Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ömər ibn Əbdüləziz və ya II Ömər (2 noyabr 681, Mədinə, Əməvilər xilafəti – təq. 5 fevral 720) — səkkizinci Əməvi xəlifəsi. Yaşadığı illər: 682–720 illər. Hakimiyyət illəri 717–720 illər.
| II Ömər | |
|---|---|
| ərəb. عمر بن عبد العزيز | |
 | |
 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | II Yezid |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | II Yezid |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 2 noyabr 681 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | təq. 5 fevral 720 (38 yaşında) |
| Vəfat yeri | Əməvilər xilafəti |
| Vəfat səbəbi | zəhər[d] |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, qubernator, Xəlifə |
| Ailəsi | Əməvilər |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Onun sələfi idi . Ömər ibn Əbdüləziz həmçinin ikinci rəşidi xəlifəsi Ömər ibn əl-Xəttabın nəticəsidir. Dindarlığı və qeyri-adi düzgünlüyü ilə seçilirdi. Həm əhli sünnə, həm də əhli şiə arasında özü barəsində çox yaxşı xatirə qoymuşdur.
II Ömər 5-ci Raşidi Xəlifə hesab olunur.
Mənşəyi
Ömər ibn Əbdüləziz hicri 60-cı ildə (miladı 682) Mədinədə anadan olmuşdur. O, həmin zaman iktidarda olan qureyş tayfasının əməvilər nəslinə mənsubdur.
Xalq inanclarına görə Ömər ibn Əbdüləziz ikinci rəşidi xəlifəsi Ömər ibn əl-Xəttabın nəticəsidir. Ömər ibn əl-Xəttab hakimiyyəti dövründə camaatın necə yaşadığını öyrənmək məqsədilə tez-tez libasını dəyişərək xalqın içərisinə gedərdi. Belə gəzintilərin birində o, süd satan gənc bir qızın anasının südə su qatmaq barədə olan göstərişindən imtina etməsinin şahidi olur. Ertəsi gün qızın bu niyyətdə qalıb-qalmadığını öyrənmək üçün bir məmurunu göndərərək ondan süd aldırır və südün içinə su qarışdırmadığını görür. Ömər bin Xattab qızı və anasını yanına çağırır və aralarındakı anlaşılmazlığı bildiyini söyləyir. Süd satan qızı mükafatlandırmaq üçün ona öz oğlu Asım ilə evlənməyi təklif edir. Qız bunu qəbul edir və bu evlilikdən onların Leyla adlı bir qızları olur. Ömər bin Xəttabin nəvəsi həmin Leyla Ömər ibn Əbdüləzizin anasıdır.
Həyatının ilk illəri
Atası Misir valisi təyin olunduqdan sonra, ailəsi ilə birgə Misirə gedirlər və atası onu Mədinəyə təhsil almağa göndərir. O, Ənəs bin Malik, Abdullah bin Cəfər Təyyar və Səid bin Müseyyib kimi alimlərdən dərs almışdır.
Ömər ibn Əbdüləziz atasının vəfatına qədər Mədinədə yaşayır və sonra əmisi Əbdülməlik xəlifə olanda onu Şama çağırır və onu qızı Fatimə ilə evləndirir. Qayınatası və əmisi Əbdülməlik vəfat etdikdən sonra xəlifə olan əmisi oğlu Vəlidin dövründə 706-cı ildə Mədinənin hakimi təyin olunur. 26 yaşında onu Mədinənin, Məkkənin və Taifin əmiri təyin edirlər. Böyük sərvətinə (illik gəliri 40 min dinar idi ki bu da təxminən 180 kq təmiz qızıl deməkdir) baxmayaraq Ömər təvazökarlıq və dindarlığı ilə tanınırdı.
Xəlifə Vəlidin dövrü
Xəlifə Vəlid Öməri 706-cı ildə Mədinəyə vali təyin edir. Ömər bu vəzifədə çox bacarıqlı və ədalətli bir idarəçi olduğunu göstərdi. Digər Əməvi valilərinin etmədikləri bir şəkildə Ömər Mədinədə müşavirlər şurası qurub, bu şura üzvlərinin düşüncələrinə önəm vərdiyi söylənilir. Valisi olduğu əyalətdən paytaxt Şama gedən şikayətlərin də ardının kəsildiyi bildirilir. Mədinədəki adil idarədən xəbərdar olanlar, xüsusilə də İraqın valisi olan Həccac bin Yusifin şiddətli və qeyri-adil idarəsindən narazı olanlar Mədinəyə köç etməyə başladılar. Bu durum İraq valisinin xoşuna gəlmədi və xəlifə Vəlidə Öməri vəzifədən çıxarılması üçün təzyiqlər etməyə başladı. Vəlid bu təzyiqlər nəticəsində Öməri 712-ci ildə Mədinə valiliyindən geri aldı. Amma Ömərin ədalətinin səsi bütün Müsəlman Əməvi ölkəsinə yayılmışdı. O, əmir vəzifəsini tərk edərək xilafətin ordusu sırasında adi əsgər kimi Bizansla müharibəyə yollanır.
