Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Pyotrun vəsiyyətnaməsi — Rusiya dövlətinin dövlətçilik tarixində çox önəmli mövqeyi ilə seçilən, Rusiya siyasətində maraqlı bir sənəd kimi diqqəti cəlb edir. Bu gün Rusiyada bu sənədin mövcudluğu inkar edilsə də "vəsiyyətnamə"nin mükəmməlliyi, deklarativ xarakteri, öz dövrü üçün dünya proseslərinə verdiyi siyasi traktlaşdırma Avropanın gələcək siyasi modelini formalaşdırmaq təklifləri və nəhayət, böyük fatehlik iddiaları və s. onun həqiqətən mövcud olduğunu sübut edir.
"Vəsiyyətnamə"də maraq doğuran əsas cəhətlərdən biri də dövlət başçısı kimi I Pyotrun dinə münasibətidir.
Ümumilikdə 12 bənddən ibarət olan bu sənədin IX bəndi həcmcə ən böyük olmaqla əsas hissəsi "məxfi qalsın" başlığı ilə verilib. Məhz bu bənddə I Pyotrun dinə mənfi münasibəti açıqlanaraq dinin dövlət işlərinə qarışması qadağan edilib. Sənəddə deyilir: "Bizim üləmalarımızın bu günə qədər dövlət işlərinə müdaxilə etməsi Rusiya dövlətinin tərəqqisinə mane olmuşdur. Mən öz səlahiyyətlərimdən istifadə edərək onları dövlət işlərindən ayırdım, ruhanilərin dövlət işlərinə müdaxiləsini rədd etdim. İndi onlar adi bir dərəcədə qalmışlar və əl-qol aça bilmirlər. Mən bunu çox böyük zəhmət bahasına etdim. Ruhanilərin dövlət və millət işlərindən əllərini qısaldıb, onları kilsələrdə məhdudlaşdırdım".
"Vəsiyyətnamə"də diqqəti çəkən məqamlardan biri də islam dininə, onun sünni və şiə təriqətlərinə məkrli münasibətidir. I Pyotr islam təriqətlərinə millətlərarası münaqişələr törətmənin ən kəsərli vasitəsi, hərbi silah və sürsatın alternativi kimi önəm verir. Rusiyanı ən böyük dünya dövləti kimi görmək istəyən I Pyotr onun sərhədlərini Hindistandan Avropaya qədər genişləndirməyi, İstanbulun da Rusiyanın paytaxtı olmasını arzulayaraq məramını belə açıqlayır:
"Bu məqsədi (Rusiyanın dünya ağalığını həyata keçirməklə İstanbulun da paytaxt olmasını) həyata keçirmək üçün həmişə Osmanlı ilə İran arasında fitnə-fəsad törətmək, dava-dalaş yaratmaq lazımdır. Bu işdə sünni və şiə məzhəbləri arasındakı ixtilaflar böyük, kəskin silah və basılmaz ordudur. Rusiyanın nüfuzunu Asiyada qaldırmaq üçün sünni-şiə ixtilafları yaxşı bir vasitədir."
İran və Osmanlı arasında çaxnaşma salmağı planlaşdıran I Pyotr bu ölkələri Avropa ilə təmasdan məhrum etməyi vəsiyyət edərək xəbərdarlıq edirdi ki...
"Əgər bu ölkələrin (İran və Osmanlının) müsəlmanları göz açıb hüquqlarını qansalar o, bizə böyük zərbə olar. Həm Osmanlı, həm də İranın din xadimlərini ələ almaq və onlar vasitəsi ilə sünni və şiə ixtilaflarını qızışdırmaq lazımdır."
Göründüyü kimi, I Pyotr dindən siyasi məqsədlərlə bəhrələnməyə çağırır, bir dinin iki təriqəti arasındakı ziddiyyətdən məharətlə istifadə edərək islamı sıxışdırıb xristianlığı genişləndirməyi vəsiyyət edir. I Pyotr bu yöndə məramını belə açıqlayır:
"İslam əqidəsini Asiyadan uzaqlaşdırmaq, xristian əqidəsini və mədəniyyətini orada ciddi təbliğ etmək, yaymaq zəruridir".
1725-ci ildə yazılmış bu sənəd, yalnız 13 il sonra 1738-ci ildə elan edilmişdir. Maraqlıdır ki, "Vəsiyyətnamə" də "Qafqaz xətti" anlamında yalnız Gürcüstan ölkəsi və İranın adı çəkilir. Burada "Azərbaycan" adına rast gəlmirik. "Vəsiyyətnamə"də oxuyuruq:
"Gürcüstan ölkəsi "Qafqaz xətti"nin yəni İranın şah damarıdır."
Fikrimizcə, İran dedikdə burada Azərbaycan da nəzərdə tutulur. O vaxtkı Rusiya üçün "Azərbaycan" adlı coğrafi məkan mövcud olsa da "Azərbaycan" adlı dövlət mövcud deyildi. Azərbaycan İranın tərkib hissəsi kimi qəbul edilirdi. Ona görə də I Pyotr "məxfi qalsın" başlığı altında vəsiyyət edirdi ki,
"...siz vaxtı itirmədən Gürcüstanı və Qafqazı zəbt və işğal edib İranın daxili hakimlərini özünüzə qul və xədim ediniz".
I Pyotrun hələ sağlığında müxtəlif dövlət adamlarına tapşırıqları da "Vəsiyyətnamə"nin ruhu ilə yaxından səsləşir. 1723-cü il iyul ayının 21-də rus general-mayoru Matyuşkin Bakı xanına təslim olmaq barədə ultimatum verdi. Rədd cavabı alan general Bakını 5 gün gecə-gündüz atəşə tutduqdan sonra iyulun 26-da şəhərə girdi. I Pyotr general-mayor Matyuşkinə tapşırıq vermişdi ki, "müsəlmanları ruslar tərəfindən zəbt edilmiş Azərbaycan torpaqlarından köçürüb əvəzində orada rusları, erməniləri, yaxud digər xristian xalqlarından olan adamları yerləşdirsin". I Pyotr özünün İstanbuldakı səfiri Rumyantsevə isə tapşırmışdı ki, "əgər Osmanlı Türkiyəsi də etiraz etməzsə, ruslar tərəfindən zəbt edilmiş ərazilərdə yaşayan müsəlmanlar Osmanlı Türklərinin ölkəsinə köçə bilərlər. Bu məqsədlə türklərə hər vasitə ilə yol tapmaq lazımdır".
Əgər I Pyotr tezliklə vəfat etməsəydi, çox ehtimal ki, onun bu mənfur planları da baş tutacaqdı.
Tarixin gedişini diqqətlə izlədikdə məlum olur ki, I Pyotr ölsə də onun gələcək nəsillərə təlimatı olan "Vəsiyyətnamə"si Rus dövlətinin sonrakı rəhbərləri üçün də istiqamətverici sənəd olmuşdur.
1775-ci ildə Quba xanı Fətəli xan II Yekaterinanın Dərbəndə göndərdiyi rus çinovnikləri Qaraqozov və Batıryevə bildirmişdi ki, Rusiya dövləti Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmamalıdır. 1775-ci ilin əvvəlində II Yekaterina bir dəstə rus generalını öz sarayına dəvət edərək, Gürcüstanı və o vaxtlar mövcud olmayan Ermənistanı (Tarixi Azərbaycan torpaqlarını) müsəlman hökmdarlarının əlindən qoparmaq üçün xüsusi plan hazırlatdırmışdı. 1796-cı ildə Azərbaycana yürüş edərək 30 min nəfərlik ordu ilə Dərbənddən keçib Qubanı, Bakını, Salyan və Şamaxını tutan rus generalı qraf B.Zubov öz hökmdarlarından belə bir tapşırıq almışdı ki, "Muğanı ələ keçirdikdən sonra orada bir qala tikdirsin, adını "Yekaterina sert" ("Yekaterinanın ürəyi") qoysun və orada iki min cavan rus əsgəri məskunlaşdırsın, həmin gənc əsgərləri erməni və gürcü qızları ilə evləndirib onları xüsusi torpaq sahələri və silahla təmin etsin."
Tarixi araşdırmalar sübut edir ki, tarixin sonrakı dönəmlərində də Rus dövləti işğalçılıq yolu ilə ərazilərinin genişləndirilməsi siyasətini davam etdirmiş, bu zaman milli və dini amilləri önə çəkmiş, Qafqazda əsas hədəf kimi müsəlman-türk Azərbaycanını nişana almışlar.
XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan xanlıqlarını zorla Rusiya ərazisinə qatan rus qoşunları müqavimət göstərənləri dərhal aradan qaldırır, onların ərazisində "Hərbi dairə" adlanan və çar zabitləri tərəfindən idarə olunan vahidlər yaradırdı. Qafqazın baş komandanı P.D.Sisianovun təklifi ilə Gəncə xanlığının ərazisi I Aleksandrın arvadının şərəfinə "Yelizavetpol dairəsi" adlandırılmışdı. P.D.Sisianov çarın bu barədəki fərmanını 1804-cü il martın 2-də Gəncənin Cümə məscidində oxumuşdu.
