Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahəsi və sərhədləri
Sahəsinə görə kiçik ərəb dövlətlərindən biri olan Küveyt Ərəbistan yarımadasının şimal-şərqində yerləşir. Küveyt cənub və cənub-qərbdə Səudiyyə Ərəbistanı (250 km), şimal və şimal-qərbdə İraq (240 km) ilə həmsərhəddir. Şərqdə onun ərazisi 195 km məsafədə İran körfəzinin suları ilə əhatələnir. Sərhədin ümumi uzunluğu 685 km-dir. Ölkə ərazisi şimaldan cənuba 200 km, şərqdən qərbə doğru isə təqribən 170 km məsafədə uzanır. İran körfəzinin Küveytə yaxın yerləşmiş , , , , , , , , və adaları ölkənin tərkibinə daxildir.
Rəsmi məlumatlara görə ölkənin ərazisi 17,8 min km², əsasən ərəb mənbələrinə görə isə 20,2–20,7 min km² təşkil edir. Belə fərq Küveytin Səudiyyə Ərəbistanı və İraq ilə dəqiq sərhədlərinin olmaması ilə izah olunur. 1960-cı illərin axırlarına qədər Küveyt ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında sərhəd məsələsi üstündə ixtilaflar mövcud idi. Hər iki tərəf İran körfəzi sahilinin bir sıra sərhəd ərazilərini özünün hesab edirdi. Məsələ ondadır ki, Küveyt və Səudiyyə Ərəbistanının köçəri əhalisi bu mübahisəli ərazilərin otlaq sahələrindən və içməli su mənbələrindən daima birlikdə istifadə edirdilər.
Hələ 1922-ci ildə Küveytin, İraqın və Nəcdin (indiki Səudiyyə Ərəbistanının bir əyaləti) nümayəndələri arasında sərhəd ziddiyyətlərinin nizama salınması məqsədi ilə danışıqlar keçirilmişdir. Bu danışıqlara görə Küveyt ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında sahəsi 5,7 min km² olan xüsusi "keçid" bölgəsi yaradılmışdır.
1942-ci ilə qədər bu bölgə "Bitərəf bölgə" adlandırılırdı. Bitərəf bölgədə zəngin neft yataqları aşkar edildikdən sonra bu ərazilər uğrunda mübahisələr yenidən qızışır. Yalnız 1969-cu ildə Səudiyyə Ərəbistanı ilə Küveyt arasında çətin və uzun sürən danışıqlardan sonra hər iki dövlətin nümayəndələri "Bitərəf bölgə"nin bölüşdürülməsi qərarına gəlmişlər.
Küveyt və İraq arasında da sərhəd mübahisələri mövcuddur. Bu mübahisələr nəinki İraq və Küveyt arasında münasibətləri kəskinləşdirmiş, hətta silahlı toqquşmalara səbəb olmuşdur. Məsələn, 1973-cü ildə İraq qoşunları Umm-Qəsr limanı yaxınlığında yerləşən Küveyt ərazisinin bir hissəsini işğal etmişlər. İraq həm də Umm-Qəsr hərbi-dəniz bazasının girəcəyinə yaxın yerləşən Vərba və Bubiyan adalarının ona məxsus olduğunu iddia edir. Bu sərhəd münaqişələri, həm də İraq ilə Küveyt arasında mövcud olan başqa problem məsələlər 1990-cı ilin avqustunda daha kəskin xarakter almış və müharibə ilə nəticələnmişdir.
Ərazi mübahisələri Küveyt ilə İran arasında da mövcuddur. İran Auxa və Kubbar adalarının ona məxsus olduğunu iddia edir. Eyni zamanda qitə şelfi və məhəlli sulardan istifadə edilməsi məsələlərində də region dövlətləri arasında mübahisələr var.
Küveyt relyefi
Küveytin səthi qumlu və daşlı (xüsusilə qərbdə) səhralarla örtülüdür. Çox da yüksək olmayan səhra yaylası şərqə doğru getdikcə alçalır, sahil xəttində isə bataqlaşmış ovalıqlara çevrilir. Ovalığın ayrı-ayrı hissələri, dəniz sularının buxarlanması nəticəsində əmələ gələn şoranlıqlar ilə tutulmuşdur. Səth quruluşuna görə ölkə ərazisi materik yüksəkliyi, mərkəzi təpəliklər və sahil düzənliyi təbii bölgələrinə ayrılır.
