Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Rusa (e. ə. VIII əsr – e.ə. 714) — Urartu hökmdarı (E.ə. 735 – ). II Sardurinin oğlu
| I Rusa | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e. ə. VIII əsr |
| Vəfat tarixi | e.ə. 714 |
| Fəaliyyəti | monarx |
| Atası | II Sarduri |
| Uşağı | |
Həyatı
Özündən əvvəlki Urartu hökmdarı, atası II Sardurinin dövründə artıq Urartu dövləti assurlarla mübarizədə xeyli zəifləmişdi və hətta bir çox vilayətlər Urartunun siyasi təsir dairəsindən çıxmışdı. Bu ərazilər Assuriyanın hakimiyyəti dairəsinə alınmışdı. Eyni zamanda, Urmiyyə gölü hövzəsində Urartu ağalığı ləğv edilmişdi. bu vəziyyətdən istifadə edən Manna öz torpaqlarını qaytarmaq uğrunda mübarizəyə qalxmışdışdı.
I Rusa Urartu dövlətininqüdrətini qaytarmaq üçün cəhd göstərdi, lakin güclü Assuriya dövlətinə bata bilmədi. Ancaq şimal istiqamətində Göyçə gölü ətrafına kimi olan ərazini yenidən işğal etdi. Bu ərazinin 23 hökmdarı əsir alındı. I Rusa zəbt olunmuş ərazidə iki şəhər-qala saldırdı və onlara Teyşeba və Haldi Allahlarının adına verdi. Urartu artıq işğal olunmuş torpaqları mənimsəyir və orada abadlıq işləri aparırdı. Yeni şəhər-qalalar başqa tayfaların cənuba doğru hərəkətini dəf etməli idi.
Assuriya ilə mübarizə
I Rusa cənubda Assuriya ilə toqquşmalı oldu. İlk növbəde Assuriyanın şimalında yerləşən Musasir (urart. Ardini) vilayətinin hakimi Urzana ilə dostluq əlaqələrini möhkəmlətdi. Urzana onun hüzuruna gəldi və könüllü surətdə Urartuya tabe oldu. Eyni zamanda, o, Urartuya köməkçi hərbi dəstələr verdi. Bundan sonra I Rusa Assuriyanın dağlıq rayonlarına hücum etdi və mənbənin qeyd etdiyi kimi, buranın kişilərini qılıncdan keçirtdi. Musasir Assuriyaya qarşı mübarizədə dayaq nöqtəsinə çevrildi. Musasir şəhəri eyni zamanda Urartunun baş ibadət mərkəzi idi. Burada Haldi Allahına sitayiş edirdilər. Musasirə Urartu canişini tə’yin edilmişdi.
III Tiqlatpalasarın Urartuya qarşı uğurlu müharibələrindən Manna istifadə edə bilmiş və öz torpaqlarını Urartu təsirindən azad etmişdi. Manna ölkədəki vilayətləri vahid mərkəzdə birləşdirmişdi; Bunu başa düşən I Rusa Manna vilayət canişinlərini mərkəzı hakimiyyətə qarşı qaldırır, Assuriyaya qarşı burada müttəfiqlər axtarırdı. Assur hökmdarı II Sarqon e.ə. 714-cü ildə Manna ərazisinə daxil oldu, üsyançı canişinlərə divan tutdu. Manna canişinləri ilə əlbir olmuş I Rusa döyüşdə məğlub oldu və Mannadan Urartuya qaçdı. II Sarqon onu Tuşpa şəhərinə kimi qovdu. Mənbə xəbər verir ki, "O, Tuşpanı (yaxud Turuşpa), öz hökmdar şəhərini tərk etdi və ovçudan qaçan kimi dağlara qaçdı, hamilə (arvad) kimi yorğan-döşəyə yıxıldı, çörək və sudan imtina etdi, əlacsız azara tutuldu". I Rusanın məğlubiyyəti Urartunun Manna torpaqlarına iddiasına da son qoydu.
II Sarqon Urartunun bir sıra şəhər və vilayətlərini (Ulhu, Armarili, Ayadi və s.) tutdu. Yürüşün son mərhələsində II Sarqon Musasir tərəfə döndü. Musasir şəhəri meşəli dağlarda salınmışdı, dağ keçidləri çətin idi. O, yol aça-aça Musasir şəhərinə yaxınlaşdı. Sarqonun slnaməsi qeyd edir: "… mən keçidləri aşıb, Musasirə tərəf yol tutdum, döyüşçülərimi iynə kimi sivri, əzəmətli Harsiu (Manna ilə Assuriya arasında) dağına qalxmağa məcbur etdim". II Sarqon Musasir şəhərinə daxil oldu. Urzana dağlara qaçdı. Əhalini vahimə bürüdü. Onlar aman istədilər. Mənbə Musasirdə yaranmış vəziyyəti belə təsvir etmişdir."… Oranın adamları, qoca və qarıları evlərin damına qalxaraq acı-acı ağlayırdılar, canlarını xilas etmək üçün onlar əl-ayaqları üstə mənim qabağıma sürünürdülər. Urzana, onların padşahı, hökmdar, Aşşurun (Allah) sözünə qulaq asmadı və mənim hökmranlığımı boynundan atdı və mənə xidməti saymadı, buna görə mən də bu şəhər əhlini əsir aparmaq qərarına gəldim. Urartunun dayağı Allah Haldini aparmağı əmr etdim. Onun böyük darvazaları qarşısında onu (Haldinin heykəlini), (Urzananın) arvadını, onun oğullarını, qızlarını, adamlarını, ata evinin törəmələrini mən əsir tutdum… Mən Musasirə, Haldi Allahının yaşadığı yerə zəfərlə daxil oldum və sarayda, Urzananın mənzilində hökmdar kimi əyləşdim". II Sarqon Musasir xəzinəsini ələ keçirtdi və buradan saysız-hesabsız var-dövlət apardı. Min kq.-dan artıq qızıla və 5 min kq.-dan artıq gümüşə sahib oldu. Qənimət kimi lacivərd, əqiq və başqa qiymətli daşlar, müxtəlif metai külçələri və əşyaları Assuriyaya apardı. Musasir mə’bəd anbarları da talan edildi. Musasir Assuriyaya qatıldı. Urartu Assuriyanın şimalında yerləşən və Assuriyaya qarşı mübarizədə dayaq nöqtəsi olan bir ərazini və müttəfiqini itirdi. Bu ağır zərbədən sonra Urartu bir daha özünə gələ bilmədi. I Rusa canına qəsd etməyə məcbur oldu. Salnamə yazır ki, "Ursa (Rusa), Urartu hökmdarı, eşidəndə ki, Musasir dağılıb, Allahı Haldi aparılıb, öz əli ilə kəmərindəki dəmir xəncərlə özünü öldürdü".
Assuriya ilə mübarizədə Urartu özünə müttəfiq axtarıb tapırdı, lakin müttəfiqlərin gücünü vahid cəbhədə birləşdirə bilmədi. I Rusa II Sarqon ilə döyüşdə Manna ərazisində məğlub oldu və öz ölkəsinə qaçdı, eyni zamanda Musasir müttəfiqini tək qoydu. Urartunun müdafiəsini təşkil edə bilmədi və nəticədə Assuriya ilə mübarizəni uduzdu.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Rusa e e VIII esr e e 714 Urartu hokmdari E e 735 II Sardurinin ogluI RusaSexsi melumatlarDogum tarixi e e VIII esrVefat tarixi e e 714Fealiyyeti monarxAtasi II SarduriUsagi II ArgistiHeyatiOzunden evvelki Urartu hokmdari atasi II Sardurinin dovrunde artiq Urartu dovleti assurlarla mubarizede xeyli zeiflemisdi ve hetta bir cox vilayetler Urartunun siyasi tesir dairesinden cixmisdi Bu eraziler Assuriyanin hakimiyyeti dairesine alinmisdi Eyni zamanda Urmiyye golu hovzesinde Urartu agaligi legv edilmisdi bu veziyyetden istifade eden Manna oz torpaqlarini qaytarmaq ugrunda mubarizeye qalxmisdisdi I Rusa Urartu dovletininqudretini qaytarmaq ucun cehd gosterdi lakin guclu Assuriya dovletine bata bilmedi Ancaq simal istiqametinde Goyce golu etrafina kimi olan erazini yeniden isgal etdi Bu erazinin 23 hokmdari esir alindi I Rusa zebt olunmus erazide iki seher qala saldirdi ve onlara Teyseba ve Haldi Allahlarinin adina verdi Urartu artiq isgal olunmus torpaqlari menimseyir ve orada abadliq isleri aparirdi Yeni seher qalalar basqa tayfalarin cenuba dogru hereketini def etmeli idi Assuriya ile mubarizeI Rusa cenubda Assuriya ile toqqusmali oldu Ilk novbede Assuriyanin simalinda yerlesen Musasir urart Ardini