Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Kolumba qədərki dövrdə amerika ilə digər qitələr arasında əlaqələr
28–30 min il bundan əvvəl ehtimal olunur ki, müasir tipli insanlar Berinq adlanan quru körpüdə-Çukot və Alyaska arasında məskunlaşmışlar. Məhz bu dövrdən Şimali Amerikanın mədəniyyətinin tarixi başlayır. Müasir elm hesab edir ki, bu qitənin ilk sakinləri genetik cəhətlərinə görə protomonqoloid qrupuna məxsus olmuş altay, fin-uqor, tibet xalqlarına daha yaxındırlar. Təsdiqini tapmış bu fikirlər linqvistik və antropoloji əlamətlərə əsaslanmaqdadır. Amerikanın kəşfi və işğalı ilə digər avropalı çoxsaylı xalqların burada məskunlaşması ilə nəticələndi. Lakin bundan öncə bir sıra təmaslar baş vermişdir ki, bunlardan birini belə izah etmək olar:Belə ki, qayıq ilə avropalılara tanış olmayan bir insan tipi avropa sahillərinə yan almışdı və onların dəriləri qırmızı rəngə çalırdı. Ehtimal ki, bu gələnlər hindular olmuş və axına düşmüş, yollarını itirmiş buraya gəlib çatmışdılar. Bundan başqa daha bir ehtimalda vardır ki, Çin və Yaponiya bu ərazilərlə təmasda olmuşdur. Burada tapılan əşya və məmulatlar bunu deməyə imkan verir. Həmçinin Çin xəritələrində də bu ərazilərlə bağlı yerlər göstərilmişdir. Bu Kolumb öncəsi mövcud olan təmaslara aid olanlardı. Kolumb Amerikanı avropalılar üçün kəşf etmişdi, asiyalı və digərləri üçün deyil. Amma yuxarıda sadaladıqlarımız bizə imkan verir ki, Kanada ilə Asiya qitəsi arsında əlaqələrin olduğunu söyləyək. Təbii ki bunlar hamısı bir ehtimal olaraq qalır. Bundan başqa, bu ərazilərə Kolumba qədər Skandinaviya Vikinqlərininin də güclü təmasları olduğu barədə məlumatlar var. Vikinqlər bir sıra ərazilərə getmiş, yağmalamış, talamış və öz təsirlərini yaymışlar. Şimali Amerikaya isə Leif Eriksonun başçılığındakı vikinqlər Lans'O Medousda, Labradorda, Nyufaundlenddə bir sıra məskunlaşma vahidləri qurdular. Qrenlandiyadakı Skandinav koloniyası təxminən 500 il mövcud oldu. İsland saqalarına(dastan, rəvayətlərinə) görə, Vikinqlər İslandiyadan Qrenlandiya ərazisinə təxminən 985–986-cı illərdə gəlmişlər. Qrenlandiyada 2 məskən meydana gəldi:Şərq məskəni, Qrenlandiyanın cənub-qərb ucunda, qərb məskəni isə bugünkü Nuukun daxili sahillərindəki əraziyə qədər olan təxminən 500 km-lik ərazini əhatə edirdi. Əhali təxminən 2000–3000 nəfər idi. Tədqiqatlar zamanı buradan 400 təsərrüfat sahəsi təsbit edilmişdir. Burada həmçinin Norveç Qrenlandiyasının bir yepiskopluğu da vardı.1380-ci ildə Norveç krallığı Danimarka ilə fərdi bir birlik meydana gətirdi.14-cü əsrdən buradakı məskunlaşmalar azalmağa başladı. Qərbdəki məskunlaşma 1350-ci illərdə tərk edilməyə başladı və son yepiskop 1377-ci ildə öldü. Bu ərazilərdə saqalarda izah olunan Vinland(Şərab ölkəsi), Helluland(meşələrin ərazisi) və Markland ərazi vahidləri qurulmuşdur. Ərazidəki digər məskunlaşma vahidi olan Lans'O Medou, Kanada Nyufaundlendi və Labrador əyalətində, Nyudaundlendin ən şimalındakı bir arxeoloji yerdir. Bundan başqa, Point Rouz və ya Fırtınalı nöqtə adlandırılan yer isə, Kanadanın Atlantik okeanı sahillərində, Nyufaundlendin cənub-qərb ucunda, Kodroy yaxınlarında yerləşən bir yerdir.