Materik yüksəkliyi təbii bölgəsi dəniz səviyyəsindən 200–300 m hündürlükdə olub, ölkənin cənub-qərbini əhatə edir. Materik yüksəkliyi şimal-qərbdə İraq sərhəddinə qədər uzanan əl-Batin vadisinə qovuşur.
Mərkəzi təpəliklər təbii bölgəsi nisbətən geniş sahəni əhatə edərək şimal-qərbdən cənub-şərq istiqamətində uzanır. Bu isə hündürlüyü 25–30 m olan maili təpəliklər və çox saylı quru vadilər ilə səciyyələnir. Mərkəzi təpəliklər təbii bölgəsi cənub-şərqdə qumlu sahillərlə əvəz olunur.
Sahil düzənliyi təbii bölgəsi Səudiyyə Ərəbistanı ərazisində yerləşən əl-Həsa ovalığının davamıdır. Düzənliyin səthi qumla örtülüdür, sahil xətti kəskin parçalanmışdır. Qabarma vaxtı düzənliyin xeyli hissəsini su basır, Küveyt körfəzi sahillərindən şimalda isə geniş sahədə şoranlıq əmələ gəlmişdir.
Təbii ehtiyatları
Geoloji baxımdan Küveyt ərazisi Ərəbistan platformasının bir hissəsidir. Bu ərazilərdə zəngin neft-qaz ehtiyatı toplanmışdır. Neft ehtiyatına görə (13,0 mlrd. t, dünya ehtiyatının 10 faizi) Küveyt region ölkələri arasında Səudiyyə Ərəbistanı İran və İraqdan sonra dördüncü yeri tutur. Müasir neftçıxarmanın səviyyəsi olduğu kimi qalsa belə onun ehtiyatı ölkəyə 180–200 ilə çatar.
Neft ölkənin cənub (Böyük Burhan, Minaqiş, Vəfra yataqları) və şimal (Raudateyn, Bəhrə, Muğribə) bölgələrində çıxarılır. Ehtiyatına görə ikinci böyük sərvəti təbii qaz olsa da, bəzi hallarda təbii qaza olan daxili ehtiyacını idxalat hesabına ödəyir. Küveytin digər təbii sərvətləri zəif öyrənilmişdir. Neft kəşfiyyatı zamanı kvars qumları, təbii asfalt, əhəngdaşı və s. aşkar edilmişdir.
İqlimi və hidroqrafiyası
Subtropik zonada yerləşən Küveytin iqlimi üçün il boyu yüksək temperatur və yağıntıların az düşməsi səciyyəvidir. Yanvar ayının orta temperaturu müsbət 110C, iyulunki isə 340C-dir. Qışda orta aylıq temperatur 5–13 dərəcə arasında tərəddüd edir. Nadir hallarda temperatur 00C-yə enir. Şimal-qərb küləklərinin rütubətli cənub-qərb küləkləri ilə əvəz olunduğu hallarda isə qış aylarında temperatur 200C-dən yuxarı olur. Baharda Küveyt üzərində əs-Suheyl adlanan isti cənub-qərb küləkləri hakim olan zaman havanın temperaturu 400C-dək yüksəlir. Bir neçə saat davam edən bu küləklər zamanı göyün üzü qum və toz buluduna bürünür.
Yazın axırlarında yerli əhalinin "Əs-Sarayt" adlandırdığı qum tufanları baş verir. Günün ikinci yarısı və çox zaman gecə başlayan bu tufanlardan sonra qısa müddətli leysan yağışlar yağır. Yay fəslinin əvvəlləri çox quraq keçir. Yay mövsümündə Ərəbistan yarımadasının səhra və yarımsəhralarından əsən səmum* küləkləri narın qumları və tozu havaya qaldıraraq İran körfəzi sahillərinə qovur və temperaturu 44–460C, bəzən isə 50 dərəcəyədək qaldırır. Səmum küləkləri əsərkən Küveytdə dövlət müəssisə və idarələri ancaq səhər və axşam, hava nisbətən sərin olan vaxtlarda işləyirlər. Yayın axırlarında Küveyt üzərində şərq və cənub-şərq küləkləri hakim olur və havada mütləq rütubətlilik artır. Payızda havalar sərinləşməyə başlayır və temperatur 20–25 dərəcə arasında dəyişir. Küveytə yağıntı nadir hallarda düşür və illik miqdarı 100–200 mm-dən artıq olmur. Yağmursuz keçən illərdə isə 30 mm yağıntı düşür. Yağıntıların fəsillər üzrə paylanmasında da fərqlər böyükdür. Yağıntılar əsasən qış mövsümündə olur. Bəzən il boyu düşən yağıntı cəmi bir neçə günün ərzində düşür.
