Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kəpənəklər (lat. Rhopalocera) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin pulcuqluqanadlılar dəstəsinə aid heyvan yarımdəstəsi.
Kəpənəklər müxtəlif böyüklükdə olur. İki cüt pərdəşəkilli qanada malikdir. Ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri qanadlarının müxtəlif rəngli pulcuqlarla örtülü olmasıdır. Onları əlvan edən bu pulcuqlardır.
Yetkin fərdlərdə ağız sorucu, tırtıllarda isə gəmiricidir. Əksəriyyəti çiçək şirəsi (nektarı) ilə qidalanır. Kəpənəklərdə duyğu orqanları, xortum, gözlər və bığcıqlar yaxşı inkişaf etmişdir. Gözləri əksərən fasetlidir.
İstənilən yerdə tək-tək və ya topa halında yumurta qoyurlar. Yumurtaları müxtəlif böyüklükdə və rənglərdə olur. Cücülər sinfində yalnız kəpənəklərin sürfələri tırtıl adlanır.
Kəpənəklərin qanadları üzərində yüksək və aşağı tondakı səsləri fərqləndirə bilən qulaqları var. Beləliklə yaxınlarındakı quşları və digər canlıları hiss edə bilirlər. 1912-ci ildə ilk dəfə kəpənək qulaqları təsbit edilənə qədər alimlər kəpənəklərin qulaqlarının olmadığını sanırdılar, lakin inkişaf edən araşdırma texnikaları ilə, kəpənəklərin əslində çox həssas qulaqlara sahib olduqları təsbit edildi.İngiltərə Bristoldan tədqiqatçı Kathleen Lucas tərəfindən aparılan yeni bir araşdırma nəticəsinə görə, Mavi Morpho adı verilən (Morpho peleides) bir kəpənək növünün qanadlarının aşağı tərəfində, maraqlı və qəribə görünüşlü bir cüt timpanal membran (eşitmə pərdəsi) təsbit edildi. Səs dalğaları bu pərdələrə çatdıqda əmələ gətirdikləri titrəşmələr, sinir xəbərdarlıqlarına çevrilərək dərhal yaxınındakı eşitmə orqanlarına çatdırılır. Bu xəbərdarlıqlar sinir hüceyrələri tərəfindən alınır.
Kəpənəklərin qanadlarında olan bu səs qəbul edici orqanlar, aşağı tondakı səslərə daha çox həssasdırlar. Yüksək və aşağı tondakı səsləri fərqləndirə bilmələri sayəsində ətraflarındakı təhlükələri asanlıqla qəbul edə bilirlər, məsələn bir quş hücumuyla qarşı-qarşıya qalmadan quşun qanad çırpmasıyla yaranan aşağı tondakı səsləri hiss edə bilirlər.
Kəpənəklər quşun ötməsi ilə yaranan yüksək tondakı səslərdən, quşun hələ hücuma keçmədiyini, amma onun diqqətini çəkməmək üçün qanadlarını bağlı saxlayaraq özünü kamuflyaj etməsi lazım olduğunu anlaya bilirlər.
Kəpənəklərin heyrətamiz xüsusiyyətləri
Kəpənəklərin qanadlarını ilk dəfə görürmüş kimi nəzərdən keçirin. Qüsursuz estetika, ən kiçik səhvə yol verilməmiş simmetriya, cəlbedici rənglər və naxışlar qarşısında mütləq heyran qalacaqsınız. İndi də bir parça düşünün. Bu kəpənək naxışlarından ilham alaraq toxunmuş, olduqca estetik və keyfiyyətli parça. Belə bir parçanı mağazanın vitrinində gördükdə nə düşünərsiniz? Şübhəsiz, bu parçanın naxışlarını çəkən, çəkərkən də kəpənək qanadlarından nümunə götürən sənətkarın varlığı ağlınıza gələr və onun sənətini bəyənib qiymətləndirərsiniz. Elə isə bu həqiqəti də təqdir etməlisiniz: heyran olduğunuz bu sənət kəpənəklərdən nümunə götürərək parçanın naxışını çəkənə deyil, kəpənək qanadlarındakı naxışları və rəngləri nümunəsiz yaratmış Allaha aiddir. Kəpənəklərin rəngli və müxtəlif naxışlara malik qanadları Allahın rəng sənətinin ehtişamlı təzahürüdür. Necə ki, parçadakı naxış öz-özünə, təsadüfən ortaya çıxa bilməz, qanadlardakı rəng və naxış simmetriyası da qətiyyən təsadüflərlə əmələ gəlməyəcək qədər mükəmməldir.