Ömər Vəlidin xəlifəliyi və ondan sonra gələn xəlifə Süleyman bin Əbdülməlikin dövründə Mədinədə yaşamışdır. Süleyman bin Əbdülməlik öz yerinə ondan sonra gələcək bir namizəd axtararkən, öz qardaşlarının və oğlunun əvəzinə çox hörmət etdiyi Ömər bin Əbdüləzizi seçdi. Ömərin hakimiyyətdən imtina etməsindən qorxaraq xəlifə vəsiyyətini ondan gizlədir. Xəlifənin yaxınları susmaq vədi verərək bu sirri gizlədirdilər. Xəlifə Süleymanın vəfatından sonra böyük insan toplumu qarşısında vəsiyyət açıqlandıqda Ömər camaat qarşısında hakimiyyətdən imtina edir. Lakin orada olanların hamısı yekdilliklə ona beyət edir. Beləliklə, gözlənilmədən Ömər özündə böyük əraziləri: Ərəbistan yarımadasını, Şimali Afrikanı, Hindistanı, Orta Asiyanı, İranı, İraqı, Şimali Çini, Cənub və Şimali Qafqazı, Misiri, İspaniyanı və Fransanın cənubunu əhatə edən xilafətin hakimi olur.
Xəlifəlik dövrü
Ömər çox mömin insan olmuşdur və dünya nemətlərinə həris olmamışdır. 717-ci ildə xəlifə Süleyman, Məsləmə bin Əbdülməlikin başçılığı altında bir Əməvi ordusunu və donanmasını Konstantinopolu (İstanbulu) fəth etmək üçün göndərmişdi. Konstantinopola bu ikinci Ərəb yürüşü də uğurlu olmamışdır. Yürüşün çox uzun sürməsi və ordunun arxa təminatınin zəif təşkili əsgərlərin hətta öz atlarını kəsib yemələrinə səbəb olmuşdu. Həmin il xəlifə olan Ömər, Məsləməyə Konstantinopolun mühasirəsini dayandırıb bütün əsgərlərini Suriyaya geri gətirməsi əmrini verdi və bu orduya geri dönmək üçün təminat göndərdi. Məsləmə Şama döndüyündə xəlifənin qəbuluna bütün ordusuyla gəldikdə Ömər onu qəbul etmədi. İkinci dəfə Məsləmə sadəcə 2.000 nəfər heyətlə gəldi və bu səfər də Ömərin hüzuruna çıxardılmadı. Üçüncü dəfə tək başına gəldikdə Ömərin hüzuruna qəbul edildi.
Həmin il Həccacın ölümü, valisi olduğu əyalətdə yaşayan və zülm çəkmiş insanlar üçün də azadlıq ili oldu.
Yezid bin Muhalləb Süleyman bin Əbdülməlik tərəfindən Xorasana vali təyin edilmişdi. Onun valiliyindən çoxlu şikayətlər Şama gəlib çatmışdı, amma Süleyman bunlarla məşğul olmağa imkan tapmadan vəfat etdi. Ömər xəlifəliyə keçən kimi Yezid bin Muhalləbə bir məktub yazaraq ondan sədaqət andı içməsini istədi. Bunun üçün yerinə əyanlarından birini müvəqqəti vali təyin edib işləri ona tapşıraraq özünün Şama gəlməsini əmr etdi. Yezid Xorasanı oğlu Mukhalladın idarəçliyinə vərərək yola çıxdı və Şama çatan kimi həbs olundu və Ömərin hüzuruna gətirildi. Yezid Gürganda hərbi səfərlərdə olarkən İslam hüququna uyğun olmayan şəkildə qənimət toplamaqda ittiham edildi. Ömər 718-ci ildə Cərrah əl Həkəmini Xorasan valisi təyin etdi. Yezid bin Muhalləbə yalnız 720-ci ildə zindandan qaçmağı bacardı.
Ömər bunu səlahiyyətlərini aşan əyalət valilərinə bir örnək olsun deyə etmişdi. Şikayət olunan bir çox valilərin də vəzifələri əllərindən alındı. Bunların arasında həqiqətən də çox vergi toplayan Xorasana Ömərin özünün vali təyin etdiyi Cərrah əl Həkəmi də var idi.
Hakimiyyətə gələn kimi Ömər cəmiyyətin sosial təşkilatını kökündən dəyişdi. O vətəndaşlara sərbəst hərəkət etmək hüququ verdi, müsafirlər üçün dayanacaq yerləri qurdu, çoxlu su quyuları qazdırdı və yollar tikdi. İqtisadi islahatların aparılması nəticəsində əhalinin yaşayış səviyyəsi qalxdı və xilafətdə praktiki olaraq miskin qalmadı. İnsanlar elə yaxşı yaşayırdılar ki, zəkat verməyə yoxsul tapmaq çətin olurdu. Məmur özbaşınalığını aradan qaldırmaq üçün o bütün dövlət məmurlarının məvacibini qaldırdı. Bundan əlavə xilafətin bütün əyələtlərinə Ömərin bu əmri göndərilmişdir: "Kimə zülm edilibsə yanıma icazəsiz girsin". Maraqlısı budur ki, qanun şikayətçinin məsafədən asılı olaraq, 100 dirhəmdən 300 dirhəmə qədər olan yol xərclərinin ödənilməsini də nəzərdə tuturdu.
Alim və tədqiqatçılar tam təminata götürülmüşdülər. Ömər hesab edirdi ki: "Elmi axtarışları maliyyə problemləri yayındırmamalıdır". Ömər ədalətsiz idarə edənləri və dövlət vəsaitlərini israf edən əmir və məmurları vəzifədən kənarlaşdırırdı. Dinindən asılı olmayaraq borclu olan hər xilafət sakini dövlətin təşkil etdiyi xüsusi fondların hesabına borcunun verilməsi zəmanətini alırdı. Ailə qurmaq istəyib, buna imkanı olmayan hər kəs xəzinədən lazımi məbləği alırdı.
