Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Internet Relay Chat və ya IRC (azərb. Retranslasiyalı İnternet Çat) – real rejimdə digər insanlar ilə şəbəkə vasitəsilə danışa bilinən retranslasiyalı sistem xidməti. Sistem 1988-ci ildə fin tələbə Yarko Oykarinen tərəfindən (Jarkko Oikarinen) tərəfindən yaradılıb. Sistem qısa olaraq IRC adlandırılır.
| IRC | |
| Internet Relay Chat | |
|---|---|
 | |
| ƏS mərhələsi | Tətbiqi |
| Ailə | (TCP/IP) |
| Yaradılıb | 1988 il. |
| Port/ID | 194/TCP, 6667/TCP |
| Protokolun məqsədi | Çat-serverlərə giriş |
| Spesifikasiya | RFC 1459, RFC 2810, RFC 2811, RFC 2812, RFC 2813 |
| Əsas realizasiyalar (kliyentlər) | mIRC, , , , , , |
| Əsas realizasiyalar (serverlər) | UnrealIRCd, ircnet-ircd, hybrid-ircd, Hyperion |
| Yaradıcı | Yarko Oykarinen |
Dünyada IRC ilk dəfə olaraq Fars körfəzindəki müharibə (Səhrada tufan) zamanı populyarlıq qazanmağa başladı. Məhz o dövrdə, 1991-ci ildə müharibələrin getdiyi dövrdə dünyadan gələn bütün məlumatlar, xəbərlər bir yerdə yığılaraq on-line rejimdə IRC vasitəsilə retraanlasiya edilirdi.
İzahı
IRC serverinə qoşulduqda istifadəçi qarşısında kanallar çıxır. Əgər kanal operatorları və ya sahiblərinin icazəsi varsa ora istənilən istifadəçi daxil ola bilər (qoşula bilər). Kanal virtual otaq rolunu oynayır. Əgər hər-hansı limit yoxdursa bura Planetin istənilən yerindən adam qoşula bilər. Kanala yazılan bütün məktubları, otaqda olan bütün istifadəçilər görür. Hər kanal öz adına və bir qayda olaraq müəyyən mövzulu olur. Kanala daxil olduqdan sonra istifadəçi virtual otaqda bütün yazılanları görə və özü məktub yaza bilər. Kanalda müzakirə edilən mövzu adətən onun adından məlum olur (məsələn #Wikipedia-az kanalı).
Müxtəlif serverlər bir fəzada eyni adla və kanallarda birləşə (linkləşmək) bilirlər. Nəhəng dünya IRC serverləri öz heyətində yüzlərlə serverlər birləşdirilər. Bəzən IRC-şəbəkələr qəza olaraq bir neçə hissəyə bölünürlər ki, buna da netsplit deyilir.
IRC həm qrup, həm də məxfi şəkildə söhbət imkanı yaradır. Qrup çatı apartmaq üçün IRC-də kanallar mövcuddur. Bura daxil olub, məxfi danışıqlar da aparmaq olur.
IRC-şəbəkənin operatorları server və şəbəkənin bütünlüklü işini idarə edirlər. Bir qayda olaraq IRC şəbəkələrdə operatorlar üçün şəbəkə və ya kanal səviyyəsində müəyyən məhdudiyyətlər qoyulur. Adətən bu cür limitlər şəbəkə etiketinə söykənir və bəzən hətta səviyyəsində qorunur.
IRC elə bir virtual məkandır ki, burada dünyanın istənilən hissəsindən olan insanlar bir-biri ilə görüşə və söhbət edə bilərlər. İstifadəçi kimi siz, IRC-şəbəkənin serveri ilə birləşən, kiçik proqramı (mIRC, xChat, Kvirc və sayrə) işə salırsınız. Bütün serverlər bir-biri ilə zəncirvari qoşulmuşdur və istifadəçidən istifadəçiyə IRC-şəbəkə vasitəsilə məlumat ötürürlər. Siz yüzlərlə IRC-şəbəkələrin, minlərlə IRC-kanalların (otaq) birində müzakirələrdə iştirak edə və ya təklikdə ailə və dostlarınızla dünyanın hər hansı hissəsində yerləşməsinə baxmayaraq danışa bilərsiniz. IRC-də siz öz maraq, fikir, problemlərinizə uyğun dəniz qədər insanlar tapacaqsınız.