Kanadada avropalıların məskunlaşması ərəfəsində yerli əhalinin inkişaf səviyyəsi
Kolumba qədərki amerikada, o cümlədən Kanada ərazisində bir sıra yerli xalqlar yaşayırdılar. Bunların bir çoxunda maddi və mənəvi məsələlərdə oxşarlıqlar da mövcud idi. Bu qəbilələrin bir çoxu bir-biri ilə müharibələr aparır, digərinin ərazisini işğal edir, digərləri isə sakit həyat tərzi keçirirdi. Əsas işləri arasında ovçuluq və əkinçilik, sahilboyu ərazilərdə və çay kənarlarında yaşayan xalqlar isə balıqçılıqla da məşğul olurdular. Kanada ərazisində yaşayan əsas xalqlardan İrokezləri, Huronları, Alqonkinləri, Beothukları, Mikmakları, Bləkfutları və bir sıra digər xalqları göstərmək olar. Bu xalqlar içərisində ən böyük və döyüşkəni İrokezlər idi. Onların özünəməxsus idarəçiliyi vardı və onlar liqa yaratmış, liqaya isə 5 İrokez qəbiləsi-Seneka, Kayuqa, Onondaqa, Oneyda və Mohauklar daxil idi. Tuskaroranın liqaya qatılması ilə sayları 6 oldu. Onların hazırkı sayı ABŞ-də 60 min, Kanadada isə 30 minə yaxındır. Əsas məşğuliyyətləri toxa əkinçiliyi idi. Bundan başqa tütün, günəbaxan, noxud, paxla, çətənə və s. becərirdilər. Kişilər ovçuluqla məşğul olur, balığı tilov və səbətlə ovlayırdılar. İrokez qəbilələrində nəsillərin sayı stabil deyildi. Belə ki, Onondaqa, Kayuqa və Tuskarorada 8 nəsil, Mohauk və Oneydalarda isə 3 nəsil ayrılırdı. Digər xalqlardan daha biri isə Alqonkinlər idi. Şimali Amerikanın şərq hissəsində məskunlaşan alqonkinlərdən Kri, Montanye və Naskapiləri göstərmək olar. Təsərrüfat xüsusiyyətlərinə görə Krilər 2 qrupa ayrılırdılar:Düzən və meşə. Düzəndə yaşayan krilərin əsas məşğuliyyəti atçılıq və bizon ovu idi. XIX əsrdə Kanada müstəmləkəçiləri onların ov sahələrini ələ keçirmiş, onları rezervasiyalara köçürmüşdülər. Montanye qəbilələri Labradorun cənubunda, Naskapilər isə onların bir qədər şimalında məskunlaşmışdılar. Onlar köçəri ovçuluq və balıqçılıqla məşğul olurdular. Ümumi sayları isə hazırda 15 min nəfərdir. Daha bir qəbilə qrupu atapasklardır. Kanadanın şimalında yaşayan bütün atapask qəbilələri şərq və qərb qrupuna ayrılırdı. Makkenzi çayı hövzəsində yaşayanlar şərq qrupunu təmsil edir. Krilərlə qonşuluqda isə Çaypevayi qəbiləsi yaşayırdı. Şərq qrupunda köçəri ovçuluq, qərb qrupunda balıqçılıq da ovçuluq qədər mühüm yerə malik idi. Qərbi Atapask qrupuna Yukon çayı boyunca yerləşən naxani, sekani və s. qəbilələri daxildir.
XV əsrin sonu-XVI əsrin əvvəllərində Kanadanın Avropalılar tərəfindən tədqiq edilməsi
XV əsrin sonunda Avropada bu vaxtadək məlum olmayan torpaqların mövcudluğu fikri meydana çıxdı. Yeni məkanların kəşfində dənizçilər mühüm rol oynadığından liman şəhərləri arasında güclü rəqabət gedirdi.1492-ci ilin 12 oktyabrında Xristofor Kolumb və ekipajı Santa Mariya, Nina və Pinta gəmiləri ilə yeni ərazilər kəşf etdi. Bundan sonra bir çox Avropa ölkələri, o cümlədən İngiltərə, Fransa, Hollandiya, Portuqaliya və Danimarka kimi dövlətlər yeni kəşf edilməmiş ərazilərdə öz ekspedisiyalarına başladı. Bunlar əsasən yeni ərazilər və qiymətli vəsaitlər üçün həyata keçirilirdi. Tordesilyas-Aleksandriya sistemində Papanın verdiyi 3 bullaya əsasən yeni ərazilər İspaniya və Portuqaliya arasında bölündü. Papa VI Aleksandrın "Demarkasiya xətti" adlanan məşhur bullasına görə Braziliyanın şərq hissəsi istisna olmaqla, bütün yeni ərazilər İspaniyaya verildi. Lakin, bulla dərc edildiyi ilk gündən etibarən narazılıq doğururdu. Portuqallar Braziliyanı müstəmləkəyə çevirdilər və həmçinin, Kanada ərazisində də bir sıra uğursuz cəhdlərdə görüldülər. 1499–1500-cü illərdə Joao Fernandez Lavrador "Labrador"un xarici görünüşünü təsvir etdi. O Şimal-şərqi Atlantik və Qrenlandiyaya səfər etdi.1501–1502-ci illərdə Korte Real qardaşları Qrenlandiyanı xəritələşdirdilər. Tam olmayan dəlilə görə onların atası Joao Vaz Korte Real 1473-cü ildə Şimali Amerikada-Terra Nova do Bakalhauya(Treska Nyufaundlendi) ekspedisiya edir.1506-cı ildə Portuqaliya kralı I Manuel Nyufaundlend sularında treska balıqçıları üçün vergilər yaratdı.1521-ci ildə Yeni Şotlandiyada balıqçılıq qarovulxanaları quruldu. Portuqaliya müstəmləkəçiləri diqqətlərini Cənubi Ameriaya cəmləşdirərkən bu ərazilər artıq tərk edilməyə başlandı. Fransız tədqiqatları isə bu