Xəlifə Ömərin sələflərindən əsas fərqli xüsusiyyətlərindən biri də xəzinəyə çatacaq vəsaitə xırdaçılığa qədər diqqətli münasibəti idi. Bu işdə Ömər ulu babası, Peygəmbərin (sas) səhabəsi Ömər bin Xəttaba oxşayırdı.
Kəbəni bəzəmək üçün külli miqdarda pul ayırmaq təklif edildikdə o dedi: "Ac müsəlmanların Kəbədən daha çox ehtiyacları var". Xilafətin sakinləri Öməri təvazökarlığına və ədalətli hökmranlığına görə çox sevirdilər.
Bir dəfə Xorasan əmiri yerli əhaliyə qarşı güc tətbiq etmək üçün icazə istəyərək onların yalnız qamçı və qılınc gücünə düzələcəyini dedi. Qəzəblənən xəlifə dedi: "Yalan deyirsən. Onları yalnız ədalət və haqq düzəldəcək. Unutma ki, Allah azğınlıq edəni həlak edəcək".
Ömərin hökmranlığı dövrünü İslamın ən çox yayılması dövrü adlandırırlar. Xilafətin əyalət sakinləri kütləvi şəkildə İslamı qəbul edirdilər. Bu torpaqların əmirləri büdcəyə vergi yığımlarının azalmasından qorxaraq Ömərə yeni dini qəbul edənlər üçün cizyəni saxlamaq təklifi vermişlər. Qəzəblənən xəlifə kəskin etiraz etmişdir: "Allah Məhəmmədi (sas) vergi yığan deyil, doğru yola yönəldən göndərmişdir!". Qısa müddət ərzində Ömərin nailiyyətləri təxəyyülü heyrətə gətirirdi. Xilafətə ümumi çiçəklənmə və xoşbəxtlik gəlmiş idi. Rəvayətə əsasən Ömər əmr etmişdi ki, təpələrin başlarına da taxıl səpilsin ki, onun xilafətində hətta quşların da ehtiyacları olmasın.
Ömər özündən əvvəlki əməvi xəlifələri kimi imperiyanın sərhədlərini genişləndirmək həvəsində olmasa da, bu sahədə fəaliyyətsiz də deyildi. Məhəmməd Təbərinin tarix əsərinə görə o, ibn Hatim ibn əl-Numanın başçılığı altında bir ərəb ordusunu Azərbaycanı istilaya başlayan Xəzər Türklərini geri oturtmaq üçün göndərmişdir. Vəfatından öncə Xaricilər üsyanı təhlükəsi ilə qarşılaşdı və qarşılıqlı müzakirələrlə üsyanın qarşısını alaraq iki Xarici təriqətinin təmsilçisi ilə görüşmüşdür.
Ömər ibn Əbdüləzizin hakimiyəti dövrünü həm də Məhəmməd peyğəmbərin (sas) və dörd böyük səhabəsinin hakimliyi dövrü ilə müqayisə edirlər .
Yaşayış tərzi
Ömər ibn Əbdüləziz bəyaz, incə və nazik üzlü, zəif, gözəl, saqqallı bir şəxs idi. At minməyə çox həvəskar idi. Əməvi xəlifələri arasında Vəlid bina inşa edici və sənatkar ruhlu bir hökmdar, Süleyman hərəminə və qadınlara düşkünlüyü ilə seçilirdi. Onlardan sonra gələn Ömər isə çox dindar və dəbdəbəli yaşayışdan xoşu gəlməyən bir xəlifə idi. Sarayını Süleymanın ailəsinə verib, sadə bir evdə yaşamağa başladı. Onun yeganə gəliri ildə cəmi 200 dinar gəlir gətirən Süveytdə olan torpaq sahəsi idi. Xəzinəyə külli miqdarda vəsaitlərin daxil olmasına baxmayaraq o özünə bir dirhəm də götürmürdü. İş o hala çatmışdı ki, yaxınları ona xatırlatmaq qərarına gəldilər ki, hətta dindarlıq və ixlas nümunəsi olan raşidi xəlifə Ömər də dövlət xəzinəsindən balaca məvacib alırdı. O buna etiraz edərək bildirmişdir ki, ondan fərqli olaraq Ömər bin Xəttabın heç bir mülkü yox idi mənim isə balaca da olsa mülküm var. Ömərin varlı və ərköyün qohumları kəmərlərini sıx bağlamaq məcburiyyətində qalmışdılar. Xəzinəyə yol onlar üçün həmişəlik qapanmışdır. Xəlifə çox saylı lazımsız saray qulluqçu və mədhiyyəçi ordusundan da imtina etmişdir. Pambıqdan və kətandan olan geyimi o qədər sadə idi ki, görənlər onu uşaq hesab edə bilərdilər. Hərdən xəlifə cəmi bir dəst olan yuyulmuş paltarının qurumasını gözləyərək cümə xütbəsinə gecikərdi. Rəvayət edirlər ki, bir gün bir qadın xəlifəni görmək üçün onun evinə gəlir. Bu zaman həyətdə bir kişinin köhnə paltarda evin divarlarındakı uçuqları təmir etdiyini görüb onu xəlifənin qulluqçularından biri hesab edir və Ömərin arvadına deyir: "Sən Allahdan qorxmursanmı? Bu kişinin yanında niyə qapanmırsan?" Qadın həmin "qulluqçunun" xəlifənin özü olduğunu bildikdə isə çox heyrətlənmiş və utanmışdır. Dürüstlüyü və cömərdliyi haqqında olan hekayələr dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Özündən əvvəlki əməvi əyanlarının malik olduqları sərvətləri hamının ehtiyacını ödəmək məqsədilə xalqa paylamış və bu da gəlirləri azalmış üst təbəqənin narazılığına səbəb olmuşdur. Rüşvət kimi qəbul edilə bilər deyə nadir hallarda hədiyyə qəbul edərdi. Bir xəlifə qızı, digər xəlifənin bacısı və nəhayət əri xəlifə olan arvadının zinət əşyalarını dövlət xəzinəsinə bağışlamasını təlqin etmişdir. Şəriət qaydalarına, xüsusilə Zəkat məsələlərinə daha ciddi riayət edilməsi üçün tədbirlər görmüşdür ki, bunun da nəticəsində ölkədə sədəqə verməyə bir nəfər də olsa kasıb insan qalmamışdır.