Çar hökuməti də 14 may 1805-ci il tarixli Kürəkçay müqaviləsini pozaraq 1822-ci ildə Qarabağ xanlığını bir siyasi amil kimi ləğv edib onu imperiyanın sıravi əyalətinə çevirmişdi...
İstinadlar
- "Dirilik" jurnalı, 1916
- "Aydınlıq" qəzeti, 31 dekabr 1991-ci il, səh. 2.
Xarici keçidlər
- Sultan Laçın. ( (az.)). hafta.az. 2015-04-06. 2015-04-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Pyotrun vesiyyetnamesi Rusiya dovletinin dovletcilik tarixinde cox onemli movqeyi ile secilen Rusiya siyasetinde maraqli bir sened kimi diqqeti celb edir Bu gun Rusiyada bu senedin movcudlugu inkar edilse de vesiyyetname nin mukemmelliyi deklarativ xarakteri oz dovru ucun dunya proseslerine verdiyi siyasi traktlasdirma Avropanin gelecek siyasi modelini formalasdirmaq teklifleri ve nehayet boyuk fatehlik iddialari ve s onun heqiqeten movcud oldugunu subut edir Vesiyyetname de maraq doguran esas cehetlerden biri de dovlet bascisi kimi I Pyotrun dine munasibetidir Umumilikde 12 bendden ibaret olan bu senedin IX bendi hecmce en boyuk olmaqla esas hissesi mexfi qalsin basligi ile verilib Mehz bu bendde I Pyotrun dine menfi munasibeti aciqlanaraq dinin dovlet islerine qarismasi qadagan edilib Senedde deyilir Bizim ulemalarimizin bu gune qeder dovlet islerine mudaxile etmesi Rusiya dovletinin tereqqisine mane olmusdur Men oz selahiyyetlerimden istifade ederek onlari dovlet islerinden ayirdim ruhanilerin dovlet islerine mudaxilesini redd etdim Indi onlar adi bir derecede qalmislar ve el qol aca bilmirler Men bunu cox boyuk zehmet bahasina etdim Ruhanilerin dovlet ve millet islerinden ellerini qisaldib onlari kilselerde mehdudlasdirdim Vesiyyetname de diqqeti ceken meqamlardan biri de islam dinine onun sunni ve sie teriqetlerine mekrli munasibetidir I Pyotr islam teriqetlerine milletlerarasi munaqiseler toretmenin en keserli vasitesi herbi silah ve sursatin alternativi kimi onem verir Rusiyani en boyuk dunya dovleti kimi gormek isteyen I Pyotr onun serhedlerini Hindistandan Avropaya qeder genislendirmeyi Istanbulun da Rusiyanin paytaxti olmasini arzulayaraq meramini bele aciqlayir Bu meqsedi Rusiyanin dunya agaligini heyata kecirmekle Istanbulun da paytaxt olmasini heyata kecirmek ucun hemise Osmanli ile Iran arasinda fitne fesad toretmek dava dalas yaratmaq lazimdir Bu isde sunni ve sie mezhebleri arasindaki ixtilaflar boyuk keskin silah ve basilmaz ordudur Rusiyanin nufuzunu Asiyada qaldirmaq ucun sunni sie ixtilaflari yaxsi bir vasitedir Iran ve Osmanli arasinda caxnasma salmagi planlasdiran I Pyotr bu olkeleri Avropa ile temasdan mehrum etmeyi vesiyyet ederek xeberdarliq edirdi ki Eger bu olkelerin Iran ve Osmanlinin muselmanlari goz acib huquqlarini qansalar o bize boyuk zerbe olar Hem Osmanli hem de Iranin din xadimlerini ele almaq ve onlar vasitesi ile sunni ve sie ixtilaflarini qizisdirmaq lazimdir Gorunduyu kimi I Pyotr dinden siyasi meqsedlerle behrelenmeye cagirir bir dinin iki teriqeti arasindaki ziddiyyetden meharetle istifade ederek islami sixisdirib xristianligi genislendirmeyi vesiyyet edir I Pyotr bu yonde meramini bele aciqlayir Islam eqidesini Asiyadan uzaqlasdirmaq xristian eqidesini ve medeniyyetini orada ciddi teblig etmek yaymaq zeruridir 1725 ci ilde yazilmis bu sened yalniz 13 il sonra 1738 ci ilde elan edilmisdir Maraqlidir ki Vesiyyetname de Qafqaz xetti anlaminda yalniz Gurcustan olkesi ve Iranin adi cekilir Burada Azerbaycan adina rast gelmirik Vesiyyetname de oxuyuruq Gurcustan olkesi Qafqaz xetti nin yeni Iranin sah damaridir