Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Riyazi elm ilə məşğul olan hər kəs Kainatımızın təxminən 13.82 milyard il yaşında olduğunu biləcəklər. Müqayisə edilməsi üçün Günəş sisteminin yaşı 4.6 milyard il, Dünyanın yaşı 4.53 milyard il, canlılığın yaşı 3.9 milyard il, çoxhüceyrəli həyatın yaşı 1 milyard il, ilk onurğalıların yaşı 375 milyon il, ilk primatların yaşı 47 milyon il, ilk insansının yaşı 6 milyon il, ilk insan növünün (Homo sp.) yaşı 2 milyon il, növümüzün yaşı isə 200.000 ildir.
Ancaq Kainatın yaşının necə hesablandığı bir çoxlarının bilmədiyi bir mövzudur. Hər nə qədər yenə məşhur səviyyədə fizikayla maraqlanan biri, Kainatın yaşının hesablanmasında “qırmızıya sürüşmə” və ya “Kainatın genişlənmə sürəti” kimi anlayışlara müraciət etmiş olsalar da, bunların riyazi olaraq hesablanmasının necə istifadə edildiyini bir çox adam bilməyəcək.
İlk olaraq, Kainatın yaşını hesablaya bilmək üçün Kainatımızın genişlənməkdə olan bir quruluş sahib olduğunu qəbul etməliyik. Bu, əlimizdəki bütün müşahidələrlə uyğun bir iddiadır və Habbl qanunu, qalaktik çoxluqların bir-birindən uzaqlaşmış olmasını birbaşa isbatlamağımızı təmin edir. Ayrıca bu məlumat parçası, Kainatımızın keçmişdə bu günə nisbətən daha kiçik olduğunun göstəricisidir. Bu vacibdir, çünki hesablarımızı buna istinad etmək məcburiyyətindəyik.
Kainatın yaşını hesablaya bilmək üçün kainatın görünən genişlənmə sürətinin (bu anda qalaktika çoxluqlarının bir-birindən uzaqlaşma miqdarının) Kainatın tarixi boyunca sabit olduğunu güman edə bilərik. Əlbəttə ki, bu doğru deyil və belə bir fərziyyə hesabımıza bir miqdar səhv qatacaq, ancaq yenə də hesabları asanlaşdırması baxımından faydalı bir fərziyyə olduğunu deyə bilərik. Onsuz da görəcəyiniz kimi nəticəsi də elə ciddi dəyişməyəcəkdir.
Əgər ki qalaktika çoxluqlarının bir-birindən uzaqlaşma sürətini Kainatın genişlənmə sürəti olaraq qəbul etsək, qalaktikaların bir-birindən nə qədər müddət əvvəl ayrılmağa başladığını da hesablaya bilərik, çünki aralarında məsafəni də dəqiq olaraq bilirik. Bu da, ilk genişləmənin nə vaxt başladığını, bu səbəbdən Böyük Partlayışın nə zaman baş verdiyini və buna görə də Kainatın yaşını verəcək.
Əlbəttə ki, Kainatın genişlənmə sürəti, onun yaşına da birbaşa təsir edir. Əgər ki Kainat çox sürətli bir şəkildə genişləyirsə, günümüzdəki genişliyinə nisbi olaraq qısa bir müddətdə çata biləcək və buda gənc bir Kainat da yaşamış olduğumuza səbəb olacaqdır. Ancaq əgər ki genişlənmə nisbi olaraq yavaşdırsa,buda yəqin ki, çox yaşlı bir Kainat içərisində yaşayırıq deməkdir. Çünki indiki vaxtda müşahidə etdiyimiz qalaktikalar arası məsafələrin meydana gəlməsi üçün həddindən artıq uzun bir müddət lazım olacaqdır.
