Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kainatın daim böyüməsi — xüsusi nəzəriyyə. Kainat həm məkan həm zamanda sonsuz olduğuna görə, inkişaf daim kəmiyyət keyfiyyət dəyişikliyi kimi baş verir.
Mövcud kainatın hüdudlarından qırağa iki yolla çıxmaq olar. Birinci tanrı vasitəsilə. İkincisi isə kainatın öz məzmununu artırmaqla, yəni onu öyrənməklə, onun bugünkü hüdudlarından qırağa çıxmaq olar.
Zariyat surəsi / 47'ci ayə : "Göyü qüdrətlə yaratdıq, və onu genişləndirməkdəyik
Fəlsəfədə kainatın genişlənməsinə münasibət
Subyektiv fəlsəfəyə görə biliklər real dünyanın əksi deyil, real dünya biliklərin əksidir. Yəni real dünya biliklərin proyeksiyasıdır. Belə çıxır ki səbəb mütləq biliklərdi , nəticə isə kainat ya da ki onun hələlik tam olmaması. Obyektiv fəlsəfəyə görə isə biliklər real dünyadan qaynaqlanır. Bu isə o deməkdir ki biliklər, daha doğrusu onların hələlik tam olmaması, nəticədir, mütləq dünya isə səbəb. Subyektivist filosoflar iddia edirlər ki, nisbilik nəzəriyyəsinin, və yaxud kvant mexanikasının bəzi anlaşılmazlığı fizika müstəvisində deyil, psixoloqiya müstəvisindədir. Bəziləri məsələn Yunq bunun cavabını hətta okkultizmdə axtarırdı.
Fizik Pauli hesab edirdi ki, fiziki reallığı insan özü yaradır. O iddia edirdi ki, əgər insan bir şey fikirləşsə o dərhal materiallaşır. Bu idealizmlə materializmi barışdırmaq kimi qiymətləndirilir. Lakin bu fəlsəfənin birinci məsələsini həlli ola bilməz. Çünki suallar qalır. Biz kiminsə reallığı yaratdığını, və yaxud hazır reallığın kimdəsə təəsurat oyatdığını dəqiq deyə bilmirik. Daha doğrusu təbii elmlər bunun cavabını bilmir. Təbii elmlərdəki böhranın səbəbləri, ictimai elmlərin geriləməsindədir. İctimai təsəvvürlərin insanın şüuruna təsirini biz dana bilmərik. Təbii elmlər özləri bunun cavabını bilmir. Bunun cavabını ictimai elmlərdə axtarmaq gərəkdir. Soruşa bilərsiz ki bir şeyin ki cavabını təbii elmlər verə bilmir, ictimai elmlər necə cavablandıracaq? Tələsməyin, bir halda ki onsuz da başqa yolumuz yoxdur, səbir edin.
Qədim Misirdə kahinlər təbii elmlərin sirlərinin daşıyıcıları idilər. Eyni zamanda onların ictimai həyatdaki rolu danılmazdır. Təbiət hadisələrini müşahidə edib öyrənən kahinlər, yeri gələndə, bu bilikləri ictimai həyatdada tədbiq edirdilər. Məsələn günəşin və ayın tutulmasını filan tanrının insanların filan günahına olan qəzəb nümayişi kimi qələmə verib məbədin ictimai nüfuzunu artırırdılar. Firon günəşin oğlu elan olunmuşdur və insanlar təbiətdə olduğu kimi içtimai həyatda ona sitayiş edirdilər. Amma getdikcə kahinlərin sirrləri aşkara çıxmağa başladı. Yunanlar bu sirrləri içtimailəşdirdi. Daha bunlar sirr deyil ümumi biliklər idi. Biliklər ictimailəşdikcə onlar rasionallaşdı, çünki onlar artıq təkcə göy cisimlərinin müşahidəsi riyaziyyat və həndəsə, Misirdə daha çox ehtiyac duyulan elmlərdə deyil, Qədim Yunanıstanda daha boyük insan toplumunun içtimai həyatını tənzimləyən proseslərin izahını tələb edirdi. Beləliklə yunan fəlsəfəsı meydana gəldi. Fəlsəfə bütün elmləri ümumiləşdirdi. Dövlət və ictimai təlimlər yarandı.