IRC 1988-ci ilidə Jarko Oikarinen tərəfindən Finlandiyanın "Oulu" Universitetində yaradılmışdır. Jarko idarə etdiyi tolsun.oulu.fi-də BBS-in proqram təminatını genişləndirib, onun vasitəsilə UseNET-də real vaxtda müzakirələr aparmağı istəyirdi. İlk etdiyi iş dostları – Jirki Kuoppaloy və Jukkoq Pil tərəfindən yaradılmış proqram vasitəsilə – çat yaradılması oldu. O, yaratdığını ayrıca maşında yoxladı və Jakronun dediyiniə görə "IRC-nin ad günü məhz 1988-ci ilin Avqustunda oldu!" İlk IRC server tolsun.oulu.fi adlanırdı. IRC serverinin istifadəçi sayı çoxaldıqda Jarko Helsinski və Tampere Universitetlərindəki dostlarından serverdən istifadə etmələrini xahiş etdi. Digər Universitetlər də tezliklə qoşulmağa başladılar. Markku Jarvinen kliyentin modernizasiyasında kömək etdi. O anda Jarko anladı ki, BBS funksiyalarının bir çoxu onun proqramına sadəcə yerləşməyəcək. Jarko Denver və Oreqon Ştatının Universiteti ilə əlaqə saxladı. Onlara işlək IRC şəbəkəsi təqdim edildi (onlar proqramı Jarkonun dostlarından biri, Vidjay Subramaniamadan, ilk fin olmayan IRC istifadəçisindən əldə etmişdilər) və fin şəbəkəsi ilə birləşməsini xahiş etdilər. O vaxtdan IRC böyüdü və bütün Fin Milli Şəbəkəsi, Funet-i əhatə etməyə başladı. Sonradan Skandinaviya şəbəkəsinə – NordNET-ə birləşərək daha da inkişaf etməyə başkadı. Noyabr ayının 1988-ci ilində IRC, İnternet vasitəsilə yayılmağa başladı.
- 1989-cu ilin ikinci yarısında Planetdə təxminən 40-a yaxın server mövcud idi.
- IrcII 1989-cu ildə heç kimin tanımadığı Maykl Sandrof tərəfindən buraxılmışdır.
- 1990-cı ilin İyulunda IRC orta hesabla 32 serverdə, 12 kliyent birləşdirirdi.
1990-cı ildə ircd (2.6) versiyasını yeniləmək üçün yeni şəbəkə yüklənildi. ChNET adlı şəbəkə (istifadəçisiz və təxminən 25 server) bir neçə ay mövcud oldu. Sonradan proqramçılar arasında olan ziddiyətlər üzündən şəbəkə dağıldı.
Texniki detallar
CTCP
CTCP — xüsusi növ məlumatdır. Misal üçün CTCP məlumat bu cürdür: PRIVMSG target :\001command [arguments]\001 Target — bu məlumat göndərilən kanal və ya istifadəçidir. \001 — bu 0x01 bina simvoludur. Command — CTCP əmri, arguments — əmrlər arqumentidir.
Əsas əmrlər:
- PING — istifadəçi sürətini öyrənir.
- VERSION — kliyent versiyasını öyrənir.
- USERINFO — istifadəçi haqda məlumatı öyrənir.
- CLIENTINFO — kliyent haqda məlumatı öyrənir.
- SOURCE — kliyenti endirmək üçün mənbəni göstərir.
- TIME — istifadəçi kompyuterində vaxtı öyrənir.