Əhali tərəfindən hədsiz sevilməsi və dəstəklənməsinə baxmayaraq, xalqa tam səmimiyyətlə müraciət etmişdir ki, əgər sizi qane etmirəmsə başqa bir nəfəri xəlifə seçə bilərsiniz. Lakin heç kim ondan narazı olduğunu bildirməmişdir.
Ömərin zahid həyat tərzinə o vaxtın alimi və zahidi olan Həsən əl Bəsri ilə sıx əlaqələri təsir etmişdir. Onlar tez-tez ünsiyyətdə olub yazışma aparardılar. Tarixçilər bu hadisəni göstərirlər ki, Ömər ibn Əbdüləzizə hakimlik verildikdə o üç alimi — Səlim ibn Abdullahı, Məhəmməd ibn Kəəbi və Rəcəb ibn Havvanı yanına dəvət edir və onlara deyir: "Həqiqətən mən bu bəla ilə sınaqdayam. Belə ki, mənə məsləhət veriniz". Ömərin yanında yığışmış alimlərdən biri olan Səlim ibn Abdullah dedi: "Əgər xilas olmaq arzulayırsansa dünyaya qarşı oruc tutmuş ol və qoy sənin iftarın ölüm olsun". İbn Kəəb adlı ikinci alim ona belə məsləhət verdi: "Əgər Allah Sübhanə və Təalanın əzabından xilas olmaq istəyirsənsə onda qoy müsəlmanların yaşlısı sənin atan, cavanı – qardaşın, balacası isə — uşağın olsun. Atana ehtiram et, qardaşına hörmət et və uşağına rəhm et". Rəcəb adlı üçünçü alim isə belə dedi: "Allahın əzabından qaçmaq istəyirsənsə özün üçün sevdiyini insanlar üçün də sev. Və özünə arzulamadığını onlara da arzulama. Bundan sonra isə ölə bilərsən. Bu mənim sözlərim və mənim məsləhətimdir. Həqiqətən mən sənin üçün o gündən qorxuram, o gündən ki, onun gəlişində durmaq çətin olacaq".
Şamda qadın və kişilərin birlikdə getdikləri və sərbəstliklə bir-birinə qarışdıqları içkili yerleri və hamamları bağlatdırdı. Yetimlər və miskinlərin rifahını yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi tədbirlər həyata keçirdi. Ömər həm də ona görə məşhurdur ki, o, hədislərin unudulmasından ehtiyat edərək ilk dəfə olaraq rəsmi şəkildə onların toplanmasını əmr etmişdir. Əbu Bəkr ibn Muhəmməd ibn Həzm və İbn Şihab əl- Zuhri Ömərin əmri ilə hədisləri toplayan alimlərdən olmuşlar.
Vəfatı
Ömərin xalqın hər təbəqəsinə qarşı diqqəti və xüsusilə də kasıb təbəqənin mənafeyinə xidmət edən islahatları, onun zahid həyat tərzi, xəzinəyə olan diqqətli münasibəti və ədalətli islahatları əməvi əyanlarının hüdudsuz və tamahkar istəklərinə uyğun gəlmirdi. Nəhayət Əməvi nəslindən olan yaxınları Ömərin bir köləsini ələ alaraq onun yeməyinə zəhər qatmağı və onu ölümcül zəhərləməyi bacardılar. Ömər ölüm yatağında bu xəyanəti bildi, amma zəhəri verən köləni əfv etdi. Lakin sui-qəsdi hazırlayan digər şəxsləri yaxalatdırdı. İslam hüququna görə bu şəxslər öldrülməli olsalar da Ömər onları da əfv etdi.
Vəfatından əvvəl Ömər orada olanlardan yanında oturmalarını xahiş etdi. Onlar oturdular. Sonra o, əllərini açaraq Allaha dua etdi: "Sən mənə əmr etdin mən isə səhlənkar oldum. Sən mənə qadağan etdin mən isə asi oldum. Lakin mən şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq haqq məbud yoxdur". Bundan sonra o gözlərini bir yerə dikərək harasa diqqətlə baxdı. Yanındakılar ona dedilər:"Ey möminlərin əmiri, sənin baxışın şiddətlidir". O, dedi: "Mən burada olanları görürəm, lakin onlar nə insandırlar nə də cinlərdir", – və bu sözlərlə canını tapşırdı. Kimsə bu ayəni oxudu: "Biz o Axirət yurdunu yer üzündə təkəbbürlük etmək və fitnə-fəsad törətmək istəməyənlərə nəsib edirik. Gözəl aqibət müttəqilərindir".