Din və kainatın böyüməsi
Səmavi dinlər yunan fəlsəfəsi ilə şərq dini təlimlərinin sintezi idi. Orta əsrlərdə içtimai həyat dindən ayrı deyildir. Fəlsəfə təqdir olunmurdu. Buna baxmayaraq Əflatunun təlimi müsəlman filosofları tərəfindən mənimsənilmişdir. Kəlamçılarla filosofların mübahisəsi qedirdi. Kəlamçılara görə elm yalnız müqəddəs kəlamların izahı ilə məşğul olmalı idi. Bunlar filosoflara bir cavab kimi ortaya çıxdılar. Əflatunun obyektiv fəlsəfəsinə qarşı onlar ancaq subyektiv fəlsəfəni qoya bilərdilər. Məsələn İbn Sinaya qədər uzun müddət elə bilirdilər ki insanın görmə qabiliyəti gözündə olan işıqla bağlıdır yəni gözlər özləri işıq mənbəyidir, bu da subyektiv fəlsəfənin təzahürü idi, İbn Sina həkim olduğuna görə onu bu nəticə qanə etmirdi. Kəlamçıların təzyiqinə baxmayaraq, o işığın gözdə əks olunmasını subut etdi. Rəsmi dini cərəyanlar onu kafir adlandırırdılar.
Kant nəzəriyyəsi və kainatın genişlənməsi
Subyektiv fəlsəfənin zirvəsi Kant sayılır. O real dünya ilə insan və başqa əşyalar arasında olan birbaşa əlaqəni inkar edirdi. Arada apriori , yəni əvvəldən olan təcrübəni yerləşdirirdi. Bu təcrübə vasitəsilə "Özündə əşyalar" bir-biriləri ilə əlaqə yaradır. Bəs bu təcrübə nədir. Buna ən sadə misal elmi laboratoriyalar. Mikroskopik bir şeyi görmək üçün ona böyüdücü şüşşə vasitəsilə baxmaq lazımdır. Subyektiv fəlsəfəyə görə, obyekt xüsusi, subyektlə şərtləndirilən haldır. Subyekt olmasa obyektdə olmaz. Lakin bu hər şeyi baş-ayaq təsəvvür etmək kimidir. Subyekt aparıcı ola bilməz.
Yeni dövrün məhsulu olan Kant nəzəriyyəsi, içtimai təsəvvürlərdə olan çevrilişlərlə dolayısı ilə bağlıdır. Böyük Fransız inqilabı ərəfəsində olan yeni insan haqqında təsəvvürlər, filosoflara insanın hər şeyin ölçüsü olmasını təlqin edirdi. Kant və başqaları bu fikirlərin təsiri altında olmaya bilməzdirlər. Lakin subyektiv filosoflar bunun birbaşa içtimai elmlər nəzərə alınmadan, təbii elmlərə ötürülməsi ilə yanlışlıqlara qapılırdılar. Alman içtimai fikrinin fransızlarla müqayisədə zəif olması içtimai dəyişikliklərin mümkün olmaması qənayətinə gətirib çıxarırdı. Alman cəmiyyətində hökm sürən pərakəndəlikdə bunun səbəblərindən idi. Buna müsbət təsirini inqilabın yetirməsi olan Napoleonun Almaniyanı işğal etməsi də göstərirdi. Belə şəraitdə ictimai fəallığ təlqin olunmurdu. Fəlsəfə daha çox barışdırıcı mövqedən çıxış etməyə çalışırdı. Kanta görə əşyaların bir-birilə əlaqəsi şərtsiz, mümkün deyil. Bu şərt subyektin daxilindədir, əşyalar isə, yəni obyektiv dünya, xaricindədir. Burada ziddiyət yaranırdı. Heqel şərti subyektin daxilindən xaricinə çıxardı. Adınıda qoydu Mütləq ideya. Lakin içtimai fikrin məhdudluğu Heqeldəndə yan keçmədi.
Heqelin həzəriyyəsinin zəif yeri onun dövlət haqqında olan təsəvvürləridir. Marks Heqel nəzəriyyəsinin məhz bu tərəifini daha çox inkişaf etdirib və tərsinə çevirib. Bunun nəticəsində yeni içtimai formaya(formasiyaya) keçidi əsaslandıran nəzəriyyə yaranıb. Beləliklə içtimai elm Marksın sayəsində, təbii elmlərlə bərabərləşib və hətta irəliyədə keçib. Artıq təbii kəşfləri, içtimai elmlər istiqamətləndirirdi. Məhz bu materialist düşüncəsinin təntənəsi, təbii elmlərə revanş almağa imkan verdi.
Nisbilik nəzəriyyəsi və kainatın böyüməsi
Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsinə içtimai elmlərdə olan materialist yanaşmasının təsirini danmaq olmaz. Təbii elmlərdə olan dar düşüncənin çərçivələri qırıldı. Nisbilik nəzəriyyəsi həm də müxtəlif ideoloqiyaların yanaşı müvcudluğunun təbiii elmlərdəki əksi idi. Hər iki ideoloji düşərgədə bu nəzəriyyə qəbul olundu. Bu onların arasında bərabərlik işarəsini qoydu. Nisbilik nəzəriyyəsi materiyanın yeni keyfiyyətini üzə çıxardı, mütləq surəti, bu obyektiv fəlsəfə ilə subyektiv fəlsəfənin barışdırılması idi. Belə ki işıq surətini təsəvvür etmək mümkün deyil. Bu yalnız nəzəriyədə mümkün olan şeydi. O biri tərəfdən nisbiliyin özü zaman məfhumu ilə bağlı məsələdir. O mənada ki bu gün mütləq olan sabah nisbi olur. Bu nəzəriyyə sözün əsl mənasında zamanda səyahəti mümkün etdi. Bu nəzəriyyənin nəticəsində təbii elmlər yenə irəli çıxdı. Kvant fizikasında olan kəşvlər isə bu qələbəni bərkitdi. Fəlsəfənin ümumiləşdirici funksiyası danıldı. Pozitivizm hökm sürdü. Lakin həyat yerində durmur. İctimai münasibətlərdəki dəyişikliklər məhz təbii elmlərin fəaliyyətinin birbaşa nəticəsidir. İnternetdə sosial şəbəkələrin inkişafı bunun göstəricisidir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kainatin daim boyumesi xususi nezeriyye Kainat hem mekan hem zamanda sonsuz olduguna gore inkisaf daim kemiyyet keyfiyyet deyisikliyi kimi bas verir Movcud kainatin hududlarindan qiraga iki yolla cixmaq olar Birinci tanri vasitesile Ikincisi ise kainatin oz mezmununu artirmaqla yeni onu oyrenmekle onun bugunku hududlarindan qiraga cixmaq olar Zariyat suresi 47 ci aye Goyu qudretle yaratdiq ve onu genislendirmekdeyikFelsefede kainatin genislenmesine munasibetSubyektiv felsefeye gore bilikler real dunyanin eksi deyil real dunya biliklerin eksidir Yeni real dunya biliklerin proyeksiyasidir Bele cixir ki sebeb mutleq biliklerdi netice ise kainat ya da ki onun helelik tam olmamasi Obyektiv felsefeye gore ise bilikler real dunyadan qaynaqlanir Bu ise o demekdir ki bilikler daha dogrusu onlarin helelik tam olmamasi neticedir mutleq dunya ise sebeb Subyektivist filosoflar iddia edirler ki nisbilik nezeriyyesinin ve yaxud kvant mexanikasinin bezi anlasilmazligi fizika mustevisinde deyil psixoloqiya mustevisindedir Bezileri meselen Yunq bunun cavabini hetta okkultizmde axtarirdi Fizik Pauli hesab edirdi ki fiziki realligi insan ozu yaradir O iddia edirdi ki eger insan bir sey fikirlesse o derhal materiallasir Bu