Bundan başqa, yan tərəfdə şəkillərini gördüyünüz kəpənəklərin heyrətamiz xüsusiyyətləri təkcə möhtəşəm qanadlarından ibarət deyil. Kəpənəklərin bədən quruluşu da hər cəhətdən qüsursuzdur. Kəpənəklər çiçəklərdəki nektarı soraraq qidalanırlar. Bəzən dərinliklərdə olan nektarı sormaq üçün kəpənəklərin bir çoxunda Proboscis adlandırılan uzun orqan var. Proboscis çiçəklərdəki nektar kimi maye qidaları sormaq və ya su içmək üçün istifadə edilən uzun dildir. Kəpənəklər bu uzun dillərindən istifadə etmədikdə içəri sarıyırlar. Bu dil uzanmış halda kəpənəyin boyundan 3 dəfə uzun olur. Kəpənəklərin də digər həşəratlarda olduğu kimi bədənlərinin ətrafını əhatə edən skeletləri var. Bu xarici skelet yumşaq toxuma ilə bağlı olan bərk təbəqələrdən ibarətdir və zirehli paltara bənzəyir. Bu bərk təbəqə “xitin” maddəsindən ibarətdir. Bu təbəqənin əmələ gəlməsi son dərəcə maraqlı proses nəticəsində baş verir. Məlumdur ki, kəpənək tırtılları çox hərtərəfli metamorfoz prosesi keçir. Tırtıl əvvəlcə pup olur, daha sonra kəpənəyə çevrilir. Bu dəyişmə prosesi boyu qanadlarda, bığcıqlarda, ayaqlarda və digər orqanlarda kiçik dəyişikliklər meydana gəlir. Uçuş əzələləri, qanadlar kimi fərqli mərkəzlərdəki hüceyrələr dəyişikliyin hər mərhələsində özlərini bir daha nizama salırlar. Bundan başqa bu dəyişikliklərlə birlikdə bədəndəki hər sistem də – həzm sistemi, ifrazat sistemi və tənəffüs sistemi- dəyişiklik keçirir. Kəpənəklərin eynilə qanadlarındakı kimi malik olduqları bu rəng və naxış müxtəlifliyi milyon illər ərzində mühitə uyğunlaşma nəticəsində yaranmışdır.
Təsnifatı
- fəsiləüstü:
- fəsiləsi
- fəsiləüstü:
- fəsiləsi
- fəsiləüstü:
- Yelkənqanadlılar (Papilionidae) fəsiləsi
- Pieridae fəsiləsi
- Nymphalidae fəsiləsi
- Lycaenidae fəsiləsi
- fəsiləsi
Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitabı"na və Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının "Qırmızı Siyahısı"na daxil edilmiş kəpənəkkimilər dəstəsi:
- Şərqi Aleksanor yelkənciyi
- Adi apollon
- Nordman apollonu
- Talış məxməri kəpənəyi
- Komarov hafı
- Kəlləşəkili haf
- Oleandr hafı
- İri tənək hafı
- Talış bromeyası
- Hilata
- Avrorina sarıcası
- Alp sarıcası
- Qafqaz sarıcası
- Kürd sarıcası
- Qafqaz zerintiyası
- Şəfəqsaçan
- Talış yangözcüklüyü
- Tutqun ayıça
- Tamara alacası
- Aleksandra sədəflisi
- İoniya bərqvuranı
- Alp satiri
- Romanov tomaresi
- Xrizip
- Oxim qızılı kəpənəyi
- Eyfema
Şəkillər
- Poçt markası üzərində
- Müxtəlif növləri
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kepenekler lat Rhopalocera heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin pulcuqluqanadlilar destesine aid heyvan yarimdestesi Kepenekler muxtelif boyuklukde olur Iki cut perdesekilli qanada malikdir En seciyyevi xususiyyetlerinden biri qanadlarinin muxtelif rengli pulcuqlarla ortulu olmasidir Onlari elvan eden bu pulcuqlardir Yetkin ferdlerde agiz sorucu tirtillarda ise gemiricidir Ekseriyyeti cicek siresi nektari ile qidalanir Kepeneklerde duygu orqanlari xortum gozler ve bigciqlar yaxsi inkisaf etmisdir Gozleri ekseren fasetlidir Istenilen yerde tek tek ve ya topa halinda yumurta qoyurlar Yumurtalari muxtelif boyuklukde ve renglerde olur Cuculer sinfinde yalniz kepeneklerin surfeleri tirtil adlanir Kepeneklerin qanadlari uzerinde yuksek ve asagi tondaki sesleri ferqlendire bilen qulaqlari var Belelikle yaxinlarindaki quslari ve diger canlilari hiss ede bilirler 1912 ci ilde ilk defe kepenek qulaqlari tesbit edilene qeder alimler kepeneklerin qulaqlarinin olmadigini sanirdilar lakin inkisaf eden arasdirma texnikalari ile kepeneklerin eslinde cox hessas qulaqlara sahib olduqlari tesbit edildi Ingiltere Bristoldan tedqiqatci Kathleen Lucas terefinden aparilan yeni bir arasdirma neticesine gore Mavi Morpho adi verilen Morpho peleides bir kepenek novunun qanadlarinin asagi terefinde maraqli ve qeribe gorunuslu bir cut timpanal membran esitme perdesi tesbit edildi Ses dalgalari bu perdelere catdiqda emele getirdikleri titresmeler sinir xeberdarliqlarina cevrilerek derhal yaxinindaki esitme orqanlarina