Kosovo mifi

Kosovo mifi (serb. Косовски мит, serb. Косовски култ, serb. Косовска легенда) — Kosovo döyüşü (1389) ilə bağlı hadisələr haqqında əfsanələrə əsaslanan Serb milli mifidir. Bu mif, şahzadə Lazarın Kosovo Poljesindəki döyüş zamanı verdiyi apokrifik seçimə əsaslanır. Rəvayətə görə, o, Osmanlı sultanı I Murada qarşı dünyəvi qələbədən imtina edərək, xristian şəhid kimi ölməyi və "səmavi səltənəti" seçməyi üstün tutmuşdur. Bu seçim, mifə görə, serbləri seçilmiş xalq kimi göstərmək və onları Tanrı ilə ruhani əhd bağlayan bir millət kimi təqdim etməklə, Cənnət Krallığında yerini təmin etmək məqsədi daşıyırdı.

Solda: İvan Meştroviçin təklif edilən Vidovdan kilsəsi
Sağda: Kosovo döyüşü, Serb Pravoslav Kilsəsinin simvolu

Bu mif Serb folklorunda və ədəbiyyatında mühüm yer tutmuş, şifahi epik poeziya və quslar şeirləri vasitəsilə yaşadılmışdır. Əfsanənin son forması döyüşdən dərhal sonra deyil, müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanaraq müxtəlif versiyalara çevrilmişdir. Müasir formada isə o, XIX əsr Serbiyasında ortaya çıxmış və müasir Serbiyanın milli kimliyinin və siyasətinin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir.

Mifdə, reallıqda baş verən hadisələrdən fərqli olaraq, Vuk Brankoviç həlledici anlarda qoşunlarını geri çəkmiş və bununla da xəyanət simvoluna çevrilmişdir. Eyni zamanda, Miloş Obiliç Sultan I Muradı öldürmüş, daha sonra isə edam olunmuşdur. Əslində isə Brankoviç sona qədər cəsarətlə döyüşmüşdür.

Osmanlı Serbiyasında bu mif Osmanlı İmperiyasının taleyüklü ideoloji qəbul edilməsi kimi yozulurdu və əvvəlcə Serb xalqı ilə deyil, Serb feodal cəmiyyətinin süqutu ilə əlaqələndirilirdi. Mifin müasir təfsirlərində döyüşdə məğlubiyyət şanlı orta əsr Serbiya Krallığının süqutu və sonrasında uzunmüddətli Osmanlı işğalı və əsarəti kimi xarakterizə olunurdu. Rəvayətə görə, Şahzadə Lazar və onun cəngavərlərinin qurban verilməsi məğlubiyyətə səbəb olmuş, serblər isə Tanrı ilə müqavilə bağlayan seçilmiş xalq kimi təqdim edilmişdir.

Kosovo Mifi xristianlığa aid tanınmış simvollara, məsələn, Bibliyadakı Sonuncu Axşam, İsanın Yəhuda tərəfindən satılması və dini mənaya malik rəqəmlər kimi elementlərə əsaslanır. O, Serbiyanı xristian dünyasının Osmanlı İmperiyasına qarşı sipəri olan motivinin bir variantı kimi təsvir edir.

Şahzadə Lazarın şəhidliyinin kultuna töhfə verən ilk yazılı mənbələr Serb Pravoslav Kilsəsində tapılmışdır. Bunlar əsasən Serb Patriarxı III Danilo (1390–1396) və rahibə Jefimiyanın əsərləri idi. Sonrakı əsrlərdə bir çox yazıçı və salnaməçi Balkanlarda eşitdikləri şifahi əfsanələri qələmə almışdır. 1601-ci ildə Raguza salnaməçisi Mavro Orbini Slavyanlar Krallığı adlı əsərini nəşr edərək, tarixçilərin qeydlərini və xalq əfsanələrini birləşdirmiş və mifin bərpası və inkişafında mühüm rol oynamışdır. (1791) də əfsanənin qorunub saxlanmasına əhəmiyyətli töhfə vermişdir. Mifin inkişafına həmçinin Fransız janrı təsir etmişdir.