idealizmle materializmi barisdirmaq kimi qiymetlendirilir Lakin bu felsefenin birinci meselesini helli ola bilmez Cunki suallar qalir Biz kiminse realligi yaratdigini ve yaxud hazir realligin kimdese teesurat oyatdigini deqiq deye bilmirik Daha dogrusu tebii elmler bunun cavabini bilmir Tebii elmlerdeki bohranin sebebleri ictimai elmlerin gerilemesindedir Ictimai tesevvurlerin insanin suuruna tesirini biz dana bilmerik Tebii elmler ozleri bunun cavabini bilmir Bunun cavabini ictimai elmlerde axtarmaq gerekdir Sorusa bilersiz ki bir seyin ki cavabini tebii elmler vere bilmir ictimai elmler nece cavablandiracaq Telesmeyin bir halda ki onsuz da basqa yolumuz yoxdur sebir edin Qedim Misirde kahinler tebii elmlerin sirlerinin dasiyicilari idiler Eyni zamanda onlarin ictimai heyatdaki rolu danilmazdir Tebiet hadiselerini musahide edib oyrenen kahinler yeri gelende bu bilikleri ictimai heyatdada tedbiq edirdiler Meselen gunesin ve ayin tutulmasini filan tanrinin insanlarin filan gunahina olan qezeb numayisi kimi qeleme verib mebedin ictimai nufuzunu artirirdilar Firon gunesin oglu elan olunmusdur ve insanlar tebietde oldugu kimi ictimai heyatda ona sitayis edirdiler Amma getdikce kahinlerin sirrleri askara cixmaga basladi Yunanlar bu sirrleri ictimailesdirdi Daha bunlar sirr deyil umumi bilikler idi Bilikler ictimailesdikce onlar rasionallasdi cunki onlar artiq tekce goy cisimlerinin musahidesi riyaziyyat ve hendese Misirde daha cox ehtiyac duyulan elmlerde deyil Qedim Yunanistanda daha boyuk insan toplumunun ictimai heyatini tenzimleyen proseslerin izahini teleb edirdi Belelikle yunan felsefesi meydana geldi Felsefe butun elmleri umumilesdirdi Dovlet ve ictimai telimler yarandi Din ve kainatin boyumesiSemavi dinler yunan felsefesi ile serq dini telimlerinin sintezi idi Orta esrlerde ictimai heyat dinden ayri deyildir Felsefe teqdir olunmurdu Buna baxmayaraq Eflatunun telimi muselman filosoflari terefinden menimsenilmisdir Kelamcilarla filosoflarin mubahisesi qedirdi Kelamcilara gore elm yalniz muqeddes kelamlarin izahi ile mesgul olmali idi Bunlar filosoflara bir cavab kimi ortaya cixdilar Eflatunun obyektiv felsefesine qarsi onlar ancaq subyektiv felsefeni qoya bilerdiler Meselen Ibn Sinaya qeder uzun muddet ele bilirdiler ki insanin gorme qabiliyeti gozunde olan isiqla baglidir yeni gozler ozleri isiq menbeyidir bu da subyektiv felsefenin tezahuru idi Ibn Sina hekim olduguna gore onu bu netice qane etmirdi Kelamcilarin tezyiqine baxmayaraq o isigin gozde eks olunmasini subut etdi Resmi dini cereyanlar onu kafir adlandirirdilar Kant nezeriyyesi ve kainatin genislenmesiSubyektiv felsefenin zirvesi Kant sayilir O real dunya ile insan ve basqa esyalar arasinda olan birbasa elaqeni inkar edirdi Arada apriori yeni evvelden olan tecrubeni yerlesdirirdi Bu tecrube vasitesile Ozunde esyalar bir birileri ile elaqe yaradir Bes bu tecrube nedir Buna en sade misal elmi laboratoriyalar Mikroskopik bir seyi gormek ucun ona boyuducu susse