ərazilərdə əsasən kral I Frensiskin dövründən başlayır.1524-cü ildə Genuyalı tədqiqatçı Covanni de Verazzano Nyu-York limanı ilə Narraqanset körfəzi daxilində olmaqla, Karolina və Nyufaundlend arasındakı bir ərazini tədqiq etdi. O, Yeni İspaniya və İngilis Nyufaundlendi arasındakı əraziyə Franseska və Nova Qallia adını verdi. Daha bir məşhur fransız tədqiqatçısı isə Jak Kartyedir. Kartye 1534–1542-ci illər arası bu ərazilərə 3 ekspedisiya təşkil edir. İlk səfəri 1534-cü ildə, ikinci səfəri 1535–1536-cı illərdə, üçüncü səfəri isə 1541–1542-ci illərdə reallaşmışdır. İngilis tədqiqatçılarından isə bu dövrdə Şimali Amerikaya ekspedisiya edən tədqiqatçı isə Con Kabot olmuşdur. O,1497-ci ildə kiçik gəmisi "Mattyu"dan 18 nəfərlik ekipajla yola çıxdı. Kabotun tam çatdığı ərazi mübahisəlidir. Amma ehtimal ki, bu ərazi Cənubi Labrador, Nyufaundlend və ya Keyp-Breton ola bilər. O çatdığı ərazidə Kral Henri adına ingilis və venesiya bayraqları qaldırdı. O da əvvəl Kolumb kimi doğru yerə gəldiyinə inanırdı.
Kanada ərazisində fransız koloniyalarının yaradılması
1534-cü ildə Jak Kartye ilk səfərinə çıxdı. O 1534-cü ilin 10 mayından başlayaraq, Nyufaundlend hissələrini, Kanadanın Atlantik bölgələrini və Müqəddəs Lavrenti körfəzi hissələrini araşdırdı.24 İyulda Fransa torpağı olduğu bilinən yerə xaç basdırdı(Qaspe yarımadasında). Xaçın üzərində bu sözlər yazılmışdı: "Yaşasın Fransa kralı". O, sentyabrda Fransaya geri döndü və Asiya sularında olduğundan əmin idi. İkinci səfərə 19 may 1535-ci ildə 3 gəmi və 110 nəfərlik ekipajla yola çıxdı. Onların yanında ilk səfərdə özləri ilə Fransaya apardığı iki İrokez məhbusda vardı. Kartye Müqəddəs Lavrenti körfəzinə çatdı və ilk dəfə olaraq çayla yuxarı qalxmağa başladı. Şef Donnakonanın idarə etdiyi İrokez paytaxtı olan Stadakonaya gəldi. Öz əsas gəmilərini Stadakonaya yaxın bir ərazidə buraxdı və 2 oktyabr 1535-ci ildə Hoçelaqaya(indiki Monreala) yolunu davam etmək üçün ən kiçik gəmisini istifadə etdi.1535–1536-cı ilin qışını burada qalmağa qərar verdi. Çünki, Fransaya dönmək artıq gec idi. Kartye və ekipajı 1536-cı ilin aprelinədək Kvebekin aşağısında yerləşən Müqəddəs Çarlz çayının qatı donmuş ərazisində qalmalı oldu. Buzun qalınlığı sahildə 4 fut(1,2 m), çayda isə 1,8 metr idi. O,1536-cı il 15 iyulda San-Maloya gəldi və ən qazanclı 14 aylıq səfərini tamamladı. Kartye üçüncü səfərinə saray əyanı olan Jan Fransua la Rok de Robervalla birgə,23 may 1541-ci ildə 5 gəmiylə San-Malodan yola düşdü. Bu dəfə Şərqə keçid tapmaq düşüncəsi unuduldu və əsas məqsəd Saquenay krallığının sərvətlərini tapmaq idi. Onlar həmçinin Müqəddəs Lavrenti boyunca daimi məskunlaşmalar təmin etmək istəyirdilər. Stadakonaya çatan Kartye yenidən İrokezlərlə bir araya gəldi, lakin, burada yaxşı qarşılanmadı. Məskəni burada qurmamağa qərar verdi. Məskən Kvebekin Keyp-Ruj bölgəsində quruldu. Adamlar burada qiymətli əşya bildiyi hər şeyi toplamağa başladılar. Lakin , Fransada bunların kvars kristalları və dəmir pirit olduğu müəyyən olundu. Sonralar buna görə belə bir ifadə meydana gəldi:"faux comme les diamants du Canada"-yəni "Kanada qızılı kimi saxtadır". Gəmilərin ikisi sentyabrın 2-də Fransaya geri döndü. Sonda Kartye özüdə Robervalsız Fransaya gecəykən gizlicə yola çıxdı. Burada qalan Roberval Çarlsburq Royalda qalmağı əmr etdi.1543-cü ildə xəstəlik üzündən bura tərk edildi. İndiki Ceksonvil-Florida yəni Fort Karolinanın əsası 1564-cü ildə qoyuldu. Müqəddəs Auqustindən gələn ispanlar buranı dağıtdı.1599-cu ildə Tadussakda 16 ticarət postu quruldu.1604-cü ildə Akadiada, Sent-Krua aadasında qısa müddətli bir koloniya vardı. Koloniya əhalisi sinqa xəstəliyindən əziyyət çəkirdi. Növbəti il koloniya Port Royala köçürüldü.1608-ci ildə Duqua, Şampleyndən Müqəddəs Lavrenti sahillərində yeni bir koloniyanın qurulmasını istədi. O, öz Don-de-Diö -"Tanrının hədiyyəsi" adlı gəmisi ilə yola çıxdı. O,1608-ci ildə Kvebekin əsasını qoydu.1634-cü ildə Jan Nikola, La Bay de Puantsın(Qrin Bay) əsasını qoydu. Həmin il, Sör de Laviolett Trua-Rivierin əsasını qoydu.1642-ci ildə Paul de Şomdi Sör de Mezonnöv, Vill-marinin(Monrealın) əsasını qoydu. Lui Joliet və Jak Markit Solt, Sent-Merinin (1668) və Sent-İqnasın(1671) əsasını qoydular.
Kanada və 1789-cu il Fransa burjua inqilabı
Tarixi hadisələr təcrid halındadır. Dünyanın bir tərəfindəki hadisələr digərində çox əhatəli və uzun müddətli təsirlərə sahib ola bilir və Fransız İnqilabı (1789–1799) bunun mükəmməl bir nümunəsidir. Insanlıq tarixindəki ən təsirli hadisələrdən biri olaraq qəbul edilən geniş diametrli siyasi və ictimai qarışıqlıq, İngilis Şimali Amerikasında qətiliklə hiss edildi. Kanadalılar inqilaba necə reaksiya verdi? İngilis və Fransız əhalisi arasında buna münasibət fərqlilikləri oldu mu? Son olaraq, Fransız İnqilabı İngilis Şimali Amerikasını necə dəyişdirdi?
Xalqın reaksiyası
İngilis və Fransız Kanadalı dəstəkçiləri arasındakı ən böyük fərq, Fransız vətəndaşlarının hələ də keçmiş Fransa ilə olan bağlarını hiss etməkdə olduqları idi. "La Gazette də Québec" kimi erkən İngilis Şimali Amerika qəzetləri, inqilabın hadisələrini yaxından izləyirdi və oxucularının duyğularını əks etdirirdi: Qəzetdə saylarından birində belə bir maraqlı məlumat əks olunmuşdu. "… bu gün heç şübhə yoxdurki, bu artıq bir üsyan deyil, gerçək bir inqilabdır. … Fransa bir daha əsla iki il əvvəl olduğu kimi olmayacaq" İngilis Şimali Amerikalılar, xüsusilə də rahiblərin və rahibələrin vəhşicəsinə öldürüldükləri haqqındakı məlumatların 1792-ci ildə ortaya çıxmağa başlamasıyla, inqilabın şiddət təbiətinə xüsusilə üstünlük vermədilər. XVI Lüdovikin edamına reaksiya olaraq, Böyük Britaniya Fransız səfirini və Fransanı bir müharibə bəyanatı ilə cavablamışdı. Bu qarışıqlığa qarışmaq istəməyən ABŞ hökuməti tərəfsizlik elanı nəşr etdi (1793). İngilis Şimali Amerikası, yenə də bir İngilis koloniyası olmasına baxmayaraq neytral ola bilmədi.
İngilis Şimali Amerikası və Fransa
Britaniya, Fransa inqilabının Atlantikə yayılmadığından və Şimali Amerika maraqlarını zəiflətdiyindən əmin olmaq üçün önləyici addımlarını atmağa qərar verdi. İngilis səlahiyyətlilər üç əhəmiyyətli şey etdi:
- Yuxarı və Aşağı Kanada yaradıldı.
- Fransız köç strategiyası idarə edildi.
- Koloniya üzərində nəzarəti möhkəmləndirmək üçün inqilabı istismar etdi.
Fransadakı hadisələr İngilis Şimali Amerikasının yenidən təşkilatlanması məsələsini sürətləndirdi. Yuxarı və Aşağı Kanadanın hər birinə öz seçdikləri məclislər, qanunvericilik şuraları və idarəçilər verildi. Hər əyalətə öz sxemləri istiqamətində özlərini idarə etməsinə icazə verərək Britaniya, bunun gərginliyi azaltacağına inandı və bu səbəblə Şimali Amerika imperiyasını qorumağı asanlaşdırmaqla qalmayıb, üsyanın toxumlarının Aşağı Kanadada da baş verməsinin qarşısını aldı. Bir başqa yol da xalqın qorxusunu artırmaq idi. İngilis Kanadalılar, böyük Fransız əhalisi səbəbiylə İnqilabın burada baş verəcəyindən qorxdu. İngilislər casusluğa başladılar, saxta məlumatlar tapdılar və şübhəli bir casus olan David McLanenin edam edilməsində rol oynadılar. Fransız Kanadalılar axmaq deyildi, İngilislərin etdiklərinin fərqində idilər. Öz İnqilablarını başlamağa heç ehtiyac duymadıqlarını düşünürdülər.