Kosovo mifinin son forması filoloq tərəfindən formalaşdırılmışdır. O, xalq epik şeirlərini toplayaraq Kosovo Silsiləsi adlı əsəri nəşr etdirmiş və beləliklə, mifin son halını yaratmışdır.

İcmal

Kosovo döyüşünə həsr olunmuş Qazimestan memorialında Serbiyalı Lazarın təsviri

Mifin əsas hadisələri 1389-cu ildə baş vermiş Kosovo döyüşü ilə bağlıdır. Bu döyüş haqqında bir çox detallı məlumatlar əslində məlum deyil. Rəvayətə görə, Serb hökmdarı Şahzadə Lazar, mifdə "Çar (İmperator) Lazar" kimi adlandırılırdı, Osmanlı sultanı I Murada tabe olmağa,serb torpaqlarının idarəsini və vergilərini sultana verməyə, yaxud da ordusuna rəhbərlik edərək Kosovo Poljesində döyüşməyə dair bir ultimatum aldı.Döyüşdən əvvəl Lazarın təşkil etdiyi sonuncu axşam yeməyində o, cəngavərlərinə aralarından birinin ona xəyanət edəcəyini bildirdi.O, kürəkəni Vuk Brankoviçin yalanına inanaraq Miloş Obiliçi günahlandırdı. Obiliç isə bunu təkzib edərək I Muradı öldürəcəyini bildirdi.

Rəvayətə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya şahin bənzəri bir quş peyda oldu və ona iki seçim təklif etdi: ya "dünyəvi krallıq" – yəni döyüşdə qələbə, ya da "Səmavi Krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzən deyilir ki, bu şahin peyğəmbər İlyasın özü idi. Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdi və bununla da serbləri "səmavi xalq" olaraq xüsusi bir statusa qovuşdurdu. Cəngavərlər onun sözlərini qəbul edərək serblərin yalnız cənnətdə azad olacaqlarını, lakin heç vaxt əsarətə düşməyəcəklərini bəyan etdilər. Lazar döyüşə qatılmaqdan imtina edən serbləri isə lənətlədi. O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist Kilsəsində müqəddəs ayin icra etdilər.

Döyüş Serbiya tarixində Vidovdan (Müqəddəs Vitus Günü) kimi tanınan xristian bayramında baş verdi. Osmanlı sultanı ilə gizli razılığa gələn Vuk Brankoviç döyüşün həlledici anlarında qoşunlarını geri çəkdi və bununla da xəyanət simvoluna çevrildi. Lazarın tərk edilməsindən sonra Obiliç təslim olduğunu göstərərək sultanın çadırına girdi və guya onun ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü, lakin bu zaman gizlətdiyi xəncəri çıxararaq I Muradı ağır yaraladı. Ölüm ayağında olan sultan Obiliçin edam edilməsini əmr etdi. Onun bu fədakarlığı Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını göstərirdi. Döyüşdə məğlubiyyət şanlı orta əsr Serbiya Krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı işğalı və əsarəti kimi xarakterizə olunurdu.

Serb ənənəsinə görə, Paeonia peregrina adlı qırmızı çiçək Kosovo döyüşündə tökülən qanların simvoluna çevrilmişdir.

Miloş Obiliç I Muradı öldürdü; tərəfindən "Osmanlı İmperiyasının Hazırkı Vəziyyəti"nin (1694) Alman versiyasından illüstrasiya.

