avsar elinin Urmiyaya qayitmasina mane olmaq istediler Salmasin Qarasu bolgesinde Kelbeli xanla uzbeuz gelib savasa basladilar Avsar elinin qehremanligi sayesinde meglub oldular Bir hisesi olduruldu bir hissesi ise qacib daglara sigindi Kelbeli xan ugurla oz eli ile beraber Urmiyaya daxil oldu Elini yerbeyer edib oz idaresine basladi Avsar elinin her oymagina bir mahal bir nahiye verib yerlesdirdi Kelbeli xan el oymaqlari mahal ve nahiyelerde yerlesdirenden sonra paytaxtda az miqdar qosun saxlmisdi Dusmenler Urmiyaya hucum edirler Tayfa agsaqqallari guclerinin az oldugunu bildirib baris teklif edirler Ele bu vaxt Kelbeli xanin heremxanasindan ustu ortuklu bir qizil mecmei gelir Ortuyu qaldirirlar Baxirlar ki bir siyirme qilinc var Tayfa bascilari bu isarenin sebebini sorusurlar Kelbeli xan deyir ki namusu serefi olan dusmene teslim olmaz Savasmaq isteyen qilinci goturub meydana getsin teslim olmaq isteyen ortuyu basina baglayib heremxanaya daxil olsun Avsar emirleri birlesib dusmen ustune gedirler Qarahesenli yaxinliginda savas bas verir Kelbeli xan baxir ki dusmenler usaq kimi qarsilarindan qacir Fikirlesir ki qacmaqla onlara qurgu qurublar Sonra baxir ki oz cinahinin ardindan 300 400 atli elinde nize gelir Dusmenler onlari gorub qacmaga uz tuturlar Kelbeli xan dusmen qacandan sonra komeye gelenlerin kimliyi ile maraqlanir Onlar kisi paltari geymis avsar qadinlari idiler Bir il idi ki Kelbeli xan Urmiyaya basciliq edirdi Temir xan bir deste adami basina yigib ora hucuma kecir Kelbeli xan ona mektub gonderib sulhe devet edir Nesihet kar etmediyini gorub onun yerlesdiyi Dumdum qalasina yurus edir Once qardasi Genceli xani qalani muhasireye gonderdi Qala serhedde yerlesirdi Esiretin merkezi sayilirdi Bu esiret teessub uzunden Temir xana qosulmusdu Genceli xan bir muddet qalani muhasirede saxlasa da ala bilmedi Kelbeli xan ozu onun ardinca geldi Avsarin secme ogullarini da getirdi Hemin gunun axsamcagisi qalanin ayagina yetisdi Muhasireni yoxladi hazirligi hucum planini nezerden kecirdi Sonra butun quvve ile sagdan soldan qalaya hucuma basladi Qalanin serq ve qerb hissesini ele kecirdi Bu veziyyeti goren dusmenler ozlerini mudafie etmek ucun qaladan cixdilar Gunbatana qeder siddetle vurusdular Kurdlerin coxu avsarlarin qilincina tus geldi Qalani qacib yeniden qalada daldalandi Sabahi gun kurdler avsarlarin qorxusundan qaladan cixmadilar Feqet aralidan top tufeng atmaqla gunu sovdular Kelbeli xan gece musavire cagirib senger qazdirdi yollar cekdirdi Bir qatiri uc gun yedirdib su vermediler Uc gunden sonra qalanin etrafina dolandirdilar Qatir su xettini tapib eselemeye basladi Avsarlar qazib su xettine neft tokduler Qaladakilar bir iki gun de dozenden sonra teslim olduqlarini bildirdiler Qaladaki ruhanilere quran mohrletdirib Kelbeli xana gonderdiler Kelbeli xan onlarla sert kesdi ki top tufenginizi qoyub ozunuz redd olun Temir xan serte emel etdi Kelbeli xan qenimetleri avsar doyusculeri arasinda bolusdurdu 1630 cu ilde hicri qemeri 1043 cu ilde Sefevi ve Osmanli dovletlerinin serheddinde Hakkari vilayetinin valisi Sah Sefiye erize yazib Sefeviler dovletinin terkibine kecmek istedi Sefeviler ordusunun bas komandani sahdan emr aldi ki Van qalasini ele kecirsin Diyabekirin beylerbeyi Murtezaqulu pasa Van hakimine yardim ucun telesdi Erzrumun beylerbeyi Xelil pasa da 50 minlik qosunla Vanin mudafiesine yollandi Sah Sefi Sefevi bunlari esidib Cuxursed eyaletinin beylerbeyleri Tehmasibqulu xani Kelbeli xanla birlikde qizilbas ordusuna yardim ucun gonderdi Bu vaxt Cuxursed eyaletinin beylerbeyi Tehmasibqulu xan 10 min qosunla kurd mahmudi tayfasina qarsi hucuma kecdi Sonra Adilcevaza dogru yonelib xeyli qenimet esir ele kecirerek Xoy etrafina geldi Sah Sefi Neqdi bey Samlini Tebrize gonderib ona emr etdi ki qosunu ile Azerbaycana gedib orada bas veren hadiselere nezaret etsin Neqdi bey Azerbaycana catan zaman Diyarbekir serdarini ve kurd emirlerinin 10 min neferden ibaret olan qosunu artiq Tebriz etrafini qaret etmeye baslamisdilar Seher ehalisinin bir hissesi var dovletlerini mallarini gizlederek ozleri tehlukesiz yerlere kocmeye mecbur olmusdular Bele bir anda Neqdi bey qosunu ile Tebrize yaxinlasdi Aci cay kenarinda Qizilbas qosunu isgalcilarin qarsisini kesdi ve orada qanli savas oldu M Y Qezvini yazir ki Aci cay uzerindeki korpuden kecmek mumkun deyildi Lakin buna baxmayaraq Qizilbas doyusculeri ve Tebriz gencleri ozlerini suya ataraq uze uze cayin o terefine kecib isgalcilarin qosunundan bir coxlarini oldurulur osmanlilara ve kurdlere agir zerbe vururdular Sonda onlar qacmaga mecbur oldular XVII esrin 30 cu illerinin evvellerinde Osmanli dovletinin de Serq serhedlerinde veziyyet o qeder yaxsi deyildi Serhed mahallarinin hakimlerinde merkezdenqacma meyli olduqca guclenmisdi Bu mahallarin bezilerinde yasayan kurdler bele bir ic durumdan istifade ederek Osmanli ve Sefevi dovletleri arasinda manevr edib onlarin her ikisine zerbe vururdular Osmanli dovletine tabe olan Hakkari kurdlerinin xeyaneti ve oyretmesi ile Azerbaycan beylerbeyi Rustem xan Pornek Turkman Vani muhasireye aldi ancaq Diyarbekir hakimi Murtuza pasa ve Erzurum hakimi Xelil pasanin komeye gelmesi ile muhasireden el cekib geri dondu Kelbeli xan 1639 cu ilde olduruldu Kelbeli xanin Kerim xan adli oglu vardi MenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 352 seh Mirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq 1346 hicri semsi seh 48 49