Küveyt yerüstü sulardan məhrum olan ölkələrdəndir. Ölkədə yalnız qış mövsümündə müvəqqəti axara malik vadilər mövcud olur. Yağmursuz dövrlərdə vadilər tamamilə quruyur. Küveytə içməli su uzun illər İraqdan axan Şətt-əl-Ərəb çayından xüsusi qayıqlarla daşınırdı. Əhalinin içməli suya olan tələbatı artdıqca onun müntəzəm daşınması çətinləşirdi. Küveyt yeraltı sularla zəngindir. Yerli əhalinin yeraltı sulardan istifadə vərdişlərinin olmasına baxmayaraq bu suların həddindən artıq duzlu olması onun istər məişətdə, istərsə də suvarmada istifadə olunmasını məhdudlaşdırır. Qızmar iqlim və suyun çatışmaması çox qədimlərdən İran körfəzi sahilində belə bir xalq məsələnin geniş yayılmasına səbəb olmuşdur: "Duzlu suyu olan çay bir səhəng içməli sudan ucuzdur". Hazırda müasir texnoloji üsullarla İran körfəzi sahillərində dəniz suyunun təmizləməklə əhalinin və təsərrüfatın suya olan ehtiyacı ödənilir.
Torpaq, bitki örtüyü
İqlimin quraq, su ehtiyatının məhdud olması ölkədə torpaq və bitki örtüyünün zəif inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur. Şimalda çınqıllı, mərkəz və cənub bölgələrində qumlu səhra torpaqları yayılmışdır. Yeraltı suların səthə çıxdığı yerlərdə – vahələrdə xurma ağacları üstünlük təşkil edir. Səhralarda dəvətikanı, yovşan, dəvəqulağı (süpürgə), sahil zonada yulğun bitir. Küveytdə akasiyanın müxtəlif növləri və curcub geniş yayılmışdır. Səhraların flora aləmi qış mövsümündə simasını tamamilə dəyişir və qum üzərində "yaşıl xalça" kimi sərilir. Səhranın əlvan güllər açan ot bitkiləri (efemerlər) cəmi 5–6 həftə ömür sürür və günəş şüalarının yandırıcı təsiri ilə quruyur.
Fauna aləmi kasıbdır. İran körfəzi sahili ovalığında çəyirtkə və quşlar çoxdur. Kənd təsərrüfatına böyük ziyan verən çəyirtkələrin yayılmasının qarşısı müxtəlif kimyəvi maddələrin tətbiqi ilə alınır.
Küveytin sahil suları balıqla zəngindir. İran körfəzində mollyusk, xərçəng də ovlanır. Küveyt təbiətinin qeydinə qalan, ona biganə olmayan dövlətdir. Səhra landşaftı ekoloji baxımdan çox həssas və tez pozulan bir landşaft olduğundan ona qarşı daima diqqətli olmaq lazımdır.
Körfəzdə baş vermiş müharibələr, xüsusilə İraqla müharibə nəticəsində başqa sahələrdə olduğu kimi ekologiya sahəsinə böyük ziyan dəymişdir. Dövlət bu ziyanı aradan qaldırmaq üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirir.
Ədəbiyyat
- Soltanova H. B., Məmmədov C. A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.
İstinadlar
- Жебрак Б.А. Экономическая география зарубежных стран : учеб. пособие. М.: ГУУ, 2003.
- Арабские страны. Проблемы социально-экономического и общественно-политического развития. — М., 1995.
- Ближний Восток и современность. — М., 1997.
- Александров И.А. Монархии Персидского залива: Этап модернизации. — М. — 2000.
- Жданов С.В. Арабские страны в мировой экономике. М.: Панорама, 2006.