Xəlifə Ömər ibn Əbdüləziz miladi tarixlə 720-ci ildə 40 yaşında ikən Hələbdə vəfat etd. Yerinə xəlifə II Yezid keçdi.
Kəlamları
"Hakimlər adətən öz əmrlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün insanları vəzifəyə təyin edirlər. Mən isə səni mənə və mənim davranışıma nəzarətçi təyin edirəm. Əgər sən mənim sözlərimdə və əməllərimdə səhv tapsan məni səhv edəndə saxla və məni düz yola yönəlt."
Mənbə
- [1] 2007-03-11 at the Wayback Machine
- [2] 2011-03-17 at the Wayback Machine
- Umar II Britannica Online Encyclopedia (ing.)
İstinadlar
- http://www.arabnews.com/news/459112.
- http://www.themuslimtimes.org/2013/07/countries/saudi-arabia/seven-madinah-mosques-popular-with-visitors.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Omer ibn Ebduleziz ve ya II Omer 2 noyabr 681 Medine Emeviler xilafeti teq 5 fevral 720 sekkizinci Emevi xelifesi Yasadigi iller 682 720 iller Hakimiyyet illeri 717 720 iller II Omerereb عمر بن عبد العزيز 8 ci Emevi xelifesiEvvelkiSonrakiII YezidEmirelmominin ve XelifeEvvelkiSonrakiII YezidSexsi melumatlarDogum tarixi 2 noyabr 681Dogum yeri Medine Emeviler xilafetiVefat tarixi teq 5 fevral 720 38 yasinda Vefat yeri Emeviler xilafetiVefat sebebi zeher d Fealiyyeti siyasetci qubernator XelifeAilesi EmevilerDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllar Onun selefi idi Omer ibn Ebduleziz hemcinin ikinci residi xelifesi Omer ibn el Xettabin neticesidir Dindarligi ve qeyri adi duzgunluyu ile secilirdi Hem ehli sunne hem de ehli sie arasinda ozu baresinde cox yaxsi xatire qoymusdur II Omer 5 ci Rasidi Xelife hesab olunur MenseyiOmer ibn Ebduleziz hicri 60 ci ilde miladi 682 Medinede anadan olmusdur O hemin zaman iktidarda olan qureys tayfasinin emeviler nesline mensubdur Xalq inanclarina gore Omer ibn Ebduleziz ikinci residi xelifesi Omer ibn el Xettabin neticesidir Omer ibn el Xettab hakimiyyeti dovrunde camaatin nece yasadigini oyrenmek meqsedile tez tez libasini deyiserek xalqin icerisine gederdi Bele gezintilerin birinde o sud satan genc bir qizin anasinin sude su qatmaq barede olan gosterisinden imtina etmesinin sahidi olur Ertesi gun qizin bu niyyetde qalib qalmadigini oyrenmek ucun bir memurunu gondererek ondan sud aldirir ve sudun icine su qarisdirmadigini gorur Omer bin Xattab qizi ve anasini yanina cagirir ve aralarindaki anlasilmazligi bildiyini soyleyir Sud satan qizi mukafatlandirmaq ucun ona oz oglu Asim ile evlenmeyi teklif edir Qiz bunu qebul edir ve bu evlilikden onlarin Leyla adli bir qizlari olur Omer bin Xettabin nevesi hemin Leyla Omer ibn Ebdulezizin anasidir Heyatinin ilk illeriAtasi Misir valisi teyin olunduqdan sonra ailesi ile birge Misire gedirler ve atasi onu Medineye tehsil almaga gonderir O Enes bin Malik Abdullah bin Cefer Teyyar ve Seid bin Museyyib kimi alimlerden ders almisdir Omer ibn Ebduleziz atasinin vefatina qeder Medinede yasayir ve sonra emisi Ebdulmelik xelife olanda onu Sama cagirir ve onu qizi Fatime ile evlendirir Qayinatasi ve emisi Ebdulmelik vefat etdikden sonra xelife olan emisi oglu Velidin dovrunde 706 ci ilde Medinenin hakimi teyin olunur 26 yasinda onu Medinenin Mekkenin ve Taifin emiri teyin edirler Boyuk servetine illik geliri 40 min dinar idi ki bu da texminen 180 kq temiz qizil demekdir baxmayaraq Omer tevazokarliq ve dindarligi ile taninirdi Xelife Velidin dovruXelife Velid Omeri 706 ci ilde Medineye vali teyin edir Omer bu vezifede cox bacariqli ve edaletli bir idareci oldugunu gosterdi Diger Emevi valilerinin etmedikleri bir sekilde Omer Medinede musavirler surasi qurub bu sura uzvlerinin dusuncelerine onem verdiyi soylenilir Valisi oldugu eyaletden paytaxt Sama geden sikayetlerin de ardinin kesildiyi bildirilir Medinedeki adil idareden xeberdar olanlar xususile de Iraqin valisi olan Heccac bin Yusifin siddetli ve qeyri adil idaresinden narazi olanlar Medineye koc etmeye basladilar Bu durum Iraq valisinin xosuna gelmedi ve xelife Velide Omeri vezifeden cixarilmasi ucun tezyiqler etmeye basladi Velid bu tezyiqler neticesinde Omeri 712 ci ilde Medine valiliyinden geri aldi Amma Omerin edaletinin sesi butun Muselman