Uzun dövr ərzində təsirləri
Kanada üzərindəki İngilis suverenliyinin güclənməsi və Yuxarı və Aşağı Kanadanın qurulması, ümumi olaraq Fransız İnqilabının Kanadadakı ən əhəmiyyətli təsirləri olaraq düşünülə bilər. Bununla birlikdə, bundan aşağıdakı məsələlər ortaya çıxdı.
- İnqilabın ruhu, 1837-ci ildə Yuxarı və Aşağı Kanadanın uğursuz üsyanlarında hiss edildi.
- Aşağı Kanadada keşişlərin ani bir şəkildə ayağa qalxması, kilsənin Kvebekin gələcəyi mövzusundakı mövqeyini gücləndirdi. Katolik Kilsəsinin əyalət üzərindəki təsiri 1960-cı illərə kimi davam etdi.
- Kanadanın görünüşü inqilabdan sonra dəyişdi.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Kolumba qederki dovrde amerika ile diger qiteler arasinda elaqeler28 30 min il bundan evvel ehtimal olunur ki muasir tipli insanlar Berinq adlanan quru korpude Cukot ve Alyaska arasinda meskunlasmislar Mehz bu dovrden Simali Amerikanin medeniyyetinin tarixi baslayir Muasir elm hesab edir ki bu qitenin ilk sakinleri genetik cehetlerine gore protomonqoloid qrupuna mexsus olmus altay fin uqor tibet xalqlarina daha yaxindirlar Tesdiqini tapmis bu fikirler linqvistik ve antropoloji elametlere esaslanmaqdadir Amerikanin kesfi ve isgali ile diger avropali coxsayli xalqlarin burada meskunlasmasi ile neticelendi Lakin bundan once bir sira temaslar bas vermisdir ki bunlardan birini bele izah etmek olar Bele ki qayiq ile avropalilara tanis olmayan bir insan tipi avropa sahillerine yan almisdi ve onlarin derileri qirmizi renge calirdi Ehtimal ki bu gelenler hindular olmus ve axina dusmus yollarini itirmis buraya gelib catmisdilar Bundan basqa daha bir ehtimalda vardir ki Cin ve Yaponiya bu erazilerle temasda olmusdur Burada tapilan esya ve memulatlar bunu demeye imkan verir Hemcinin Cin xeritelerinde de bu erazilerle bagli yerler gosterilmisdir Bu Kolumb oncesi movcud olan temaslara aid olanlardi Kolumb Amerikani avropalilar ucun kesf etmisdi asiyali ve digerleri ucun deyil Amma yuxarida sadaladiqlarimiz bize imkan verir ki Kanada ile Asiya qitesi arsinda elaqelerin oldugunu soyleyek Tebii ki bunlar hamisi bir ehtimal olaraq qalir Bundan basqa bu erazilere Kolumba qeder Skandinaviya Vikinqlerininin de guclu temaslari oldugu barede melumatlar var Vikinqler bir sira erazilere getmis yagmalamis talamis ve oz tesirlerini yaymislar Simali Amerikaya ise Leif Eriksonun basciligindaki vikinqler Lans O Medousda Labradorda Nyufaundlendde bir sira meskunlasma vahidleri qurdular Qrenlandiyadaki Skandinav koloniyasi texminen 500 il movcud oldu Island saqalarina dastan revayetlerine gore Vikinqler Islandiyadan Qrenlandiya erazisine texminen 985 986 ci illerde gelmisler Qrenlandiyada 2 mesken meydana geldi Serq meskeni Qrenlandiyanin cenub qerb ucunda qerb meskeni ise bugunku Nuukun daxili sahillerindeki eraziye qeder olan texminen 500 km lik erazini ehate edirdi Ehali texminen 2000 3000 nefer idi Tedqiqatlar zamani buradan 400 teserrufat sahesi tesbit edilmisdir Burada hemcinin Norvec Qrenlandiyasinin bir yepiskoplugu da vardi 1380 ci ilde Norvec kralligi Danimarka ile ferdi bir birlik meydana getirdi 14 cu esrden buradaki meskunlasmalar azalmaga basladi Qerbdeki meskunlasma 1350 ci illerde terk edilmeye basladi ve son yepiskop 1377 ci ilde oldu Bu erazilerde saqalarda izah olunan Vinland Serab olkesi Helluland meselerin erazisi ve Markland erazi vahidleri qurulmusdur Erazideki diger meskunlasma vahidi olan Lans O Medou Kanada Nyufaundlendi ve Labrador eyaletinde Nyudaundlendin en simalindaki bir arxeoloji yerdir Bundan basqa Point Rouz ve ya Firtinali noqte adlandirilan yer ise Kanadanin Atlantik okeani sahillerinde Nyufaundlendin cenub qerb ucunda Kodroy yaxinlarinda yerlesen bir yerdir Kanadada avropalilarin meskunlasmasi erefesinde yerli ehalinin inkisaf seviyyesiKolumba qederki amerikada o cumleden Kanada erazisinde bir sira yerli xalqlar yasayirdilar Bunlarin bir coxunda maddi ve menevi meselelerde oxsarliqlar da movcud idi Bu qebilelerin bir coxu bir biri ile muharibeler aparir digerinin erazisini isgal edir digerleri ise sakit heyat terzi kecirirdi Esas isleri arasinda ovculuq ve ekincilik sahilboyu erazilerde ve cay kenarlarinda yasayan xalqlar ise baliqciliqla da mesgul olurdular Kanada erazisinde yasayan esas xalqlardan Irokezleri Huronlari Alqonkinleri Beothuklari Mikmaklari Blekfutlari ve bir sira diger xalqlari gostermek olar Bu xalqlar icerisinde en boyuk ve doyuskeni Irokezler idi Onlarin ozunemexsus idareciliyi vardi ve onlar liqa yaratmis liqaya ise 5 Irokez qebilesi Seneka Kayuqa Onondaqa Oneyda ve Mohauklar daxil idi Tuskaroranin liqaya qatilmasi ile saylari 6 oldu Onlarin hazirki sayi ABS de 60 min Kanadada ise 30 mine yaxindir Esas mesguliyyetleri toxa ekinciliyi idi Bundan basqa tutun gunebaxan noxud paxla cetene ve s becerirdiler Kisiler ovculuqla mesgul olur baligi tilov ve sebetle ovlayirdilar Irokez qebilelerinde nesillerin sayi stabil deyildi Bele ki Onondaqa Kayuqa ve Tuskarorada 8 nesil Mohauk ve Oneydalarda ise 3 nesil ayrilirdi Diger xalqlardan daha biri ise Alqonkinler idi Simali Amerikanin serq hissesinde meskunlasan alqonkinlerden Kri Montanye ve Naskapileri gostermek olar Teserrufat xususiyyetlerine gore Kriler 2 qrupa ayrilirdilar Duzen ve mese Duzende yasayan krilerin esas mesguliyyeti atciliq ve bizon ovu idi XIX esrde Kanada mustemlekecileri onlarin ov sahelerini ele kecirmis onlari rezervasiyalara kocurmusduler Montanye qebileleri Labradorun cenubunda Naskapiler ise onlarin bir qeder simalinda meskunlasmisdilar Onlar koceri ovculuq ve baliqciliqla mesgul olurdular Umumi saylari ise hazirda 15 min neferdir Daha bir qebile qrupu atapasklardir Kanadanin simalinda yasayan butun atapask qebileleri serq ve qerb qrupuna ayrilirdi Makkenzi cayi hovzesinde yasayanlar serq qrupunu temsil edir Krilerle qonsuluqda ise Caypevayi qebilesi yasayirdi Serq qrupunda koceri ovculuq qerb qrupunda baliqciliq da ovculuq qeder muhum yere malik idi Qerbi Atapask qrupuna Yukon cayi boyunca yerlesen naxani sekani ve s qebileleri daxildir XV esrin sonu XVI esrin evvellerinde Kanadanin Avropalilar terefinden tedqiq edilmesiXV esrin sonunda Avropada bu vaxtadek melum olmayan torpaqlarin movcudlugu fikri meydana cixdi Yeni mekanlarin kesfinde denizciler muhum rol oynadigindan liman seherleri arasinda guclu reqabet gedirdi 1492 ci ilin 12 oktyabrinda Xristofor Kolumb ve ekipaji Santa Mariya Nina ve Pinta gemileri ile yeni eraziler kesf etdi Bundan sonra bir cox Avropa olkeleri o cumleden Ingiltere Fransa Hollandiya Portuqaliya ve Danimarka kimi dovletler yeni kesf edilmemis erazilerde oz ekspedisiyalarina basladi Bunlar esasen yeni eraziler ve qiymetli vesaitler ucun heyata kecirilirdi Tordesilyas Aleksandriya sisteminde Papanin verdiyi 3 bullaya esasen yeni eraziler Ispaniya ve Portuqaliya arasinda bolundu Papa VI Aleksandrin Demarkasiya xetti adlanan meshur bullasina gore Braziliyanin serq hissesi istisna olmaqla butun yeni eraziler Ispaniyaya verildi Lakin bulla derc edildiyi ilk gunden etibaren naraziliq dogururdu Portuqallar Braziliyani mustemlekeye cevirdiler ve hemcinin Kanada erazisinde de bir sira ugursuz cehdlerde gorulduler 1499 1500 cu illerde Joao Fernandez Lavrador Labrador un xarici gorunusunu tesvir etdi O Simal serqi Atlantik ve Qrenlandiyaya sefer etdi 1501 1502 ci illerde Korte Real qardaslari Qrenlandiyani xeritelesdirdiler Tam olmayan delile gore onlarin atasi Joao Vaz Korte Real 1473 cu ilde Simali Amerikada Terra Nova do Bakalhauya Treska Nyufaundlendi ekspedisiya edir 1506 ci ilde Portuqaliya krali I Manuel Nyufaundlend sularinda treska baliqcilari ucun vergiler yaratdi 1521 ci ilde Yeni Sotlandiyada baliqciliq qarovulxanalari quruldu Portuqaliya mustemlekecileri diqqetlerini