Habl Teleskopundan əldə etdiyimiz vizual məlumatlarla mütəxəsislər tərəfindən aparılan təhlillər sayəsində Kainatın genişlənmə sürətinin Habl Sabit (H0) ilə əlaqəli olduğunu bilirik. Bu sabit, bir-birindən uzaqlaşan qalaktikalardan birindən digərinə gələn işığın “qırmızıya sürüşmə” miqdarına bağlı olaraq müəyyənləşdirilir. Bu hadisə, müəyyən bir dalğa boyuna sahib olan işığın qət etdiyi yolun Kainatın genişlənməsi səbəbindən “uzanması”, buna görə də dalğanın sanki bir spagetti kimi uzanaraq tezliyinin düşməsi və buna görə də daha qırmızımtıl bir dalğa boyuna sürüşməsinə verilən addır. Bunun nə qədər sürətli yaşandığına bağlı olaraq, Kainatın genişlənmə sürətini təyin edə bilirik.
Habl Qanunundan istifadə edərək, Kainatın təxminən yaşını hesablamaq mümkündür. Deyək ki, müşahidə etdiyimiz iki qalaktika arasındakı məsafə “D” olsun. Bu ikisinin bir-birindən görünən uzaqlaşma sürəti “v” olsun. Bu vəziyyətdə, bu qalaktikalar bir zamanlar bir-birlərinə “dəyəcək qədər” yaxın məsafədə olduğu halda Kainatın genişlənməsi səbəbiylə indiki vaxtda bir-birlərindən “v” sürətiylə, “D” qədər uzaqlaşmışdırlar. Əgər ki sadə bir şəkildə D’ni, v’yə bölsək, bu uzaqlaşmağın hansı müddətdə yaşandığını təyin edə bilərik ki, bu da bizə Kainatın yaşını verəcəkdir. Bunu başa düşməyin ən asan bir yolu budur: Əgər ki Bakı ilə Balakən arasındakı 471 kilometrlik məsafəni saatda 100 kilometr ilə qət etdiyimizi biliriksə, bu vəziyyətdə 471’i 100-ə bölərək 4.71 saat müddətini əldə edə bilərik. Bax edəcəyimiz də eynilə budur. İndi, bildiklərimizi bir yerə gətirək:
t = D / v
Bu tənliyin bizə Kainatın yaşını verəcəyini demişdik. Bununla birlikdə, Habl Qanunu genişlənmə sürətinin Habl sabit ilə qalaktikalar-arası məsafə qədər olduğunu ifadə edir. Bunu belə ifadə edə bilərik:
v = H0 * D
Bu vəziyyətdə, bu ikinci tənliyi birinci tənliyə yerləşdirəcək olsaq, “D” deyişkəninin bir-birini sadələşdirdiyini görərik. Bu vəziyyətdə geriyə qalan budur:
t = 1 / H0
İndiki vaxtda müşahidə məlumatlarına əsaslanaraq əldə etdiyimiz ən yaxşı Habl sabiti megaparsek (30.800 katrilyon kilometr) başına və saniyə başına 73 kilometrdir (H0 = 73 km / s / Mpc). Burda megaparsek ilə kilometri sadələşdirsək, Habl sabitinin eyni zamanda belə də ifadə edilə biləcəyimizi görərik:
H0 = 2.37 x 10-18 1 / s
Bu vəziyyətdə, bu sabiti bir əvvəlki tənlikdə yerinə yazıb hesablamanı etsək, qarşımıza çıxan müddət 421.94 katrilyon saniyədir. Bu zaman miqdarını ilə çevirəcək olsaq:
t = 13.4 milyard il
qarşımıza çıxacaqdır.