vasitesile baxmaq lazimdir Subyektiv felsefeye gore obyekt xususi subyektle sertlendirilen haldir Subyekt olmasa obyektde olmaz Lakin bu her seyi bas ayaq tesevvur etmek kimidir Subyekt aparici ola bilmez Yeni dovrun mehsulu olan Kant nezeriyyesi ictimai tesevvurlerde olan cevrilislerle dolayisi ile baglidir Boyuk Fransiz inqilabi erefesinde olan yeni insan haqqinda tesevvurler filosoflara insanin her seyin olcusu olmasini telqin edirdi Kant ve basqalari bu fikirlerin tesiri altinda olmaya bilmezdirler Lakin subyektiv filosoflar bunun birbasa ictimai elmler nezere alinmadan tebii elmlere oturulmesi ile yanlisliqlara qapilirdilar Alman ictimai fikrinin fransizlarla muqayisede zeif olmasi ictimai deyisikliklerin mumkun olmamasi qenayetine getirib cixarirdi Alman cemiyyetinde hokm suren perakendelikde bunun sebeblerinden idi Buna musbet tesirini inqilabin yetirmesi olan Napoleonun Almaniyani isgal etmesi de gosterirdi Bele seraitde ictimai feallig telqin olunmurdu Felsefe daha cox barisdirici movqeden cixis etmeye calisirdi Kanta gore esyalarin bir birile elaqesi sertsiz mumkun deyil Bu sert subyektin daxilindedir esyalar ise yeni obyektiv dunya xaricindedir Burada ziddiyet yaranirdi Heqel serti subyektin daxilinden xaricine cixardi Adinida qoydu Mutleq ideya Lakin ictimai fikrin mehdudlugu Heqeldende yan kecmedi Heqelin hezeriyyesinin zeif yeri onun dovlet haqqinda olan tesevvurleridir Marks Heqel nezeriyyesinin mehz bu tereifini daha cox inkisaf etdirib ve tersine cevirib Bunun neticesinde yeni ictimai formaya formasiyaya kecidi esaslandiran nezeriyye yaranib Belelikle ictimai elm Marksin sayesinde tebii elmlerle beraberlesib ve hetta ireliyede kecib Artiq tebii kesfleri ictimai elmler istiqametlendirirdi Mehz bu materialist dusuncesinin tentenesi tebii elmlere revans almaga imkan verdi Nisbilik nezeriyyesi ve kainatin boyumesiEynsteynin nisbilik nezeriyyesine ictimai elmlerde olan materialist yanasmasinin tesirini danmaq olmaz Tebii elmlerde olan dar dusuncenin cerciveleri qirildi Nisbilik nezeriyyesi hem de muxtelif ideoloqiyalarin yanasi muvcudlugunun tebiii elmlerdeki eksi idi Her iki ideoloji dusergede bu nezeriyye qebul olundu Bu onlarin arasinda beraberlik isaresini qoydu Nisbilik nezeriyyesi materiyanin yeni keyfiyyetini uze cixardi mutleq sureti bu obyektiv felsefe ile subyektiv felsefenin barisdirilmasi idi Bele ki isiq suretini tesevvur etmek mumkun deyil Bu yalniz nezeriyede mumkun olan seydi O biri terefden nisbiliyin ozu zaman mefhumu ile bagli meseledir O menada ki bu gun mutleq olan sabah nisbi olur Bu nezeriyye sozun esl menasinda zamanda seyaheti mumkun etdi Bu nezeriyyenin neticesinde tebii elmler yene ireli cixdi Kvant fizikasinda olan kesvler ise bu qelebeni berkitdi Felsefenin umumilesdirici funksiyasi danildi Pozitivizm hokm surdu Lakin heyat yerinde durmur Ictimai munasibetlerdeki deyisiklikler mehz tebii elmlerin fealiyyetinin birbasa neticesidir Internetde sosial sebekelerin inkisafi bunun gostericisidir