- ACTION — hərəkəti emulasiya edir (/me əmri)
CTCP-sorğuya cavab bu formada gəlir: NOTICE target :\001command [arguments]\001
RFC sənədlər
IRC protokolunu müəyyən edən əsas sənəd RFC 1459 — Internet Relay Chat Protocol götürülür. Sonradan standart əlavə bir neçə yeni sənəd də əlavə edilib:
İstinadlar
- "Jarkko Oikarinen". Jarkko Oikarinen. 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- saytındakı loqlar
- Bayramlı, Fərid (redaktor). "Netsplit" (ingilis). 2022-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- Bayramlı, Fərid (redaktor). "Şəbəkə Etiketi haqqında" (az.). 2023-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- Bayramlı, Fərid (redaktor). ""mIRC" haqqında". 2023-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- Bayramlı, Fərid (redaktor). "xChat haqqında" (türk). 2014-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- Bayramlı, Fərid (redaktor). "KVIrc haqqında" (ingilis). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
- Bayramlı, Fərid (redaktor). "Oulu Universiteti" (ingilis). 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
Xarici keçidlər
 | İnternet ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Internet Relay Chat ve ya IRC azerb Retranslasiyali Internet Cat real rejimde diger insanlar ile sebeke vasitesile danisa bilinen retranslasiyali sistem xidmeti Sistem 1988 ci ilde fin telebe Yarko Oykarinen terefinden Jarkko Oikarinen terefinden yaradilib Sistem qisa olaraq IRC adlandirilir IRCInternet Relay ChatES merhelesi TetbiqiAile TCP IPYaradilib 1988 il Port ID 194 TCP 6667 TCPProtokolun meqsedi Cat serverlere girisSpesifikasiya RFC 1459 RFC 2810 RFC 2811 RFC 2812 RFC 2813Esas realizasiyalar kliyentler mIRC Esas realizasiyalar serverler UnrealIRCd ircnet ircd hybrid ircd HyperionYaradici Yarko Oykarinen Dunyada IRC ilk defe olaraq Fars korfezindeki muharibe Sehrada tufan zamani populyarliq qazanmaga basladi Mehz o dovrde 1991 ci ilde muharibelerin getdiyi dovrde dunyadan gelen butun melumatlar xeberler bir yerde yigilaraq on line rejimde IRC vasitesile retraanlasiya edilirdi IzahiIRC serverine qosulduqda istifadeci qarsisinda kanallar cixir Eger kanal operatorlari ve ya sahiblerinin icazesi varsa ora istenilen istifadeci daxil ola biler qosula biler Kanal virtual otaq rolunu oynayir Eger her hansi limit yoxdursa bura Planetin istenilen yerinden adam qosula biler Kanala yazilan butun mektublari otaqda olan butun istifadeciler gorur Her kanal oz adina ve bir qayda olaraq mueyyen movzulu olur Kanala daxil olduqdan sonra istifadeci virtual otaqda butun yazilanlari gore ve ozu mektub yaza biler Kanalda muzakire edilen movzu adeten onun adindan melum olur meselen Wikipedia az kanali Muxtelif serverler bir fezada eyni adla ve kanallarda birlese linklesmek bilirler Neheng dunya IRC serverleri oz heyetinde yuzlerle serverler birlesdiriler Bezen IRC sebekeler qeza olaraq bir nece hisseye bolunurler ki buna da netsplit deyilir IRC hem qrup hem de mexfi sekilde sohbet imkani yaradir Qrup cati apartmaq ucun IRC de kanallar movcuddur Bura daxil olub mexfi danisiqlar da aparmaq olur IRC sebekenin operatorlari server ve sebekenin butunluklu isini idare edirler Bir qayda olaraq IRC sebekelerde operatorlar ucun sebeke ve ya kanal seviyyesinde mueyyen mehdudiyyetler qoyulur Adeten bu cur limitler sebeke etiketine soykenir ve bezen hetta seviyyesinde qorunur IRC ele bir virtual mekandir ki burada dunyanin istenilen hissesinden olan insanlar bir biri ile goruse ve sohbet ede bilerler Istifadeci kimi siz IRC sebekenin serveri ile birlesen kicik proqrami mIRC xChat Kvirc ve sayre ise salirsiniz Butun serverler bir biri ile zencirvari qosulmusdur ve istifadeciden istifadeciye IRC sebeke vasitesile melumat otururler Siz yuzlerle IRC sebekelerin minlerle IRC kanallarin otaq birinde muzakirelerde istirak ede ve ya teklikde aile ve dostlarinizla