Cenubi Ameriaya cemlesdirerken bu eraziler artiq terk edilmeye baslandi Fransiz tedqiqatlari ise bu erazilerde esasen kral I Frensiskin dovrunden baslayir 1524 cu ilde Genuyali tedqiqatci Covanni de Verazzano Nyu York limani ile Narraqanset korfezi daxilinde olmaqla Karolina ve Nyufaundlend arasindaki bir erazini tedqiq etdi O Yeni Ispaniya ve Ingilis Nyufaundlendi arasindaki eraziye Franseska ve Nova Qallia adini verdi Daha bir meshur fransiz tedqiqatcisi ise Jak Kartyedir Kartye 1534 1542 ci iller arasi bu erazilere 3 ekspedisiya teskil edir Ilk seferi 1534 cu ilde ikinci seferi 1535 1536 ci illerde ucuncu seferi ise 1541 1542 ci illerde reallasmisdir Ingilis tedqiqatcilarindan ise bu dovrde Simali Amerikaya ekspedisiya eden tedqiqatci ise Con Kabot olmusdur O 1497 ci ilde kicik gemisi Mattyu dan 18 neferlik ekipajla yola cixdi Kabotun tam catdigi erazi mubahiselidir Amma ehtimal ki bu erazi Cenubi Labrador Nyufaundlend ve ya Keyp Breton ola biler O catdigi erazide Kral Henri adina ingilis ve venesiya bayraqlari qaldirdi O da evvel Kolumb kimi dogru yere geldiyine inanirdi Kanada erazisinde fransiz koloniyalarinin yaradilmasi1534 cu ilde Jak Kartye ilk seferine cixdi O 1534 cu ilin 10 mayindan baslayaraq Nyufaundlend hisselerini Kanadanin Atlantik bolgelerini ve Muqeddes Lavrenti korfezi hisselerini arasdirdi 24 Iyulda Fransa torpagi oldugu bilinen yere xac basdirdi Qaspe yarimadasinda Xacin uzerinde bu sozler yazilmisdi Yasasin Fransa krali O sentyabrda Fransaya geri dondu ve Asiya sularinda oldugundan emin idi Ikinci sefere 19 may 1535 ci ilde 3 gemi ve 110 neferlik ekipajla yola cixdi Onlarin yaninda ilk seferde ozleri ile Fransaya apardigi iki Irokez mehbusda vardi Kartye Muqeddes Lavrenti korfezine catdi ve ilk defe olaraq cayla yuxari qalxmaga basladi Sef Donnakonanin idare etdiyi Irokez paytaxti olan Stadakonaya geldi Oz esas gemilerini Stadakonaya yaxin bir erazide buraxdi ve 2 oktyabr 1535 ci ilde Hocelaqaya indiki Monreala yolunu davam etmek ucun en kicik gemisini istifade etdi 1535 1536 ci ilin qisini burada qalmaga qerar verdi Cunki Fransaya donmek artiq gec idi Kartye ve ekipaji 1536 ci ilin aprelinedek Kvebekin asagisinda yerlesen Muqeddes Carlz cayinin qati donmus erazisinde qalmali oldu Buzun qalinligi sahilde 4 fut 1 2 m cayda ise 1 8 metr idi O 1536 ci il 15 iyulda San Maloya geldi ve en qazancli 14 ayliq seferini tamamladi Kartye ucuncu seferine saray eyani olan Jan Fransua la Rok de Robervalla birge 23 may 1541 ci ilde 5 gemiyle San Malodan yola dusdu Bu defe Serqe kecid tapmaq dusuncesi unuduldu ve esas meqsed Saquenay kralliginin servetlerini tapmaq idi Onlar hemcinin Muqeddes Lavrenti boyunca daimi meskunlasmalar temin etmek isteyirdiler Stadakonaya catan Kartye yeniden Irokezlerle bir araya geldi lakin burada yaxsi qarsilanmadi Meskeni burada qurmamaga qerar verdi Mesken Kvebekin Keyp Ruj bolgesinde quruldu Adamlar burada qiymetli esya bildiyi her seyi toplamaga basladilar Lakin Fransada bunlarin kvars kristallari ve demir pirit oldugu mueyyen olundu Sonralar buna gore bele bir ifade meydana geldi faux comme les diamants du Canada yeni Kanada qizili kimi saxtadir Gemilerin ikisi sentyabrin 2 de Fransaya geri dondu Sonda Kartye ozude Robervalsiz Fransaya geceyken gizlice yola cixdi Burada qalan Roberval Carlsburq Royalda qalmagi emr etdi 1543 cu ilde xestelik uzunden bura terk edildi Indiki Ceksonvil Florida yeni Fort Karolinanin esasi 1564 cu ilde qoyuldu Muqeddes Auqustinden gelen ispanlar burani dagitdi 1599 cu ilde Tadussakda 16 ticaret postu quruldu 1604 cu ilde Akadiada Sent Krua aadasinda qisa muddetli bir koloniya vardi Koloniya ehalisi sinqa xesteliyinden eziyyet cekirdi Novbeti il koloniya Port Royala kocuruldu 1608 ci ilde Duqua Sampleynden Muqeddes Lavrenti sahillerinde yeni bir koloniyanin qurulmasini istedi O oz Don de Dio Tanrinin