Fikrimizce Iran dedikde burada Azerbaycan da nezerde tutulur O vaxtki Rusiya ucun Azerbaycan adli cografi mekan movcud olsa da Azerbaycan adli dovlet movcud deyildi Azerbaycan Iranin terkib hissesi kimi qebul edilirdi Ona gore de I Pyotr mexfi qalsin basligi altinda vesiyyet edirdi ki siz vaxti itirmeden Gurcustani ve Qafqazi zebt ve isgal edib Iranin daxili hakimlerini ozunuze qul ve xedim ediniz I Pyotrun hele sagliginda muxtelif dovlet adamlarina tapsiriqlari da Vesiyyetname nin ruhu ile yaxindan seslesir 1723 cu il iyul ayinin 21 de rus general mayoru Matyuskin Baki xanina teslim olmaq barede ultimatum verdi Redd cavabi alan general Bakini 5 gun gece gunduz atese tutduqdan sonra iyulun 26 da sehere girdi I Pyotr general mayor Matyuskine tapsiriq vermisdi ki muselmanlari ruslar terefinden zebt edilmis Azerbaycan torpaqlarindan kocurub evezinde orada ruslari ermenileri yaxud diger xristian xalqlarindan olan adamlari yerlesdirsin I Pyotr ozunun Istanbuldaki sefiri Rumyantseve ise tapsirmisdi ki eger Osmanli Turkiyesi de etiraz etmezse ruslar terefinden zebt edilmis erazilerde yasayan muselmanlar Osmanli Turklerinin olkesine koce bilerler Bu meqsedle turklere her vasite ile yol tapmaq lazimdir Eger I Pyotr tezlikle vefat etmeseydi cox ehtimal ki onun bu menfur planlari da bas tutacaqdi Tarixin gedisini diqqetle izledikde melum olur ki I Pyotr olse de onun gelecek nesillere telimati olan Vesiyyetname si Rus dovletinin sonraki rehberleri ucun de istiqametverici sened olmusdur 1775 ci ilde Quba xani Feteli xan II Yekaterinanin Derbende gonderdiyi rus cinovnikleri Qaraqozov ve Batiryeve bildirmisdi ki Rusiya dovleti Azerbaycanin daxili islerine qarismamalidir 1775 ci ilin evvelinde II Yekaterina bir deste rus generalini oz sarayina devet ederek Gurcustani ve o vaxtlar movcud olmayan Ermenistani Tarixi Azerbaycan torpaqlarini muselman hokmdarlarinin elinden qoparmaq ucun xususi plan hazirlatdirmisdi 1796 ci ilde Azerbaycana yurus ederek 30 min neferlik ordu ile Derbendden kecib Qubani Bakini Salyan ve Samaxini tutan rus generali qraf B Zubov oz hokmdarlarindan bele bir tapsiriq almisdi ki Mugani ele kecirdikden sonra orada bir qala tikdirsin adini Yekaterina sert Yekaterinanin ureyi qoysun ve orada iki min cavan rus esgeri meskunlasdirsin hemin genc esgerleri ermeni ve gurcu qizlari ile evlendirib onlari xususi torpaq saheleri ve silahla temin etsin Tarixi arasdirmalar subut edir ki tarixin sonraki donemlerinde de Rus dovleti isgalciliq yolu ile erazilerinin genislendirilmesi siyasetini davam etdirmis bu zaman milli ve dini amilleri one cekmis Qafqazda esas hedef kimi muselman turk Azerbaycanini nisana almislar XIX esrin evvellerinde Azerbaycan xanliqlarini zorla Rusiya erazisine qatan rus qosunlari muqavimet gosterenleri derhal aradan qaldirir onlarin erazisinde Herbi daire adlanan ve car zabitleri terefinden idare olunan vahidler yaradirdi Qafqazin bas komandani P D Sisianovun teklifi ile Gence xanliginin erazisi I Aleksandrin arvadinin serefine Yelizavetpol dairesi adlandirilmisdi P D Sisianov carin bu baredeki fermanini 1804 cu il martin 2 de Gencenin Cume mescidinde oxumusdu Car hokumeti de 14 may 1805 ci il tarixli Kurekcay muqavilesini pozaraq 1822 ci ilde Qarabag xanligini bir siyasi amil kimi legv edib onu imperiyanin siravi eyaletine cevirmisdi Istinadlar Dirilik jurnali 1916 Aydinliq qezeti 31 dekabr 1991 ci il seh 2 Xarici kecidlerSultan Lacin az hafta az 2015 04 06 2015 04 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 04 07