Digər tərəfdən, Lazar Osmanlı türkləri tərəfindən əsir götürülərək başı kəsilmişdir. Lazar və onun cəngavərlərinin Səmavi Krallıq naminə etdikləri qurban serb ordusunun türklər tərəfindən məğlubiyyətinə gətirib çıxarmış, serblər isə Tanrı ilə müqavilə bağlamış seçilmiş xalq kimi təqdim olunmuşdur. Rəvayətlərə görə, döyüşdə iştirak edən digər məşhur cəngavərlər arasında Milan Topliça, İvan Kosançiç, Pavle Orloviç, Stevo Vasojeviç və Musiç qardaşları da vardı. Kosovo Mifində mühüm rol oynayan qadın qəhrəmanlar da mövcuddur. Bu qadınlar, xüsusilə Osmanlı hakimiyyəti dövründə serblərin, xüsusilə də serb qadınlarının yaşadığı böyük itkiləri və tənhalığı simvolizə edirlər. Lazarın həyat yoldaşı, Nemanjiç sülaləsinin üzvü olan Şahzadə Militsa mifdə "Çariça Militsa" (İmperatriçə Militsa) kimi tanınır. O, Lazarı ən kiçik qardaşı Boşkonu sağ saxlamağa yalvarmış, beləliklə, doqquz Yuqoviç qardaşından heç olmasa biri sağ qalardı. Lakin Boşko bundan imtina edərək döyüşdə bayraqdar olmuşdur. Onun anası isə döyüşdə doqquz oğlunun hamısını itirdikdən sonra dərddən vəfat etmişdir.

Digər mühüm qadın obrazı isə Kosovo Qızıdır. O, döyüşdən bir gün sonra Kosovo Polyesinə gələrək yaralı serb döyüşçülərinə su və şərab vermiş, onlara qulluq etmişdir. Bundan əlavə, mifdə quşlar tez-tez peyda olur və onların yer ilə göy arasında əlaqəni simvolizə etdiyi düşünülür. Qarğalar danışa bilir və xəbərçi rolunu oynayır, qaranquşlar da bu funksiyanı yerinə yetirir. Yuqoviç qardaşlarının anası Tanrıdan "şahin gözləri, ağ qu quşu qanadları" istəmiş və onun duası qəbul olunmuşdur ki, o, döyüş meydanının üzərində uça bilsin və oğullarını və ərini döyüşərkən görsün. Daha sonra qarğa ona ailəsinin ölümünü təsdiqləmişdir.

İlyas peyğəmbərin şahinə çevrilməsindən əlavə, şahinlər döyüşçüləri simvolizə edirdi. Adətən müsbət simvollar sayılan göyərçinlər qorxaq və zəif düşmənlər kimi təsvir olunmuş, qartallar isə qurbanların cəsədləri ilə qidalanan yırtıcılar kimi göstərilmişdir.

Mifin əsas elementləri

və "Şahzadənin Axşam Yeməyi" (1871) əsərində mifin bir çox hissələri Müqəddəs Xristian simvolları, məsələn, Sonuncu Axşam Yeməyi və Yəhudanın xəyanəti üzərində qurulmuşdur.

Adam Stefanoviç və Pavle Çortanoviçin əsəri "Şahzadənin şam yeməyi" (1871); Mifin bir çox hissələri Son Şam yeməyi və Yəhudanın xəyanəti kimi məşhur xristian simvollarına əsaslanır.

• İntiqam – Orta əsr Serbiya Krallığını əvvəlki ərazilərində bərpa etmək arzusu
• Şəhidlik – Serblərin azadlığı və imanı naminə özünü qurban vermək
• Xəyanət – məğlubiyyəti əsaslandırır və Serb ideyasını dəstəkləməyənlərə xəbərdarlıq edir (Vuk Brankoviç kimi)
• Şöhrət – özünü qurban verənlərə "Səmavi Krallıq" və əbədi şöhrət vəd edilir (Lazar və Miloş Obiliç kimi)