vilayetinin hakimi Urzana ile dostluq elaqelerini mohkemletdi Urzana onun huzuruna geldi ve konullu suretde Urartuya tabe oldu Eyni zamanda o Urartuya komekci herbi desteler verdi Bundan sonra I Rusa Assuriyanin dagliq rayonlarina hucum etdi ve menbenin qeyd etdiyi kimi buranin kisilerini qilincdan kecirtdi Musasir Assuriyaya qarsi mubarizede dayaq noqtesine cevrildi Musasir seheri eyni zamanda Urartunun bas ibadet merkezi idi Burada Haldi Allahina sitayis edirdiler Musasire Urartu canisini te yin edilmisdi III Tiqlatpalasarin Urartuya qarsi ugurlu muharibelerinden Manna istifade ede bilmis ve oz torpaqlarini Urartu tesirinden azad etmisdi Manna olkedeki vilayetleri vahid merkezde birlesdirmisdi Bunu basa dusen I Rusa Manna vilayet canisinlerini merkezi hakimiyyete qarsi qaldirir Assuriyaya qarsi burada muttefiqler axtarirdi Assur hokmdari II Sarqon e e 714 cu ilde Manna erazisine daxil oldu usyanci canisinlere divan tutdu Manna canisinleri ile elbir olmus I Rusa doyusde meglub oldu ve Mannadan Urartuya qacdi II Sarqon onu Tuspa seherine kimi qovdu Menbe xeber verir ki O Tuspani yaxud Turuspa oz hokmdar seherini terk etdi ve ovcudan qacan kimi daglara qacdi hamile arvad kimi yorgan doseye yixildi corek ve sudan imtina etdi elacsiz azara tutuldu I Rusanin meglubiyyeti Urartunun Manna torpaqlarina iddiasina da son qoydu II Sarqon Urartunun bir sira seher ve vilayetlerini Ulhu Armarili Ayadi ve s tutdu Yurusun son merhelesinde II Sarqon Musasir terefe dondu Musasir seheri meseli daglarda salinmisdi dag kecidleri cetin idi O yol aca aca Musasir seherine yaxinlasdi Sarqonun slnamesi qeyd edir men kecidleri asib Musasire teref yol tutdum doyusculerimi iyne kimi sivri ezemetli Harsiu Manna ile Assuriya arasinda dagina qalxmaga mecbur etdim II Sarqon Musasir seherine daxil oldu Urzana daglara qacdi Ehalini vahime burudu Onlar aman istediler Menbe Musasirde yaranmis veziyyeti bele tesvir etmisdir Oranin adamlari qoca ve qarilari evlerin damina qalxaraq aci aci aglayirdilar canlarini xilas etmek ucun onlar el ayaqlari uste menim qabagima surunurduler Urzana onlarin padsahi hokmdar Assurun Allah sozune qulaq asmadi ve menim hokmranligimi boynundan atdi ve mene xidmeti saymadi buna gore men de bu seher ehlini esir aparmaq qerarina geldim Urartunun dayagi Allah Haldini aparmagi emr etdim Onun boyuk darvazalari qarsisinda onu Haldinin heykelini Urzananin arvadini onun ogullarini qizlarini adamlarini ata evinin toremelerini men esir tutdum Men Musasire Haldi Allahinin yasadigi yere zeferle daxil oldum ve sarayda Urzananin menzilinde hokmdar kimi eylesdim II Sarqon Musasir xezinesini ele kecirtdi ve buradan saysiz hesabsiz var dovlet apardi Min kq dan artiq qizila ve 5 min kq dan artiq gumuse sahib oldu Qenimet kimi laciverd eqiq ve basqa qiymetli daslar muxtelif metai kulceleri ve esyalari Assuriyaya apardi Musasir me bed anbarlari da talan edildi Musasir Assuriyaya qatildi Urartu Assuriyanin simalinda yerlesen ve Assuriyaya qarsi mubarizede dayaq noqtesi olan bir erazini ve muttefiqini itirdi Bu agir zerbeden sonra Urartu bir daha ozune gele bilmedi I Rusa canina qesd etmeye mecbur oldu Salname yazir ki Ursa Rusa Urartu hokmdari esidende ki Musasir dagilib Allahi Haldi aparilib oz eli ile kemerindeki demir xencerle ozunu oldurdu Assuriya ile mubarizede Urartu ozune muttefiq axtarib tapirdi lakin muttefiqlerin gucunu vahid cebhede birlesdire bilmedi I Rusa II Sarqon ile doyusde Manna erazisinde meglub oldu ve oz olkesine qacdi eyni zamanda Musasir muttefiqini tek qoydu Urartunun mudafiesini teskil ede bilmedi ve neticede Assuriya ile mubarizeni uduzdu Istinadlar