Göründüyü kimi əldə edilən bu ədədin üzərində 420 milyon il qədər səhv var, çünki burda sizə çox sadə bir hesablama təqdim etdik. Lakin əgər ki həm Habl sabit üzərindəki inkişaf etdirmələri hesaba qatıb, həm də Kainatın genişlənmə sürətinin xüsusilə də ilk başlarda sabit bilməyəcəyini nəzərə alsanız, 13.82 milyard il sayını əldə etməyiniz mümkün olacaq. İndiki vaxtda Avropa Kosmos Agentliyi tərəfindən həyata keçirilən Planck işlərindən gələn məlumatları istifadə edərək daha məqsədəuyğun hesablamalar aparılır. Kainatımızın yaşını sadə şəkildə hesablaya bilirik.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Riyazi elm ile mesgul olan her kes Kainatimizin texminen 13 82 milyard il yasinda oldugunu bilecekler Muqayise edilmesi ucun Gunes sisteminin yasi 4 6 milyard il Dunyanin yasi 4 53 milyard il canliligin yasi 3 9 milyard il coxhuceyreli heyatin yasi 1 milyard il ilk onurgalilarin yasi 375 milyon il ilk primatlarin yasi 47 milyon il ilk insansinin yasi 6 milyon il ilk insan novunun Homo sp yasi 2 milyon il novumuzun yasi ise 200 000 ildir Korreksiya faktorunun qiymeti olan F iki kosmoloji parametrin funksiyasi kimi gosterilib hazirki fraksional sixliq Wm ve kosmoloji sabit sixliq WL Ancaq Kainatin yasinin nece hesablandigi bir coxlarinin bilmediyi bir movzudur Her ne qeder yene meshur seviyyede fizikayla maraqlanan biri Kainatin yasinin hesablanmasinda qirmiziya surusme ve ya Kainatin genislenme sureti kimi anlayislara muraciet etmis olsalar da bunlarin riyazi olaraq hesablanmasinin nece istifade edildiyini bir cox adam bilmeyecek Ilk olaraq Kainatin yasini hesablaya bilmek ucun Kainatimizin genislenmekde olan bir qurulus sahib oldugunu qebul etmeliyik Bu elimizdeki butun musahidelerle uygun bir iddiadir ve Habbl qanunu qalaktik coxluqlarin bir birinden uzaqlasmis olmasini birbasa isbatlamagimizi temin edir Ayrica bu melumat parcasi Kainatimizin kecmisde bu gune nisbeten daha kicik oldugunun gostericisidir Bu vacibdir cunki hesablarimizi buna istinad etmek mecburiyyetindeyik Kainatin yasini hesablaya bilmek ucun kainatin gorunen genislenme suretinin bu anda qalaktika coxluqlarinin bir birinden uzaqlasma miqdarinin Kainatin tarixi boyunca sabit oldugunu guman ede bilerik Elbette ki bu dogru deyil ve bele bir ferziyye hesabimiza bir miqdar sehv qatacaq ancaq yene de hesablari asanlasdirmasi baximindan faydali bir ferziyye oldugunu deye bilerik Onsuz da goreceyiniz kimi neticesi de ele ciddi deyismeyecekdir Eger ki qalaktika coxluqlarinin bir birinden uzaqlasma suretini Kainatin genislenme sureti olaraq qebul etsek qalaktikalarin bir birinden ne qeder muddet evvel ayrilmaga basladigini da hesablaya bilerik cunki aralarinda mesafeni de deqiq olaraq bilirik Bu da ilk genislemenin ne vaxt basladigini bu sebebden Boyuk Partlayisin ne zaman bas verdiyini ve buna gore de Kainatin yasini verecek Elbette ki Kainatin genislenme sureti onun yasina da birbasa tesir edir Eger ki Kainat cox suretli bir sekilde genisleyirse gunumuzdeki genisliyine nisbi olaraq qisa bir muddetde cata bilecek ve buda genc bir Kainat da yasamis oldugumuza sebeb olacaqdir Ancaq eger ki genislenme nisbi olaraq yavasdirsa buda