catdirilir Bu xeberdarliqlar sinir huceyreleri terefinden alinir Kepeneklerin qanadlarinda olan bu ses qebul edici orqanlar asagi tondaki seslere daha cox hessasdirlar Yuksek ve asagi tondaki sesleri ferqlendire bilmeleri sayesinde etraflarindaki tehlukeleri asanliqla qebul ede bilirler meselen bir qus hucumuyla qarsi qarsiya qalmadan qusun qanad cirpmasiyla yaranan asagi tondaki sesleri hiss ede bilirler Kepenekler qusun otmesi ile yaranan yuksek tondaki seslerden qusun hele hucuma kecmediyini amma onun diqqetini cekmemek ucun qanadlarini bagli saxlayaraq ozunu kamuflyaj etmesi lazim oldugunu anlaya bilirler Azerbaycan poct markalarinda kepenekKepeneklerin heyretamiz xususiyyetleriKepeneklerin qanadlarini ilk defe gorurmus kimi nezerden kecirin Qusursuz estetika en kicik sehve yol verilmemis simmetriya celbedici rengler ve naxislar qarsisinda mutleq heyran qalacaqsiniz Indi de bir parca dusunun Bu kepenek naxislarindan ilham alaraq toxunmus olduqca estetik ve keyfiyyetli parca Bele bir parcani magazanin vitrininde gordukde ne dusunersiniz Subhesiz bu parcanin naxislarini ceken cekerken de kepenek qanadlarindan numune goturen senetkarin varligi agliniza geler ve onun senetini beyenib qiymetlendirersiniz Ele ise bu heqiqeti de teqdir etmelisiniz heyran oldugunuz bu senet kepeneklerden numune goturerek parcanin naxisini cekene deyil kepenek qanadlarindaki naxislari ve rengleri numunesiz yaratmis Allaha aiddir Kepeneklerin rengli ve muxtelif naxislara malik qanadlari Allahin reng senetinin ehtisamli tezahurudur Nece ki parcadaki naxis oz ozune tesadufen ortaya cixa bilmez qanadlardaki reng ve naxis simmetriyasi da qetiyyen tesaduflerle emele gelmeyecek qeder mukemmeldir Bundan basqa yan terefde sekillerini gorduyunuz kepeneklerin heyretamiz xususiyyetleri tekce mohtesem qanadlarindan ibaret deyil Kepeneklerin beden qurulusu da her cehetden qusursuzdur Kepenekler ciceklerdeki nektari soraraq qidalanirlar Bezen derinliklerde olan nektari sormaq ucun kepeneklerin bir coxunda Proboscis adlandirilan uzun orqan var Proboscis ciceklerdeki nektar kimi maye qidalari sormaq ve ya su icmek ucun istifade edilen uzun dildir Kepenekler bu uzun dillerinden istifade etmedikde iceri sariyirlar Bu dil uzanmis halda kepeneyin boyundan 3 defe uzun olur Kepeneklerin de diger heseratlarda oldugu kimi bedenlerinin etrafini ehate eden skeletleri var Bu xarici skelet yumsaq toxuma ile bagli olan berk tebeqelerden ibaretdir ve zirehli paltara benzeyir Bu berk tebeqe xitin maddesinden ibaretdir Bu tebeqenin emele gelmesi son derece maraqli proses neticesinde bas verir Melumdur ki kepenek tirtillari cox herterefli metamorfoz prosesi kecir Tirtil evvelce pup olur daha sonra kepeneye cevrilir Bu deyisme prosesi boyu qanadlarda bigciqlarda ayaqlarda ve diger orqanlarda kicik deyisiklikler meydana gelir Ucus ezeleleri qanadlar kimi ferqli merkezlerdeki huceyreler deyisikliyin her merhelesinde ozlerini bir daha nizama salirlar Bundan basqa bu deyisikliklerle birlikde bedendeki her sistem de hezm sistemi ifrazat sistemi ve teneffus sistemi deyisiklik kecirir Kepeneklerin eynile qanadlarindaki kimi malik olduqlari bu reng ve naxis muxtelifliyi milyon iller erzinde muhite uygunlasma neticesinde yaranmisdir Tesnifatifesileustu fesilesi fesileustu fesilesi fesileustu Yelkenqanadlilar Papilionidae fesilesi Pieridae fesilesi Nymphalidae fesilesi Lycaenidae fesilesi fesilesi Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitabi na ve Beynelxalq Tebieti Muhafize Ittifaqinin Qirmizi Siyahisi na daxil edilmis kepenekkimiler destesi Serqi Aleksanor yelkenciyi Adi apollon Nordman apollonu Talis mexmeri kepeneyi Komarov hafi Kellesekili haf Oleandr hafi Iri tenek hafi Talis bromeyasi Hilata Avrorina saricasi Alp saricasi Qafqaz saricasi Kurd saricasi Qafqaz zerintiyasi Sefeqsacan Talis yangozcukluyu Tutqun ayica Tamara alacasi Aleksandra sedeflisi Ioniya berqvurani Alp satiri Romanov tomaresi Xrizip Oxim qizili kepeneyi EyfemaSekillerPoct markasi uzerindeMuxtelif novleriIstinadlarHemcinin bax