Mifin bir çox hissələri və personajları məşhur xristian simvolları əsasında yaradılmışdır. Lazar İsa peyğəmbər və onun imanını təcəssüm etdirir.O, döyüşdən əvvəl təşkil etdiyi axşam yeməyi bibliyadakı Sonuncu Axşam Yeməyi ilə eyni xüsusiyyətlərə malikdir – burada onun həvariləri və xəyanətkar Yəhudaobrazını daşıyan Vuk Brankoviç iştirak edirdi. İsa peyğəmbər kimi, Lazar da öz xalqının yaşaması üçün ölmüşdür.Bundan əlavə, mifdə on iki həvari və Üçlük kimi dini məna daşıyan rəqəmlər tez-tez istifadə olunur.

Kosovo Mifi, bu döyüşü "Xristian Avropası və İslam Şərqi arasında titan savaşı" kimi təsvir edir və burada Lazar "dünyəvi krallıqdan imtina edərək səmavi krallığı" seçmişdir.Mif Serbiyanı "Xristianlığın Səddi" (Antemurale Christianitatis) kimi təqdim edir, eyni zamanda digər Balkan xalqlarında da buna bənzər miflər mövcuddur.Bu mif bəzən serblərdə milli qürur və haqsızlığa uğrama hissi oyatmaq üçün istifadə olunur.

Kosovo Polyesində baş verən döyüşdən sonra bu ərazi "Serbiyanın beşiyi"və Serb millətinin ən müqəddəs yerlərindən biri hesab edilmişdir. Sabrina P. Ramet, Şahzadə Lazar haqqındakı mifləri Kral Arturun cəngavərləri,Norveçin müqəddəs şəhid kralı Olaf II və Macarıstanın ilk kralı I İştvan haqqında əfsanələrlə müqayisə etmişdir. Gerlaxlus Duijzings isə, eyni şəkildə, Naim Fərşərinin Bəktaşilik vasitəsilə Kərbəla döyüşü mifini Albaniyada Osmanlı hökmranlığına qarşı mübarizədə ilham mənbəyi kimi yaymağa çalışdığını qeyd edir. Bu mif də Serb-Ortodoks Kosovo Mifi ilə oxşar məzmun və üsluba malikdir.

Mənbələr və inkişaf

Kosovo Mifi uzun müddət Serb folklorunun və Serb ədəbi ənənəsinin mərkəzi mövzusu olmuş və əsrlər boyu əsasən şifahi epik poeziya və quslar şeirləri şəklində qorunmuşdur. Döyüşün mifləşdirilməsi hadisədən qısa müddət sonra baş vermişdir.Əfsanə dərhal formalaşmamış, müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanaraq müxtəlif versiyalara çevrilmişdir. XIV-XVIII əsrlərə aid bir çox mənbələr – salnamələr, geneologiyalar, illiklər, dini mətnlər və səyyahların qeydləri – Kosovo Döyüşü haqqında şifahi rəvayətləri qoruyub saxlamışdır.Serblər arasında epik poeziya yaxşı inkişaf etmişdi və bu, mədəniyyət mənbəyi, qürur, kimlik və keçmişlə güclü bağ anlamına gəlirdi.Şəhidlik kultunun və knyaz Lazar üçün Tanrının xüsusi lütfünün formalaşmasına töhfə verən ən erkən qeydlərdən bəziləri Serb Patriarxı (1390–1396) "Knyaz Lazar haqqında rəvayət"i və dul qalmış rahibə Yefimiyanın, despot Uqljeşa Mrnyavçeviçin həyat yoldaşının "Knyaz Lazara ithaf olunmuş tərifnamə"si olmuşdur.

Efimi tərəfindən "Şahzadə Lazara həmd" (XIV əsr).