Emevi olkesine yayilmisdi O emir vezifesini terk ederek xilafetin ordusu sirasinda adi esger kimi Bizansla muharibeye yollanir Omer Velidin xelifeliyi ve ondan sonra gelen xelife Suleyman bin Ebdulmelikin dovrunde Medinede yasamisdir Suleyman bin Ebdulmelik oz yerine ondan sonra gelecek bir namized axtararken oz qardaslarinin ve oglunun evezine cox hormet etdiyi Omer bin Ebdulezizi secdi Omerin hakimiyyetden imtina etmesinden qorxaraq xelife vesiyyetini ondan gizledir Xelifenin yaxinlari susmaq vedi vererek bu sirri gizledirdiler Xelife Suleymanin vefatindan sonra boyuk insan toplumu qarsisinda vesiyyet aciqlandiqda Omer camaat qarsisinda hakimiyyetden imtina edir Lakin orada olanlarin hamisi yekdillikle ona beyet edir Belelikle gozlenilmeden Omer ozunde boyuk erazileri Erebistan yarimadasini Simali Afrikani Hindistani Orta Asiyani Irani Iraqi Simali Cini Cenub ve Simali Qafqazi Misiri Ispaniyani ve Fransanin cenubunu ehate eden xilafetin hakimi olur Xelifelik dovruOmer cox momin insan olmusdur ve dunya nemetlerine heris olmamisdir 717 ci ilde xelife Suleyman Mesleme bin Ebdulmelikin basciligi altinda bir Emevi ordusunu ve donanmasini Konstantinopolu Istanbulu feth etmek ucun gondermisdi Konstantinopola bu ikinci Ereb yurusu de ugurlu olmamisdir Yurusun cox uzun surmesi ve ordunun arxa teminatinin zeif teskili esgerlerin hetta oz atlarini kesib yemelerine sebeb olmusdu Hemin il xelife olan Omer Meslemeye Konstantinopolun muhasiresini dayandirib butun esgerlerini Suriyaya geri getirmesi emrini verdi ve bu orduya geri donmek ucun teminat gonderdi Mesleme Sama donduyunde xelifenin qebuluna butun ordusuyla geldikde Omer onu qebul etmedi Ikinci defe Mesleme sadece 2 000 nefer heyetle geldi ve bu sefer de Omerin huzuruna cixardilmadi Ucuncu defe tek basina geldikde Omerin huzuruna qebul edildi Hemin il Heccacin olumu valisi oldugu eyaletde yasayan ve zulm cekmis insanlar ucun de azadliq ili oldu Yezid bin Muhalleb Suleyman bin Ebdulmelik terefinden Xorasana vali teyin edilmisdi Onun valiliyinden coxlu sikayetler Sama gelib catmisdi amma Suleyman bunlarla mesgul olmaga imkan tapmadan vefat etdi Omer xelifeliye kecen kimi Yezid bin Muhallebe bir mektub yazaraq ondan sedaqet andi icmesini istedi Bunun ucun yerine eyanlarindan birini muveqqeti vali teyin edib isleri ona tapsiraraq ozunun Sama gelmesini emr etdi Yezid Xorasani oglu Mukhalladin idarecliyine vererek yola cixdi ve Sama catan kimi hebs olundu ve Omerin huzuruna getirildi Yezid Gurganda herbi seferlerde olarken Islam huququna uygun olmayan sekilde qenimet toplamaqda ittiham edildi Omer 718 ci ilde Cerrah el Hekemini Xorasan valisi teyin etdi Yezid bin Muhallebe yalniz 720 ci ilde zindandan qacmagi bacardi Omer bunu selahiyyetlerini asan eyalet valilerine bir ornek olsun deye etmisdi Sikayet olunan bir cox valilerin de vezifeleri ellerinden alindi Bunlarin arasinda heqiqeten de cox vergi toplayan Xorasana Omerin ozunun vali teyin etdiyi Cerrah el Hekemi de var idi Hakimiyyete gelen kimi Omer cemiyyetin sosial teskilatini kokunden deyisdi O vetendaslara serbest hereket etmek huququ verdi musafirler ucun dayanacaq yerleri qurdu coxlu su quyulari qazdirdi ve yollar tikdi Iqtisadi islahatlarin aparilmasi neticesinde ehalinin yasayis seviyyesi qalxdi ve xilafetde praktiki olaraq miskin qalmadi Insanlar ele yaxsi yasayirdilar ki zekat vermeye yoxsul tapmaq cetin olurdu Memur ozbasinaligini aradan qaldirmaq ucun o butun dovlet memurlarinin mevacibini qaldirdi Bundan elave xilafetin butun eyeletlerine Omerin bu emri gonderilmisdir Kime zulm edilibse yanima icazesiz girsin Maraqlisi budur ki qanun sikayetcinin mesafeden asili olaraq 100 dirhemden 300 dirheme qeder olan yol xerclerinin odenilmesini de nezerde tuturdu Alim ve tedqiqatcilar tam teminata goturulmusduler Omer hesab edirdi ki Elmi axtarislari maliyye problemleri yayindirmamalidir Omer edaletsiz idare edenleri ve dovlet vesaitlerini israf eden emir ve memurlari vezifeden kenarlasdirirdi Dininden asili olmayaraq borclu olan her xilafet sakini dovletin teskil etdiyi xususi fondlarin hesabina borcunun verilmesi zemanetini