yeqin ki cox yasli bir Kainat icerisinde yasayiriq demekdir Cunki indiki vaxtda musahide etdiyimiz qalaktikalar arasi mesafelerin meydana gelmesi ucun heddinden artiq uzun bir muddet lazim olacaqdir Habl Teleskopundan elde etdiyimiz vizual melumatlarla mutexesisler terefinden aparilan tehliller sayesinde Kainatin genislenme suretinin Habl Sabit H0 ile elaqeli oldugunu bilirik Bu sabit bir birinden uzaqlasan qalaktikalardan birinden digerine gelen isigin qirmiziya surusme miqdarina bagli olaraq mueyyenlesdirilir Bu hadise mueyyen bir dalga boyuna sahib olan isigin qet etdiyi yolun Kainatin genislenmesi sebebinden uzanmasi buna gore de dalganin sanki bir spagetti kimi uzanaraq tezliyinin dusmesi ve buna gore de daha qirmizimtil bir dalga boyuna surusmesine verilen addir Bunun ne qeder suretli yasandigina bagli olaraq Kainatin genislenme suretini teyin ede bilirik Habl Qanunundan istifade ederek Kainatin texminen yasini hesablamaq mumkundur Deyek ki musahide etdiyimiz iki qalaktika arasindaki mesafe D olsun Bu ikisinin bir birinden gorunen uzaqlasma sureti v olsun Bu veziyyetde bu qalaktikalar bir zamanlar bir birlerine deyecek qeder yaxin mesafede oldugu halda Kainatin genislenmesi sebebiyle indiki vaxtda bir birlerinden v suretiyle D qeder uzaqlasmisdirlar Eger ki sade bir sekilde D ni v ye bolsek bu uzaqlasmagin hansi muddetde yasandigini teyin ede bilerik ki bu da bize Kainatin yasini verecekdir Bunu basa dusmeyin en asan bir yolu budur Eger ki Baki ile Balaken arasindaki 471 kilometrlik mesafeni saatda 100 kilometr ile qet etdiyimizi bilirikse bu veziyyetde 471 i 100 e bolerek 4 71 saat muddetini elde ede bilerik Bax edeceyimiz de eynile budur Indi bildiklerimizi bir yere getirek t D v Bu tenliyin bize Kainatin yasini vereceyini demisdik Bununla birlikde Habl Qanunu genislenme suretinin Habl sabit ile qalaktikalar arasi mesafe qeder oldugunu ifade edir Bunu bele ifade ede bilerik v H0 D Bu veziyyetde bu ikinci tenliyi birinci tenliye yerlesdirecek olsaq D deyiskeninin bir birini sadelesdirdiyini gorerik Bu veziyyetde geriye qalan budur t 1 H0 Indiki vaxtda musahide melumatlarina esaslanaraq elde etdiyimiz en yaxsi Habl sabiti megaparsek 30 800 katrilyon kilometr basina ve saniye basina 73 kilometrdir H0 73 km s Mpc Burda megaparsek ile kilometri sadelesdirsek Habl sabitinin eyni zamanda bele de ifade edile bileceyimizi gorerik H0 2 37 x 10 18 1 s Bu veziyyetde bu sabiti bir evvelki tenlikde yerine yazib hesablamani etsek qarsimiza cixan muddet 421 94 katrilyon saniyedir Bu zaman miqdarini ile cevirecek olsaq t 13 4 milyard il qarsimiza cixacaqdir Gorunduyu kimi elde edilen bu ededin uzerinde 420 milyon il qeder sehv var cunki burda size cox sade bir hesablama teqdim etdik Lakin eger ki hem Habl sabit uzerindeki inkisaf etdirmeleri hesaba qatib hem de Kainatin genislenme suretinin xususile de ilk baslarda sabit bilmeyeceyini nezere alsaniz 13 82 milyard il sayini elde etmeyiniz mumkun olacaq Indiki vaxtda Avropa Kosmos Agentliyi terefinden heyata kecirilen Planck islerinden gelen melumatlari istifade ederek daha meqsedeuygun hesablamalar aparilir Kainatimizin yasini sade sekilde hesablaya bilirik