Əfsanəyə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl knyaz Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya qartal baş çəkmiş və ona iki seçim təklif etmişdir: ya "dünyəvi bir krallıq"– yəni döyüşdə qələbə, ya da "səmavi krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzi mənbələrə görə, bu quş əslində Bibliyadakı peyğəmbər İlyasın qiyafəsinə girmişdi.Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdivə bununla da serblər üçün xüsusi bir səmavi xalq statusu qazandı.Döyüşçülər onun sözlərini qəbul edərək, serblərin göylərdə azadlıq əldə edəcəyini, lakin heç vaxt əsarət altına düşməyəcəyini bəyan etdilər.Lazar, həmçinin, onunla birlikdə döyüşə qatılmayan serbləri lənətlədi.O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist kilsəsində ibadət etdilər.

Döyüş xristianların müqəddəs günü olan , Serbiyada Vidovdan kimi tanınan gündə baş vermişdir. Osmanlı sultanı ilə razılığa gələrək öz mövqeyini qorumaq məqsədilə Vuk Brankoviçdöyüşün həlledici anlarında ordusunu geri çəkdi və bu hərəkəti ona "xəyanət" rəmzi statusunu qazandırdı. Knyaz Lazarın ölümündən sonra Milos Obiliç təslim olmaq görüntüsü yaradaraq sultanın çadırına daxil olduvə guya Muradın ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü, lakin o an xəncər çıxararaq sultanı ölümcül yaraladı. Ölən sultan Obiliçin edam olunmasını əmr etdi. Bu fədakarlıq onun Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını sübut etdi. Döyüşdə məğlubiyyət Serbiyanın şanlı orta əsr krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı hökmranlığı, eləcə də köləlik dövrünün başlanğıcı kimi qəbul edildi. Serb ənənəsində "Kosovo Döyüşündə tökülən qan" simvolu kimi Paeonia peregrina (qırmızı pion) çiçəyi qəbul edilmişdir.

İstinadlar

1. Emmert, 1991. səh. 61–88
2. Djokic, 2009. səh. 6
3. Macdonald, 2002. səh. 69–70
4. Pitulić, 2012
5. Macdonald, 2002. səh. 69
6. Djokic, 2009. səh. 9
7. Greenawalt, 2001. səh. 49
8. Cohen, 2014. səh. 4
9. Ređep, 1991
10. Knudsen, Laustsen, 2006. səh. 23
11. Judah, 2002. səh. 36–37
12. Cohen, 2014. səh. 2
13. Humphreys, 2013. səh. 53
14. Ramet, 2005. səh. 149
15. Biljana Vankovska; Haken Wiberg. Between Past and Future: Civil-Military Relations in Post-Communist Balkan States. I.B.Tauris. 24 October 2003. səh. 227. ISBN .
16. Kaufman, 2001. səh. 16
17. Knudsen, Laustsen, 2006. səh. 20
18. Ramet, 2011. səh. 267–281
19. Duijzings, 2000. səh. 157–158
20. Duijzings, 2000. səh. 184
21. Kaser, Katschnig-Fasch, 2005. səh. 100
22. Uğurlu, 2011
23. Lara Jakica. "The problem of resurrection of Kosovo mythology in Serbian popular culture". Transcultural Studies. 6/7 (1). 2010–2011: 161–170. doi:10.1163/23751606-00601011.
24. Petrovic, 2014. səh. 67–68
25. Milica Cimeša. Marija Wakounig (redaktor). From Collective Memories to Intercultural Exchanges. LIT Verlag Münster. 28 November 2012. səh. 78. ISBN . ... the great amount of mythologization that followed shortly after it.
26. Greenawalt, 2001. səh. 52
27. Humphreys, 2013. səh. 49
28. Kaser, Katschnig-Fasch, 2005. səh. 107
29. Ivan Čolović. "The Kosovo Myth". yuhistorija.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2020-08-09.
30. Mihaljčić, 1989. səh. 162
31. Dayantis, 2004. səh. 8
32. Matthias, Vuckovic, 1987. səh. 14
33. Ramet, 2011. səh. 282
34. Greenawalt, 2001. səh. 53
35. Mihaljčić, 1989. səh. 95
36. Samardžić, Radovan; Duškov, Milan. Serbs in European Civilization. Nova. 1993. səh. 152. ISBN .
37. Mihaljčić, 1989. səh. 78
38. Roudometof, 2001. səh. 53