alirdi Aile qurmaq isteyib buna imkani olmayan her kes xezineden lazimi meblegi alirdi Xelife Omerin seleflerinden esas ferqli xususiyyetlerinden biri de xezineye catacaq vesaite xirdaciliga qeder diqqetli munasibeti idi Bu isde Omer ulu babasi Peygemberin sas sehabesi Omer bin Xettaba oxsayirdi Kebeni bezemek ucun kulli miqdarda pul ayirmaq teklif edildikde o dedi Ac muselmanlarin Kebeden daha cox ehtiyaclari var Xilafetin sakinleri Omeri tevazokarligina ve edaletli hokmranligina gore cox sevirdiler Bir defe Xorasan emiri yerli ehaliye qarsi guc tetbiq etmek ucun icaze isteyerek onlarin yalniz qamci ve qilinc gucune duzeleceyini dedi Qezeblenen xelife dedi Yalan deyirsen Onlari yalniz edalet ve haqq duzeldecek Unutma ki Allah azginliq edeni helak edecek Omerin hokmranligi dovrunu Islamin en cox yayilmasi dovru adlandirirlar Xilafetin eyalet sakinleri kutlevi sekilde Islami qebul edirdiler Bu torpaqlarin emirleri budceye vergi yigimlarinin azalmasindan qorxaraq Omere yeni dini qebul edenler ucun cizyeni saxlamaq teklifi vermisler Qezeblenen xelife keskin etiraz etmisdir Allah Mehemmedi sas vergi yigan deyil dogru yola yonelden gondermisdir Qisa muddet erzinde Omerin nailiyyetleri texeyyulu heyrete getirirdi Xilafete umumi ciceklenme ve xosbextlik gelmis idi Revayete esasen Omer emr etmisdi ki tepelerin baslarina da taxil sepilsin ki onun xilafetinde hetta quslarin da ehtiyaclari olmasin Omer ozunden evvelki emevi xelifeleri kimi imperiyanin serhedlerini genislendirmek hevesinde olmasa da bu sahede fealiyyetsiz de deyildi Mehemmed Teberinin tarix eserine gore o ibn Hatim ibn el Numanin basciligi altinda bir ereb ordusunu Azerbaycani istilaya baslayan Xezer Turklerini geri oturtmaq ucun gondermisdir Vefatindan once Xariciler usyani tehlukesi ile qarsilasdi ve qarsiliqli muzakirelerle usyanin qarsisini alaraq iki Xarici teriqetinin temsilcisi ile gorusmusdur Omer ibn Ebdulezizin hakimiyeti dovrunu hem de Mehemmed peygemberin sas ve dord boyuk sehabesinin hakimliyi dovru ile muqayise edirler Yasayis terziOmer ibn Ebduleziz beyaz ince ve nazik uzlu zeif gozel saqqalli bir sexs idi At minmeye cox heveskar idi Emevi xelifeleri arasinda Velid bina insa edici ve senatkar ruhlu bir hokmdar Suleyman heremine ve qadinlara duskunluyu ile secilirdi Onlardan sonra gelen Omer ise cox dindar ve debdebeli yasayisdan xosu gelmeyen bir xelife idi Sarayini Suleymanin ailesine verib sade bir evde yasamaga basladi Onun yegane geliri ilde cemi 200 dinar gelir getiren Suveytde olan torpaq sahesi idi Xezineye kulli miqdarda vesaitlerin daxil olmasina baxmayaraq o ozune bir dirhem de goturmurdu Is o hala catmisdi ki yaxinlari ona xatirlatmaq qerarina geldiler ki hetta dindarliq ve ixlas numunesi olan rasidi xelife Omer de dovlet xezinesinden balaca mevacib alirdi O buna etiraz ederek bildirmisdir ki ondan ferqli olaraq Omer bin Xettabin hec bir mulku yox idi menim ise balaca da olsa mulkum var Omerin varli ve erkoyun qohumlari kemerlerini six baglamaq mecburiyyetinde qalmisdilar Xezineye yol onlar ucun hemiselik qapanmisdir Xelife cox sayli lazimsiz saray qulluqcu ve medhiyyeci ordusundan da imtina etmisdir Pambiqdan ve ketandan olan geyimi o qeder sade idi ki gorenler onu usaq hesab ede bilerdiler Herden xelife cemi bir dest olan yuyulmus paltarinin qurumasini gozleyerek cume xutbesine gecikerdi Revayet edirler ki bir gun bir qadin xelifeni gormek ucun onun evine gelir Bu zaman heyetde bir kisinin kohne paltarda evin divarlarindaki ucuqlari temir etdiyini gorub onu xelifenin qulluqcularindan biri hesab edir ve Omerin arvadina deyir Sen Allahdan qorxmursanmi Bu kisinin yaninda niye qapanmirsan Qadin hemin qulluqcunun xelifenin ozu oldugunu bildikde ise cox heyretlenmis ve utanmisdir Durustluyu ve comerdliyi haqqinda olan hekayeler dovrumuze qeder gelib catmisdir Ozunden evvelki emevi eyanlarinin malik olduqlari servetleri haminin ehtiyacini odemek meqsedile xalqa paylamis ve bu da gelirleri azalmis ust tebeqenin naraziligina sebeb olmusdur Rusvet kimi qebul edile biler deye nadir hallarda hediyye qebul ederdi Bir xelife qizi diger xelifenin