- Социально-экономическая география зарубежного мира. — Москва: Дрофа. — 2005.
- Страны и регионы мира. Экономико-статистический справочник под ред. А.С.Булатова. М.: Проспект, 2005.
- Экономическая, социальная и политическая география мира. Регионы и страны. — М.: Гардарики, 2002
- В.П.Максаковский – Историческая география мира. – М.,Екопрос,1999.
- Экономическая география стран Ближнего и Среднего Востока." Просвещение" Москва,1969.
Xarici keçidlər
- http://kruzo.com.ua/voksvet/kuveit.htm 2016-03-05 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahesi ve serhedleriSahesine gore kicik ereb dovletlerinden biri olan Kuveyt Erebistan yarimadasinin simal serqinde yerlesir Kuveyt cenub ve cenub qerbde Seudiyye Erebistani 250 km simal ve simal qerbde Iraq 240 km ile hemserheddir Serqde onun erazisi 195 km mesafede Iran korfezinin sulari ile ehatelenir Serhedin umumi uzunlugu 685 km dir Olke erazisi simaldan cenuba 200 km serqden qerbe dogru ise teqriben 170 km mesafede uzanir Iran korfezinin Kuveyte yaxin yerlesmis ve adalari olkenin terkibine daxildir Resmi melumatlara gore olkenin erazisi 17 8 min km esasen ereb menbelerine gore ise 20 2 20 7 min km teskil edir Bele ferq Kuveytin Seudiyye Erebistani ve Iraq ile deqiq serhedlerinin olmamasi ile izah olunur 1960 ci illerin axirlarina qeder Kuveyt ile Seudiyye Erebistani arasinda serhed meselesi ustunde ixtilaflar movcud idi Her iki teref Iran korfezi sahilinin bir sira serhed erazilerini ozunun hesab edirdi Mesele ondadir ki Kuveyt ve Seudiyye Erebistaninin koceri ehalisi bu mubahiseli erazilerin otlaq sahelerinden ve icmeli su menbelerinden daima birlikde istifade edirdiler Hele 1922 ci ilde Kuveytin Iraqin ve Necdin indiki Seudiyye Erebistaninin bir eyaleti numayendeleri arasinda serhed ziddiyyetlerinin nizama salinmasi meqsedi ile danisiqlar kecirilmisdir Bu danisiqlara gore Kuveyt ile Seudiyye Erebistani arasinda sahesi 5 7 min km olan xususi kecid bolgesi yaradilmisdir 1942 ci ile qeder bu bolge Biteref bolge adlandirilirdi Biteref bolgede zengin neft yataqlari askar edildikden sonra bu eraziler ugrunda mubahiseler yeniden qizisir Yalniz 1969 cu ilde Seudiyye Erebistani ile Kuveyt arasinda cetin ve uzun suren danisiqlardan sonra her iki dovletin numayendeleri Biteref bolge nin bolusdurulmesi qerarina gelmisler Kuveyt ve Iraq arasinda da serhed mubahiseleri movcuddur Bu mubahiseler neinki Iraq ve Kuveyt arasinda munasibetleri keskinlesdirmis hetta silahli toqqusmalara sebeb olmusdur Meselen 1973 cu ilde Iraq qosunlari Umm Qesr limani yaxinliginda yerlesen Kuveyt erazisinin bir hissesini isgal etmisler Iraq hem de Umm Qesr herbi deniz bazasinin gireceyine yaxin yerlesen Verba ve Bubiyan adalarinin ona mexsus oldugunu iddia edir Bu serhed munaqiseleri hem de Iraq ile Kuveyt arasinda movcud olan basqa problem meseleler 1990 ci ilin avqustunda daha keskin xarakter almis ve muharibe ile neticelenmisdir Erazi mubahiseleri Kuveyt ile Iran arasinda da movcuddur Iran Auxa ve Kubbar adalarinin ona mexsus oldugunu iddia edir Eyni zamanda qite selfi ve mehelli sulardan istifade edilmesi meselelerinde de region dovletleri arasinda mubahiseler var Kuveyt relyefiKuveytin sethi qumlu ve dasli xususile qerbde sehralarla ortuludur Cox da yuksek olmayan sehra yaylasi serqe dogru getdikce alcalir sahil xettinde ise bataqlasmis ovaliqlara cevrilir Ovaligin ayri ayri hisseleri deniz sularinin buxarlanmasi neticesinde emele gelen soranliqlar ile tutulmusdur Seth qurulusuna gore olke erazisi materik yuksekliyi merkezi tepelikler ve sahil duzenliyi tebii bolgelerine ayrilir Materik yuksekliyi tebii bolgesi deniz seviyyesinden 200 300 m hundurlukde olub olkenin cenub qerbini ehate edir Materik yuksekliyi simal qerbde Iraq serheddine qeder uzanan el Batin vadisine qovusur Merkezi tepelikler tebii bolgesi nisbeten genis saheni ehate ederek simal qerbden cenub serq istiqametinde uzanir Bu ise hundurluyu 25 30 m olan maili tepelikler ve cox sayli quru vadiler ile seciyyelenir Merkezi tepelikler tebii bolgesi cenub serqde qumlu sahillerle evez olunur Sahil duzenliyi tebii bolgesi Seudiyye Erebistani erazisinde yerlesen el Hesa ovaliginin davamidir Duzenliyin sethi qumla ortuludur sahil xetti keskin parcalanmisdir Qabarma vaxti duzenliyin xeyli hissesini su basir Kuveyt korfezi sahillerinden simalda ise genis sahede soranliq emele gelmisdir Tebii ehtiyatlariGeoloji baximdan Kuveyt erazisi Erebistan platformasinin bir hissesidir Bu erazilerde zengin neft qaz ehtiyati toplanmisdir Neft ehtiyatina gore 13 0 mlrd t dunya ehtiyatinin 10 faizi Kuveyt region olkeleri arasinda Seudiyye Erebistani Iran ve Iraqdan sonra dorduncu yeri tutur Muasir neftcixarmanin seviyyesi oldugu kimi qalsa bele onun ehtiyati olkeye 180 200 ile catar Neft olkenin cenub Boyuk Burhan Minaqis Vefra yataqlari ve simal Raudateyn Behre Mugribe bolgelerinde cixarilir Ehtiyatina gore ikinci boyuk serveti tebii qaz olsa da bezi hallarda tebii qaza olan daxili ehtiyacini idxalat hesabina odeyir Kuveytin diger tebii servetleri zeif oyrenilmisdir Neft kesfiyyati zamani kvars qumlari tebii asfalt ehengdasi ve s askar edilmisdir Iqlimi ve hidroqrafiyasiSubtropik zonada yerlesen Kuveytin iqlimi ucun il boyu yuksek temperatur ve yagintilarin az dusmesi seciyyevidir Yanvar ayinin orta temperaturu musbet 110C iyulunki ise 340C dir Qisda orta ayliq temperatur 5 13 derece arasinda tereddud edir Nadir hallarda temperatur 00C ye enir Simal qerb kuleklerinin rutubetli cenub qerb kulekleri ile evez olundugu hallarda ise qis aylarinda temperatur 200C den yuxari olur Baharda Kuveyt uzerinde es Suheyl adlanan isti cenub qerb kulekleri hakim olan zaman havanin temperaturu 400C dek yukselir Bir nece saat davam eden bu kulekler zamani goyun uzu qum ve toz buluduna burunur Yazin axirlarinda yerli ehalinin Es Sarayt adlandirdigi qum tufanlari bas verir Gunun ikinci yarisi ve cox zaman gece baslayan bu tufanlardan sonra qisa muddetli leysan yagislar yagir Yay feslinin evvelleri cox quraq kecir Yay movsumunde Erebistan yarimadasinin sehra ve yarimsehralarindan esen semum kulekleri narin qumlari ve tozu havaya qaldiraraq Iran korfezi sahillerine qovur ve temperaturu 44 460C bezen ise 50 dereceyedek qaldirir Semum kulekleri eserken Kuveytde dovlet muessise ve idareleri ancaq seher ve axsam hava nisbeten serin olan vaxtlarda isleyirler Yayin axirlarinda Kuveyt uzerinde serq ve cenub serq kulekleri hakim olur ve havada mutleq rutubetlilik artir Payizda havalar serinlesmeye baslayir ve temperatur 20 25 derece arasinda deyisir Kuveyte yaginti nadir hallarda dusur ve illik miqdari 100 200 mm den artiq olmur Yagmursuz kecen illerde ise 30 mm yaginti dusur Yagintilarin fesiller uzre paylanmasinda da ferqler boyukdur Yagintilar esasen qis movsumunde olur Bezen il boyu dusen yaginti cemi bir nece gunun erzinde dusur Kuveyt yerustu sulardan mehrum olan olkelerdendir Olkede yalniz qis movsumunde muveqqeti axara malik vadiler movcud olur Yagmursuz dovrlerde vadiler tamamile quruyur Kuveyte icmeli su uzun iller Iraqdan axan Sett el Ereb cayindan xususi qayiqlarla dasinirdi Ehalinin icmeli suya olan telebati artdiqca onun muntezem dasinmasi cetinlesirdi Kuveyt yeralti sularla zengindir Yerli ehalinin yeralti sulardan istifade verdislerinin olmasina baxmayaraq bu sularin heddinden artiq duzlu olmasi onun ister meisetde isterse de suvarmada istifade olunmasini mehdudlasdirir Qizmar iqlim ve suyun catismamasi cox qedimlerden Iran korfezi sahilinde bele bir xalq meselenin genis yayilmasina sebeb olmusdur Duzlu suyu olan cay bir seheng icmeli sudan ucuzdur Hazirda muasir texnoloji usullarla Iran korfezi sahillerinde deniz suyunun temizlemekle ehalinin ve teserrufatin suya olan ehtiyaci odenilir Torpaq bitki ortuyuIqlimin quraq su ehtiyatinin mehdud olmasi olkede torpaq ve bitki ortuyunun zeif inkisaf etmesine sebeb olmusdur Simalda cinqilli merkez ve cenub bolgelerinde qumlu sehra torpaqlari yayilmisdir Yeralti sularin sethe cixdigi yerlerde vahelerde xurma agaclari ustunluk teskil edir Sehralarda devetikani yovsan devequlagi supurge sahil zonada yulgun bitir Kuveytde akasiyanin muxtelif novleri ve curcub genis yayilmisdir Sehralarin flora alemi qis movsumunde simasini tamamile deyisir ve qum uzerinde yasil xalca kimi serilir Sehranin elvan guller acan ot bitkileri efemerler cemi 5 6 hefte omur surur ve gunes sualarinin yandirici tesiri ile quruyur Fauna alemi kasibdir Iran korfezi sahili ovaliginda ceyirtke ve quslar coxdur Kend teserrufatina boyuk ziyan veren ceyirtkelerin yayilmasinin qarsisi muxtelif kimyevi maddelerin tetbiqi ile alinir Kuveytin sahil sulari baliqla zengindir Iran korfezinde mollyusk xerceng de ovlanir Kuveyt tebietinin qeydine qalan ona bigane olmayan dovletdir Sehra landsafti ekoloji baximdan cox hessas ve tez pozulan bir landsaft oldugundan ona qarsi daima diqqetli olmaq lazimdir Korfezde bas vermis muharibeler xususile Iraqla muharibe neticesinde basqa sahelerde oldugu kimi ekologiya sahesine boyuk ziyan deymisdir Dovlet bu ziyani aradan qaldirmaq ucun mueyyen tedbirler heyata kecirir EdebiyyatSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 IstinadlarZhebrak B A Ekonomicheskaya geografiya zarubezhnyh stran ucheb posobie M GUU 2003 Arabskie strany Problemy socialno ekonomicheskogo i obshestvenno politicheskogo razvitiya M 1995 Blizhnij Vostok i sovremennost M 1997 Aleksandrov I A Monarhii Persidskogo zaliva Etap modernizacii M 2000 Zhdanov S V Arabskie strany v mirovoj ekonomike M Panorama 2006 Socialno ekonomicheskaya geografiya zarubezhnogo mira Moskva Drofa 2005 Strany i regiony mira Ekonomiko statisticheskij spravochnik pod red A S Bulatova M Prospekt 2005 Ekonomicheskaya socialnaya i politicheskaya geografiya mira Regiony i strany M Gardariki 2002 V P Maksakovskij Istoricheskaya geografiya mira M Ekopros 1999 Ekonomicheskaya geografiya stran Blizhnego i Srednego Vostoka Prosveshenie Moskva 1969 Xarici kecidlerhttp kruzo com ua voksvet kuveit htm 2016 03 05 at the Wayback Machine