dunyanin her hansi hissesinde yerlesmesine baxmayaraq danisa bilersiniz IRC de siz oz maraq fikir problemlerinize uygun deniz qeder insanlar tapacaqsiniz IRC 1988 ci ilide Jarko Oikarinen terefinden Finlandiyanin Oulu Universitetinde yaradilmisdir Jarko idare etdiyi tolsun oulu fi de BBS in proqram teminatini genislendirib onun vasitesile UseNET de real vaxtda muzakireler aparmagi isteyirdi Ilk etdiyi is dostlari Jirki Kuoppaloy ve Jukkoq Pil terefinden yaradilmis proqram vasitesile cat yaradilmasi oldu O yaratdigini ayrica masinda yoxladi ve Jakronun dediyinie gore IRC nin ad gunu mehz 1988 ci ilin Avqustunda oldu Ilk IRC server tolsun oulu fi adlanirdi IRC serverinin istifadeci sayi coxaldiqda Jarko Helsinski ve Tampere Universitetlerindeki dostlarindan serverden istifade etmelerini xahis etdi Diger Universitetler de tezlikle qosulmaga basladilar Markku Jarvinen kliyentin modernizasiyasinda komek etdi O anda Jarko anladi ki BBS funksiyalarinin bir coxu onun proqramina sadece yerlesmeyecek Jarko Denver ve Oreqon Statinin Universiteti ile elaqe saxladi Onlara islek IRC sebekesi teqdim edildi onlar proqrami Jarkonun dostlarindan biri Vidjay Subramaniamadan ilk fin olmayan IRC istifadecisinden elde etmisdiler ve fin sebekesi ile birlesmesini xahis etdiler O vaxtdan IRC boyudu ve butun Fin Milli Sebekesi Funet i ehate etmeye basladi Sonradan Skandinaviya sebekesine NordNET e birleserek daha da inkisaf etmeye baskadi Noyabr ayinin 1988 ci ilinde IRC Internet vasitesile yayilmaga basladi 1989 cu ilin ikinci yarisinda Planetde texminen 40 a yaxin server movcud idi IrcII 1989 cu ilde hec kimin tanimadigi Maykl Sandrof terefinden buraxilmisdir 1990 ci ilin Iyulunda IRC orta hesabla 32 serverde 12 kliyent birlesdirirdi 1990 ci ilde ircd 2 6 versiyasini yenilemek ucun yeni sebeke yuklenildi ChNET adli sebeke istifadecisiz ve texminen 25 server bir nece ay movcud oldu Sonradan proqramcilar arasinda olan ziddiyetler uzunden sebeke dagildi Texniki detallarCTCP CTCP xususi nov melumatdir Misal ucun CTCP melumat bu curdur PRIVMSG target 001command arguments 001 Target bu melumat gonderilen kanal ve ya istifadecidir 001 bu 0x01 bina simvoludur Command CTCP emri arguments emrler arqumentidir Esas emrler PING istifadeci suretini oyrenir VERSION kliyent versiyasini oyrenir USERINFO istifadeci haqda melumati oyrenir CLIENTINFO kliyent haqda melumati oyrenir SOURCE kliyenti endirmek ucun menbeni gosterir TIME istifadeci kompyuterinde vaxti oyrenir ACTION hereketi emulasiya edir me emri CTCP sorguya cavab bu formada gelir NOTICE target 001command arguments 001RFC senedlerIRC protokolunu mueyyen eden esas sened RFC 1459 Internet Relay Chat Protocol goturulur Sonradan standart elave bir nece yeni sened de elave edilib RFC 2810 Internet Relay Chat Architecture RFC 2811 Internet Relay Chat Channel Management RFC 2812 Internet Relay Chat Client Protocol RFC 2813 Internet Relay Chat Server ProtocolIstinadlar Jarkko Oikarinen Jarkko Oikarinen 2023 03 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 saytindaki loqlar Bayramli Ferid redaktor Netsplit ingilis 2022 05 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Bayramli Ferid redaktor Sebeke Etiketi haqqinda az 2023 12 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Bayramli Ferid redaktor mIRC haqqinda 2023 04 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Bayramli Ferid redaktor xChat haqqinda turk 2014 09 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Bayramli Ferid redaktor KVIrc haqqinda ingilis 2022 06 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Bayramli Ferid redaktor Oulu Universiteti ingilis 2023 03 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 02 11 Xarici kecidlerDiger layihelerdeVikikitabda elaqeli kitablarVikianbarda elaqeli media fayllar Internet ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin