Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Biz müəyyən bucaq sürətilə fırlanan hesabat sistemində yerləşən cismə təsiri nəzərdən keçirərkən cismin fırlanan sistemə görə sükunətdə olduğunu qəbul etmişik . Əksər hallarda fırlanan sistemə nəzərən müəyyən irəliləmə hərəkətində iştirak edən cismin hərəkətini öyrənməli oluruq . Belə olduqda qarşımıza təbii bir sual çıxır : fırlanan sistemlərə nəzərən hərəkət edən cisimlərə , məsələn , Yer üzərində hərəkət edən adamlara , nəqliyyat vasitələrinə , axan çaylara mərkəzəqaçma ətalət qüvvəsindən əlavə başqa qüvvələrdə təsir edirmi ? Bu sualın cavabını ilk dəfə olaraq fransız alimi ( 1795-1843 ) vermişdir .
Yer Günəş ətrafında hərəkətlə yanaşı öz oxu ətrafında da fırlandığından , ona fırlanan sistem kimi baxa bilərik . Belə olduqda Yer üzərində hərəkət edən bütün cisimlərə Koriolis qüvvəsi təsir göstərməli və bu təsirlərin nəticəsi müşahidə edilmələdir . Müşahidələr göstəmişdir ki , həyatda Koriolis qüvvəsi təsir göstərir və bu təsirlərin nəticəsi müşahidə olunur . Çaylar cənub yarımkürəsində cənuba , şimal yarımkürəsində isə şimala axdığından çayın axını istiqamətində baxdıqda cənub yarımkürəsində sol , şimal yarımkürəsində isə sağ sahillərinin nisbətən çox yuyulub aparılması ( bu hadisə Bera qanunu adlanır ) Koriolis qüvvəsini təsiri ilə izah olunur . Qatarların hərəkət istiqamətində qütblərə doğru baxdıqda şimalda sağ , cənubda isə sol relslərin daha çox yeyilməsi də Koriolis qüvvəsinin təsiri ilə əlaqədardır .
Koriolis qüvvəsinin təsiri ilə şimal yarımkürəsində şərqə , cənub yarımkürəsində qərbə doğru meyl edir . Mərmi meridian üzrə cənuba doğru hərəkət etdikdə isə əksinə olacaq . Ekvator boyu qərbə doğru hərəkət edən mərmi Koriolis qüvvəsinin təsiri ilə Yerə sıxıldığı halda , şərqə doğru hərəkət zamanı Yerdən uzaqlaşır .
Rəqqasın rəqs müstəvisinə Koriolis qüvvəsini təsiri elm tarixində mühüm rol oynamışdır. Fransız alimi 1851-ci ildə uzunluğu 67 m olan riyazi rəqqasla təcrübə apararaq Koriolis qüvvəsinin təsirini nümayiş etdirməklə eyni zamanda Yerin öz oxu ətrafında fırlandığını praktik olaraq təsdiq etmişdir .Fuko , zaman keçdikcə rəqqasın rəqs müstəvisinin Yerin fırlanma istiqamətinin əksinə doğru döndüyünü müşahidə etmişdir .Fuko rəqqasına oxşar rəqqas Leninqrad şəhərində İsaaki kilsəsində saxlanılır . Uzunluğu 98 m olan bu rəqqas vasitəsilə qısa müddətdə rəqs müstəvisinin dönməsini müşahidə etmək olar . Bu məqsədlə rəqqası müəyyən bir müstəvi üzrə rəqsə gətirib , həmin müstəvidən bir qədər kənara taxta parçası qoyurlar . Müəyyən vaxt keçdikdən sonra rəqqasın rəqs müstəvisi dönür və yolunda olan taxta parçasına toxunaraq onu itələyir .
Tərpənməz ( məsələn , Günəşlə bağlı olan ) sisteme görə bu hadisələr çox asanlıqla izah olunur : rəqqas ətalət qanununa görə rəqs müstəvisini dəyişməz saxlayır , Yer öz oxu ətrafında fırlandığından rəqqasın rəqs müstəvisi Yerə nəzərən dönür .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Biz mueyyen bucaq suretile firlanan hesabat sisteminde yerlesen cisme tesiri nezerden kecirerken cismin firlanan sisteme gore sukunetde oldugunu qebul etmisik Ekser hallarda firlanan sisteme nezeren mueyyen irelileme hereketinde istirak eden cismin hereketini oyrenmeli oluruq Bele olduqda qarsimiza tebii bir sual cixir firlanan sistemlere nezeren hereket eden cisimlere meselen Yer uzerinde hereket eden adamlara neqliyyat vasitelerine axan caylara merkezeqacma etalet quvvesinden elave basqa quvvelerde tesir edirmi Bu sualin cavabini ilk defe olaraq fransiz alimi 1795 1843 vermisdir Yer Gunes etrafinda hereketle yanasi oz oxu etrafinda da firlandigindan ona firlanan sistem kimi baxa bilerik Bele olduqda Yer uzerinde hereket eden butun cisimlere Koriolis quvvesi tesir gostermeli ve bu tesirlerin neticesi musahide edilmeledir Musahideler gostemisdir ki heyatda Koriolis quvvesi tesir gosterir ve bu tesirlerin neticesi musahide olunur Caylar cenub yarimkuresinde cenuba simal yarimkuresinde ise simala axdigindan cayin axini istiqametinde baxdiqda cenub yarimkuresinde sol simal yarimkuresinde ise sag sahillerinin nisbeten cox yuyulub aparilmasi bu hadise Bera qanunu adlanir Koriolis quvvesini tesiri ile izah olunur Qatarlarin hereket istiqametinde qutblere dogru baxdiqda simalda sag cenubda ise sol relslerin daha cox yeyilmesi de Koriolis quvvesinin tesiri ile elaqedardir Koriolis quvvesinin tesiri ile simal yarimkuresinde serqe cenub yarimkuresinde qerbe dogru meyl edir Mermi meridian uzre cenuba dogru hereket etdikde ise eksine olacaq Ekvator boyu qerbe dogru hereket eden mermi Koriolis quvvesinin tesiri ile Yere sixildigi halda serqe dogru hereket zamani Yerden uzaqlasir Reqqasin reqs mustevisine Koriolis quvvesini tesiri elm tarixinde muhum rol oynamisdir Fransiz alimi 1851 ci ilde uzunlugu 67 m olan riyazi reqqasla tecrube apararaq Koriolis quvvesinin tesirini numayis etdirmekle eyni zamanda Yerin oz oxu etrafinda firlandigini praktik olaraq tesdiq etmisdir Fuko zaman kecdikce reqqasin reqs mustevisinin Yerin firlanma istiqametinin eksine dogru donduyunu musahide etmisdir Fuko reqqasina oxsar reqqas Leninqrad seherinde Isaaki kilsesinde saxlanilir Uzunlugu 98 m olan bu reqqas vasitesile qisa muddetde reqs mustevisinin donmesini musahide etmek olar Bu meqsedle reqqasi mueyyen bir mustevi uzre reqse getirib hemin musteviden bir qeder kenara taxta parcasi qoyurlar Mueyyen vaxt kecdikden sonra reqqasin reqs mustevisi donur ve yolunda olan taxta parcasina toxunaraq onu iteleyir Terpenmez meselen Gunesle bagli olan sisteme gore bu hadiseler cox asanliqla izah olunur reqqas etalet qanununa gore reqs mustevisini deyismez saxlayir Yer oz oxu etrafinda firlandigindan reqqasin reqs mustevisi Yere nezeren donur