hediyyesi adli gemisi ile yola cixdi O 1608 ci ilde Kvebekin esasini qoydu 1634 cu ilde Jan Nikola La Bay de Puantsin Qrin Bay esasini qoydu Hemin il Sor de Laviolett Trua Rivierin esasini qoydu 1642 ci ilde Paul de Somdi Sor de Mezonnov Vill marinin Monrealin esasini qoydu Lui Joliet ve Jak Markit Solt Sent Merinin 1668 ve Sent Iqnasin 1671 esasini qoydular Kanada ve 1789 cu il Fransa burjua inqilabiTarixi hadiseler tecrid halindadir Dunyanin bir terefindeki hadiseler digerinde cox ehateli ve uzun muddetli tesirlere sahib ola bilir ve Fransiz Inqilabi 1789 1799 bunun mukemmel bir numunesidir Insanliq tarixindeki en tesirli hadiselerden biri olaraq qebul edilen genis diametrli siyasi ve ictimai qarisiqliq Ingilis Simali Amerikasinda qetilikle hiss edildi Kanadalilar inqilaba nece reaksiya verdi Ingilis ve Fransiz ehalisi arasinda buna munasibet ferqlilikleri oldu mu Son olaraq Fransiz Inqilabi Ingilis Simali Amerikasini nece deyisdirdi Xalqin reaksiyasi Ingilis ve Fransiz Kanadali destekcileri arasindaki en boyuk ferq Fransiz vetendaslarinin hele de kecmis Fransa ile olan baglarini hiss etmekde olduqlari idi La Gazette de Quebec kimi erken Ingilis Simali Amerika qezetleri inqilabin hadiselerini yaxindan izleyirdi ve oxucularinin duygularini eks etdirirdi Qezetde saylarindan birinde bele bir maraqli melumat eks olunmusdu bu gun hec subhe yoxdurki bu artiq bir usyan deyil gercek bir inqilabdir Fransa bir daha esla iki il evvel oldugu kimi olmayacaq Ingilis Simali Amerikalilar xususile de rahiblerin ve rahibelerin vehsicesine olduruldukleri haqqindaki melumatlarin 1792 ci ilde ortaya cixmaga baslamasiyla inqilabin siddet tebietine xususile ustunluk vermediler XVI Ludovikin edamina reaksiya olaraq Boyuk Britaniya Fransiz sefirini ve Fransani bir muharibe beyanati ile cavablamisdi Bu qarisiqliga qarismaq istemeyen ABS hokumeti terefsizlik elani nesr etdi 1793 Ingilis Simali Amerikasi yene de bir Ingilis koloniyasi olmasina baxmayaraq neytral ola bilmedi Ingilis Simali Amerikasi ve Fransa Britaniya Fransa inqilabinin Atlantike yayilmadigindan ve Simali Amerika maraqlarini zeifletdiyinden emin olmaq ucun onleyici addimlarini atmaga qerar verdi Ingilis selahiyyetliler uc ehemiyyetli sey etdi Yuxari ve Asagi Kanada yaradildi Fransiz koc strategiyasi idare edildi Koloniya uzerinde nezareti mohkemlendirmek ucun inqilabi istismar etdi Fransadaki hadiseler Ingilis Simali Amerikasinin yeniden teskilatlanmasi meselesini suretlendirdi Yuxari ve Asagi Kanadanin her birine oz secdikleri meclisler qanunvericilik suralari ve idareciler verildi Her eyalete oz sxemleri istiqametinde ozlerini idare etmesine icaze vererek Britaniya bunun gerginliyi azaltacagina inandi ve bu sebeble Simali Amerika imperiyasini qorumagi asanlasdirmaqla qalmayib usyanin toxumlarinin Asagi Kanadada da bas vermesinin qarsisini aldi Bir basqa yol da xalqin qorxusunu artirmaq idi Ingilis Kanadalilar boyuk Fransiz ehalisi sebebiyle Inqilabin burada bas vereceyinden qorxdu Ingilisler casusluga basladilar saxta melumatlar tapdilar ve subheli bir casus olan David McLanenin edam edilmesinde rol oynadilar Fransiz Kanadalilar axmaq deyildi Ingilislerin etdiklerinin ferqinde idiler Oz Inqilablarini baslamaga hec ehtiyac duymadiqlarini dusunurduler Uzun dovr erzinde tesirleri Kanada uzerindeki Ingilis suverenliyinin guclenmesi ve Yuxari ve Asagi Kanadanin qurulmasi umumi olaraq Fransiz Inqilabinin Kanadadaki en ehemiyyetli tesirleri olaraq dusunule biler Bununla birlikde bundan asagidaki meseleler ortaya cixdi Inqilabin ruhu 1837 ci ilde Yuxari ve Asagi Kanadanin ugursuz usyanlarinda hiss edildi Asagi Kanadada kesislerin ani bir sekilde ayaga qalxmasi kilsenin Kvebekin geleceyi movzusundaki movqeyini guclendirdi Katolik Kilsesinin eyalet uzerindeki tesiri 1960 ci illere kimi davam etdi Kanadanin gorunusu inqilabdan sonra deyisdi