Mənbə

• Barna, Gábor; Povedák, István. Politics, Feasts, Festivals: Yearbook of the sief working group on the ritual year. University of Szeged. 2014. ISBN .
• Duijzings, Gerlachlus. Religion and the Politics of Identity in Kosovo. C. Hurst & Co. Publishers. January 2000. ISBN .
• Greenawalt, Alexander. "Kosovo Myths: Karadžić, Njegoš, and the Transformation of Serb Memory" (PDF). Spaces of Identity. 3. 2001: 51. İstifadə tarixi: 22 October 2013.
• Kaufman, Stuart J. Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War. Cornell University Press. 2001. ISBN .
• Knudsen, Tonny Brems; Laustsen, Carsten Bagge. Kosovo Between War and Peace: Nationalism, Peacebuilding and International Trusteeship. Routledge. 2006.
• Ognjenović, Gorana. Politicization of Religion, the Power of Symbolism: The Case of Former Yugoslavia and its Successor States. Springer. 2014. ISBN .
• Djokic, Dejan. Whose Myth? Which Nation? The Serbian Kosovo Myth Revisited // Bak, Janos; Jarnut, Jörg; Monnet, Pierre; Schneidmueller, Bernd (redaktorlar ). Uses and Abuses of the Middle Ages: 19th–21st Century (PDF). Wilhelm Fink. 2009. ISBN .
• Ramet, Sabrina P. Thinking about Yugoslavia: Scholarly Debates about the Yugoslav Breakup and the Wars in Bosnia and Kosovo. Cambridge University Press. 8 December 2005. ISBN .
• Ramet, Sabrina P. Civic and Uncivic Values: Serbia in the Post-Milo?evi? Era. Central European University Press. 2011.
• Schwandner-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd Jürgen. Albanian Identities: Myth and History. Indiana University Press. 2002. ISBN .
• Segesten, Anamaria Dutceac. Myth, Identity and Conflict: A Comparative Analysis of Romanian and Serbian Textbooks. 2009. ISBN .
• Stoianovich, Traian. Balkan Worlds: The First and Last Europe. M.E. Sharpe. 1994. ISBN .
• Trgovčević, Ljubinka, The Kosovo Myth in the First World War // Konev, Ilija (redaktor), Sveti mesta na Balkanite, Blagoevgrad: UNESCO, 1996, 331–338, ISBN , OCLC 52405733
• Turton, David; Gonzalez, Julia. Cultural Identities and Ethnic Minorities in Europe. University of Deusto. 1999. ISBN .
• Macdonald, David Bruce. Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centered Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester University Press. 2002. 75, 76, 78. ISBN .
• Judah, Tim. Kosovo: War and Revenge. Yale University Press. 2002. ISBN .
• Cohen, Paul. History and Popular Memory: The Power of Story in Moments of Crisis. Columbia University Press. 2014. ISBN .
• Emmert, Thomas Allan. The Battle of Kosovo: Early Reports of Victory and Defeat // Vucinich, Wayne S.; Emmert, Thomas Allan (redaktorlar ). Kosovo: Legacy of a Medieval Battle (PDF). University of Minnesota. 1991. ISBN . 25 September 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2020.
• Popovich, Ljubica. The Battle of Kosovo and Battle Themes in Serbian Art // Vucinich, Wayne S.; Emmert, Thomas Allan (redaktorlar ). Kosovo: Legacy of a Medieval Battle. University of Minnesota. 1991. ISBN .
• Radovic, Milja. Transnational Cinema and Ideology: Representing Religion, Identity and Cultural Myths. Routledge. 2014.
• Mihaljčić, Rade. The Battle of Kosovo in History and in Popular Tradition. Beogradski izdavačko-grafički zavod. 1989.
• Matthias, John; Vuckovic, Vladeta. The Battle of Kosovo. Swallow Press. 1987. ISBN .
• Kaser, Karl; Katschnig-Fasch, Elisabeth. Gender and Nation in South Eastern Europe. LIT Verlag Münster. 2005. ISBN .
• Roudometof, Victor. Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans. Greenwood Publishing Group. 2001. ISBN .
• Petrovic, Sonja. Serbian folk legends and traditions of the Battle of Kosovo // Polymerou-Kamēlakē, Aikaterinē (redaktor). Narratives Across Space and Time: Transmissions and Adaptations : Proceedings of the 15th Congress of the International Society for Folk Narrative Research (June 21–27, 2009, Athens). Academy of Athens. 2014. ISBN .
• Malcolm, Noel. Kosovo: A Short History. Macmillan. 1998. ISBN .
• Ređep, Jelka. "The Legend of Kosovo" (PDF). Oral Tradition. 6/2. 1991: 253–265.
• Emmert, Thomas A. "Milos Obilic and the Hero Myth" (PDF). Journal of the North American Society for Serbian Studies. 10. 1996. 10 August 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 January 2016.
• Dayantis, Jean. Doukas, histoire turco-byzantine : introduction, traduction et commentaire (PhD) (fransız). Paul Valéry University, Montpellier III. 2004.
• Pavlović, Aleksandar; Atanasovski, Srđan. "From Myth to Territory: Vuk Karadžić, Kosovo Epics and the Role of Nineteenth-Century Intellectuals in Establishing National Narratives". Hungarian Historical Review. 2. 2016: 357–376.
• Miles Foley, John; Chao, Gejin. "Challenges in Comparative Oral Epic" (PDF). Oral Tradition. 27/2. 2012: 381–418. 22 September 2021 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2020.
• Pitulić, Valentina. "Kosovska bitka između istorijskih izvora i epske legende". Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. 42 (2). 2012: 481–491.
• Uğurlu, Mesut. "Kosova Efsanesi". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD). 14 (14). 2011: 241–252.
• Humphreys, Brendan. The Battle Backwards A Comparative Study of the Battle of Kosovo Polje (1389) and the Munich Agreement (1938) as Political Myths (PhD). University of Helsinki. 2013. ISBN .
• Mijuk, Goran. Orphan of Silence: The Poetry of Charles Simic (PhD). University of Fribourg. 2002.