bacisi ve nehayet eri xelife olan arvadinin zinet esyalarini dovlet xezinesine bagislamasini telqin etmisdir Seriet qaydalarina xususile Zekat meselelerine daha ciddi riayet edilmesi ucun tedbirler gormusdur ki bunun da neticesinde olkede sedeqe vermeye bir nefer de olsa kasib insan qalmamisdir Ehali terefinden hedsiz sevilmesi ve desteklenmesine baxmayaraq xalqa tam semimiyyetle muraciet etmisdir ki eger sizi qane etmiremse basqa bir neferi xelife sece bilersiniz Lakin hec kim ondan narazi oldugunu bildirmemisdir Omerin zahid heyat terzine o vaxtin alimi ve zahidi olan Hesen el Besri ile six elaqeleri tesir etmisdir Onlar tez tez unsiyyetde olub yazisma aparardilar Tarixciler bu hadiseni gosterirler ki Omer ibn Ebdulezize hakimlik verildikde o uc alimi Selim ibn Abdullahi Mehemmed ibn Keebi ve Receb ibn Havvani yanina devet edir ve onlara deyir Heqiqeten men bu bela ile sinaqdayam Bele ki mene meslehet veriniz Omerin yaninda yigismis alimlerden biri olan Selim ibn Abdullah dedi Eger xilas olmaq arzulayirsansa dunyaya qarsi oruc tutmus ol ve qoy senin iftarin olum olsun Ibn Keeb adli ikinci alim ona bele meslehet verdi Eger Allah Subhane ve Tealanin ezabindan xilas olmaq isteyirsense onda qoy muselmanlarin yaslisi senin atan cavani qardasin balacasi ise usagin olsun Atana ehtiram et qardasina hormet et ve usagina rehm et Receb adli ucuncu alim ise bele dedi Allahin ezabindan qacmaq isteyirsense ozun ucun sevdiyini insanlar ucun de sev Ve ozune arzulamadigini onlara da arzulama Bundan sonra ise ole bilersen Bu menim sozlerim ve menim meslehetimdir Heqiqeten men senin ucun o gunden qorxuram o gunden ki onun gelisinde durmaq cetin olacaq Samda qadin ve kisilerin birlikde getdikleri ve serbestlikle bir birine qarisdiqlari ickili yerleri ve hamamlari baglatdirdi Yetimler ve miskinlerin rifahini yaxsilasdirmaq ucun xususi tedbirler heyata kecirdi Omer hem de ona gore meshurdur ki o hedislerin unudulmasindan ehtiyat ederek ilk defe olaraq resmi sekilde onlarin toplanmasini emr etmisdir Ebu Bekr ibn Muhemmed ibn Hezm ve Ibn Sihab el Zuhri Omerin emri ile hedisleri toplayan alimlerden olmuslar VefatiOmerin xalqin her tebeqesine qarsi diqqeti ve xususile de kasib tebeqenin menafeyine xidmet eden islahatlari onun zahid heyat terzi xezineye olan diqqetli munasibeti ve edaletli islahatlari emevi eyanlarinin hududsuz ve tamahkar isteklerine uygun gelmirdi Nehayet Emevi neslinden olan yaxinlari Omerin bir kolesini ele alaraq onun yemeyine zeher qatmagi ve onu olumcul zeherlemeyi bacardilar Omer olum yataginda bu xeyaneti bildi amma zeheri veren koleni efv etdi Lakin sui qesdi hazirlayan diger sexsleri yaxalatdirdi Islam huququna gore bu sexsler oldrulmeli olsalar da Omer onlari da efv etdi Vefatindan evvel Omer orada olanlardan yaninda oturmalarini xahis etdi Onlar oturdular Sonra o ellerini acaraq Allaha dua etdi Sen mene emr etdin men ise sehlenkar oldum Sen mene qadagan etdin men ise asi oldum Lakin men sehadet verirem ki Allahdan basqa ibadete layiq haqq mebud yoxdur Bundan sonra o gozlerini bir yere dikerek harasa diqqetle baxdi Yanindakilar ona dediler Ey mominlerin emiri senin baxisin siddetlidir O dedi Men burada olanlari gorurem lakin onlar ne insandirlar ne de cinlerdir ve bu sozlerle canini tapsirdi Kimse bu ayeni oxudu Biz o Axiret yurdunu yer uzunde tekebburluk etmek ve fitne fesad toretmek istemeyenlere nesib edirik Gozel aqibet mutteqilerindir Xelife Omer ibn Ebduleziz miladi tarixle 720 ci ilde 40 yasinda iken Helebde vefat etd Yerine xelife II Yezid kecdi Kelamlari Hakimler adeten oz emrlerinin yerine yetirilmesine nezaret etmek ucun insanlari vezifeye teyin edirler Men ise seni mene ve menim davranisima nezaretci teyin edirem Eger sen menim sozlerimde ve emellerimde sehv tapsan meni sehv edende saxla ve meni duz yola yonelt Menbe 1 2007 03 11 at the Wayback Machine 2 2011 03 17 at the Wayback Machine Umar II Britannica Online Encyclopedia ing Istinadlarhttp www arabnews com news 459112 http www themuslimtimes org 2013 07 countries saudi arabia seven madinah mosques popular with visitors Hemcinin baxXarici kecidler