Ədəbiyyat

• Konstantinović, Zoran. "КОСОВСКИ КУЛТ У САВРЕМЕНОМ СРПСКОМ МЕНТАЛИТЕТУ" (PDF). СРБИ НА КОСОВУ И У МЕТОХИЈИ. SANU. 27–29 May 2005.
• Prošić-Dvornić, Mirjana. "Изложба Косовска легенда y народном стваралаштву". Гласник Етнографског музеја, књ. 56. 1992.
• Rakić, Radomir. "Kosovo srpske nacije (etno-politikološki ogled)" (PDF). Etnološke sveske. 10. 1989: 5–46.
• Spasić, Ivana. The trauma of Kosovo in Serbian national narratives // Narrating Trauma: On the Impact of Collective Suffering. Routledge. 2015. 81–106. ISBN .
• Trebješanin, Žarko. "ZNAČAJ KOSOVSKOG MITA ZA SOCIJALIZACIJU U SRPSKOJ PATRIJARHALNOJ KULTURI" (PDF). Etnološke sveske. 10. 1989: 113–117.
• Vučetić, J. "Kosovo myth in the poetry of Đura Jakšić" (PDF). Baština (31). 2011: 87–100.
• Zurovac, Mirko. "ЛУЧА КОСОВСКОГ МИТА" (PDF). СРБИ НА КОСОВУ И У МЕТОХИЈИ. SANU. 27–29 May 2005.